Seminelí
Lēsoni 83: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78–80


Lēsoni 83

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78–80

Talateú

ʻI he ʻaho 1 ʻo Māʻasi 1832, naʻe fakahā ai ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ʻoku lekooti he taimí ni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78. ʻI he fakahā ko ʻení, naʻe fakahinohinoʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e Palōfitá ke fokotuʻu ha kautaha (naʻe ʻiloa kimui ko e Kautaha Uouangatahá) ke tokangaʻi e ngaahi fale tukuʻanga koloá mo e ngaahi ngāue pulusi ʻa e Siasí. Naʻe fakamatalaʻi foki ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻe maʻu ʻe he Kāingalotú kapau te nau talangofua ki he fekau ke fokotuʻu e kautahá ni. ʻI he feinga ke maluʻi ʻa e kautaha ko ʻeni naʻe fakalele ʻe he Siasí mei he ngaahi fili ʻo e Siasí, ne liliu ai ha niʻihi ʻo e lea ʻa e fakahā ko ʻení ʻi hono fuofua pulusi ʻi he tatau ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻi he 1835. Hangē ko ʻení, naʻe ui ʻa e Kautaha Uouangatahá ko e “fokotuʻutuʻu” pe “fokotuʻutuʻu uouangatahá.” ʻI he taimi tatau pē naʻe fekau ai ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa Sāmita ke fokotuʻu e Kautaha Uouangatahá, naʻe fai ai ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 79–80. ʻI he ngaahi fakahaá ni, ne ui ai ʻe he ʻEikí ʻa Sēleti Kaata, Sitīveni Puaneti, mo ʻĪteni Sāmita ke ngāue fakafaifekau.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:1–16

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke fokotuʻu e Kautaha Uouangatahá

Puke hake ha kiʻi paʻanga siʻisiʻi, pea fai e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • ʻE lava fēfē ʻo fakaʻaongaʻi e paʻangá ki he ngaahi taumuʻa koví?

  • ʻE lava fēfē ke fakaʻaongaʻi ʻa e paʻangá ke paotoloaki ʻa e ngaahi ngāue leleí?

Hili e tali ʻa e kau akó, fakamatalaʻi ange naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻi Mē 1831 ke fokotuʻu ha fale tukuʻanga koloa ke tānaki ai e ngaahi koloa mo e paʻanga hulú ke ʻaonga ki he masivá (vakai, T&F 51). Naʻe fokotuʻu leva ha ongo fale tukuʻanga koloa ʻe ua: ko e taha ne fakalele ʻe Sitenei Kilipati ʻi Tauʻatāina Mīsuli, pea ko e taha naʻe fakalele ʻe Niueli K. Uitenī ʻi Ketilani, ʻOhaiō. ʻI he fatongiá ni, naʻe hoko ai ʻa Misa Kilipati mo Misa Uitenī ko ha ongo fakafofonga maʻá e Siasí. Naʻe foaki ʻe he ongo fale tukuʻanga koloá ni ʻa e ngaahi koloa ne fie maʻú ki he Kāingalotú, lolotonga foki hono tānaki ha paʻanga ke fakatau mai ʻaki ha kelekele mo fakapaʻanga hono pulusi ʻo e ngaahi fakahā naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmitá. Naʻe tokoni foki ʻa e ngaahi fale tukuʻanga koloá ni kiate kinautolu naʻe faingataʻaʻiá (vakai, T&F 72:10–12).

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e kakano ʻo e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau ʻa e talateu ki he vahe ko iá ʻi he pulusinga ʻi he 2013 ʻo e folofolá:

