Seminelí
Lēsoni 123: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115–116


Lēsoni 123

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115–116

Talateú

ʻI he ʻaho 26 ʻo ʻEpeleli 1831, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115. Naʻe fakahā ai ʻe he ʻEikí e hingoa ʻo e Siasí, fekauʻi e Kāingalotú ke “tuʻu hake pea ulo atu” (T&F 115:5), pea fakahā Hono finangaló fekauʻaki mo e temipale ʻi Hihifo Mamaʻó. Naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he ʻaho 19 ʻo Mē 1838, ʻa e fakahā ʻoku maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 116, ʻa ia naʻe ui ai ʻa Sipilingi Hili, Mīsuli, ko ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmani.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:1–6

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kāingalotu ʻo Hono Siasí ke “tuʻu hake pea ulo atu”

Kimuʻa e kalasí, hiki ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé:

  1. Ko e hā ʻoku fakahaaʻi ʻe he hingoa ʻo e kautahá?

  2. Ko hai ʻokú ne tataki e kautahá?

  3. Ko e hā ʻoku fai ʻe he kautahá?

Fakaʻaliʻali e ngaahi hingoa pe fakaʻilonga ʻo ha ngaahi pisinisi pe kautaha totonu ʻa ia ʻoku ngali maheni mo hoʻo kau akó. Kiʻi mālōlō hili hoʻo fakahā ʻa e kautaha takitaha, pea kole ki he kau akó ke tali e ngaahi fehuʻi kuo hiki he palakipoé.

Fakaʻaliʻali e hingoa mo e fakaʻilonga ʻo e Siasí. Fakaafeʻi e kau akó ke kumi e tali ki he ngaahi fehuʻi he palakipoé fekauʻaki mo e hingoa ʻo e Siasí ʻi heʻenau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:1–3 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fai ʻa e fakahā ko ʻení ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he kakai tangata naʻe fakamatala ki ai ʻi he veesi 1–2 pea ki he kāingalotu kotoa pē ʻo e Siasí. Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:4, ʻo kumi e hingoa naʻe fili ʻe he ʻEikí ki Hono Siasí. ʻI hono lipooti ʻe he kau akó e meʻa ʻoku nau maʻú, hiki e hingoa ʻo e Siasí ʻi he palakipoé ʻo hangē ko ʻení:

Ko e

Siasi ʻo Sīsū Kalaisi

ʻo e Kau Māʻoniʻoni

ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e mahuʻinga ʻo e hingoa ʻo e Siasí, fakaafeʻi e kau akó ke aleaʻi mo ha hoa e meʻa ʻoku nau pehē ʻoku ʻuhinga ki ai e foʻi lea pe kupuʻi lea takitaha ʻoku hiki he palakipoé. Hili ha taimi feʻunga, kole ki ha kau ako toko siʻi ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú ʻo kau ki he ʻuhinga ʻo e foʻi lea pe kupuʻi lea takitaha. Kapau ʻoku fie maʻu tokoni e kau akó, mahalo te ke fie lau ange ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā M. Russell Ballard

“ʻOku fakamahinoʻi ʻe he foʻi lea Ko e ʻa e tuʻunga makehe ʻo e Siasi naʻe fakafoki maí mei he ngaahi siasi ʻo e māmaní.

“ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi foʻi lea Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ko Hono Siasí ʻeni. …

“ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e Siasi tatau mo e Siasi ko ia naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū Kalaisi lolotonga ʻEne ngāue fakafaifekau he māmaní ka kuo fakafoki mai he ngaahi ʻaho kimui ní. …

“ʻOku ʻuhinga e Kau Māʻoniʻoní kiate kinautolu ʻoku fekumi ke fakamāʻoniʻoniʻi ʻenau moʻuí ʻaki ʻenau fuakava ke muimui kia Kalaisí” (“Ko e Mahuʻinga ʻo ha Hingoá,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2011, 80).

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni mahuʻinga naʻe fakahā mai ʻe he hingoa ʻo e Siasí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:5. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ʻoku ʻamanaki ʻe he ʻEikí meiate kinautolu ʻoku kau ki Hono Siasí.

