Seminelí
Lēsoni 45: ʻI he ʻOhaioó


Lēsoni 45

ʻI he ʻOhaioó

Talateú

ʻE ʻoange ʻe he lēsoni ko ʻení ha vakai fakalūkufua nounou ʻo e ngaahi aʻusia ʻo e Kāingalotú ʻi ʻOhaioó. ʻI Tīsema ʻo e taʻu 1830 naʻe fekauʻi ai ʻa e Kāingalotú ke hiki ki ʻOhaiō (vakai, T&F 37:3), pea ʻi Sānuali ʻo e 1831 naʻe talaʻofa ʻe “fakakoloaʻi ai ʻa kimoutolu ʻaki ʻa e mālohi mei ʻolunga” ʻo kapau te nau talangofua (T&F 38:32).

Naʻe tāpuekina lahi ʻa kinautolu ne tānaki fakataha ki ʻOhaioó. Naʻe tataki ʻe he ngaahi hokohoko fakahaá ʻa e Kāingalotú ke maʻu ha mahino lahi ange ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻIkai ngata aí, naʻa nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuakí mei hono langa ʻo ha temipale pea mo hono malangaʻi ʻo e ongoongoleleí. ʻI he tupu tokolahi mo mālohi fakalaumālie ʻa e Siasí ʻi ʻOhaioó, ne fakautuutu foki mo e fakafepaki ki he Siasí mo hono kau takí. Naʻe nofo ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi Ketilani mei Sānuali 1831 ki Sānuali 1838.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Vakai Fakalūkufua Ki Ketilaní

Fakamatalaʻi ange naʻe mavahe ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo hono uaifi ko ʻEmá ʻi Sānuali ʻo e 1831, pea pehē foki kia Sitenei Likitoni mo ʻEtuate Pātilisi, mei Niu ʻIoke ki ʻOhaiō. Ne muimui atu ʻa e konga lahi ʻo e Kāingalotu Niu ʻIoké ʻi he māhina ʻe nima hono hokó. ʻOku ʻi he ngaahi lēsoni iiki ʻe fā ko ʻení ha vakai fakalūkufua ki he ngaahi meʻa mahuʻinga fakahisitōlia ʻo e Siasí ʻi ʻOhaioó. Vahevahe ʻa e kalasí ki ha kulupu ʻe fā, pea vahe ha taha ʻo e ngaahi lēsoni īkí ki he kulupu takitaha. (Kapau ʻoku ʻikai tokolahi feʻunga hoʻo kalasí ki he meʻá ni, te ke lava ke vahevahe hoʻo kalasí ki ha ngaahi kulupu siʻi ange pea vahe ha lēsoni iiki lahi ange ki he kulupu takitaha.) Fakaafeʻi e kau akó ke nau ako ʻenau ngaahi fokotuʻutuʻú pea teuteu ke akoʻi ia ki he kalasí. Hili hono maʻu ʻe he kau akó ha taimi ke teuteú, fakaafeʻi e kulupu takitaha ke fili ha mēmipa ʻe taha ke akoʻi e kalasí. ʻOku totonu ke miniti ʻe tolu ki he fā ʻa e lēsoni takitaha.

Lēsoni-iiki 1—Ko e Fono ʻo e Siasí

Kamata ʻaki hano fai e ngaahi fehuʻi ko ʻení ki he kau akó:

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e ngaahi fonó?

  • Ko e hā ka mahuʻinga ai e ngaahi fonó ʻi he Siasí?

