Seminelí
Lēsoni 94: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118–141


Lēsoni 94

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118–141

Talateú

Ko e fakaʻosi ʻeni ʻo ha lēsoni ʻe fā hono aleaʻi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88. Naʻe foaki ʻa e fakahaá ʻi ha konifelenisi ʻa e kau taulaʻeiki lahí ʻi he ʻaho 27–28 ʻo Tīsema, 1832 (veesi 1–126) mo e ʻaho 3 ʻo Sānuali 1833 (veesi 127–141). ʻOku aleaʻi ʻe he lēsoni ko ʻení ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118–141. ʻI he konga ko ʻeni ʻo e fakahaá, naʻe fekau ʻe he ʻEikí ha kulupu ʻo e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí ke nau fokotuʻu e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa Siosefa Sāmitá Ko kinautolu ne kau ʻi he akó, ne pau ke nau ako fakataha ʻi he ako pea ʻi he tui pea ke fakahaaʻi ha ʻofa mo e anga fakakaumeʻa ki he niʻihi kehé.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118–126

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ki ha sīpinga ʻo e akó

Kamata ʻaki hano aleaʻi e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ʻoku mou ako ki ai he taimí ni ʻi he akó? ʻI ʻapi? ʻI he ngāué? ʻI he lotú?

  • ʻOku kehe fēfē e ako kau ki he ngaahi lēsoni fakaakó hangē ko e fiká mo e saienisí mei hono ako ʻo e ongoongoleleí? Ko e hā nai e founga ʻe ala tatau aí?

Fakamatalaʻi ange naʻe muimui ha kulupu ʻo e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí ʻi Ketilani, ʻOhaiō, ʻi Sānuali 1833, ki he fekau ʻa e ʻEikí ke nau fakataha ʻi he Akoaʻanga ʻo e Kau Palōfitá ke teuteuʻi ai kinautolu ke nau malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he funga māmaní. ʻI heʻenau fakatahá, ne akoʻi ʻe he ʻEikí e kau tangatá ni ʻi he founga ke fakamāmaʻi, pe langaki hake, ʻi he Laumālié ʻi heʻenau ako fakatahá. Fakaafeʻi e kau akó ke kumi e ngaahi tefitoʻi moʻoni fekauʻaki mo e akó ʻi heʻenau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118–141 he ʻaho ní.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea fekumi ki he founga ne pau ke fekumi ai e kau mēmipa ʻo e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ki he ʻiló.

  • Ne pau ke fekumi fēfē ʻa e houʻeiki tangata ko ʻení ki he ʻiló?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke ako “ʻi he ako pea ʻi he tui foki”?

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻo e ʻuhinga ke ako ʻi he tuí, fakaafeʻi ha taha ʻo kinautolu ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā David A. Bednar

ʻOku fie maʻu ki he ako ʻi he tuí ha ivi fakalaumālie, fakaʻatamai, pea mo fakaesino ka ʻoku ʻikai ke tali mokomoko pē. …

“… He ʻikai lava ʻa e ako ia ʻi he tuí ke hiki mei ha faiako ki ha taha ako ʻi he fakamatala, fakaʻaliʻali, pe ngāue ʻahiʻahi ʻoku fakahokó; ka, kuo pau ke fakaʻaongaʻi ʻe he taha akó ʻa e tuí mo ngāue ka ne lava ʻo maʻu ʻa e ʻiló maʻana” (Fekumi ki he ʻIló ʻi he Tui,”Liahona, Sepitema 2007, 19-20).

Fakamatalaʻi ange te tau lava ʻo ako ʻi he tuí ʻi heʻetau kau loto vēkeveke mo faʻa lotu ʻi he ngaahi faingamālie akó pea ngāue leva ʻo fakatatau mo e meʻa ʻoku tau akó. ʻOku tau ako ʻi heʻetau fakaʻaongaʻi ʻetau tuí ʻi he talangofuá.

  • Fakatokangaʻi ange ʻi he kamataʻanga ʻo e veesi 118 naʻe fakahā ʻe he ʻEikí naʻe ʻikai maʻu ʻe ha niʻihi ʻa e tuí. Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e founga ke fakatupulaki ai ʻetau tuí? (Tokoni ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha tefitoʻi moʻoni hangē ko ʻení: Kapau te tau feinga mālohi ke ʻilo ʻi he akó mo e tuí, ʻe tupulaki ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí. Mahalo te ke fie tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e ngaahi tūkunga ʻe niʻihi te nau lava ʻo fakaʻaongaʻi ai e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau moʻuí, lau leʻolahi ʻa e ngaahi tūkunga ko ʻení. Hili hono lau kotoá, kole ki he kau akó ke fakamatalaʻi e founga ʻe lava ke fekumi mālohi ai ha tokotaha ke ʻilo ʻi he akó pea ʻi he tuí. Kole ange foki ke nau fakamatalaʻi ʻa e founga ʻe tokoni ʻi hono fai iá ke fakatupulaki ha taha ʻi he tuí.