  • Ko e hā ʻoku ʻamanaki mai ki ai ʻa e ʻEikí meiate kitautolu ko e kau mēmipa ʻo Hono Siasí?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “tuʻu hake pea ulo atu” ʻi heʻetau hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní?

  • Fakatatau ki he veesi 5, ko e hā e tāpuaki ʻe maʻu ʻi he muimui ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ki he faleʻi ʻa e ʻEikí ke tuʻu hake pea ulo atú? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau tuʻu hake pea ulo atu, ʻe hoko ʻa ʻetau māmá ko ha fuka ki he ngaahi puleʻangá. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he veesi 5.)

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, fai e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e lava ke hoko ʻetau māmá, pe sīpingá, ko ha “fuka ki he ngaahi puleʻangá”? (ʻOku hoko ha fuka ko ha feituʻu ke fakatahataha mai ki ai pe ko ha fakaʻilonga ueʻi fakalaumālie. ʻI heʻetau hoko ko e kau mēmpa ʻo e Siasí, ʻe lava ke hanga ʻe heʻetau sīpingá ʻo tākiekina e niʻihi kehé pea ʻai ke nau ofi ange ki he ʻEikí.)

  • ʻE lava fēfē ke hanga ʻe heʻetau muimui ki he fekau ʻa e Fakamoʻuí ke tuʻu hake pea ulo atú ʻo tohoakiʻi mai ʻa e niʻihi kehé ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní?

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai ʻe heʻetau māmá ʻa e niʻihi kehé, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe vahevahe ʻe Palesiteni Sēmisi E. Fausi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí:

ʻĪmisi
Palesiteni James E. Faust

“ʻI he ngaahi taʻu kuo hilí, ne vahe ai ʻa Konisiteni, ko ha tokotaha ako neesi, ke feinga ke tokoniʻi siʻa fefine ne lavea hono vaʻé ʻi ha fakatuʻutāmaki. Naʻe fakafisingaʻi ʻe he fefiné ha tokoni fakafaitoʻo koeʻuhí he naʻá ne ʻosi aʻusia ha meʻa fakamamahi mo ha tokotaha ʻo e kau ngāue he falemahakí. Naʻá ne ilifia, peá ne nofo toko taha ai pē. ʻI he fuofua taimi naʻe ʻaʻahi atu ai ʻa Konisitení, ne tuli ia ʻe he fefiné. ʻI he feinga hono uá, naʻá ne tuku ke hū ange ʻa Konisiteni. Ka ʻi he taimi ko ʻení ne ʻosi kāpui e vaʻe ʻo e fefiné ʻe ha ngaahi foʻi hangatāmaki, pea ne kamata ke ʻaunga e kakanó. Ka ne ʻikai pē loto ia ke faitoʻo.

“Ne lotua ʻe Konisiteni e meʻá ni, pea ne tali mai ia hili ha ʻaho ʻe taha pe ua. ʻI heʻene ʻaʻahi hono hokó, naʻá ne ʻalu ai mo ha ʻolokaholo fufulu lavea (hydrogren peroxide). Koeʻuhí naʻe ʻikai mamahi ʻeni, ne loto lelei e fefiné ke fakaʻaongaʻi ia ʻi hono vaʻé. Peá na talanoa leva ki ha ngaahi faitoʻo lahi ange ʻi he falemahakí. Ne fakapapauʻi ange ʻe Konisiteni ʻe fai ʻe he falemahakí ʻa e meʻa ke fakafiemālie taha ai ʻene nofó. Ne ʻosi ha ʻaho ʻe taha pe ua, ne loto-toʻa ʻa e fefiné ke ʻalu ki falemahaki. ʻI he taimi ne ʻaʻahi atu ai ʻa Konisitení, naʻe malimali ʻa e fefiné mo pehē ange, ‘Naʻá ke fakalotoa au.’ Pea fakafokifā pē ʻene fehuʻi ange kia Konisitení, ‘Ko e siasi fē ʻokú ke kau ki aí?’ Ne talaange ʻe Konisiteni ko ha mēmipa ia ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Naʻe pehē ʻe he fefiné: ‘Naʻá ku ʻiloʻi ia. Naʻá ku ʻiloʻi mei he ʻuluaki ʻaho naʻá ku sio ai kiate koé, naʻe fekauʻi mai koe kiate au. Naʻe malama ho fofongá ʻo hangē ko ia kuó u fakatokangaʻi ʻi ha niʻihi kehe ʻi hoʻo tui fakalotú. Ne u falala ai kiate koe.’

