Seminelí
Lēsoni 116: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:1–46


Lēsoni 116

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:1–46

Talateú

Naʻe ngāue ʻa e Kāingalotú ʻi ha meimei taʻu ʻe tolu ke langa e Temipale Ketilaní. ʻI he taimi naʻe ʻosi aí, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e lotu ke fai ʻi hono fakatapui ʻo e temipalé. Naʻe lau ʻe he Palōfitá ʻa e lotú ko ha konga ʻo e ouau fakatapuí ʻi he ʻaho 27 ʻo Māʻasi 1836. ʻOku lekooti ʻa e lotú ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109. ʻOku fakamatala ʻa e lēsoni ko ʻení ki he konga ʻuluaki ʻo e lotú, ʻa ia ʻoku ʻi ai ha kole ki he ʻEikí ke tali ʻa e temipalé pea ke fakahoko ʻa e ngaahi talaʻofa Naʻá ne fai ʻo kau ki aí, kau ai ʻa e maluʻi mo e ngaahi tāpuaki kiate kinautolu te nau hū aí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:1–23

ʻOku kole ʻe Siosefa Sāmita ki he ʻEikí ke tali ʻa e Temipale Ketilaní pea ke tāpuakiʻi ʻa kinautolu ʻoku hū aí

Fakaʻaliʻali ha ngaahi fakatātā ʻo e ngaahi temipalé. Mahalo te ke fehuʻi ki he kau akó pe ʻoku nau ʻilo e feituʻu ʻoku tuʻu ai ʻa e ngaahi temipale takitaha.

Hiki ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé: Ko e hā ʻoku tau langa ai ha ngaahi temipalé? Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke tautau toko ua pea aleaʻi ʻa e tali ki he fehuʻi ko ʻení. Hili ha taimi feʻunga, fakamatalaʻi ange te tau lava ʻo maʻu e tali ki he fehuʻi ko ʻení ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109.

ʻĪmisi
Kirtland Temple

Fakaʻaliʻali ki he kau akó ha fakatātā ʻo e Temipale Ketilaní (vakai, Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 117; vakai foki, LDS.org mo e josephsmith.net). Fakamatalaʻi ange naʻe ngāue mo feilaulau e Kāingalotú ʻi ha meimei taʻu ʻe tolu ke langa e Temipale Ketilaní. Naʻa nau mamata ki hono fakahoko ʻo e talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻo kapau te nau tauhi ʻEne ngaahi fekaú, te nau “maʻu ʻa e mālohi ke langa ia” (T&F 95:11). ʻI he ʻaho 27 ʻo Māʻasi 1836, naʻe ō e Kāingalotú ki he lotu fakatapui ʻo e temipalé, pea naʻe fai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e lotu fakatapuí. Naʻá ne maʻu e ngaahi lea ʻo e lotú ʻi he fakahā kimuʻa e ouau fakatapuí. ʻOku lekooti ʻa e lotú ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109.

ʻĪmisi
Kirtland Temple first floor

Ko e palani ʻo e tafaʻaki ki lalo ʻo e Temipale Ketilaní.

Fakamatalaʻi ange naʻe ʻalu ha Kāingalotu ʻe meimei toko 1,000 ki he lotu fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní. Naʻe fie maʻu ʻe he tokolahi ke nau ō ka naʻe ʻikai ke nau hao ki he falé. Naʻe fokotuʻutuʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke nau kau ki he fakatahá ʻi ha fale ʻe taha, pea naʻe toe fai ʻa e ouau fakatapuí kiate kinautolu ʻi ha ngaahi ʻaho siʻi mei ai.

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki he kau atu ki he ngāue fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní: Te nau ongoʻi ʻa e vēkeveke lahi lolotonga ʻa e fua hivá ʻoku fai ʻe ha kuaea. Hili iá naʻe malanga leva ʻa Sitenei Likitoni. Hili ha mālōlō taimi nounou, naʻa nau maʻu ai ʻa e faingamālie ke hikinimaʻi e kau taki ʻo e Siasí. Pea ʻoku tuʻu leva ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá pea lau e lotu fakatapuí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:1–4. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea kumi ʻa e ʻuluaki ʻuhinga naʻe langa ai ʻe he Kāingalotú e Temipale Ketilaní.

