Seminelí
Lēsoni 34: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28


Lēsoni 34

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28

Talateú

ʻI he 1830, ne fetaulaki ai ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo ha faingataʻa he naʻe ʻikai mahino ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa hono fakahoko ʻo e fakahaá ʻi he Siasí. Naʻe pehē ʻe Hailame Peisi ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi fakahā maʻá e Siasí ʻo fakafou ʻi ha foʻi maka makehe, pea naʻe tui ha kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí kiate ia kau ai ʻa ʻŌliva Kautele. Kimuʻa ʻi ha konifelenisi ʻo e Siasí naʻe fakahoko ʻi he ʻaho 26 ʻo Sepitema 1830, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi moʻoni naʻe tokoni ke mahino kia ʻŌliva Kautele mo e niʻhi kehé ʻa hono fakahoko ʻo e fakahaá ʻi he Siasí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:1–7

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ko e Palesiteni pē ʻo e Siasí ʻa e tokotaha ʻoku lava ke ne maʻu ha fakahā ke puleʻi ʻaki ʻa e Siasí

Tohiʻi ʻa e tatau loi he palakipoé.

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻe niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ko ha tatau loi pē? (Te ke lava ʻo fakaʻaliʻali, ko ha konga ʻo e fealēleaʻaki ko ʻení ha sīpinga ʻo ha meʻa ko ha tatau loi, hangē ko e hiki ha tatau ʻo e ngāue fakaʻātí, paʻanga vaʻinga, pe ko ha konga fuaʻiʻakau pelesitiki.)

  • Ko e hā ʻe ala fakatuʻutāmaki ke maʻu hala ʻa e tatau loí ko e tatau totonú?

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Tālini H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Dallin H. Oaks

“Ko e tēvoló e tamai ʻa e ngaahi loí pea ʻoku holi maʻu pē ke taʻofi e ngāue ʻa e ʻOtuá ʻi heʻene ngaahi founga olopotó” (“Ongo Founga ʻo e Fetuʻutakí,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2010, 84).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e talateu ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea talamai ha tatau loi naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Sētane ke kākaaʻi ʻa e kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí he kuonga muʻá.

  • Ko e hā e tatau loi naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Sētane ke kākaaʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí? (Kapau ʻoku ʻikai talaatu ʻe he kau akó e meʻa ʻoku faitatau ʻi he maka ʻa Hailamé mo e ʻŪlimí mo e Tūmemí ʻa ia ne fakaʻaongaʻi ʻe Siosefa Sāmita he taimi ʻe niʻihí, fakamahinoʻi ange ʻa e faitatau ko ʻení.)

Fakamatalaʻi ange naʻe tui ha kau mēmipa ʻo e Siasí ki he ngaahi fakahā loi naʻe fakahoko ʻe Sētane kia Hailame Peisí. ʻI hono ako mo aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28, poupouʻi kinautolu ke nau sio ki he ngaahi moʻoni ko ia ʻe lava ke tokoniʻi kinautolu ke nau fakaʻehiʻehi ai mei hano takihalaʻi kinautolu ʻe he ngaahi founga faʻifaʻitaki ʻa Sētané. Talaange ki he kau akó te ke tohi e ngaahi moʻoni ko ʻení he palakipoé ʻi heʻenau ʻiloʻi kinautolu ʻi he lolotonga ʻo e lēsoní. Mahalo te ke fie fokotuʻu ki he kau akó ke nau tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he tafaʻaki ʻo ʻenau folofolá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:1–4, pea fakaafeʻi e kalasí ke nau ʻiloʻi ʻa e founga naʻe kehe ai e ngaahi fatongia ʻa ʻŌliva Kautele ʻi he Siasí mei he ngaahi fatongia ʻa Siosefa Sāmitá.