  1. ʻOku lau maʻu pē ʻe ha finemui ʻa e folofolá, ka ʻoku tātātaha ke ne kiʻi mālōlō ke fakakaukau ki he meʻa ʻokú ne laú. ʻOku ʻikai ke ne ongoʻi ʻoku ʻaonga fēfē kiate ia hono lau e folofolá .

  2. ʻOku ʻalu ha talavou ki heʻene ngaahi fakataha ʻi he Siasí mo fiefia ʻi he kau atu ki he ngaahi fealēleaʻaki fakakalasí. ʻOkú ne ongoʻi he taimi ʻe niʻihi naʻe ueʻi ia ke fai ha ngaahi liliu ʻi heʻene moʻuí ʻo fakatefito ʻi he meʻa ʻokú ne akó, ka ʻoku ʻikai ke ne faʻa ngāue ki he ngaahi ueʻi ko iá.

Hili hono aleaʻi ʻe he kalasí ʻa e ngaahi tūkunga ko ʻení, fai e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e fē taimi kuó ke ongoʻi ai ʻoku fakatupulaki hoʻo tuí ko ha ola ʻo e fekumi mālohi ke ʻilo ʻi he akó pea ʻi he tuí? Naʻe tokoni fēfē hoʻo ngaahi ngāué ke fakatupulaki hoʻo tuí?

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 99:1 pea kumi e meʻa naʻe fekau ʻe he ʻEikí e Kāingalotú ke nau faí. Kole ki he kau akó ke nau lipooti e meʻa ne nau maʻú.

Fakamatalaʻi ange ne faifai pea langa ʻe he Kāingalotú ʻa e Temipale Ketilaní ko e tali ki he fekau ke langa ʻa e fale ne fakamatalaʻi ʻi he veesi 119. Lolotonga hono kei langa ʻa e temipalé ne fakataha e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ʻi he loki ʻi ʻolunga he falekoloa ʻo Niueli K. Uitenií ʻi Ketilani.

  • ʻE ala fekauʻaki fēfē ʻa e faleʻi ʻi he veesi 119 mo e feituʻu ne fakataha ai e kau takí ki he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá? Ki hotau ʻapí? Ki hoʻo ngaahi feinga fakatāutaha ke ako ʻi he akoʻangá? (Naʻe fakatatau e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he veesi ko ʻení. ʻE lava ke hoko hotau ngaahi ʻapí ko ha feituʻu ʻo e lotu, ʻaukai, tui, ako, mo e maau.)

Vahe e kalasí ke nau tauhoa. Fakaafeʻi e kau akó ke fekumi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:121–126 mo honau ngaahi hoá pea feinga ke ʻiloʻi e ʻulungaanga naʻe fie maʻu ʻe he ʻEkí mei he kau taki ʻi he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke nau fakaʻilongaʻi e meʻa ʻoku nau ʻiló. ʻI hono ako ʻe he kau akó ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, hiki e ngaahi fakahinohinó ʻi he palakipoé ke fakakakato fakataha ʻe he hoa takitaha hili ʻenau fekumi ʻi he potufolofolá:

Fakapapauʻi pe ko fē ʻa e ngaahi meʻa ʻo e faleʻí ne matuʻaki ʻaonga ki he toʻu tupu ʻoku nau feinga ke ako e ongoongoleleí. Aleaʻi e ʻuhinga ʻokú ke pehē ʻoku mahuʻinga ai e ngaahi ngāue ko ʻení ʻi hono tokoniʻi ha taha ke ne ako ʻa e ongoongoleleí.

Hili hono maʻu ʻe he kau akó ha taimi feʻunga ke lau pea aleaʻi ai e faleʻi ʻa e ʻEikí, fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke fakamatalaʻi e meʻa ne nau ako ʻi heʻenau ngaahi fealēleaʻakí. ʻI heʻenau talí, fakakaukau ke fakaʻaongaʻi e niʻihi ʻo e ngaahi fehuʻi mo e ngaahi fakamatala ko ʻení ke tokoni ke mahino kiate kinautolu ha niʻihi ʻo e faleʻi ʻa e ʻEikí:

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “tuku hoʻomou ngaahi lea fakavaʻivaʻinga kotoa pē, … katá, … mo e fakakaukau laulaunoá” (veesi 121)? Ko e hā nai ʻe ala ʻaonga ai ʻa e fakaʻehiʻehi mei hono fai ʻo e ngaahi meʻá ni ʻi he ngaahi ʻātakai fakalaumālié ʻi heʻetau feinga ke ako e ngaahi meʻa ʻoku toputapú?