“Ne sai ʻaupito ʻa e vaʻe ko iá, hili pē ha māhina ʻe tolu. Naʻe fakaleleiʻi ʻe ha kāingalotu ʻo e uooti ne nofo aí, ʻa e fale ʻo e fineʻeikí pea fakaleleiʻi mo tuʻa. Naʻá ne talanoa mo e kau faifekaú, pea taimi nounou mei ai ne papitaiso ia [vakai, Constance Polve, “A Battle Won,” New Era, Apr. 1980, 44–45]. Ne hoko kotoa ʻeni koeʻuhí ko ʻene fakatokangaʻi e malama e fofonga ʻo e tokotaha ako neesi ko iá” (“The Light in Their Eyes,” Ensign pe Liahona, Nov. 2005, 22).

  • Ko e hā naʻe fai ʻe Konisiteni ke “tuʻu hake pea ulo atú”?

  • Naʻe hoko fēfē ʻa e maama ʻi he fofonga ʻo Konisitanisí ko ha fuka ki he fefine laveá?

Ke tokoni ke ongoʻi ʻe he kau akó ʻa e moʻoni mo e mahuʻinga ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, fakaafeʻi kinautolu ke fakakaukau ki ha taha ʻoku nau ʻiloʻi ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻo e tuʻu hake pea ulo atú. Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe pe kohai ʻa e tokotaha naʻa nau fakakaukau ki aí mo e founga kuo hoko ai e sīpinga ʻa e tokotaha ko iá ko ha tāpuaki kiate kinautolú. ʻI hoʻo fakafanongo ki heʻenau ngaahi talí, fai ha ngaahi fehuʻi vakaiʻi te ne ueʻi ʻa e kau akó ke vahevahe ha meʻa lahi ange ʻo e meʻa ʻoku nau fakakaukau mo ongoʻí.

Fakaafeʻi e kau akó ke tohi ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá e meʻa te nau fai ke hoko ange ai ko ha fuka kiate kinautolu ʻoku nau feohí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:6. Kole ki he kalasí ke kumi ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofa kiate kinautolu ʻoku tānaki fakataha mo e Siasí ki he ngaahi siteiki ʻo Saioné.

  • Ko e hā e ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofa kiate kinautolu ʻoku tānaki fakataha ki he ngaahi siteiki ʻo Saioné? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku tau tānaki fakataha ki he ngaahi siteiki ʻo Saioné ki ha maluʻanga mo e hūfangaʻanga.)

  • Ko e hā ʻoku tau fie maʻu ke maluʻi kitautolu mei aí? Ko e hā ʻoku fie maʻu ke tau hūfanga mei aí? Ko e hā ha ngaahi founga kuó ke mamata ai ʻoku tokoni ʻetau tānaki fakataha ko e Kāingalotú ke tau malu mo hūfanga ai?

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki ha taha ʻoku nau ʻilo te ne maʻu ha lelei mei he tānaki fakataha mo e Kāingalotú. Poupouʻi e kau akó ke tuku ke ulo atu ʻenau māmá kae lava ke tataki e niʻihi kehé ki he melinó, malú, mo e hūfangaʻanga ʻoku ʻomi ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:7–19

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke fokotuʻu ʻa e kolo ko Hihifo Mamaʻó, pea ke langa ha temipale