Fakamanatu ki he kalasí naʻe talaʻofa e ʻEikí te Ne “ʻoatu [ ki he Kāingalotú] ʻeku fonó” ʻi heʻenau ʻalu ki ʻOhaiō (T&F 38:32). Fakamatalaʻi ange ʻi he tūʻuta pē ʻa e Kāingalotu ʻi ʻOhaioó, naʻe fakahoko ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne talaʻofá pea ʻomi ha fakahā ʻoku ui ko e Fono ʻo e Siasí. Ko e fono ko ʻení, ʻa ia ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42, ʻoku ʻi ai ha ngaahi fekau mo ha ngaahi fakahinohino ke tataki ʻaki e ngaahi ngāue ʻa e Siasí. Fakaafeʻi e kalasí ke nau lau fakavave pē ʻa e fakamatala fakanounou ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42 (kimuʻa ʻi he veesi ʻuluakí), ʻo fekumi ki ha niʻihi ʻo e ngaahi fono naʻe foaki ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e kupuʻi lea “ʻOku fokotuʻu mai ʻa e ngaahi fono ki hono fakatapui ʻo e ngaahi koloá” ʻi he talateu ki he vahé.

Fakamatalaʻi ange naʻe foaki mai ʻe he ʻEikí ʻa e fono ʻo e fakatapuí ʻi he fakahā ko ʻení, ʻa ia ko “ha tefitoʻi moʻoni fakalangi ia ʻa ia ʻoku foaki taʻetotongi ai ʻe he tangata mo fefiné ʻa hono taimí, ngaahi talēnití, mo e ngaahi koloa fakamāmaní ki hono fokotuʻu maʻu mo hono langa hake ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá” (Fakahinohino Ki he Ngaahi Folofolá, “Fakatapuí, Fono ʻo e Fakatapuí,” scriptures.lds.org). Naʻe kau ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi taumuʻa ʻo e fono ʻo e fakatapuí ʻa hono tokangaʻi e masivá, toʻo atu e mānumanú, mo fakatupu ʻa e uouangatahá ʻi he lotolotonga ʻo e Kāingalotú.

Ne laka hake he taʻu tahá mei hono fakahā mai ʻe he ʻEikí ʻa e fono ʻo e fakatapuí, naʻá Ne fekauʻi e kau taki ʻo e Siasí ke fokotuʻu ʻa e Kautaha Fakatahatahá. Ko e taha e taumuʻa ʻo e Kautahá Fakatahatahaá, ʻa ia naʻe makatuʻunga ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fono ʻo e fakatapuí, ke fokotuʻu ha ngaahi fale tukuʻanga koloa ke tokoni ki he ngaahi fie maʻu fakataimi ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí, kae tautautefito kiate kinautolu naʻe masivá. Ko ha tāpuaki ʻeni ki he Kāingalotu ʻi he taimi ko ʻení he naʻe liʻaki ʻe he tokolahi ʻo e kāingalotu ne hiki mei Niu ʻIoke ki ʻOhaioó honau ʻapí mo e koloá. Ne fakapaʻanga foki ʻe he Kautaha Uouangatahá ʻa e ngaahi polokalama lahi ʻa e Siasí, ʻo hangē ko e ngāue fakafaifekaú mo e ngāue pulusi tohí. Te tau ako lahi ange fekauʻaki mo e fono ʻo e fakatapuí mo hono ola ʻi he Kāingalotú ʻi he ngaahi lēsoni ʻi he kahaʻú.

Lēsoni-iiki 2—Temipale Ketilaní

Fakamanatu ki he kau akó ʻa e talaʻofa ʻa e ʻEikí ke fakakoloaʻi ʻa e Kāingalotú “ʻaki ʻa e mālohi mei ʻolungá” ʻi heʻenau tūʻuta ki ʻOhaioó (vakai, T&F 38:32). Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:119 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he fekau naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú. Hili ʻenau ʻiloʻi ne fekau ʻe he ʻEikí ke nau fokotuʻu ha fale, fakamatalaʻi ange ko e “fale” naʻe ʻuhinga ki ai ʻa e ʻEikí ko e temipalé. Ko e Temipale Ketilaní ʻa e fuofua temipale naʻe langa ʻi he kuonga fakakosipeli ko ʻení.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau sio ki he tā ʻo e Temipale Ketilaní ʻi heʻenau folofolá (Ngaahi Tā ʻo e Hisitōlia ʻo e Siasí, Tā 9, “Temipale Ketilaní”).