  • Ko e hā e ʻuluaki ʻuhinga naʻe langa ai ʻe he Kāingalotú ʻa e Temipale Ketilaní? (ʻOku totonu ke vakai ʻa e kau akó naʻe langa ʻe he Kāingalotú e temipalé koeʻuhí he naʻe fekauʻi ia ʻe he ʻEikí. Hiki ʻa e meʻá ni ʻi he palakipoé: ʻOku fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke langa ha ngaahi temipale.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ʻe taha ke tuʻu pea lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:5. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi e ngaahi feilaulau ʻa e Kāingalotú ke langa ʻa e temipalé.

  • Ko e hā e ngaahi kupuʻi lea naʻá ke fakatokangaʻí? (ʻE ala kau ʻi he ngaahi talí ʻa e “fuʻu faingataʻa lahi,” “ʻi heʻemau masivá,” pea “foaki mei heʻemau koloá.”)

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e ngaahi feilaulau naʻe fai ʻe he Kāingalotú ke langa e Temipale Ketilaní, kole ki ha tokotaha ako ke lau ʻa e fakamatala fakanounou ko ʻení:

Naʻe feilaulauʻi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he vahaʻa ʻo Sune 1833 mo Māʻasi 1836, ʻa e taimí, paʻangá, mo e koloá ke tokoni ʻi hono langa ha fale maʻá e ʻEikí. Naʻe foaki loto fiemalie ʻe he kau tangatá ʻenau ngāué ʻi he langá. Naʻe ngaohi ʻe he houʻeiki fafiné ha vala mo foaki ha fale nofoʻanga. ʻI he mamaʻo ʻa e kau tangata tokolahi ʻi he ʻApitanga ʻo Saioné, naʻe hokohoko atu ha kau fafine ʻa e ngāue ʻi he temipalé. Naʻe foaki ʻe ha Kāingalotu ʻe niʻihi, hangē ko Sione Tená mo Viena Sekí, ʻa e konga lahi ʻo ʻenau koloá ki hono langa ʻo e temipalé. Naʻe tokoni ha niʻihi ʻaki e taukei ngāué. Hangē ko ʻení, naʻe papitaiso ʻe Pilikihami ʻIongi ha tangata ko ʻAtemasi Milei ʻi Kānata. Naʻe foaki ʻe Misa Milei ʻene ngāué ko ha tangata tā maka ki he puleʻanga Kānatá kae lava mo hono fāmilí ʻo hiki ki Ketilani, ʻa ia naʻá ne hoko ai ko e pule ʻo e langa ʻo e temipalé. ʻI he meʻa kotoa pē, naʻe fakafuofua e fakamole ki he temipalé ki ha paʻanga ʻAmelika nai ʻe 60,000—ko ha paʻanga lahi fau ia he taimi ko iá, tautautefito ʻi he masiva ʻa e Kāingalotú. ʻI hono fakafehoanakí, ʻe tatau e mahuʻinga ko iá mo e paʻanga ʻAmelika ʻe 1,000,000 he ʻahó ni.

  • Ko e hā ʻokú ke mahuʻingaʻia ai fekauʻaki mo e ngaahi feilaulau naʻe fai ʻe he Kāingalotú ke langa e temipalé?

Fakaafeʻi e kau akó ke toe lau fakalongolongo e veesi 5, ʻo fekumi ki ha foʻi moʻoni ʻokú ne fakamatalaʻi e ʻuhinga naʻe feilaulau lahi ai e Kāingalotú ke langa e temipalé.