  • Naʻe kehe fēfē e ngaahi fatongia ʻa ʻŌliva Kautelé meia Siosefa Sāmitá? (Naʻe fatongia ʻaki ʻe Siosefa ke maʻu ʻa e ngaahi fekaú mo e ngaahi fakahā maʻá e Siasí. Naʻe fatongia ʻaki ʻe ʻŌlivá ke faiako ʻi he Fakafiemālié ʻo kau ki he ngaahi fekau mo e ngaahi fakahā naʻe maʻu ʻe Siosefá.)

  • Ko e hā e foʻi moʻoni mahuʻinga fekauʻaki mo e Palesiteni ʻo e Siasí ʻe lava ke tau ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:2? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tokāteline ko ʻení: Ko e Palesiteni pē ʻo e Siasí ʻa e toko taha ʻe lava ke ne maʻu ha fakahā ki he Siasí fakakātoa. Hiki e fakamatala ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • ʻE founga fēfē hono tokoniʻi kitautolu ʻi heʻetau ʻilo ʻa e moʻoni ko ʻení ke fakaʻehiʻehi mei hano kākaaʻi kitautolú?

ʻI hono aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení, te ke lava ke fakapapauʻi ange kiate kinautolu ʻe lava ke tau maʻu ai pē falala he ngaahi akonaki mo e faleʻi ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí koeʻuhí he ʻikai tuku ʻe he ʻEikí ʻa e Palesitení ke taki halaʻi kitautolu. (Fakatokangaʻi ange ʻoku maʻu ʻa e talaʻofa ko ʻení ʻi ha lea ʻa Palesiteni Uilifooti Utalafi. ʻOku kau ʻa e fakamatala ko iá ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, ʻi he nāunau fakalahi hili e Fanongonongo Fakamafaiʻi 1.)

Fakamatalaʻi ange ʻi ha taimi siʻi kimuʻa pea fakahā ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi moʻoni ʻoku hā he taimí ni ʻi he Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 28, naʻe fai ʻe ʻŌliva Kautele ha meʻa naʻe ʻasi ai ʻoku teʻeki ke mahino kakato ki ai e faikehekehe ʻi hono ngaahi fatongia ʻi he Siasí mo e ngaahi fatongia ʻo Siosefa Sāmitá ko e Palesiteni ʻo e Siasí. Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻení:

Naʻe nofo ʻa Siosefa Sāmita ʻi Hāmoni, Penisilivēnia, ʻi he taimi naʻá ne maʻu ai ha tohi meia ʻŌliva Kautele, naʻe ʻi Feieti, Niu ʻIoke, ʻi he meimei maile nai ʻe 100 (kilomita ʻe 160) hono mamaʻó. Naʻe pehē ʻe ʻŌliva naʻá ne ʻiloʻi ha fehalaaki ʻi he fakahā ko ʻeni ʻoku tau ui he taimí ni ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20. Naʻe tohi ʻe ʻŌliva: “ʻOku ou fekau koe ʻi he huafa ʻo e ʻOtuá ke tāmateʻi ʻa e ngaahi lea ko iá.” Ne fononga ʻa Siosefa ki Feieti pea ʻilo ai naʻe loto tatau ʻa e fāmili Uitemaá mo ʻŌliva fekauʻaki mo e meʻa ne nau pehē ʻoku fehalaaki ne ʻi he fakahaá. Naʻe tohi ʻe Siosefa ʻo pehē, “Naʻe ʻikai ke taʻe ʻi ai ha ngāue mo e kātaki ke u lava ke fakalotoa ha taha ʻo kinautolu ke nau fiemālie ʻi he kaveinga fakatouʻosi.” Ne faifai pea “lava [ʻa e Palōfitá ʻi hono ʻomi e fāmili Uitemaá, ka … ko ʻŌliva Kautele foki ke ʻiloʻi ne nau fehalaaki” (Histories, Volume 1:1832–1844, vol. 1 of Histories series of The Joseph Smith Papers [2012], 426; vakai foki, peesi 424–25).