Fakamatalaʻi ange naʻe meimei taʻu ʻe tolu hono langa ʻo e Temipale Ketilaní. Hili hono fakatapui ʻo e temipalé ʻi he ʻaho 27 ʻo Māʻasi 1836, naʻe kamata ke fakahoko ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne talaʻofa ke fakakoloaʻi e Kāingalotú ʻaki ʻa e mālohí pea ne nau aʻusia ha ngaahi tāpuaki fakalaumālie fakaofo. Hangē ko ʻení, naʻe hā tonu ʻa e ʻEikí kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele ʻi he Temipale Ketilaní pea fakahā kuó Ne “tali ʻa e falé ni” (T&F 110: 7). Naʻá ne fekauʻi mai foki ha kau talafekau fakalangi ʻe toko tolu—Mōsese, ʻIlaiase mo ʻIlaisiā—ke fakafoki mai e ngaahi kī mahuʻinga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he māmaní. ʻE foaki ʻe he ngaahi kī ko ʻení ki he Kāingalotú ʻa e mālohi ke fakahoko e ngaahi ouau fakatemipalé pea ke silaʻi e ngaahi fāmilí ki he taʻengatá. ʻIkai ngata aí, ko e “ngaahi kī ʻo hono tānaki ʻo ʻIsilelí” naʻe fakafoki mai ia ʻi he taimi ko ʻení (T&F 110:11). Ko hono olá, ʻoku ui mo fakamafaiʻi ʻa e kau faifekaú ke akoʻi ʻa e ongoongoleleí ʻi he funga ʻo e māmaní.

Lēsoni-iiki 3—Ngāue Fakafaifekaú

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:6-7 . Fakaafeʻi e kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he fekau naʻe foaki ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ʻi heʻenau tūʻuta ki ʻOhaioó. Hili hono lau ʻe he tokotaha akó e ngaahi veesí, fai ange ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ʻa e fekau naʻe foaki ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú?

  • Fakatatau ki he veesi 6, ko e hā e founga ne totonu ke malanga ʻaki ʻe he kau faifekaú ni e ongoongoleleí?

  • Ko e hā ha founga ʻoku faitatau ai ʻeni mo e founga ʻoku malangaʻi ʻaki e ongoongoleleí ʻe he kau faifekau ʻo e ʻaho ní?

Fakamatalaʻi ange ʻi hono fakatapui pē ʻo e Temipale Ketilaní pea fakafoki mai e ngaahi kī ʻo e tānaki mai ʻo ʻIsilelí, ne kamata ke lahi ange e ngaahi feituʻu ne malangaʻi ai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí e ongoongoleleí. Fakaafeʻi e kau akó ke fakaava ʻenau folofolá ki he Mape 3 ʻi he konga ʻo e Ngaahi Mape ʻo e Hisitōlia ʻo e Siasí ʻi heʻenau folofolá (“The New York, Pennsylvania, and Ohio Area of the USA”).

ʻI he vakai ʻa e fānau akó ki he mapé, fakamanatu ange ne talaʻofa e ʻEikí ki he Kāingalotú te ne fekauʻi atu kinautolu ke malanga “ki he lotolotonga ʻo e ngaahi puleʻangá” (T&F 38:33). Fakamatalaʻi ange ko ha feituʻu lelei ʻa Ketilani ke kamata fekauʻi atu mei ai ha kau faifekau ki he funga ʻo e māmaní. Naʻe ofi ʻa Ketilani ki ha ngaahi halanga fefonongaʻaki lalahi ʻo e ʻIunaiteti Siteití. Ne fononga nounou pē ʻa e kau faifekaú ke maʻu ha ngaahi vaka sitima ʻi he ngaahi vaitafe lalahi ʻo ʻAmeliká mo e Anovai ʻEalií. Naʻa nau lava foki ʻo ngāue ʻaki e halanga fefonongaʻaki fakafonua ki he tongá mo ha fakatafenga vai kānali ki he tokelaú. Koeʻuhí ko e meʻá ni, ne hoko ʻa Ketilani ko e mavaheʻanga ia ki he ngāue fakafaifekau ʻi Kānatá, ngaahi feituʻu kehe ʻo e ʻIunaiteti Siteití, pea mo Pilitānia Lahi.