  • Ko e hā e moʻoni naʻá ke maʻu fekauʻaki mo e ʻuhinga naʻe fie maʻu ai ʻe he Kāingalotú ke langa e temipalé? (ʻOku totonu ke fakahaaʻi ʻe he kau akó ʻoku lava ʻe he ʻEikí ke fakahā mai Ia kiate kitautolu ʻi he temipalé. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Fakaafeʻi e vaeua ʻe taha ʻo e kalasí ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:10–11, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe kole ʻe Siosefa Sāmita ki he ʻEikí ke fai kae lava ke maʻu ʻe he kakaí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé. Fakaafeʻi e vaeua ʻe tahá ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:12–13, ʻo kumi e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau tokoni ke mahino kiate kinautolu e founga ʻoku fakahā mai ai ʻe he ʻEikí Ia kiate kitautolu ʻi he temipalé. Hili ha taimi feʻunga, fai ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ki he ʻuluaki kulupú:

  • Ko e hā naʻe kole ʻe Siosefa Sāmita ki he ʻEikí ke fai kae lava ke maʻu ʻe he kakaí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé? (Ke tokoniʻi kinautolu ʻaki ʻEne ʻaloʻofá kae lava ke nau moʻui taau ʻi Hono ʻaó.)

  • ʻI heʻetau feinga ke moʻui taau ke hū he temipalé, ko e hā ʻoku tau fie maʻu ai e ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí?

Fai ki he kulupu hono uá e fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha ngaahi kupuʻi lea naʻá ke ʻilo ʻe tokoni ke mahino kiate koe e founga ʻoku fakahā mai ai ʻe he ʻEikí Ia kiate kitautolu ʻi he temipalé? (Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻoku vahevahe ʻe honau kaungāakó.)

Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe, tautau toko ua pe mo e kalasí fakakātoa, ʻa e ngaahi aʻusia naʻa nau maʻu ʻi heʻenau ongoʻi ofi ki he ʻEikí ʻi he temipalé. Fakamanatu ange kiate kinautolu ʻoku fuʻu toputapu pe fakatāutaha ha ngaahi aʻusia ʻe niʻihi ke nau vahevahe. Kapau ʻoku taau, vahevahe ange haʻo aʻusia ʻaʻau.

  • ʻOku tākiekina fēfē ʻe he ongoʻi ofi ki he ʻEikí ʻi he temipalé ʻa hoʻo moʻuí ʻi hoʻo ʻi tuʻa ʻi he temipalé?

Fakaafeʻi e kau akó ke hokohoko atu hono lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:14–23 ʻiate kinautolu pē, ʻo fekumi ki ha toe ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku nau lotu ʻi he temipalé.

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku lotu ʻi he temipalé? (ʻOku totonu ke maʻu ʻe he kau akó ha ngaahi tāpuaki lahi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. Mahalo te ke fie hiki e ngaahi tāpuaki ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Mei he veesi 22–23, ko e hā ha ngaahi ola ʻo e lotu ʻi he temipalé? (ʻI he fakafekauʻaki mo e tali ʻoku ʻomi ʻe he kau akó, tokoniʻi kinautolu ke nau ʻiloʻi e moʻoni ko ʻení: ʻOku fakakoloaʻi kitautolu ʻi hono maʻu ʻo e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé ʻaki ʻa e mālohi mo e tokoni ʻa e ʻEikí ʻi heʻetau tauhi kiate Iá. Tohi e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke tohi ia ʻe he kau akó ʻi heʻenau folofolá.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “fakamahafu … ʻaki e mālohi [ʻa e ʻEikí]”?

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e ʻuhinga ke fakamahafu ʻaki e mālohi ʻa e ʻEikí, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Siosefa B. Uefilini ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Joseph B. Wirthlin

“ʻI he fale ʻo e ʻEikí, ʻe lava ke fakakoloaʻi e kāingalotu faivelenga ʻo e Siasí ‘ʻaki ʻa e mālohi mei ʻolunga’ [T&F 95:8 ko e mālohi ʻe lava ke tau tekeʻi ai e ʻahiʻahí, tauhi ʻa e ngaahi fuakavá, talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí, mo fakamoʻoni fakamātoato mo taʻemanavahē ʻa e ongoongoleleí ki he fāmilí, kaungāmeʻá, mo e kaungāʻapí” (“Cultivating Divine Attributes,” Ensign, Nov. 1998, 27).