“Naʻe ʻuluaki fakahinohinoʻi ʻe he fakahā ko ʻení ʻa e Palōfitá, Sitenei Likitoni, mo Niueli K. Uitenī ke nau fononga ki Mīsuli pea fokotuʻutuʻu ʻa e pisinisi mo e ngaahi ngāue faipulusi ʻa e Siasí ʻaki hono fokotuʻu ha ‘kautaha’ te ne tokangaʻi ʻa e ngaahi ngāue ko ʻení, tānaki e paʻanga ki hono fokotuʻu ʻo Saioné pea ke ʻaonga ki he masivá. Naʻe fokotuʻu ʻa e kautaha ko ʻení, naʻe ʻiloa ko e Kautaha Uouangatahá, ʻi ʻEpeleli 1832 pea fakangata ʻi he 1834 (vakai, vahe 82). Hili ha taimi hono fakangatá, ʻi he fakahinohino ʻa Siosefa Sāmitá, naʻe fetongi ʻa e kupuʻi lea ‘ko e ngaahi meʻa ʻo e fale tukuʻanga koloa maʻá e kau masivá’ ʻaki e ‘ngaahi kautaha fale koloa mo e faipulusí’ ʻi he fakahā, pea fetongi ʻe he foʻi lea ko e ‘fokotuʻutuʻu’ ʻa e foʻi lea ko e ‘kautaha.’”

Fakapapauʻi ʻoku mahino ki he kau akó ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78, ko e kautaha (vakai, veesi 4) ki he Kautaha Uouangatahá. Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:3–4, pea fakaafeʻi e kalasí ke nau kumi ʻa e meʻa ʻe fakaʻatā ʻe he kautahá ni, pe fokotuʻutuʻú ke fai ʻe he Kāingalotú.

  • Fakatatau ki he veesi 4, ko e hā e ʻuhinga naʻe fie maʻu ai ʻe he ʻEikí ke laka ki muʻa ʻo fou ʻi hono fokotuʻu e kautahá ni? (Ko e fakamoʻui ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e paʻangá ke laka ki muʻa ʻa e ngāue ʻo e fakamoʻuí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:5–6. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo fekumi ki he ngaahi ʻuhinga naʻe fekau ai ʻe he ʻEikí ʻa Hono Kāingalotú ke tokoniʻi ʻa e “kau masiva ʻo [Hono] kakaí” (T&F 78:3). Kole ki he kau akó ke lipooti ʻa e meʻa ne nau maʻú.

  • ʻE tokoni fēfē hono tokoniʻi ʻa e masivá ke hoko ʻa e Kāingalotú ʻo “tatau ʻi he ngaahi meʻa fakamāmaní”?

Mahalo ʻe fie maʻu ke ke fakamanatu ange ki he kau akó naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e tuʻunga tataú ʻo fakatatau ki he ngaahi tūkunga, mo e ngaahi fie maʻu ʻo ha fāmilí (vakai, T&F 51:3). Ko ia ai, ʻoku ʻikai fokotuʻu mai ʻe he fekau ke tuʻunga tatau ʻi he ngaahi meʻa fakamāmaní ʻe maʻu ʻe he tokotaha kotoa pē ngaahi maʻuʻanga tokoni lahi tatau, ka ʻe maʻu ʻe he fāmili kotoa pē ha meʻa feʻunga ki heʻenau ngaahi fie maʻú, ʻo fakatatau ki honau ngaahi tūkunga fakafoʻituituí.

Fakamahinoʻi ange ʻa e kupuʻi lea ko e “ngaahi meʻa fakalangi” ʻi he veesi 5–6.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e “ngaahi meʻa fakalangi” ʻoku finangalo e ʻEikí ke tau tatau aí?

  • ʻE fakaʻatā fēfē kitautolu ʻe he tuʻunga tatau ʻi he ngaahi meʻa fakamāmaní ke tau tatau ʻi hono maʻu ʻa e ngaahi meʻa fakalangí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:7. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea fekumi ki ha toe ʻuhinga naʻe fekau ai ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke nau tokangaʻi ʻa e masivá. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ne nau maʻú.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻokú ke pehē ʻe teuteuʻi ai ʻe hono tokoniʻi e masivá ke maʻu ʻe he Kāingalotú ʻa e puleʻanga fakasilesitialé?

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he veesi ko ʻení ʻoku fekauʻaki mo kitautolu he ʻahó ni? (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke fakahā ʻi heʻenau ngaahi talí ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku teuteuʻi kitautolu ʻe he talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ki ha potu ʻi he puleʻanga fakasilesitialé.)