Fakamatalaʻi ange koeʻuhí ko e ngāue fakafaifekau he taimi ko ʻení, ne tupu tokolahi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻaki ʻa e lauiafe ʻi he funga ʻo e māmaní. ʻI he 1837, ne uiuiʻi ʻa ʻEletā Hiipa C. Kimipolo mo ʻOasoni Haiti mo ha toko nima kehe ke ngāue fakafaifekau ki Pilitānia Lahi, ʻa ia ne nau papitaiso ai ha kakai ʻe meimei toko 2,000. ʻI he 1838, ʻi he taimi ne mavahe ia e Kāingalotu mei Ketilani koeʻuhí ko e fakatangá, ne meimei toko 2,000 e kāingalotu ʻo e Siasí ne nofo ʻi Ketilani pea meimei 18,000 fakamāmani lahi.

Lēsoni-iiki 4—Ngaahi Fakahā Mahuʻinga mo e Ngaahi Meʻa Kehe ne Hoko

Fakaafeʻi e kalasí ke lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:61. ʻI he ʻosi ʻenau laú, fakamahino ange ne hili ʻo e tūʻuta ʻa Siosefa Sāmita ʻi ʻOhaioó, ne folofola ange ʻa e ʻEikí te ne “maʻu ha fakahā hoko mo e fakahā” ʻo kapau te ne kole ki he ʻOtuá. Hili iá pea fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau kumi e fakahokohoko ʻo e tohi ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá (ʻoku maʻu ʻi he ʻosi ʻa e talateú). Kole ange ke nau talamai pe ko e fē feituʻu ne maʻu ai e lahi taha ʻo e ngaahi fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Hili ʻenau ʻiloʻi naʻe maʻu ʻa e konga lahi ʻo e ngaahi fakahaá ʻi ʻOhaiō, fakamatalaʻi ange naʻe fakahoko e folofola ʻa e ʻEikí ʻi he lahi taha e ngaahi fakahā naʻe maʻu ʻi ʻOhaioó.

Ke fakaʻaliʻali ki he kalasí ha niʻihi ʻo e ngaahi fakahā lahi naʻe maʻu ʻi ʻOhaioó, vahe ha taha pe ua ʻo e ngaahi vahe ko ʻeni mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ki he tokotaha ako takitaha: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76; 89; 107; 137.

Ki he vahe takitaha, kole ki he tokotaha ako ne vahe ki aí ke ne lau e talateú pea lau fakavave e fakamatala fakanounou ʻo e vahé ʻoku maʻu ʻi muʻa ʻi he veesi ʻuluakí. Hili iá pea fakaafeʻi e tokotaha ako takitaha ke lipooti ʻa e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ʻene vahé. ʻI heʻenau lipootí, fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi e ngaahi meʻa ko ʻení:

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76; 137 (Ngaahi fakahā fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga ʻe tolu ʻo e nāunaú mo e vīsone ʻo e puleʻanga fakasilesitialé)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89 (Ko e Lea ʻo e Potó)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 107 (Fakahā fekauʻaki mo e lakanga fakataulaʻeikí)

Hili ʻa e lipooti ʻa e tokotaha ako takitaha, fai ʻa e fehuʻi ko ʻení:

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e meʻa naʻe hoko ʻi he taimi ne fuofua fanongo ai ʻa e Kāingalotu ʻi ʻOhaioó ki he niʻihi ʻo e ngaahi moʻoní ni?