Fakamatalaʻi ange ne pau ke toputapu e ngaahi fakataha ʻa e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá. Naʻe ʻuhinga e ngaahi fakahinohino ko ʻení kau ki he katá mo e lea fakavaʻivaʻingá, ne fie maʻu ke ʻapasia ʻa kinautolu ʻoku kau ʻi he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ʻi he ngaahi feituʻu toputapú. Ne faifai pē pea fai e ngaahi fakataha ko ʻení ʻi he temipalé.

  • Fakatokangaʻi ange e toutou ʻasi e foʻi lea kotoa pē ʻi he veesi 122. Ko e hā ha ola ki he kalasi kapau naʻe kau e kau akó kotoa ʻi he lēsoní pea feinga ke nau feakoʻaki?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku uesia fēfē ʻe he mohe “ʻo fuoloa ange ʻi he taimi ʻoku ʻaongá” ʻa ʻetau malava ko ia ke ako pe ke ongoʻi ʻa e Laumālié? Ko e hā ha ngaahi founga ʻokú ke pehē ʻe lava ke tokoni ai e mohe ʻi he taimi feʻungá mo e tuʻu pongipongi haké ke tau ako lelei angé?

  • Te ke fakamatala fakanounouʻi fēfē e faleʻi kau ki he akó naʻe fai ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118–126? (ʻE ala ʻiloʻi ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kehekehe. Hili ʻenau talí, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻE tokoni hono fai ʻo e ngaahi ngāue māʻoniʻoní mo tuku ʻa e niʻihi ʻoku taʻe māʻoniʻoní ke tau ʻilo pea ke fakamāmaʻi.

  • Ko e fē ʻi he ngaahi tōʻonga ʻoku lau ki ai ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻe lava ʻetau kalasi seminelí ʻo ohi pe tuku ange kae lava ke tau ako lelei ange ai e ongoongoleleí pea fakamāmaʻi fakataha?

Fakaafeʻi e kau akó ke toe vakai ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:121–126 pea fakalaulauloto ki he faleʻi ʻoku fie maʻu ke ohi kakato ange ʻi heʻenau moʻuí. Poupouʻi kinautolu ke nau hiki ha taumuʻa ke ngāue ʻo fakatatau mo e meʻa kuo nau akó.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:127–141

ʻOku fokotuʻu mai ʻe he ʻEikí ʻa e anga ʻo e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá

Fakaafeʻi e kau akó ke nau omi ki he palakipoé pea lisi ʻa e ngaahi feituʻu ʻoku nau ako ai ʻa e ongoongoleleí. (ʻE ala kau ʻi he ngaahi talí ʻa e meʻá ni: Lautohi Faka-Sāpaté, kalasi ʻo e Kau Finemuí pe kōlomu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, seminelí, mo e ʻapí.) Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau pe ʻoku ʻi ai ha kakai ʻi he ngaahi feituʻu ko ʻení ʻoku ʻikai ke nau ʻiloʻi lelei pe ʻoku nau faingataʻaʻia ke feohi mo ia. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki he taha ʻo e kakai ko ʻení ʻi heʻenau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:127–141. Kole ange ke nau fakalaulauloto ki he fehuʻi ko ʻení:

  • ʻOku kaunga fēfē hoku vā mo kinautolu ʻoku mau ako ʻa e ongoongoleleí ki heʻeku malava ko ia ke ako mo fakamāmaʻi ʻi he Laumālié?

Fakamatalaʻi ange naʻe ʻamanaki mai e ʻEikí ke fokotuʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ha ngaahi vā fetuʻutaki lelei mo e niʻihi kehé ʻi heʻenau ako fakatahá. Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:128–134. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea kumi e fatongia ʻo e faiakó ʻi hono fokotuʻu ha ʻātakai fakalaumālié ʻo e akó ʻi he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá.

  • Ko e hā e founga ke fokotuʻu ai ʻe he faiako ʻo e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ha ʻātakai fakalaumālie ʻo e akó? (Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e fakaʻapaʻapa ʻa e faiakó ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻokú ne talitali fiefia kinautolu ʻi heʻenau hū maí. Ko ha fakafeʻiloaki pau ʻeni ʻi he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá.)