Kole ki he kau akó ke nau hiki ʻi he lahi taha te nau lava ʻi he miniti ʻe tahá ʻa e lahi taha ʻo e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí. Hiki ʻenau ngaahi talí he palakipoé. Fakaafeʻi e kau akó ke fili ha taha ʻo e ngaahi fekau ne hiki he palakipoé pea hiki ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá ha ngaahi sētesi siʻi ʻoku nau fakamatalaʻi e founga ʻe tokoni ai e talangofua ki he fekau ko iá ke teuteuʻi kinautolu ki he puleʻanga fakasilesitialé. Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe e meʻa ne nau hikí.

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e taumuʻa ʻa e ʻEikí ki hono ʻomi ʻo e ngaahi fekaú kiate kitautolú, kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Dallin H. Oaks

“ʻOku ʻikai feʻunga ki ha taha ke fakahoko pē e ngāué. Ko e ngaahi fekaú, ngaahi ouaú, mo e ngaahi fuakava ʻo e ongoongoleleí ʻoku ʻikai ko ha lisi ia ʻo ha ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu ke fakahū ki ha ʻakauni fakalangi. Ko e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ko ha palani ia ʻokú ne fakahaaʻi mai kiate kitautolu ʻa e founga ke tau aʻusia ai e tuʻunga ʻoku finangalo ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ke tau aʻusiá” (The Challenge to Become,”Ensign, Nov. 2000, 32).

  • ʻE tokoniʻi fēfē kitautolu ʻi he mahino ʻa e taumuʻa ʻa e ʻEikí ki hono tuku mai kiate kitautolu ʻa e ngaahi fekaú ke tau talangofua ai kiate Ia ʻaki e faivelenga lahi ange?

Fakaafeʻi ha ongo tamaiki ako ke na tau fetongi ʻi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:8–9. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, pea fekumi ki he hingoa ʻo kinautolu naʻe fili ʻe he ʻEikí ke fokotuʻu ʻa e Kautaha Uouangatahá. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lipooti e meʻa ne nau maʻú.

  • Fakatatau ki he veesi 9, ko hai naʻe fekauʻi ʻa e kau tangata ʻe toko tolú ni ke nau fealeaʻaki mo iá? (Tokoni ke mahino ki he kau akó ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “kāingalotu … ʻi Saioné” ki he kau mēmipa ʻo e Siasí ʻi Tauʻatāina, Mīsulí.)

Fakamatalaʻi ange naʻe talangofua ʻa Siosefa Sāmita, Niueli K. Uitenī, Sitenei Likitoni, Pita Uitemā ko e Siʻí, mo Sese Kause ki he fekau ko ʻení pea nau fononga ki Mīsuli ʻi ʻEpeleli 1832. Taimi nounou pē mei heʻenau tūʻutá, ne fakahoko ai ʻe he toko tolú ha fakataha alēlea ʻa ia naʻa nau fokotuʻu ai ʻa e Kautaha Uouangatahá ʻo fakatatau mo e fakahinohino ʻi he fakahā ko ʻení. Naʻe kau ʻi he kautahá ʻa Siosefa Sāmita, Sitenei Likitoni, Niueli K. Uitenī, ʻEtuate Pātilisi, Sitenei Kilipati, Ōliva Kautele, Sione Uitemā, Uiliami W. Felipisi, mo Māteni Hālisi.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:10–16 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fakamamafaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku totonu ke haʻi fakataha ʻa kinautolu kau mēmipa ʻo e kautahá ʻo fakafou ʻi ha fuakava ke tokangaʻi e ngaahi pisinisi ʻa e Siasí. ʻI he faivelenga ki he fuakava ko ʻení, te nau maʻu ʻa e tokoni ʻa e ʻEikí ʻi hono fakahoko ʻEne ngaahi fekaú. Naʻe toe fakamatalaʻi foki ʻe he ʻEikí kapau naʻe muimui ʻa e Kāingalotú ki Heʻene ngaahi fakahinohinó, ʻe lava ke tuʻu tauʻatāina ʻa e Siasí mei he ngaahi kautaha kehe fakamāmaní.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:17–22

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻe lava ke maʻu ʻe kinautolu ʻoku nau tauhi ʻEne ngaahi fekaú

Kole ki he kau akó ke talaatu ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻafoaki pe ngaahi tāpuaki ne nau maʻu ʻi heʻenau kei siʻi angé ʻoku nau houngaʻia lahi ange ai he taimí ni ʻi heʻenau matuʻotuʻa angé.