  • ʻE founga fēfē e hoko ʻa e faʻahinga mālohi ko ʻení ko ha tāpuaki kiate koe mo ho fāmilí? ʻE founga fēfē e hoko ʻa e faʻahinga mālohi ko ʻení ko ha tāpuaki ki he kau faifekau taimi kakató?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:24–46

ʻOku kole ʻe Siosefa Sāmita ki he ʻEikí ke maluʻi mo tāpuakiʻi ʻa kinautolu ʻoku moihū ʻi he temipalé pea mo kinautolu ʻoku malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí

Tā ha tulele mo ha heletā ʻi he palakipoé. Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ngāue ʻaki e tulelé ke ʻai ʻa e simá ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi foʻi piliki pe foʻi maká. ʻEke ki he kau akó pe ko e hā e founga ʻe ala fakaʻaongaʻi ai e ngaahi meʻangāue takitaha ko ʻení ʻi hono langa ha temipalé.

ʻĪmisi
trowel and sword

Fakamatalaʻi ange ne lolotonga ʻa e langa ʻo e Temipale Ketilaní, naʻe fakamanamana ha kau fakatanga ke fakaʻauha ʻa e temipalé. Naʻe talanoa ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongi ki he “kau ngāue ʻi he holisi, ʻi heʻenau puke ʻa e heletā ʻi he nima ʻe tahá ke maluʻi kinautolu mei he kau fakatangá, lolotonga hono fokotuʻu ʻa e maká pea hiki e tulelé ʻaki ʻa e nima ʻe tahá” (Discourses of Brigham Young, sel. John A. Widtsoe, [1954], 415). ʻI he taimi ʻe niʻihi, ne pau ke maluʻi ʻe he kau tangata ne ngāue lolotonga e ʻahó ʻa e temipalé ʻi he poʻulí.

Fakamatalaʻi ange ne ʻikai ngata pē ʻi he ngāue faivelenga ke maluʻi ʻa e temipalé pea mo kinautolu, ka naʻe kole ʻe he Kāingalotú ki he ʻEikí ha maluʻi. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:24–28, pea kole ki he kalasí ke kumi ʻa e faʻahinga maluʻi naʻe kole ʻe Siosefa Sāmita ki he ʻEikí, hili hono langa e temipalé.

  • Ko e hā e faʻahinga maluʻi naʻe lotua ʻe Siosefá?

  • Fakatatau ki he veesi 24, ko e hā te tau lava ʻo fai ke maʻu ai e faʻahinga maluʻi ko ʻení?

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení ʻo kau ki hono maʻu ʻo e maluʻi mei he koví? (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau ʻoku moʻui taau ʻa e kakai ʻo e ʻEikí mo hū kiate Ia ʻi he temipalé, he ʻikai leva ke ikunaʻi kinautolu ʻe he angahalá.)

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:29–46 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe lotua ʻe he Palōfitá ke veuveuki ʻa kinautolu ʻoku nau fakamafola e ngaahi loi fekauʻaki mo e Kāingalotú pea ʻe lava ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻo tuʻu hake pea fai e ngāue ʻa e ʻEikí. Naʻá ne kole foki ki he ʻEikí ke fakafonu ʻa e temipalé ʻaki Hono nāunaú pea mo ʻoange ki Heʻene kau tamaioʻeikí ʻa e fakamoʻoni mo e mālohi te nau fie maʻu ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí.

Ke fakaʻosí, poupouʻi ʻa e kau akó ke nau maʻu maʻu pē ha lekomeni ʻoku kei ʻaongá, tatau ai pē pe ʻoku ʻikai te nau nofo ofi ki ha temipale. Fakakaukau ke vahevahe ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Hauati W. Hanitā:

ʻĪmisi
Palesiteni Howard W. Hunter

“Ko e moʻoni, ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke hoko ʻa Hono kakaí ko ha kakai ʻoku moʻui ʻaki e temipalé. ʻE hoko ia ko e fakaʻamu taupotu taha ʻo hoku lotó ke moʻui taau ʻa e mēmipa kotoa pē ʻo e Siasí ki he temipalé. … Tau hoko muʻa ko ha kakai ʻoku ō ki he temipalé mo saiʻia ʻi he temipalé. Tau fakavavevave muʻa ki he temipalé ʻi he lahi taha ʻe fakaʻatā ʻe he taimí mo e ʻuhingá mo e ngaahi tūkunga fakataautaha kotoa pē” (“The Great Symbol of Our Membership,” Ensign, Oct. 1994, 5).

