Seminelí
Lēsoni 131: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:1–21


Lēsoni 131

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:1–21

Talateú

ʻI he maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124 ʻi he ʻaho 19 ʻo Sānuali 1841, kuo meimei taʻu ʻe ua e nofo ʻa e Kāingalotú ʻi Nāvū, ʻIlinoisí. Hili e ngaahi fakatangá mo e faingataʻa ne nau fouá, kuo maʻu ʻeni ʻe he Kāingalotú ha feituʻu te nau lava ke tānaki ki ai mo langa hake ha kolo ʻi he melino. Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124 ʻa e ʻuluaki fakahā naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻi Nāvū ʻa ia ʻe lau ko e folofola. ʻE vahevahe ʻa e vahe ko ʻení ki ha lēsoni ʻe tolu. ʻOku aleaʻi ʻe he lēsoni ko ʻení ʻa e veesi 1–21,. Naʻe fekau ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ke ʻave ha fanongonongo ki he kau pule ʻo e māmaní fekauʻaki mo hono Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí pea mo e siteiki ʻo Saioné ʻi Nāvuú. Naʻá ne fakahīkihikiʻi foki mo fai ha faleʻi ki he fuofua kau taki ʻo e Siasí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:1–14

ʻOku fekau e he Eikí ke ʻave ha fanongonongo ʻo e ongoongoleleí ki he kau pule ʻo e māmaní

Hiki e foʻi lea ko e Mālohi ʻi he palakipoé. Fehuʻi ki he kau akó pe ko e hā ha tokotaha mālohi, ʻo fakatatau ki he ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e māmaní. ʻI he tali ʻa e kau akó, hiki ʻenau ngaahi talí ʻi he palakipoé ʻi lalo ʻi he Mālohi. Hiki e foʻi lea ko e Vaivai ʻi he palakipoé. Fehuʻi ki he kau akó pe ko e hā e ngaahi ʻulungaanga, ʻo fakatatau ki he ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e māmaní, ʻoku faʻa felāveʻi mo e vaivaí.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku feinga ai ʻa e māmaní ke fakavaivaiʻi ha talavou pe finemui ʻo fakatatau ki heʻene ngaahi tuʻunga moʻuí?

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:1, ʻo fekumi ki he tokotaha naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻoku vaivaí. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa naʻa nau ʻiló.

  • Ko e hā ha ngaahi founga naʻe vaivai ai ʻa Siosefa Sāmita ʻi hono ui ia ke fakafoki mai ʻa e ongoongoleleí? Fakatatau ki he veesi 1, ko e hā ʻe ui ai ʻe he ʻEikí ʻa e vaivaí ke fai ʻEne ngāué? (ʻI he tali ʻa e kau akó, fakamatalaʻi fakanounou ʻenau ngaahi talí ʻaki hono hiki ha tefitoʻi moʻoni ʻoku mei faitataú ʻi he palakipoé: ʻOku fakahā mai ʻe he ʻEikí Hono potó ʻi he ngaahi meʻa vaivai ʻo e māmaní.

  • Ko e hā ha ngaahi founga naʻe fakahā ai ʻe he ʻEikí Hono potó ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá?

  • Naʻe fakalahi fēfē ʻe he ʻEikí e ngaahi meʻa naʻe lava ʻe Siosefa Sāmitá?

Kole ki he kau akó ke talaatu ha ngaahi uiuiʻi pe ngāue te nau ala maʻu lolotonga ʻenau kei tupu haké. (ʻE ala kau ʻi he ngaahi talí ʻa e faiako fakaʻapí, mēmipa ʻo e kau palesitenisī ʻo ha kalasi pe kōlomu, faifekau, lea ʻi he houalotu sākalamēnití, pe ko e fakafeohi ki ha taha ʻi honau uōtí pe koló.)

Vakai ki he tefitoʻi moʻoní kuo hiki ʻi he palakipoé, pea fai ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • ʻE tokoni fēfē hono manatuʻi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi heʻetau maʻu e ngaahi uiuiʻi mo e ngāue kehekehe ke ngāue ʻi he Siasí?