  • Ko e hā ʻokú ke houngaʻia lahi ange ai ʻi he ngaahi meʻafoaki pe ngaahi tāpuaki ko ʻení he taimí ni?

  • ʻOkú ke pehē ʻe lava ke fekauʻaki fēfē ʻeni mo e ngaahi tāpuaki kuo teuteuʻi ʻe he Tamai Hēvaní maʻatautolú?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:17–18. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea feinga ke ʻiloʻi e founga ne hangē ai e Kāingalotú ko e fānau īkí.

  • Ko e hā ʻoku faʻa faingataʻa ai ke mahino kiate kitautolu ʻa e ngaahi tāpuaki kuo tokateu ʻe he ʻEikí maʻatautolú?

  • Neongo he ʻikai lava ʻo mahino kiate kitautolu pe te tau kātakiʻi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē, ka ko e hā e fakaafe ʻoku ʻomi ʻe he ʻEikí kiate kitautolú? (Ke tau fiefia.)

  • Ko e hā e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻi hono ʻiloʻi “[ʻe] tataki atu [kitautolu]” (T&F 78:18) ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai lava ke mahino kiate kitautolu pe te tau kātakiʻí ke tau hoko ai ʻo fiefia?

Kole ki he kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:19 ʻo kumi e faleʻi naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú. Fakaafeʻi ke nau lipooti e meʻa ne nau ʻiló.

  • Ko e hā naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻe hoko kiate kinautolu ʻoku nau fili ke maʻu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi he loto fakafetaʻí? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha tefitoʻi moʻoni tatau mo ʻeni: Kapau te tau maʻu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi he loto fakafetaʻi, ʻe fakalahi ʻe he ʻEikí hotau ngaahi tāpuakí.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe fakalahi ai ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi tāpuakí kiate kinautolu ʻoku maʻu e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi he loto fakafetaʻí?

  • Ko e hā e founga ʻe tokoniʻi ai kitautolu ʻi hono fili ke maʻu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi he loto fakafetaʻí ke tau fiefiá?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakalaulauloto ki he founga te nau lava ai ʻo maʻu kakato ange e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi he loto fakafetaʻí.

Kole ki he kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:20–22, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe pehē ʻe he ʻEikí ʻoku totonu ke tau fai ko e ola ʻo e mahino ʻa e ngaahi talaʻofa ne fakamatalaʻi ʻi he veesi 19. Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe e meʻa naʻa nau maʻú.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 79–80

ʻOku ui ʻa Sēleti Kaata, Sitīveni Puaneti, mo ʻĪteni Sāmita ke ngāue fakafaifekau

Fakahā ki he kau akó naʻe ui ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 79 mo e 80, ha kau tangata ʻe toko tolu ke ngāue fakafaifekau. Vahe e kau akó ke nau ngāue tautau toko ua. Kole ki he hoa ʻe taha ke ne ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 79 pea ako ʻe he taha e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 80. Fakaafeʻi kinautolu ke nau kumi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku fekauʻaki mo e ngāue fakafaifekaú ʻi heʻenau ako ʻenau ngaahi vahe kuo vahe angé.

Hili ha taimi feʻunga, kole ki he kau akó ke vahevahe mo honau ngaahi hoá ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ne nau ʻiló. Hili iá pea kole leva ki he kau akó ke tohi ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha ne nau ako. Fakaafeʻi kinautolu ke nau hiki ha ngaahi sētesi siʻi kau ki he founga te nau lava ʻo fakaʻaongaʻi ai ʻa e tefitoʻi moʻoni ko iá ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí mo ha taha ʻoku nau ʻiloʻi.