Fakamatalaʻi ange ne ʻikai ngata pē ʻi hono fakahā ʻo e ngaahi moʻoni ko ʻení, ne fakahinohinoʻi foki ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa ke fokotuʻutuʻu ʻe kau taki ʻo e Siasí ʻi he taimi ko ʻení. Ne fokotuʻutuʻu e Kau Palesitenisī ʻUluakí, Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, mo e Kōlomu ʻo e Kau Fitungofulú lolotonga e ʻi ʻOhaiō ʻa e Kāingalotú. ʻIkai ngata aí, ne hoko atu e ngāue ʻa Siosefa Sāmita ki hono liliu ʻo e Tohi Tapú.

Ne uesia ʻe he fakatangá mo e hē mei he moʻoní ʻa e kau faivelenga ʻi ʻOhaioó.

Hili hono fakakakato ʻe he kau akó e ʻekitivitī ʻi ʻolungá, fakamatalaʻi ange ko e taimi tatau pē ne faitāpuekina lahi ʻe he ʻEikí e Kāingalotú ʻi ʻOhaioó, ne fakautuutu ʻe Sētane ʻene fakafepaki ki he Siasí. ʻI he tūʻuta pē ʻa e Kāingalotú ʻi Ketilaní, ne kamata ke ʻohofi ʻe he kau fakaanga fakafepaki ki he Māmongá ʻa e Siasí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau e fakamatala ko ʻeni ne fai ʻe Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e ngaahi tūkunga ko ʻení:

ʻĪmisi
Palōfita ko Siosefa Sāmitá

“Ne lahi ha ngaahi lipooti hala, ngaahi loi, mo ha ngaahi talanoa ngalivale ne pulusi ʻi he nusipepá, pea tufaki ia ki he ngaahi feituʻu kotoa pē, ke taʻofi e kakaí mei he fie ʻilo ki he ngāué, pe tali e tuí” (ʻi he History of the Church, 1:158).

Fakamatalaʻi ange naʻe kamata ha niʻihi ʻo e ngaahi lipooti kovi ko ʻení ʻe he niʻihi naʻe mavahe mei he Siasí ko ha ngaahi ʻuhinga kehekehe. Hangē ko ʻení, ʻi Sepitema ʻo e 1831, naʻe feinga ha mēmipa kimuʻa ʻo e Siasí ʻEselā Puufi ke fakalotoʻi e kakaí ke ʻoua te nau kau ki he Siasí pea pulusi ha ngaahi tohi ʻe hiva ʻo fakaʻauliliki ai ʻene ngaahi fakaanga ki he Siasí (vakai, Documents, Volume 1: July 1828–June 1831, vol. 1 of the Documents series of The Joseph Smith Papers [2013], 203–4; vakai foki, Church History in the Fulness of Times Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System Manual, 2003], 113–15). Ne fakalalahi ʻe he ngaahi tohí ni hono fakafepakiʻi e Siasí. Ne faʻa fakatuʻutāmaki ʻaupito ʻa e fakatanga ne hoko ko e ola ʻo e ngaahi tākiekina peheé, kae tautautefito ki he Palōfitá mo e kau taki kehe ʻo e Siasí.