  • Kuo tāpuekina fēfē koe ʻe kinautolu kuo nau tauhi faivelenga ki he ʻEikí, neongo mahalo ʻi he vakai ʻa e māmaní ʻoku nau vaivai?

Fakamanatu ange ki he kau akó naʻe hola e Kāingalotú mei Mīsuli pea nofo ʻi ʻIlinoisi ʻi he Vaitafe Misisipí, lolotonga e faʻahitaʻu momoko ʻo e 1838–39. Naʻe kamata ke langa hake ʻe he Kāingalotú ʻa e kolo ko Nāvuú. Hili hono kātekina ʻa e fakatangá mo e ngaahi faingataʻa lahi, ne faifai pea maʻu ʻe he Kāingalotú ha feituʻu te nau lava ʻo tānaki ai mo langa hake ha kolo ʻi he melino. Naʻe foaki ʻe he falealea ʻo e siteiti ʻIlinoisí ha tohi fakangofua ʻi Tīsema ʻo e 1840, ki he kolo ko Nāvuú, ʻa ia naʻe fakaʻatā ai e Kāingalotú ke fokotuʻu ha puleʻanga fakalotofonua, fokotuʻu ha ʻunivēsiti, pea aʻu ki ha kau sōtia fakalotofonua.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:2–3. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea kumi e meʻa naʻe fie maʻu ʻe he ʻEikí ke fai ʻe Siosefa Sāmita he taimí ni ʻi he nofo ʻa e Kāingalotú ʻi Nāvuú. (ʻE ala fie maʻu ke ke fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea siteiki ko ʻeni ʻi he veesi 2 ki Nāvū.)

  • Ko e hā naʻe ui ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa Sāmita ke faí? (Fai ha fanongonongo ʻo e ongoongoleleí ki he kau pule ʻo e māmaní.)

Fakaafeʻi e kau akó ke fakamoleki ha ngaahi miniti ʻi hono hiki ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá ʻa e meʻa te nau fakakau ʻi ha fanongonongo ʻo e ongoongoleleí ki he kau pule ʻo e māmaní. Ke tokoniʻi e kau akó, mahalo te ke fie kole ange ke nau fakalaulauloto ki he meʻa oku nau ʻiloʻi oku moʻoni ʻi he ongoongoleleí, pea fokotuʻu ange ke nau fakakau ha fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni ko iá ʻi heʻenau fanongonongó. Hili ha ngaahi miniti, fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi ke vahevahe mo e kalasí e meʻa ne nau hikí.

Kole ki he kau akó ke talamai ha ngaahi founga kehekehe ʻa ia te nau lava ai ʻo vahevahe ʻa e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé. (ʻE ala kau ʻi he ngaahi sīpingá hono vahevahe ʻo fakafou ʻi he mītia fakasōsialé, tohi ha fakamoʻoni ki he Tohi ʻa Molomoná pea ʻoange ia ki ha kaungāmeʻá, mo hono fakaafeʻi ha taha ki he lotú pe ko e seminelí.) Hiki e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé.

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi founga lelei taha kuó ke vahevahe ʻaki e ongoongoleleí ki he niʻihi kehé?

Hiki ʻa e ongo ʻuluʻi tohi ko ʻení ʻi he palakipoé: Foungá? mo e Ko e hā hono ʻuhingá?

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:4–8. Kole ki he vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ke kumi e founga naʻe fie maʻu ʻe he ʻEikí ke hiki ʻaki e fanongonongó, pea kole ki he vaheua ʻe tahá ke kumi ʻa e ʻuhinga naʻe fie maʻu ai ʻe he ʻEikí ke hiki ʻa e fanongonongó. Hili hono maʻu ʻe he kau akó ha taimi feʻunga ke ako ai e ngaahi vēsí, fakaafeʻi hanau niʻihi ke haʻu ki he palakipoé pea hiki ʻa e meʻa ne nau ʻiló ʻi lalo he ʻuluʻi tohi totonú.