Kole ki he kau akó ke nau lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:6–7 fakalongolongo, pea fekumi ki he fakahinohino ʻa e ʻEikí kia ʻŌliva Kautele.

  • Ko e hā naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí kia ʻŌliva Kautelé? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e ngaahi tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻI he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí, ʻoku ʻikai maʻu ʻe ha niʻihi fakafoʻituitui ha fakahā ke tataki ha taha ʻokú ne tokangaʻi kinautolú.

  • ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení mo e fakamatala ne tau toki laú?

  • Ko e hā e founga ʻe tokoni ai ʻa e moʻoni ko ʻení kiate kitautolu he ʻahó ni?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:8–10

ʻOku ui ʻe he ʻEikí ʻa ʻŌliva Kautele ke malanga ʻaki e ongoongoleleí ki he kau Leimaná

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:8–10, pea kole ki he kalasí ke nau talamai ʻa e meʻa naʻe ui ʻe he ʻEikí ʻa ʻŌliva Kautele ke ne faí.

  • Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fekau ʻe he ʻEikí kia ʻŌliva ke ne faí? (Malanga ʻaki e ongoongoleleí ʻi he lotolotonga ʻo e kau Leimaná.)

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako kau ki he fakahā fakatāutahá mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:8? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻE lava ke tau maʻu ha fakahā ki heʻetau leleí mo tokoniʻi kitautolu ʻi he ngaahi uiuiʻi mo e ngaahi ngāue ʻoku tau maʻú.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, kole ki ha taha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Palesiteni Boyd K. Packer

“ʻOku ʻi ai ʻetau totonu ki he fakahā fakatāutahá. Ka neongo ia, he ʻikai ke tau maʻu ʻa e ngaahi fakahā ʻo kau ki he meʻa ʻoku totonu ke fai ʻe he niʻihi kehé, tuku kehe kapau ʻoku vaheʻi kitautolu ki ha tuʻunga pule. …

“ʻOku ʻikai totonu ke pehē ko ha ui fakatāutaha ha aʻusia fakalaumālie makehe ke tataki ʻa e niʻihi kehé. ʻOku ou tui ko e ngaahi aʻusia ʻoku makehe, natula toputapú ʻoku fakafoʻituitui pea ʻoku totonu ke tauhi pē ʻe kita” (“Revelation in a Changing World,” Ensign, Nov. 1989, 14–15).

Kimuʻa e kalasí, hiki e ngaahi fatongia mo e uiuiʻi ko ʻení ʻi ha ngaahi laʻi pepa mavahevahe: mātuʻa, Taki Māʻolunga, pīsope, faifekau, faiako Lautohi Faka-Sāpate, palesiteni ʻo e Maea Meití, faiako fakaʻapi, faiako ʻaʻahi. Faʻo e ngaahi laʻi pepá ʻi ha kiʻi meʻa faʻoʻanga meʻa.

Fakaafeʻi e kau akó ke fili ʻa e ngaahi laʻi pepá mei he puhá pea lau tahataha ia ki he kalasí. ʻI hono lau e laʻi pepa takitaha, kole ki he kau akó ke nau fokotuʻu mai e faʻahinga fakahā ʻe lava maʻu ʻe he niʻihi fakafoʻituituí ke tokoni ke nau fakakakato ʻa e fatongia pe uiuiʻi ko iá.

Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe ha ngaahi meʻa kuo nau aʻusia ʻo nau maʻu ha fakahā ʻi ha ngāue pe fatongia. Te ke lava foki ke vahevahe ha aʻusia ʻo maʻu ai ha fakahā ke tokoni atu ʻi ha uiuiʻi pe fatongia. Fakamanatu ki he kau akó ʻoku ʻi ai ha ngaahi aʻusia ʻoku fuʻu toputapu pe fakatāutaha ke vahevahe.