Fakaʻosi e lēsoni ko ʻení ʻaki haʻo fakamoʻoni ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo mou aleaʻi he kalasí he ʻaho ní.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:5–6. “Tatau ʻi he ngaahi meʻa fakamāmaní”

ʻOku fakatokanga ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he lea ko ʻení, ki he kāingalotu ʻo e Siasí ke ʻoua te nau fokotuʻu honau lotó ʻi he ngaahi meʻa ʻo e māmaní:

ʻĪmisi
ʻEletā D. Todd Christofferson

“Koeʻuhí ʻoku nofo hatau tokolahi ʻi ha ngaahi feituʻu ʻoku ʻotuaʻaki ʻa e koloá mo e fiefiá, mahalo te tau fehuʻi loto pē pe ʻoku tau mavahe nai mei he mānumanú pea mo e holi vavale ke maʻu ʻo lahi ange ʻa e koloa ʻo e māmaní. Ko e koloa fakaemāmaní, ko hano toe fakahaaʻi pē ia ʻo e tauhi ʻotua tamapuá mo e hīkisia naʻe ʻiloa ai ʻa Pāpiloné. Mahalo ʻe lava ke tau ako ke fiemālie pē ʻi he meʻa ʻoku feʻunga mo ʻetau fie maʻú” (Haʻu ki Saione,”Ensign pe Liahona, Nōvema 2008, 40).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:15. ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní

Ko ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní ko e feituʻu ia ne tāpuekina ai ʻe ʻĀtama hono hako māʻoniʻoní ʻi he taʻu ʻe tolu kimuʻa peá ne pekiá (vakai, T&F 107:53–56) pea mo e feituʻu te ne haʻu ke fetaulaki ai mo e Kāingalotú kimuʻa ʻi he Hāʻele ʻAngaua Maí (vakai, T&F 116).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:15–16. Ko Maikeli mo e ngaahi kī ʻo e fakamoʻuí

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

“Naʻe kau ʻa ʻĀtama ʻi he lotolotonga ʻo e fānau ʻoku lau ki ai ʻa e ʻEikí kia ʻĒpalahamé ʻa ia naʻe fili ke hoko ʻa e kau pule ʻi he māmaní. Ko Maikeli ia, ko ha pilinisi, mo e ʻalo ʻo e ʻOtuá ne fili ke haʻu ki he māmaní pea hoko ko e taki ʻo hono hakó, ʻo maʻu ʻa e ‘ngaahi kī ʻo e fakamoʻuí ʻo fakatatau ki he faleʻi mo e tuʻutuʻuni ʻa e Tokotaha Māʻoniʻoní, ʻa ia ʻoku ʻikai hano kamataʻanga ʻo hono ngaahi ʻaho pe ha ngataʻanga ʻo ʻene moʻuí’ [T&F 78:16]. Ko e Taha Māʻoniʻoni ko ʻení ko Sīsū Kalaisi. Naʻe ʻiloa ʻa Maikeli ʻi he māmaní ko ʻĀtama. ʻI he tuʻunga ʻo e maama fakalaumālié naʻá ne hoko ko ha laumālie ʻo hangē ko e fānau kehe ʻa ʻetau Tamaí” (Answers to Gospel Questions, comp. Joseph Fielding Smith Jr., 5 vols. [1957–66], 1:5–6). (Vakai foki, Doctrine and Covenants Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2001], [00] 173.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:20. Ko e Foha ko ʻĀmaní

ʻĪmisi
ʻEletā Orson Pratt

Naʻe fakamahinoʻi mai ʻe ʻEletā ʻOasoni Palati “ʻoku ʻi ai ha fakahā ʻe taha ʻoku ʻikai maheni mo e kakaí ni. ʻOku ou tui ʻoku teʻeki ai ke pulusi ia, kae mahalo ʻe kau ia ʻi he hisitōlia ʻo e siasí. ʻOku tuku atu ia ʻi he ngaahi fehuʻi mo e ngaahi tali. Ko e ʻuluaki fehuʻí, ‘Ko e hā e huafa ʻo e ʻOtuá ʻi he lea haohaoá?’ ʻOku pehē ʻe he talí, ‘Ko ʻĀmani.’ ‘Ko e hā e huafa ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá?’ Talí, ‘Foha ko ʻĀmaní—ko e maʻongoʻonga taha ʻi he ngaahi tapa kotoa pē ʻo e ʻOtuá, tuku kehe pē ʻa ʻĀmani’” (“Discourse,” Deseret News, May 23, 1855, 82 [naʻe pulusi ʻa e konga ʻuluaki ʻo e fetalanoaʻaki ko ʻení ʻi he Deseret News, May 16, 1855, 76]; vakai foki, Documents, Volume 2: July 1831–January 1833, vol. 2 of the Documents series of The Joseph Smith Papers [2013], 215).