Fakaafeʻi e kau akó ke feinga ke ʻiloʻi ha tefitoʻi moʻoni mei he veesi 4 ʻoku akoʻi ai e founga ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke tau vahevahe ʻaki ʻa e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé. (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ha meʻa hangē ko e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kuo pau ke tau malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he angavaivai pea ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he angavaivaí? ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní?

  • Vakai ki he lisi ʻo ha ngaahi founga ke vahevahe ai e ongoongoleleí ʻi he palakipoé. Te tau lava fēfē ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi founga ko ʻení ke vahevahe ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he angavaivai pea ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní?

Kole ki he kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:9 pea kumi e meʻa naʻe folofola ʻa e ʻEikí te Ne fai ʻi hono malangaʻi ʻe he Kāingalotú ʻa e ongoongoleleí:

Fakaafeʻi e kau akó ke feinga ke ʻiloʻi ha tokāteline naʻe akoʻi ʻi he veesi 9 ʻo kau ki he meʻa ʻe lava ke fai ʻe he ʻEikí maʻanautolu ʻoku fanongo ki he ongoongoleleí. ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ha meʻa ʻoku mei faitatau mo e moʻoni ko ʻení: ʻE lava ke fakamolū ʻe he ʻEikí ʻa e loto ʻo kinautolu ʻoku fanongo ki he ongoongoleleí.

  • ʻE lava ke fekauʻaki fēfē ʻa e tokāteline ko ʻení mo e moʻoni kau ki he founga ʻoku totonu ke tau malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he angavaivai pea ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní?

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:10–14 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe folofola ʻa e ʻEikí te Ne ui ʻa e kau pule ʻo e māmaní ke tokoni ki he Kāingalotú ʻi hono malangaʻi ange ʻe he Kāingalotú ʻa e ongoongoleleí kiate kinautolú. ʻIkai ngata aí, naʻe fekau ʻe he ʻEikí ʻa Lōpeti B. Tomisoni ke tokoni kia Siosefa Sāmita ke tohi ʻa e fanongonongo ʻo e ongoongoleleí.

Fakamatalaʻi ange neongo naʻe kamata e ngāue ʻo hono tohi e fanongonongo ko ʻení hili pē hono maʻu e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124, naʻe taʻofi ʻe ha ngaahi meʻa hono fakakakato mo pulusi ʻi ha ngaahi taʻu mei ai. Naʻe mālōlō ʻa Lōpeti B. Tomisoni ʻi he māhina ʻe fitu hili hono kamata ʻa e tohí. ʻI heʻene pekia, ne taʻofi ʻe heʻene pekiá, taimi naʻe līʻoa ki hono langa e Temipale Nāvuú, mo e ngaahi fatongia kehe hono kakato ʻo e fanongonongó kimuʻa he mālōlō ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Naʻe faifai pea fakaʻosi ʻa e fanongonongó ʻe Paʻale P. Pālati pea pulusi ko ha kiʻi tohi tufa ʻi Niu ʻIoke Siti ʻi he ʻaho 6 ʻo ʻEpeleli 1845, pea mo e Millennial Star ʻi he ʻaho 22 ʻo ʻOkatopa 1845. (Vakai, Ezra Taft Benson, “A Message to the World,” Ensign, Nov. 1975, 32–34.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:15–21

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí e ngaahi fakahinohino ki he kau taki ʻo e Siasí ʻi Nāvuú

Kole ki he kau akó ke fakakaukau ki ha taimi naʻe fakahikihikiʻi moʻoni ai kinautolu ʻe ha taha. Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá mo e ʻuhinga naʻe ʻuhingamālie ai kiate kinautolu ʻa e ngaahi fakahikihiki ko ʻení.