Poupouʻi e kau akó ke nau lotu ke maʻu ha fakahā ke tokoniʻi kinautolu ʻi heʻenau moʻui fakatāutahá pea ʻi honau ngaahi fatongia he Siasí mo e ngaahi ngāue. Poupouʻi foki kinautolu ke nau lotu ke faitāpuekina ʻa e kau taki ʻo e Siasí ʻaki ha moʻui lelei mo e malu pea mo e ueʻi fakalaumālie ʻoku nau fie maʻu ke fakahoko ʻaki honau ngaahi fatongiá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:11–16

ʻOku fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻŌliva Kautele ke fakatonutonu ʻa Hailame Peisi pea tokoni ki hono fokotuʻu maau ʻa e Siasí

Fakamanatu ki he kau akó naʻe fakahā ʻe Hailame Peisi e ngaahi fakahā loi ki ha kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakva 28:11–14 ke ʻiloʻi e meʻa fakahinohino ʻe he ʻEikí ʻa ʻŌliva Kautele ke fai ke tokoni ke fakaleleiʻi ʻa e faingataʻa ko ʻení.

  • Ko e hā naʻe fekauʻi ʻe he ʻEiki ke fai ʻe ʻŌliva ke tokoni ke fakaleleiʻi e palopalemá mo Hailame Peisi?

  • Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he ngaah vēsí ni ʻo kau ki he fatongia ʻo e kau taki ʻo e Siasí? (ʻE lava ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kehekehe, kae fakapapauʻi ke fakamamafaʻi ʻa e meʻá ni: ʻOku maʻu ʻe he kau taki ʻo e Siasí e fatongia ke fakatonutonu ʻa kinautolu ʻoku takihalaʻi e niʻihi kehé. Hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:13 fekauʻaki mo e founga naʻe tataki ai ʻe he ʻEikí ʻa Hono Siasí? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha fakalea kehe, ka ke fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kuo pau ke fakahoko ʻi he maau e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Fakamatalaʻi ange ko ha founga ʻe taha ʻoku tau fai ʻa e ngaahi meʻa “maau, pea ʻi he loto-taha” ko ʻetau hikinimaʻi ʻi he kakaí ha niʻihi fakafoʻituitui ʻi he ngaahi fatongia he Siasí.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke hikinimaʻi ʻi he kakaí ha niʻihi fakafoʻituitui ki honau ngaahi uiuiʻí?

Ke tokoni ke mahino ki he kalasí ʻa hono ʻomi ʻe he loto-tahá ha maau mo ha maluʻi ki he Siasí, kole ki ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Peeka:

ʻĪmisi
Palesiteni Boyd K. Packer

“ʻOku maʻu ʻa e fakahā ʻi he Siasí ʻe kinautolu kuo ui, hikinimaʻi, fakanofo, pe vaheʻi totonú. Hangē ko ʻení, he ʻikai maʻu ʻe ha pīsope ha fakahā ʻo kau ki ha uooti ofi mai he ʻoku ʻikai ʻi hono mafaí.

“ʻE ʻi ai e taimi ʻe pehē ʻe ha taha kuó ne maʻu ʻa e mafai ke akoʻi mo tāpuakiʻi taʻe uiuiʻi mo vaheʻi. …

“Ko e ʻuhinga ia ʻoku maluʻi fakalelei ai ʻa e founga ʻo hono hikinimaʻi ʻo kinautolu ne ui ki ha lakanga ʻi he Siasí—ke ʻilo ʻe he taha kotoa pē ko hai ʻokú ne maʻu ʻa e mafai ke akoʻi mo tāpuakiʻí” (“Revelation in a Changing World,” 15).

  • Fakatatau kia Palesiteni Peeka, ko e hā ʻoku tau hikinimaʻi ai ʻi he kakaí ʻa kinautolu ʻoku nau maʻu ha ngaahi uiuiʻi ʻi he Siasí?