ʻI he pō 24 ʻo Māʻasi, 1832 ne hoko ha meʻa fakamamahi, ne ʻohofi ʻe ha kau fakatanga tangata ʻe toko 25 ki he 30 ʻa e ʻapi ʻo Sione Sohanisoní ʻi Hailame, ʻOhaiō, ʻa ia ne nofo ai ʻa Siosefa mo ʻEma Sāmitá. Naʻe ʻohofi ʻe he kau tangatá ʻa Siosefa Sāmita pea toho atu ia ki he fakapoʻulí. Naʻa nau fakasisina ia mo toʻo hono valá, pea feinga ke fakamālohiʻi ha kiʻi hina ʻēsiti ki hono ngutú, ʻo motu ai e taha hono ngaahi nifó, ʻi he ʻosi e meʻá ni ne hangē ʻokú ne mapú ʻi heʻene leá. Pea naʻa nau tuku ia kuo vali ʻaki ʻa e valitaá mo e fulufuluʻi moa. ʻI he toe maʻu ʻe Siosefa ha iví naʻá ne feinga ke foki ki fale. ʻI heʻene aʻu ki he matapaá pea sio mai ʻa ʻEma ki heʻene pani valitaá, ne hangē ia ki ai ha totó, peá ne pongia. Naʻe fakamoleki ʻe he kaungāmeʻá ʻa e pō ko iá ʻi hono fakamaʻa ʻo e valitaá. ʻI he ʻaho hono hokó, ko e ʻaho Sāpate, naʻe malanga ʻa Siosefa pea naʻe ʻi ai ha niʻihi ʻo e kau fakatangá. Hili e malangá, ne papitaiso ai ʻe Siosefa ha kakai ʻe toko tolu. (Vakai, History of the Church, 1:261-65.)

Lolotonga e fāinga mo e puputuʻu ʻo e ʻohofi ko ení, ne tuku fakaava pē e matapā ki he falé. Ko hono olá, ne maʻu ai ʻa Siosefa Moataki Sāmita, ko ha foha ʻo Siosefá ha “momoko lahi” ka naʻe lolotonga puke he mīselé pea naʻá ne mate hili ha ʻaho ʻe nima mei ai. ʻI he pō tatau pē ne toho atu ʻa Sitenei Likitoni ʻi hono muiʻi vaʻé mei hono ʻapí. Ne lavea lahi hono ʻulú ʻi he kelekele fefeka mo momokó, pea naʻe valevalelau ʻi ha ngaahi ʻaho. (Vakai History of the Church, 1:265.)

Fakamatalaʻi ange neongo ʻa e ngaahi meʻá ni mo e ngaahi faingataʻa kehé, ne hokohoko atu pē ʻa e tānaki fakataha ʻa e Kāingalotú ʻi Ketilaní, kae tautautefito mei he 1836 ki he 1838. Ka neongo iá, ne fakalalahi e fakatangá lolotonga ʻa e faʻahitaʻu momoko ʻo e 1837 mo e faʻahitaʻu failau ʻo e 1838 pea naʻe pau ai ke mavahe ʻa e tokolahi ʻo e Kāingalotú ʻOhaiō. Naʻe fie maʻu ke hola ha kau taki e niʻihi ʻo e Siasí, kau ai ʻa Siosefa Sāmita, Sitenei Likitoni, mo Pilikihami ʻIongi koeʻuhí ko e malu ʻenau moʻuí.

Fakaʻosi e lēsoní ʻaki haʻo fakamoʻoni neongo naʻe aʻusia ʻe he Siasí ha ngaahi faingataʻa mo e fakatanga lahi ʻi Ketilani, ne tāpuakiʻi lahi ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu ne kei faivelengá.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Ko e Hē Mei he Moʻoní ʻi Ketilaní

ʻI he 1833, naʻe fakatupu ʻe ha tokotaha kehe naʻe kau ki he siasí ha ngaahi palopalema ki he Siasí. Naʻe hoko ʻa Toketā Filasitasi Holapati ko ha kaumātuʻa ʻi he Siasí ka naʻe tuʻusi ko e feʻauaki lolotonga ʻene ngāue fakafaifekaú. Neongo naʻe fakahaaʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha angaʻofa kiate ia, pea fakangofua ke toe fakafoki mai ʻene memipasipí, naʻá ne toe maumaufono ko hono tuʻo uá pea naʻe motuhi atu ia. Naʻe feinga leva ʻa Holapati ke fakaongoongokoviʻi e Siasí mo Siosefa Sāmita ʻaki hano tānaki ha ngaahi fakamoʻoni ʻokú ne fakafepakiʻi e Māmongá pea loi ʻo pehē naʻe makatuʻunga ʻa e Tohi ʻa Molomoná ʻi ha tohi ne fai ʻe Solomone Sipolotingi kae ʻikai ko e liliu ia ʻi he mālohi ʻo e ʻOtuá.

