Seminelí
Lēsoni 143: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134


Lēsoni 143

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134

Talateú

ʻI he ʻaho 17 ʻo ʻAokosi 1835, ne fakataha ai ha fakatahaʻanga lahi ʻo e Siasí ʻi Ketilani, ʻOhaiō, ke fakakaukauʻi ʻa e kanotohi ne fokotuʻu ki he pulusinga ʻuluaki ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Koeʻuhí naʻe ʻaʻahi e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he Kāingalotu ʻi Misikení, naʻe tokangaʻi ʻe ʻŌliva Kautele ʻa e fakatahaʻangá. Naʻe lototaha ʻa e Kāingalotú ʻi he fakatahá ke fakakau ha fanongonongo naʻe fakahaaʻi ʻe ʻŌliva Kautele fekauʻaki mo e tui ʻa e Siasí kau ki he puleʻangá mo e ngaahi laó.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:1–4

ʻOku fokotuʻu mai ai ʻa e ngaahi fatongia ʻo e ngaahi puleʻangá

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukauloto ʻoku nau fokotuʻu ha fonua foʻou. Fokotuʻu ha tokotaha ako ke hoko ko ha taki ʻi he puleʻanga foʻou ko ʻení. Fakaafeʻi ʻa e tokotaha ako ko iá ke haʻu mo ʻene folofolá ki muʻa ʻi he kalasí. Fehuʻi ki he tokotaha ako takí e fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā e ngaahi lao te ke fie fakahoko ke muimui ai e kakai ʻi he fonua foʻou ko ʻení? (Mahalo te ke fie hiki e tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé.)

Fehuʻi ki he kalasí:

  • Ko e hā hoʻo fakakaukau ki he ngaahi lao kuo fokotuʻu ʻe hoʻo takí? Ko e hā hoʻo palani ke muimuiʻi kinautolú?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e taumuʻa ʻa ha puleʻanga?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134 ha fakamatala ʻoku fakahā ai ʻa e ngaahi tui ʻa e Siasí fekauʻaki mo e ngaahi puleʻangá mo e ngaahi laó. ʻI he fai e ngaahi teuteu fakaʻosi ʻi he ʻaho 17 ʻo ʻAokosi 1835, ke paaki e pulusinga ʻuluaki ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, naʻe tokangaʻi ʻe ʻŌliva Kautele ha fakatahaʻaga lahi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí. Naʻá ne fakahaaʻi ʻa e fakamatalá, pea naʻe lototaha e kau mēmipa naʻe kau ki aí ke fakakau ia ʻi he tohí. Naʻe ʻikai ke ʻi he fakataha ko ʻení ʻa Siosefa Sāmita mo Feletiliki G. Uiliamisi, ko e Tokoni Ua ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí. Naʻá na lolotonga malangaʻi ʻa e ongoongoleleí ʻi he siteiti ʻo Misikení. ʻI heʻena fokí, naʻe fakaʻatā ʻe Siosefa Sāmitá ʻa e fakamatalá ke fakakau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.

Fakaafeʻi ʻa e tokotaha ako takí ke lau leʻolahi e talateu ki he vahe ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea fekumi ki he ʻuhinga naʻe ongoʻi ai ʻe he Kāingalotú naʻe fie maʻu ke pulusi ʻa e fanongonongó. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:1. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai. Kole ki he vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ke kumi pe ko hai naʻá ne fokotuʻu ʻa e fakakaukau ʻo e ngaahi puleʻangá pea mo e tefitoʻi taumuʻa ʻo e ngaahi puleʻangá. Fakaafeʻi e vaheua ʻe tahá ke kumi e meʻa ʻoku ʻekea ʻe he ʻOtuá mei he kau ngāue fakapuleʻangá. Kole ki he kulupu takitaha ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú. ʻI honoi ʻiloʻi ʻe he kau akó e ngaahi moʻoni ko ʻení, hiki kinautolu ʻi he palakipoé:

Naʻe fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi puleʻangá ki he lelei ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá.

ʻOku ʻekea ʻe he ʻOtuá mei he kau ngāue fakapuleʻangá ke ngāue ki he lelei mo e malu ʻa e sosaietí.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke ngāue ai ʻa e kau ngāue fakapuleʻangá ki he lelei mo e malu ʻo e sosaietí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:2. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi totonu ʻe tolu ʻoku totonu ke maluʻi ʻe he puleʻangá maʻá e tokotaha fakafoʻituitui takitaha. Kimuʻa pea lau ʻa e tokotaha akó, mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ko e taʻe-maumauʻi ki he malu, pe ʻikai maumauʻi.