  • Hili ʻetau hiki hotau nimá ke fakahaaʻi te tau poupouʻi ʻa e kakaí ʻi honau uiuiʻí, ko e hā ʻoku totonu ke tau fai ke poupouʻi moʻoni kinautolú?

Ke tokoni ke falaʻaongaʻi ʻe he kau akó e ngaahi tefitoʻi moʻoni ne nau ako ʻi he lēsoni ʻo e ʻaho ní, lau leʻolahi ʻa e ngaahi tūkunga ko ʻení pea kole ange pe ʻe fēfē ʻenau tali ki he tūkunga takitaha:

  1. ʻOkú ke maʻu ha fetuʻutaki fakaʻilekitulōnika ʻoku pehē ko ha fakahā foʻou. ʻOku ʻi ai ha ngaahi akonaki ʻoku ʻikai fenāpasi mo e folofolá pe ko e ngaahi lea ʻa e kau palōfita moʻuí.

  2. ʻOkú ke fakatokangaʻi ʻoku fai ʻe ha mēmipa ʻo homou uōtí ha fakamatala ʻoku hala fakatokāteline ʻi heʻene fai ʻene fakamoʻoní lolotonga e houalotu sākalamēnití. ʻOkú ke hohaʻa kapau ʻoku maʻu hala ʻa e pōpoakí ko e moʻoní, ʻe ala fakamamahi ki he niʻihi kehé. Ko hai ʻoku totonu ke ne fakatonutonu ʻa e mēmipa naʻe lea halá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:15–16, pea kole ki he kalasí ke nau talaatu ʻa e faleʻi fakaʻosi ʻa e ʻEikí kia ʻŌliva Kautele ʻi he fakahā ko ʻení.

Fakamatalaʻi ange naʻe hili hono maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ko ʻení, naʻá ne fai ha konifelenisi pea fokotuʻutuʻu maau e Siasí. ʻI he konifelenisí, “naʻe fakafisingaʻi ʻe Misa Peisi, pea pehē ki he siasí kotoa ne ʻi aí ʻa e foʻi maká, mo e meʻa kotoa pē naʻe fekauʻaki mo iá” (Histories Volume 1: 1832–1844, 452). Ke fakaʻosi e lēsoni ko ʻení, fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni kuo mou aleaʻí mo honau mahuʻinga ʻi hono tokoniʻi kitautolu ke fakaʻehiʻehi mei hano takihalaʻi kitautolú.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:1–4. Ngaahi fatongia ʻo ʻŌliva Kautelé

Naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kia ʻŌliva Kautele e ngaahi fatongia makehe mei he niʻihi naʻe hiki atu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:1–4. ʻOku maʻu ʻe ʻŌliva Kautele mo Siosefa Sāmita e ngaahi kī ʻo e meʻafoaki ke liliu e Tohi ʻa Molomoná (vakai, T&F 6:25–28). Naʻe hoko foki ʻa ʻŌliva “ko e ʻaposetolo ʻa Sīsū Kalaisi” pea “ko e kaumātuʻa hono ua ʻo e siasí” (T&F 20:3).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:1–2, 8. Ko e fakahā fakatāutaha mo e fakahā ʻo fakafou ʻi he palōfita ʻa e ʻEikí

ʻI ha fakahā ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia ʻŌliva Kautele ko e Palesiteni pē ʻo e Siasí ʻe lava ʻo “maʻu ʻa e ngaahi fekau mo e ngaahi fakahā” ki he Siasí fakakātoa (vakai, T&F 28:1–2). Naʻe toe folofola ʻa e ʻEikí kia ʻŌliva Kautele te ne “maʻu ʻa e ngaahi fakahā” ʻi hono ngaahi fatongia paú (vakai, T&F 28:8). Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e faikehekehe ʻi he fakahā fakatāutahá mo e fakahā naʻe fai mai ʻi he kau taki lakanga fakataulaʻeikí:

ʻĪmisi
ʻEletā Dallin H. Oaks

“Kuo ʻomi ʻe he Tamai Hēvaní ki Heʻene fānaú ha founga fetuʻutaki ʻe ua kiate Ia—ʻa ia ʻe lava ke tau ui ko e founga fakatāutaha pea mo e founga lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku totonu ke mahino pea tataki e tokotaha kotoa pē ʻe he ongo founga fetuʻutakí ni. …

“… ʻOku ʻikai ngāue kakato e founga fakatāutahá taʻekau ai e founga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku foaki e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní—ʻa e founga fetuʻutaki mei he ʻOtuá ki he tangatá—ʻi he mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻe kinautolu ʻoku nau maʻu e ngaahi kī ko ia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. …

“… Kae pangó ʻoku anga ʻaki ʻe kinautolu ʻoku maumauʻi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá pe talangataʻa ki he akonaki ʻa e kau taki lakanga fakataulaʻeikí, ʻenau tala kuo fakahā mai ʻe he ʻOtuá kiate kinautolu ʻoku fakaʻatā kinautolu mei he talangofua ki ha fekau pe muimui ki ha faleʻi. Mahalo ʻoku maʻu fakahā e niʻihi ko iá ka ʻoku ʻikai haʻu e fakahaá ia mei he tokotaha ʻoku nau pehē ʻoku ʻomi mei aí. Ko e tēvoló e tamai ʻa e ngaahi loí pea ʻoku holi maʻu pē ke taʻofi e ngāue ʻa e ʻOtuá ʻi heʻene ngaahi founga olopotó” (“Ongo Founga ʻo e Fetuʻutakí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 83–84).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:2. Ko e fatongia ʻo e Palesiteni ʻo e Siasí

Naʻe fakamoʻoni ʻa Palesiteni Sēmisi E. Fausi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo pehē ko e Palesiteni pē ʻo e Siasí ʻe lava ke ne maʻu ha fakahā ki he Siasí fakakātoa. Naʻá ne fakamatalaʻi e founga ʻoku ʻomi heni ʻa e maau mo ha maluʻi ki he Kāingalotu ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui ní:

ʻĪmisi
Palesiteni James E. Faust

“Kuo kole ʻe ha niʻihi ʻa e ngaahi meʻafoaki fakalaumālie māʻolunga ange pe mafai ʻi he tuʻa mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ʻo e Siasí naʻe fokotuʻú. ʻOku nau pehē ʻoku nau tui ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí mo tali ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí ko e pule fakalao iá, ka ʻoku nau pehē ʻoku nau maʻu ha tuʻunga māʻolunga ange ʻa ia ʻoku ʻikai maʻu ʻe he Palesitení. ʻOku faʻa fakahoko ʻeni ke fakatonuhiaʻi ha ʻekitivitī ʻa ia ʻoku ʻikai fenāpasi mo e ngaahi tokāteline ʻo e Siasí. He ʻikai ʻi ai ha lakanga māʻolunga ange, ka neongo ia, koeʻuhí ʻoku fakatou maʻu mo fakaʻaongaʻi ʻe he Palesiteni ʻo e Siasí ʻa e ngaahi kī kotoa pē ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní. Kuo folofola ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e Palesiteni ʻo e Siasí ‘ʻe ʻikai fili ha tokotaha kehe [ke maʻu ʻa e ngaahi fekaú mo e ngaahi fakahaá] tuku kehe pē ʻo kapau ʻe fai ia ʻiate ia.’ [T&F 43:4]. …

“… ʻOku maʻu ʻa e fakahā hokohokó mo e tataki ki he Siasí ʻo fakafou ʻi he Palesiteni ʻo e Siasí, pea he ʻikai pē ke ne takihalaʻi ʻa e Kāingalotú” (“The Propehtic Voice,” Ensign, May 1996, 6–7).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:6. “ʻOua naʻá ke fekauʻi ia ʻa ia ʻoku ʻulu kiate koé”