Fakamatalaʻi ange ko e taha ʻo e ngaahi founga te tau lava ʻo maʻu ai ʻa e maluʻi mo e malu ʻa e ʻEikí ko e hū kiate Ia ʻi he temipalé. Hili e kamata ke hiki e Kāingalotú ki Hihifo Mamaʻó, Mīsuli, ʻi he 1836, naʻe fai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e ngaahi palani ke langa ha temipale meimei tatau mo ia ʻi Ketilani, ʻOhaioó. Neongo naʻe fai ha keli kimuʻa, ka naʻe taʻofi e langá kae ʻoua kuo maʻu ʻe Siosefa Sāmita ha fakahinohino lahi ange mei he ʻEikí. Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻa Hono finangalo fekauʻaki mo e temipalé ko ha konga ʻo e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115.

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:7–16 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻoku totonu ke langa ha temipale ʻi Hihifo Mamaʻo ʻo fakatatau ki he sīpinga te Ne ʻoange ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí. Naʻe faleʻi foki ʻe he ʻEikí e kau taki ʻo e Siasí ke ʻoua ʻe fakamoʻua ke langa e temipalé.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:17–19. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe finangalo e ʻEikí ke fai ʻe he Kāingalotú ʻi Hihifo Mamaʻo, pea ʻi he ngaahi feituʻu ofi maí ʻi he fakahinohino ʻa Siosefa Sāmitá.

  • Ko e hā naʻe finangalo e ʻEikí ke fai ʻe he Kāingalotú ʻi Hihifo Mamaʻó? Ko e hā naʻe totonu ke nau fai ʻi he fakahinohino ʻa Siosefa Sāmitá ʻi he ngaahi feituʻu takatakai ʻi Hihifo Mamaʻó?

  • Fakatatau ki he veesi 19, ko e hā ʻokú ne fakafeʻungaʻi ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí he ʻaho ní ke tataki ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí ʻi he māmaní? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tokāteline ko ʻení: ʻOku maʻu ʻe he Palesiteni ʻo e Siasí ʻa e ngaahi kī ke tataki e ngāue ʻa e ʻEikí ʻi he māmaní. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó e ngaahi lea ʻoku nau akoʻi e tokāteline ko ʻení ʻi he veesi 19.)

Tataki e kau akó ki he ngaahi fehuʻi he palakipoé, pea kole ange ke fakamatalaʻi e founga te nau tali ʻaki kinautolú ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa kuo nau ako ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 116:1

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ko ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmani ʻa e tuʻuʻanga ʻo ha fakataha ʻi he kahaʻú ʻa e ʻEikí mo Hono kakaí

Fakamatalaʻi ange naʻe muimui ʻa Siosefa Sāmita ki he faleʻi ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:18 pea vakaiʻi e ngaahi feituʻu takatakai ʻi Hihifo Mamaʻó. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e talateu ki he vahé ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 116, pea kole ki he kau akó ke kumi e hingoa ʻo e feituʻu naʻe vakaiʻi ʻe Siosefá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 116:1, pea kole ki he kalasí ke kumi e meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kau ki Sipilingi Hili, Mīsulí. Mahalo te ke fie fakahinohinoʻi e kau akó ke kumi e mape mo e fakatātā ʻo ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní ʻi mui ʻi heʻenau folofolá (vakai, Ngaahi Mape ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí, Mape Fika 5, “Ko e Feituʻu Mīsuli, ʻIlinoisi, mo ʻAiouā ʻo e ʻIunaiteti Siteití” mo e Ngaahi Tā ʻo e Ngaahi Feituʻu ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí, Tā Fika 10, “Ko e Teleʻa ko ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní”).

ʻĪmisi
map, western Missouri

Fakamatalaʻi ange ʻoku fakahaaʻi mai ʻi he fakahā ko ʻení ʻa e feituʻu ʻe fakahoko ai ha kikite naʻe fai ʻi he kuonga muʻá ʻe he palōfita ko Tanielá (vakai, Taniela 7:9–10, 13–14). ʻOku fakamatalaʻi ʻe he kikite ko iá ha meʻa ʻe hoko ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní ʻa ia ʻe ʻaʻahi ai e Fakamoʻuí mo ʻĀtama ki he māmaní pea tokangaʻi ha fakataha kimuʻa he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisi ki he māmaní kotoa (vakai, T&F 27:5–14). Fakakaukau ke fakaʻosi e lēsoní ʻaki hono fakaafeʻi e fānau akó ke nau hivaʻi ʻa e himi “Adam-ondi-Ahman” (Hymns, no. 49).