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109. Palani ʻo e Temipale Ketilaní

ʻOku fakahaaʻi ʻe he fakatātā ko ʻení ʻa e fokotuʻutuʻu ʻo e fungavaka ʻuluakí ʻi he Temipale Ketilaní, ʻa ia naʻe hoko ai ʻa e fakatapuí:

ʻĪmisi
Kirtland Temple first floor

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:2–3. Fakamālohia ʻi he fakahā mo e ngaahi fekaú

ʻI he fakahinohino ʻa Sīsū Kalaisí, naʻe lava ai ke fakahoko ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha ngaahi meʻa lahi ange ʻi he meʻa naʻá ne mei fakahoko ʻiate ia pē. ʻI he ʻuhinga ki he fokotuʻutuʻu mo e langa ʻo e Temipale Ketilaní, naʻe fakahā ʻe he Palesiteni Pilikihami ʻIongi:

ʻĪmisi
Palesiteni Brigham Young

“He ʻikai lava ke ʻilo ʻe Siosefa taʻe maʻu ha fakahā, ʻa e meʻa naʻe fie maʻú, ʻo lahi hake ʻi ha toe tangata kehe, pea naʻe fuʻu kei tokosiʻi, vaivai ʻi he tuí, pea fuʻu masiva ʻa e Siasí, ke feinga ki ha kautaha lahi pehē,” (Discourses of Brigham Young, sel. John A. Widtsoe, [1954], 415).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:5. “ʻI heʻemau masivá kuo mau foaki mei heʻemau koloá”

Naʻe lea ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ki he ngaahi feilaulau ʻa ia ʻoku mahuʻinga ke faí ke maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé:

ʻĪmisi
Palesiteni Thomas S. Monson

“Kuo fai maʻu pē ha feilaulau ʻi hono langa ʻo ha temipale pe ʻalu ko ia ki he temipalé. ʻOku ʻi ai ha niʻihi taʻefaʻalaua kuo nau ngāue pea faingataʻaʻia kae lava ke nau maʻu mo honau fāmilí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻi he temipale ʻo e ʻOtuá.

“Ko e hā nai ʻoku loto fiemālie ai ha tokolahi ke foaki lahi kae lava ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé? ʻOku ʻiloʻi ʻe kinautolu ʻoku mahino ki ai ʻa e ngaahi tāpuaki taʻengata ʻoku maʻu mei he temipalé, ʻoku ʻikai ha feilaulau ia ʻe fuʻu lahi, pe totongi ʻe fuʻu mamafa, ha faingataʻa ʻe fuʻu tōtuʻa, kehe pē ke maʻu e ngaahi tāpuaki ko iá. He ʻikai ha ngaahi maile ia ʻe fuʻu lahi ke fonongaʻia, ngaahi fakafeʻātungia ke ikunaʻi pe taʻefiemālie ʻe taʻe lava ke kātakiʻi. ʻOku mahino kiate kinautolu ʻoku feʻunga pē ʻa e ngaahi feilaulau mo e ngāue kotoa ʻoku fai ke maʻu ai e ngaahi ouau fakamoʻui ʻoku maʻu ʻi he temipalé, ʻa ia te tau lava ai ʻi ha ʻaho ʻo toe foki ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi ha fetuʻutaki fakafāmili taʻengata pea fakakoloaʻi ʻaki e ngaahi tāpuaki mo e mālohi he langí” (“Ko e Temipale Māʻoniʻoní—Ko ha Maama ki he Māmaní,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 92).