  • Fakatatau ki he veesi 2, ko e hā e ngaahi totonu ʻoku totonu ke foaki ʻe he ngaahi puleʻangá maʻa honau kau tangataʻifonuá? (“Ko e fakahā tauʻatāina ʻo e konisēnisí, mo e totonu mo e puleʻi ha koloá, pea mo e maluʻi ʻo e moʻuí.” Mahalo te ke fie fakahā ange ki he kau akó naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ko e “moʻuí, tauʻatāiná, [mo e] koloá [ʻa e] ngaahi totonu maʻongoʻonga ʻe tolu ʻa e faʻahinga e tangatá” [“Our Divine Constitution,” Ensign, Nov. 1987, 4].)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke ngāue ʻaki ho konisēnisí? Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tauʻatāina ke ngāue ʻaki ho konisēnisí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:4. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ha totonu ʻe taha ʻoku totonu ke maluʻi ʻe he ngaahi puleʻangá. (Kimuʻa pea lau e tokotaha akó, mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ko e haʻisia ke ʻekea meiate kinautolu pea ko e fakamaau fakapuleʻangá ko ha tokotaha ngāue fakapuleʻanga ia ʻokú ne fakahoko ʻa e laó.) Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke haʻisia ʻa e kakaí ki he ʻOtuá, ʻo ʻikai ko e ngaahi puleʻangá, ʻi he founga ʻoku nau ngāue ʻaki ʻenau tui fakalotú?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke taʻofi ʻa e faihiá mo tauteaʻi ʻa e halaiá ʻo ʻikai feinga ke puleʻi ʻa e konisēnisí pe taʻotaʻofi e tauʻatāina ʻo e laumālié?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:3. Kole ki he kalasí ke kumi ha meʻa ʻe lava ke fai ʻe he kau tangataʻifonua ʻo e ngaahi fonua ʻe niʻihi ke tokoni ke fakapapauʻi ʻe tauhi ʻe honau kau taki fakapuleʻangá ʻa e laó. (Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e vēsí, mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ko e puleʻanga lepupeliká ko ha puleʻanga ia ʻoku fili ʻe he kakaí e kau taki ke fakafofongaʻi kinautolu pea ko e puleʻanga fakatuʻí ko ha pule aoniu ia, ʻo hangē ko ha tuʻi pe kuini.)

  • ʻE lava fēfē ʻe he “leʻo ʻo e kakaí” ʻo fekumi mo poupouʻi ʻa e kau taki leleí? (Kapau ʻe fie maʻu, fakamahinoʻi ange ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea ko e “leʻo ʻo e kakaí” ki hono fili ʻo e kau takí.)

Vakai ki he tokotaha ako naʻá ke fili ke hoko ko e taki ʻo ha fonua foʻou ʻi he kamataʻanga ʻo e kalasí. Fakaafeʻi e kalasí ke fokotuʻu ha kau ako tokolahi ange ke tokoni ki he taki ko ʻení. Hili iá pea fai ha fili ke lava ʻe he kalasí ʻo fili ha toko ua ʻo e kau ako kuo fokotuʻú. Fakaafeʻi e kau taki foʻou ko ʻení ke nau ʻomi mo ʻenau ʻenau folofolá pea kau fakataha mo e taki ʻuluakí (ʻa ia naʻa mou fili kimuʻa angé) ʻi muʻa ʻi he kalasí. Kole ki he kau taki ʻe toko tolu ko ʻení ke fakamatalaʻi e meʻa kuo nau ako ʻo aʻu mai ki he taimi ní kau ki honau fatongia ʻi heʻenau hoko ko e kau ʻōfisa fakapuleʻangá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:5–6, 8

ʻOku fokotuʻu mai ʻa e ngaahi fatongia ʻo e kakai ʻo e fonuá

Kole ki he kau taki ʻo e fānau ako ʻe toko tolú ke lisi ha ngaahi fatongia ʻoku totonu ke maʻu ʻe he kakai ʻo e fonuá ʻi honau fonua foʻoú. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke hiki ʻenau talí ʻi he palakipoé. Ka hili ia pea fehuʻi ange ki he kalasí:

  • Ko e hā hoʻo fakakaukau ki he lisi ko ʻeni ʻo e ngaahi fatongiá? Ko e hā te ke liliu ʻi he lisi ko ʻení?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:5–6. Kole ki he kalasí ke kumi e ngaahi fatongia ʻo e kakai ʻo e fonuá. (ʻI he lau ʻa e tokotaha akó, mahalo te ke fie kole ange ki ai ke kiʻi mālōlō kae lava ke ke fakaʻuhingaʻi ʻa e ngaahi lea ko ʻení: ʻoku ʻuhinga ʻa e maʻumaʻuluta ki ha meʻa he ʻikai lava ke toʻo ʻo ʻave; ʻoku ʻuhinga ʻa e fakatupu angatuʻu ki he angatuʻu ki he kau taki fakapuleʻangá; ʻoku ʻuhinga ʻa e tokanga ke talangofua pe tali lelei; ʻoku ʻuhinga e fetongiʻi ke fakafetongi; ʻoku ʻuhinga e maumau laó ki he moveuveu—ʻikai ha ngaahi lao mo e puleʻangá pe fakafepaki ki he ngaahi laó mo e puleʻangá.)