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:11–12. Ko e temipale ʻi Hihifo Mamaʻó

Neongo naʻe loto fiemālie e Kāingalotú ke langa e temipale ʻi Hihifo Mamaʻó, ka naʻe ʻikai ke nau lava ʻo fai ia. Fakatatau ki he fekau ʻa e ʻEikí, naʻa nau fokotuʻu ʻa e ngaahi makatulikí ʻi he ʻaho 4 ʻo Siulai 1838. Ka naʻe ʻikai ke nau lava ʻo fakaʻosi hono langa e temipalé ʻi he kamataʻanga ʻo e ʻaho 26 ʻo ʻEpeleli 1839, ʻo hangē ko ia naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí (vakai, T&F 115:11), koeʻuhí he naʻe fakamālohiʻi kinautolu ke hola mei he siteiti ʻo Mīsulí ʻi Fēpueli ʻo e taʻu ko iá. Neongo ia, naʻe foki ha kau ʻaposetolo ʻe niʻihi ki he kelekele ʻo e temipalé ʻi he ʻaho 26 ʻo ʻEpeleli 1839, ʻi he talangofua ki he fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 118:5, ʻi heʻenau mavahe ke ngāue fakafaifekau ki ʻIngilaní.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 116:1. Ko e hā e ʻuhinga ʻo e “ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní”?

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Bruce R. McConkie

“Ko e ʻĀmaní ko e taha ia ʻo e ngaahi huafa ʻo e ʻOtuá naʻe ui ʻaki ʻe ʻĀtamá. Ko e ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní, ko ha huafa ia naʻe ʻomi hangatonu pē mei he lea faka-ʻĀtamá ki he lea faka-Pilitāniá, pea ko e huafa ia ʻoku teʻeki fakahā mai hano liliu totonu. Ko ʻetau fakafuofua fakaofiofi taha pē ʻeni ki aí—pea ko e fakakaukau ʻeni ia naʻe maʻu talu pē mei he kau taki ʻi muʻá ʻa ia naʻa nau feohi mo fengāueʻaki mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, he ko ia naʻá ne ʻuluaki fakaʻaongaʻi ʻa e huafa ko ʻení ʻi he kuonga ko ʻení—ko e ʻuhinga ʻo e ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní ko ha feituʻu pe ko ha fonua ʻo e ʻOtuá ʻa ia naʻe nofo ai ʻa ʻĀtamá” (Mormon Doctrine, 2nd ed. [1966], 19–20).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 116:1. “ʻE haʻu ki ai ʻa ʻĀtama ʻo ʻaʻahi ki hono kakaí”

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita kau ki he taimi ʻe haʻu ai ʻa ʻĀtama ke ʻaʻahi ki hono kakaí ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