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻo pehē: “ʻOku toe ui foki ʻa Sīsū Kalaisi ko e Foha ko ʻĀmaní. (Vakai, T. & F. 95:17.) Ko ia ai ʻoku fehokotaki hono huafá mo e hingoa ʻo e feituʻu ne nofo ai ʻa ʻĀtamá. Ko hono ʻuhinga ia ʻoku ʻoange ai ʻe ʻEletā ʻOasoni Palati ʻa e fakaʻuhinga ʻo e ‘Ko e Teleʻa ʻo e ʻOtuá,’” (Church History and Modern Revelation, 2 vols. [1953], 1:310). (Vakai foki, Doctrine and Covenants Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2001], [00] 173.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 79. Ko hai ʻa Sēleti Kaata?

Naʻe kau ʻa Sēleti Kaata mo hono uaifí ki he Siasí ʻi he 1831 lolotonga ʻena nofo ʻi Niu ʻIoké. Naʻá na hiki mo e Kāingalotu Kolesivilí ki Tomasoni, ʻOhaiō. Naʻe ngāue fakafaifekau ʻa Sēleti ʻi he konga kimui ʻo e 1831 mo e konga kimuʻa ʻo e 1832 ʻi ʻOhaiō, Penisilivēnia, Niu ʻIoke, mo Veamonitī. Hili pē ha taimi nounou ʻo ʻene foki ki ʻapi ki ʻEmihēsiti, ʻOhaioó, naʻá ne fononga ki Hailame, ʻOhaiō, ke ʻaʻahi ki he Palōfitá pea fehuʻi ʻo kau ki heʻene ngāue fakafaifekau hokó. ʻI he ʻaho 12 ʻo Māʻasi 1832, naʻe maʻu ai ʻe Siosefa Sāmita ha fakahā, ʻoku lekooti he taimí ni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 79, ʻo uiuiʻi ʻa Sēleti Kaata ki ha misiona ʻe taha. Naʻá ne mavahe ki hono misioná ʻi he ʻaho 15 ʻo ʻEpeleli 1832. Naʻe feʻunga ʻene ngāue fakafaifekaú mo ha māhina ʻe 6 mo e ʻaho ʻe 2, pea naʻá ne papitaiso ai ʻa e ngaahi laumālie ʻe 79.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 80. Ko hai ʻa Sitīveni Puaneti?

Hili ha māhina nai ʻe taha mei hono papitaiso ʻe Paʻale P. Palati ʻi Ketilani, ʻOhaioó, naʻe vahevahe ʻe Sione Mētoki ʻa e ongoongolelei kuo fakafoki maí mo Sitīveni Puaneti mo hono fāmilí ʻi he konga kimui ʻo Nōvema 1830. Hili pē ha taʻu ʻe taha nai mei ai, ʻi ʻOkatopa ʻo e 1831, naʻe fakanofo ai ʻa Sitīveni Puaneti ko ha taulaʻeiki lahi ʻi hono taʻu 17 ʻi ha konifelenisi ʻa e Siasí ʻi ʻOleinisi, ʻOhaiō. ʻI he ʻaho 25 ʻo Sānuali 1832, naʻe maʻu ai ʻe Sitīveni ha ui ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí mo Lakalisi ʻEimisí (vakai, T&F 75:35). Naʻe kau ʻi he fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 80, ha ui ʻe taha kia Sitīveni ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, ko e taimi ko ʻení mo ʻĪteni Sāmita. Naʻe mavahe ʻa Sitīveni ki hono misioná ʻi ʻEpeleli 1832 pea kamata malanga mo ʻĪteni Sāmita ʻi ʻAokosi ʻo e taʻu tatau pē. Naʻe ngāue fakafaifekau ʻa Sitīveni Puaneti ki Niu Hemisaea mo e ngaahi siteiti fakahahaké mei he 1832 ki he 1834.