  • Fakatatau ki he veesi 5–6, ko e hā e fatongia ʻoku tau maʻu ki hotau puleʻangá? (ʻOku totonu ke fakahaaʻi ʻe he kau akó ha meʻa hangē ko e moʻoni ko ʻení: Kuo pau ke tau poupouʻi mo pouaki ʻa e puleʻanga ʻoku tau nofo aí. Fakakaukau ke tohi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé. Fakamahinoʻi ange ʻoku fakakau ʻi he tefitoʻi moʻoni ko ʻení ha fakakaukau ʻe tauhi ʻe hotau puleʻangá ʻa e ngaahi lao ʻokú ne maluʻi kitautolu ʻi heʻetau “ngaahi totonu naʻa [tau] tupu mo ia mo maʻumaʻulutá.”)

  • Ko e fē ʻa e tefito ʻo e tui ʻoku fakamanatu atu ʻe he tefitoʻi moʻoni ko ʻení? (Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke lau pe lau maʻuloto e tefito ʻo e tui hono hongofulu mā uá.)

  • ʻI heʻetau hoko ko e tanataʻifonuá, te tau lava fēfē ʻo poupouʻi mo tauhi ki he puleʻangá? (ʻE ala kau ʻi he ngaahi talí ʻa e lava ke tau talangofua ki he ngaahi laó, poupouʻi e niʻihi kehé ke talangofua, tokoni ʻi he koló, fakahaaʻi e fakaʻapaʻapa ki he kau ngāue fakapuleʻangá, pea kau he filí.)

Ke tokoni ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha moʻoni ʻe taha fekauʻaki mo hono poupouʻi e ngaahi puleʻangá mo e ngaahi laó, fai e fehuʻi ko ʻení:

  • Fakatatau ki he veesi 6, ko e hā ʻa e ongo ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá ʻo kau ki heʻetau talangofua ki he ngaahi fono fakalangí mo e ngaahi lao ʻa e tangatá? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e meʻá ni ʻi he palakipoé: ʻOku finangalo e ʻOtuá ke tau fakaʻapaʻapaʻi mo talangofua ki he ngaahi fono fakalangí mo e ngaahi lao ʻa e tangatá.

Ke tokoni ke tali ʻe he kau akó e fehuʻi kimuʻá, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Sēmisi E. Talamesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Kole ki he kalasí ke fakafanongo ki he founga ʻoku totonu ke tau tauhi ʻaki e lao ʻo e fonuá ʻi he taimi ʻoku fepaki ai mo ʻetau tuí:

ʻĪmisi
ʻEletā James E. Talmage

“ʻI he tuʻunga ko ia ʻoku fepaki ai e ngaahi fie maʻu mei he folofola ʻa e ʻOtuá mo e ngaahi lao ʻo e fonuá, ko e fē ʻa e kau mafai ʻe haʻisia e kāingalotú ke talagofua ki aí? …

“ʻI hono fakatatali e tuʻutuʻuni ʻa e [ʻOtuá] ki hono poupouʻi ʻo e tauʻatāina fakalotú, ko e fatongia ia ʻo e kāingalotú ke talangofua ki he ngaahi lao honau fonuá. Ka neongo iá, ʻoku totonu ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e founga totonu kotoa pē, ʻi heʻenau hoko ko e kau tangataʻi fonua pe kakai ʻo honau ngaahi puleʻangá, ke maʻu maʻanautolu mo e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ʻa e fiefia ʻo e tauʻatāina ʻi he ngāue fakalotú. ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke nau faingataʻaʻia taʻe fai ha lāunga [ʻi he] fakamālohi ʻa e kau fakatanga taʻetauhi laó, pe ʻi hono fakahoko ʻo e ngaahi lao taʻetotonú; ka ʻoku totonu ke ʻoatu ʻenau lāungá ʻi he founga fakalao mo totonu. Kuo fakahaaʻi ʻe he kāingalotú ʻenau tali ʻa e tokāteline ʻoku lelei ange ke kātekina ʻa e koví ʻi hono fai ha fakafepaki fakaetangata ki he maʻu mafai taʻetotonú” (The Articles of Faith, 12th ed. [1924], 422, 423]).

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki he kakai ʻoku nau ʻiloʻi ʻa ia ʻoku talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻo hono tauhi mo poupouʻi honau puleʻangá mo e laó. Mahalo te ke kole ki ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻa e founga ʻoku poupouʻi ai ʻe he kau tangataʻifonua ko ʻení ʻa e puleʻangá. Hili iá kole leva ki he kau akó ke tohi ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá ha meʻa te nau fai ke tauhi mo poupouʻi ai ʻa e puleʻangá mo e laó.