Naʻe pehē ʻe Holapati ne maʻu fakafūfū ʻe Sitenei Likitoni ʻa e tohi ʻa Sipolotingí peá ne hiki tatau ia mo Siosefa Sāmita ke faʻu ʻa e Tohi ʻa Molomoná. Ka neongo ia, naʻe ʻikai ha makatuʻunga ʻo e feinga ko ʻeni ke fakaongoongokoviʻi e Tohi ʻa Molomoná. ʻI he taimi naʻe maʻu ai e tohi ʻa Sipolotingí, naʻe ʻikai maʻu ʻe hono siviʻí ha meʻa ʻe tatau mo e Tohi ʻa Molomoná pe ha faitatau ʻi he ongo tohí. ʻIkai ngata aí, naʻe ʻikai fetaulaki ʻa Sitenei Likitoni mo Siosefa Sāmita kae ʻoua kuo fuoloa hono pulusi ʻo e Tohi ʻa Molomoná. Naʻe fakamoʻoni ʻa ʻŌliva Kautele ki he hala ʻo e ngaahi tukuakiʻi ʻa Holapatí: “ʻNaʻá ku … puke ʻaki hoku nima ʻoʻokú e ʻū lauʻi peleti koula ne liliu mei ai ʻa e [Tohi ʻa Molomoná]. Naʻá ku mamata foki ki he ongo maka liliu leá. ʻOku moʻoni ʻa e tohi ko iá. Naʻe ʻikai tohi ia ʻe Sitenei Likitoni. Naʻe ʻikai tohi ia ʻe Misa Sipolotingi. Naʻá ku hiki hangatonu pē ia ʻi heʻene tō mai mei he ngutu ʻo e palōfitá.’ [Reuben Miller, journal, 1848–1849, Family and Church History Department Archives, 21 Oct. 1848; fakatonutonu fakaonopooni ʻo e ngaahi fakaʻilonga leá mo e sipelá.]” (ʻi heʻene hā ʻi he James E. Faust, “Some Great Things,” Ensign, Nov. 2002, 47).

Ne totongi ʻe ha niʻihi mei ʻOhaiō ne nau hohaʻa naʻa tupu tokolahi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí pea maʻu ha mālohi fakapolitikale, ʻa Filitasi Halipati ke fakaongoongokoviʻi ʻa Siosefa Sāmita mo e Tohi ʻa Molomoná. Naʻe fakahaaʻi ʻe Siosefa Sāmita ʻa ʻene loto mamahí ʻi ha tohi ne “faingataʻaʻia lahi e Kāingalotú ko ha fakamataka ʻa ha tangata ko Toketā Holapati ʻa ia kuo tuʻusi mei he siasí ko ha ʻulungaanga fakalielia mo e feʻauaki pea ʻokú ne loi ʻi ha founga lelei pea ʻoku muimui e kakai ki ai pea ʻoange ha paʻanga ke tukuhifo ʻa e tui faka-Māmongá ʻa ia ʻoku kau kovi ia ki heʻemau moʻuí he lolotongá ni” (“Letter to William W. Phelps and Others, 18 August 1833,” 3; vakai, josephsmithpapers.org; fakatonutonu e sipelá).

Ngaahi fakalakalaka kehe ʻi Ketilaní

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi Ketilaní ha ngaahi faʻunga lahi ange ʻo e Siasí. Naʻe fakahā mai ʻa e ngaahi tuʻunga ko ʻeni ʻo e lakanga fakataulaʻeikí lolotonga e vahaʻataimi ʻi Ketilaní: pīsope, taulaʻeiki lahi, Kau Palesitenisī ʻUluakí, pēteliake, Fakataha Alēleaʻanga Māʻolungá, ʻAposetolo, mo e Kau Fitungofulú.