Naʻe akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻoku ʻikai maʻu ʻe ha niʻihi fakafoʻituitui ʻa e fakahā ke tataki ha taha ʻokú ne tokangaʻi kinautolu ʻi he Siasí:

ʻĪmisi
Palōfita ko Siosefa Sāmitá

“ʻOku fepaki ia mo e founga fakapotopoto ʻa e ʻOtuá ke maʻu ʻe ha mēmipa ʻo e Siasí pe ko ha toe taha, ha fakahinohino maʻanautolu ʻoku nau maʻu ʻa e mafaí, ʻa ē ʻoku māʻolunga ange ʻiate kinautolú” (Ko e Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 226).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:8–10. Ko e Kau Leimaná

ʻOku ʻuhinga e foʻi lea ko e kau Leimaná ki ha falukunga kakai ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ko e tokolahi ko e hako ʻo Leimana, ko e foha lahi taha ʻo Līhaí. ʻOku fakahaaʻi ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí e foʻi lea kau Leimaná ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:9 ne ʻi ai ha niʻihi ʻo e hako ʻo Līhaí ʻi he lotolotonga ʻo e kau ʻInitia ʻo ʻAmeliká ʻa ia ne nau nofo ʻi he taimi ko iá, ʻi he feituʻu ne lau ko e kauʻāfonua fakahihifo ʻo e ʻIunaiteti Siteití. ʻI Mē ʻo e 1830, naʻe tali ai ʻe he Falealea ʻo e ʻIunaiteti Siteití ʻa e Lao Fakamavahe Ki hono Fakamavahe ʻo e Kau ʻInitiá, ne fie maʻu ai e ʻInitia ʻAmelika kotoa pē ke hiki ki he Vahefonua fakahihifo ʻo e siteiti ko Mīsulí. Ko ia, naʻe fononga ʻa ʻŌliva Kautele mo hono hoá ki he feituʻu fakahihifo ʻo Mīsulí, “ʻi he ngaahi ngataʻanga fonua ofi ki he kau Leimaná” (T&F 28:9), ke akoʻi e ongoongoleleí ki he kau ʻInitia ʻo ʻAmeliká.

ʻOku ʻikai pehē ʻe he Tohi ʻa Molomoná naʻe tupu ʻa e kau ʻInitia ʻo ʻAmeliká mei he fāmili pē ʻo Līhaí. Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻAnitoni W. ʻAivini ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí:

ʻĪmisi
Palesiteni Anthony W. Ivins

“Kuo pau ke tau tokanga ʻi heʻetau fakakaukau aofangatukú. ʻOku akoʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ha hisitolia ʻo ha kakai kehekehe ʻe tolu … naʻe omi mei he maama motuʻá ki he konitīnenití ni. ʻOku ʻikai ke ne tala mai naʻe ʻikai ha taha ai ki muʻa ʻiate kinautolu. ʻOku ʻikai ke ne talamai naʻe ʻikai ke ʻi ai ha kakai naʻe omi ki mui ange ʻiate kinautolu. Kapau leva ʻoku maʻu ha ngaahi ʻilo foʻou ʻo fokotuʻu mai ai ha ngaahi faikehekehe ʻi he kamataʻanga ʻo e ngaahi matakalí, ʻe lava pē ʻo ʻiloʻi ngofua, pea mo ʻuhinga totonu, koeʻuhí he ʻoku tau tui naʻe ʻi ai mo ha kakai kehe naʻe omi ki he konitinēnití ni” (in Conference Report, Apr. 1929, 15).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:11. “ʻOku ʻikai ke tupu meiate au ʻa e ngaahi meʻa kuó ne tohi mei he maká na”