Fakamatalaʻi ange naʻe folofola e ʻEikí ki ha niʻihi fakafoʻituitui ʻi he fakahā ko ʻení mo fakahikihikiʻi kinautolu ʻaki hano fakamatalaʻi ʻenau ngaahi mālohingá mo e tokoní. Fakaafeʻi e kau akó ke fekumi fakalongolongo ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:15–20 ʻo kumi e meʻa ne folofola ʻaki ʻe he ʻEikí kau ki he niʻihi fakafoʻituitui ko ʻení. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke nau fakaʻilongaʻi e ngaahi kupuʻi lea ʻoku mahuʻingamālie kiate kinautolú. Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi e kau akó ke tafoki ki ha hoa pea vahevahe e meʻa ne nau ʻiló, kau ai ʻa e lea naʻe mahuʻingamālie kiate kinautolú mo hono ʻuhingá.

Mahalo te ke fie fakamahinoʻi ange naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:19 kuo ʻosi tali ha kau tangata faivelenga ʻe toko tolu ne toki pekiá (Tēvita W. Pāteni, ʻEtuate Pātilisi, mo Siosefa Sāmita ko e Lahí, ʻa e tamai ʻa e Palōfitá) ki he ʻao ʻo e ʻEikí.

Fakaafeʻi e kau akó ke toe fakamanatu e folofola ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo Hailame Sāmita mo Siaosi Mila ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:15, 20.

  • Ko e hā e finangalo ʻo e ʻEikí kiate kinautolu ʻoku maʻu ʻa e angatonú? (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku ʻofa mo falala ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ʻoku maʻu ʻa e loto angatonú. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó e ngaahi lea ʻoku nau akoʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he veesi 15 mo e 20.)

  • Te ke fakamatalaʻi fēfē ʻa e angatonu ʻo e lotó?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Joseph B. Wirthlin

“Kiate aú, ʻoku ʻuhinga ʻa e angatonú ki hono fakahoko maʻu pē ʻa e meʻa ʻoku totonu mo leleí, ʻo tatau ai pē pe ko e hā hono ngaahi nunuʻá. ʻOku ʻuhinga ia ke angamāʻoniʻoni ʻo kamata mei he takele ʻo hotau lotó, ʻo ʻikai ngata pē ʻi heʻetau ngaahi ngāué, kae mahuʻinga tahá, ʻi heʻetau ngaahi fakakaukaú pea ʻi hotau lotó. ʻOku ʻuhinga ʻa e angatonu fakatāutahá ki he falalaʻanga mo e haohaoa ʻa ia ʻoku ʻikai ke tau lava ʻo loi ki ha falala pe fuakava” (“Personal Integrity,” Ensign, May 1990, 30).

  • Makatuʻunga ʻi he fakaʻuhinga ʻa ʻEletā Uefiliní, ʻokú ke pehē ko e hā ʻoku ʻofa ai ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ʻoku maʻu ʻa e angatonu ʻo e lotó?

Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki ha tafaʻaki ʻo ʻenau moʻuí ʻa ia te nau lava ke nau angatonu lahi ange ai. Poupouʻi kinautolu ke fokotuʻu ha taumuʻa fakatāutaha ke fakaleleiʻi ʻenau angatonu ʻi he tafaʻaki ko iá.

Fakaʻosi ʻaki hono vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni naʻe ako ʻe he kau akó ʻi he ʻaho ní.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:2–3. Ko “ha fanongonongo molumalu … ki he ngaahi puleʻanga kotoa pē”

ʻI he 1975, ne hoko ʻa Palesiteni ʻEsela Tafu Penisoni ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. ʻI heʻene fakafofongaʻi hono ngaahi tokoua ʻi he Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá, naʻá ne fakapapauʻi mai ʻa e pōpoaki ʻo e fanongonongo kuo tohi ʻe he kau ʻAposetoló ʻi he 1845 ko e tali ki he fekau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:2–3. (Vakai, Ezra Taft Benson, “A Message to the World,” Ensign, Nov. 1975, 33–34.)