“Ko e fakataha ko ʻeni ʻo e fānau ʻa ʻĀtamá, ʻe kau mai ki ai ka toko lauafe, mo e toko laumano ki he ʻao ʻo e fakamaauʻangá, ʻe hoko ia ko e taha ʻo e ngaahi meʻa lalahi taha kuo mamata ki ai ʻa e māmani faingataʻaʻia ko ʻení. ʻI he konifelenisi pe fakataha alēlea ko ʻení ʻe fai ai ʻe kinautolu kotoa ne nau maʻu e ngaahi kī ʻo e ngaahi kuonga fakakosipelí ha lipooti ʻo kau ki honau lakanga tauhí. ʻE fai ʻe ʻĀtama ʻa e meʻa tatau, pea te ne tuku atu kia Kalaisi ʻa e mafai kotoa pē. Hili ia ʻe hilifakinima mo fakanofo leva ʻa ʻĀtama ki hono lakanga ko e pilinisi ki hono hakó pea ʻe fokotuʻu mo fakakalauni ia ʻo taʻengata ʻi hono lakanga fakapule ko ʻení. Pea ʻe talitali leva ʻa Kalaisi ko e Tuʻi ʻo e ngaahi tuʻi, mo e ʻEiki ʻo e ngaahi ʻeiki. ʻOku ʻikai te tau ʻiloʻi pe ko e hā hono fuoloa ʻo hono fai ʻo e fakataha ko ʻení, pe ko e fakatahaʻanga ʻe fiha ʻe fai ʻi he fakataha lahi ko ʻení. Ka ʻoku feʻunga pē ke tau ʻiloʻi ko ha fakataha ia ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki ʻo e ʻOtuá mei he kamataʻanga ʻo e māmani ko ʻení ʻo aʻu mai ki he lolotongá, pea ʻe fai ai ʻa e ngaahi lipooti, pea ko kinautolu kotoa pē kuo foaki ki ai ha ngaahi kuonga (ngaahi talēnití) te nau fakahā ʻa e ngaahi kī ʻoku nau maʻú mo ʻenau ngaahi ngāué, pea te nau lipooti ʻo kau ki honau ngaahi lakanga tauhí ʻo hangē ko e fakamatala ʻa e talanoa fakatātaá. ʻE fakamāuʻi leva ʻa kinautolu, he ko e fakataha foki ʻeni ʻa e kau māʻoniʻoní, ʻa kinautolu kuo nau maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e mafai ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní. ʻOku ʻikai ko hano fakamāuʻi ia ʻo e kau fai angahalá. Ka hili hono teuteuʻi ʻo e ngaahi meʻa kotoa pē pea fokotuʻutuʻu maau ʻa e kī mo e mālohi kotoa pē pea fai mo ha lipooti kakato mo haohaoa ki he lakanga tauhi ʻo e tangata takitaha, ʻe tali leva ʻe Kalaisi ʻa e ngaahi lipooti ko iá pea fokotuʻu Ia ke Ne hoko ko e Pule totonu ʻo e māmani ko ʻení. Te Ne ʻafio ʻi hono tuʻungá ʻi he fakataha lahi ko ʻení ʻi hono poupouʻi ia ʻe he leʻo ʻo e toko lauafe ko ia ʻoku nau fakataha mai ki ai tuʻunga ʻi heʻenau maʻu ʻa e totonu ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí. ʻE hoko ʻeni kimuʻa ʻi he ʻaho lahi ko ia ʻo hono fakaʻauha ʻo e kau angahalá pea ko e teuteu ia ki he Pule ʻi he Nofo Tuʻí” (The Progress of Man [1952], 481–82).

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Bruce R. McConkie

“Te Ne [Kalaisi] hāʻele mai ʻi he lilo ki heʻene palōfitá mo e kau ʻaposetolo moʻui ʻi he taimi ko iá. ʻE ʻi ai foki ʻa kinautolu ne nau maʻu ʻa e ngaahi kī mo e mālohi mo e ngaahi mafai ʻi he kuonga kotoa pē meia ʻĀtama ʻo aʻu mai ki he lolotongá ni. Pea ʻikai ngata aí, ʻe ʻi ai e kāingalotu faivelenga kotoa pē ʻo e Siasí ʻoku lolotonga moʻuí mo e kāingalotu faivelenga kotoa pē ʻo e kuo hilí. ʻE hoko ia ko e haʻofanga maʻongoʻonga taha ʻo e kāingalotu faivelenga kuo fakataha ʻi he māmaní. ʻE hoko ia ko ha houalotu sākalamēniti. ʻE hoko ia ko ha ʻaho ʻo e fakamāú ki he kakai faivelenga ʻo e kuonga kotoa pē. Pea ʻe hoko ia ʻi he Vahefonua Teivisi, Mīsulí, ʻi ha feituʻu ʻoku ui ko ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmani” (The Millennial Messiah: The Second Coming of the Son of Man [1982], 578–79).