Naʻe tui ha kakai tokolahi ʻi he tokelauhihifo ʻo Niu ʻIoke ʻi he konga kimuʻa ʻo e ngaahi taʻu 1800, ʻe lava ha niʻihi fakafoʻituitui ʻo maʻu ha ʻilo fakalangi ʻo fakafou ʻi ha meʻa ngāue hangē ko ha maka pe ko ha vaʻakau maʻu fakahā (divining rod). Naʻe pehē ʻe Hailame Peisi ʻe hā mai ʻa e ngaahi leá ʻi he maka ko ia naʻá ne maʻú. Naʻá ne pehē hili ʻene lea ʻaki pea hiki ia ʻi ha pepa, ʻe pulia ʻa e ngaahi lea mei he maká pea hā mai leva ha ngaahi lea kehe (vakai, Documents: Volume 1: July 1828-June 1831, vol. 1 of the Documents series of The Joseph Smith Papers [2013], 184). Naʻe valokiʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fakahā loi ʻa Hailame Peisí. ʻIkai ngata pē ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻo e ʻŪlimí mo e Tūmemí, mahalo naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Siosefa ha maka naʻá ne maʻu ʻi heʻene kei talavoú ke liliu ha konga ʻo e Tohi ʻa Molomoná. Naʻe ʻi ai ha ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e founga fakaʻaongaʻi ʻe he Palōfitá ʻa e ʻŪlimí mo e Tūmemí ke liliu e Tohi ʻa Molomoná mo e ngaahi konga ʻo e founga ngāue liliú, ka naʻe pehē ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ʻOku ʻikai ke tau ʻiloʻi e ngaahi fakamatala fakaikiikí” (“By the Gift and Power of God,” Ensign, Jan. 1997, 39). Ko e taha ʻa e faikehekehe mātuʻaki mahuʻinga ʻia Siosefa Sāmita mo Hailame Peisí he naʻe ui ʻa Siosefa Sāmita ʻe he ʻOtuá ke fakahoko e ngāue ʻo e liliu leá pea mo maʻu ʻa e fakahā maʻá e Siasí (vakai, T&F 21:1–6). ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, naʻe fakahā mahino ʻe he ʻEikí naʻe kākaaʻi ʻe Sētane ʻa Hailame Peisi mo kinautolu naʻe tui ki he ngaahi lea naʻá ne fakahaá (vakai, T&F 28:11).

Naʻe fakatokanga mai ʻa Palesiteni Sēmisi E. Fausi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ke tau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi ʻekitivitī ʻe lava ke ne fakaafeʻi ʻa e ivi tākiekina ʻo Sētané ki heʻetau moʻuí:

ʻĪmisi
Palesiteni James E. Faust

“ʻOku ʻikai ko ha kaveinga langaki moʻui ʻa Sētane. ʻOku ou lau ia ko ha taha fakangalingali lahi. …

“ʻOku ʻikai ko ha meʻa ʻoku lelei ke fuʻu nofo hifo ʻo fakakaukauʻi ʻa Sētane mo ʻene ngaahi meʻa fakamisitelí. He ʻikai ke lava ʻo maʻu ha lelei ia mei he fakaofiofi ki he koví. He ʻoku hangē pē ia ko haʻate vaʻinga ʻaki e afí, ʻoku fuʻu faingofua ke te vela ai. … Ko e founga pē taha ke te hao aí, ko haʻate fakamamaʻo mei ai mo haʻane toe faʻahinga ngāue kovi pe angafai fulikivanu. ʻOku totonu ke tau fakaʻehiʻehi maʻu pē mei he nunuʻa ʻo e hū ki he tēvoló, fiemaná, ngāue fakafaʻahikehé, tui tēvoló, talatukí, fakalouʻakaú, pea mo ha ngaahi tūkunga kehe pē ʻo e tui fakatēvoló” (“Ko e Ngaahi Mālohi Te Nau Fakahaofi Kitautolú,” Ensign, Sān. 2007, 5).