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:8 ʻaki hano fakamatalaʻi ange ʻoku ʻi ai ha fatongia ʻo e ngaahi puleʻangá ke tauteaʻi ʻa kinautolu ʻoku faihiá pea ʻoku ʻi ai ha fatongia ʻo e kau tangataʻifonuá ke tokoni “ʻi hono ʻomi ʻo e faʻahinga ʻoku maumauʻi ʻa e ngaahi lao leleí ke tautea.”

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:7, 9–10, 12

ʻOku fakamatalaʻi ʻa e vā fetuʻutaki ʻo e tui fakalotú mo e puleʻangá

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:7, 9–10, 12 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe tohi ʻa ʻŌliva Kautele ʻoku totonu ke fokotuʻu ʻe he ngaahi puleʻangá ʻa e ngaahi lao ʻoku maluʻi ai e ngaahi founga fakalotú, ka ʻoku ʻikai totonu ke nau saiʻia ange ʻi ha tui fakalotu ʻe taha ʻi ha tui kehe. ʻIkai ngata aí, naʻá ne tohi ʻoku maʻu ʻe he ngaahi sosaieti fakalotú ha totonu ke tauteaʻi honau kau mēmipa fakamoveuveú ʻaki hono tuʻusi pe ʻikai ke nau toe feohí ka ʻoku ʻikai maʻu ʻe he ngaahi sosaieti peheé ʻa e mafai ke fakamaau pe fai ha ngaahi tautea te ne toʻo e koloa ʻo honau kau mēmipá pe fakalaveaʻi kinautolu.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:11

ʻOku fakamatalaʻi ʻa e totonu ke kole ha tokoni mei he puleʻangá

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:11 ʻaki hano fakamatalaʻi ange fakatatau ki he veesi ko ʻení, ʻoku totonu ke fakangofua ʻa e kau tangataʻifonuá ke kole ki honau puleʻangá ki ha “fakatonutonu” ʻo kapau kuo ngaohikovia kinautolu. ʻOku ʻuhinga e foʻi lea ko e fakatonutonu ke ʻai ha meʻa ke tonu. ʻOku kau foki ʻi he vēsí ha fanongonongo ʻoku fakatonuhiaʻi ʻa e kau tangataʻifonuá ʻi hono taukapoʻi kinautolu mo e niʻihi kehé ʻi he taimi ʻoku ʻi ai ha fie maʻu fakavavevave pea ʻoku ʻikai lava ʻa e puleʻangá ke tokoni.

Kole ki he kau akó ke vahevahe e meʻa ʻoku nau houngaʻia ai ʻi honau fonuá pe koló. Fakamoʻoni ki he mahuʻinga ʻo hono tokoniʻi mo poupouʻi ʻa e ngaahi puleʻangá mo e ngaahi fonó.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:5. Tokoniʻi mo poupouʻi ʻa e puleʻangá

Naʻe fakahā ʻe Palesiteni Hauati W. Hanitā, ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení:

ʻĪmisi
Palesiteni Howard W. Hunter

“ʻOku tuku mai kiate kitautolu e fatongia ʻo hono poupouʻi mo tauhi ʻa e ngaahi lao ʻo e fonuá. ʻOku taʻefaitotonu ke fakataumuʻa ke maumauʻi e laó. ʻOku ʻikai ha faikehekehe ʻi he anga e ongoʻi fakatāutaha ʻa ha tokotaha fekauʻaki mo e tuʻunga totonu pe fakamaau totonu ʻo e ngaahi lao kuo fokotuʻu ʻe he sosaietí, ko e fatongia ʻo e tokotahá ke fakaʻapaʻapaʻi mo poupouʻi ʻa e laó” (ʻi he The Teachings of Howard W. Hunter, ed. Clyde J. Williams [1997], 164).

ʻĪmisi
Palesiteni Howard W. Hunter

“Kuo pau ke poupouʻi ʻa e ngaahi lao fakatuʻi ʻo e fonuá, pea kuo pau ke talangofua ʻa e kakai ʻoku ʻi he malumalu ʻo e ngaahi lao ko iá maʻá e lelei fakakātoá. ʻOku taukaveʻi mālohi ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e meʻá ni. ʻOku fakahā mahino ʻe he taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo ʻene tuí ʻi he ngaahi lea ko ʻení: ‘ʻOku mau tui ʻoku totonu ke fakaongoongo ki he ngaahi tuʻi, kau palesiteni, kau pule, mo e kau fakamaau fakapuleʻanga, ʻi he talangofua, fakaʻapaʻapaʻi, mo poupou ki he laó’ [Tefito ʻo e Tui 1:12]” (The Teachings of Howard W. Hunter, 165).