  • Ko e hā ʻokú ke fakatokangaʻi fekauʻaki mo e fakaʻapaʻapa pe fakafeʻiloaki ʻi he veesi 133?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:135–137. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea kumi ʻa e fatongia ʻo e tokotaha akó ʻi hono fokotuʻu ha ʻātakai ako leleí.

  • Ko e hā e faʻahinga vā fetuʻutaki ne totonu ke maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá mo e niʻihi kehé?

  • Fakatatau ki he veesi 137, ko e hā naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ʻo kapau ʻe muimui ʻa e kau mēmipa ʻo e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ki Heʻene ngaahi fakahinohinó? (ʻE hoko ʻa e akó ko ha potu toputapu ʻa ia ʻe lava ke fakamāmaʻi ai kinautolu ʻe he Laumālié.)

  • Ko e hā ʻe lava ke hoko ʻi heʻetau ngaahi kalasi ʻi he Siasí pe ʻapí ʻo kapau te tau muimui ki he fakahinohino ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 128–137? (ʻE ala ʻiloʻi ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kehekehe, ka te ke fie fakamamafaʻi ange ʻa e ngaahi meʻá ni: Kapau te tau fefakahāʻaki ʻa e anga fakakaumeʻá mo e ʻofá, te tau lava leva ʻo fakaafeʻi ʻa e Laumālié ʻi heʻetau ako fakataha ʻa e ongoongoleleí.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau toe vakai ki he fakafeʻiloaki ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:133.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e founga te tau lava ʻo fakahaaʻi ai e “loto fakapapau ʻoku tuʻu maʻu, taʻe-faʻa-ueʻi, pea ʻikai feliliuaki, ke hoko ko [ha] kaungāmeʻa” ki he kau mēmipa ʻo e kalasí pe fāmilí ʻa ia ʻoku ʻikai ke tau ʻilo lelei pe fāifeinga ke ʻofaʻí?

  • Ko e fē ha taimi kuó ke aʻusia ai ha ʻātakai ʻo e ako ʻa e ongoongoleleí ʻa ia naʻe fakakaukau ai e tokotaha kotoa pē ke nau hoko ko e ngaahi kaungāmeʻa? (Fakakaukauʻi hano vahevahe hoʻo aʻusiá.)

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakakaukau ki he founga te nau lava ai ʻo fakatupulaki ʻa e loto vilitaki ke ʻofa ʻiate kinautolu ʻoku nau ako fakataha e ongoongoleleí. Poupouʻi kinautolu ke nau muimui ʻi ha ngaahi ueʻi kuo nau ongoʻi ke fakahaaʻi ha angaʻofa lahi ange mo e ʻofa ki ha kaungā kalasi mo e kau mēmipa ʻo e fāmilí. Fakamoʻoni ange ʻe tokoniʻi kinautolu ʻe he ʻEikí ʻi heʻenau feinga ke ʻofa ʻi he niʻihi kehé.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118. “Fekumi ki he ʻiló, ʻio, ʻi he ako pea ʻi he tui foki”

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Marion G. Romney ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Marion G. Romney

“ʻOku ou tui ki he akó. ʻOku ou tui ʻoku ʻilo lahi ʻa e tangatá ʻo fakafou ʻi he akó. Ko hono moʻoní, kuó u ʻilo ʻoku nau ʻilo siʻisiʻi ʻo kau ki he ngaahi meʻa ʻi honau tuʻunga lolotongá, naʻa nau ʻi aí, pe te nau hoko ki aí taʻe kau ai e akó. Ka neongo ia, ʻoku ou tui foki pea ʻiloʻi, ʻoku tupulekina vave lahi ʻa e akó ʻi he tuí” (Learning for the Eternities [1977], 72).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:121. “Tuku hoʻomou ngaahi lea fakavaʻivaʻinga kotoa pē, mo e kata kotoa pē”

Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88, ne pau ke tuku ʻe he kau mēmipa ʻo e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ʻenau ngaahi lea fakavaʻivaʻinga kotoa pē, katá, mo e holi koví koeʻuhí ne pau ke toputapu ʻenau ngaahi fakatahá pea ʻe faifai pea fai ia ʻi he temipalé. ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻeni ko e angahala ʻa e katá ʻiate ia pē. Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī fekauʻaki mo e katá, ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Gordon B. Hinckley

“ʻE lava ke ke fiefia. Ko e moʻoni te ke lava! ʻOku mau loto ke mou fiefia. ʻOku mau fie maʻu ke mou moʻui fiefia. … ʻOku mau loto ke mou longomoʻui mo fiefia, ke hiva mo hulohula, ke kata pea fiefia.

“Ka ʻi hono fai iá, ke mou loto fakatōkilalo pea faʻa lotu, pea ʻe hōifua hifo ʻa langi kiate kimoutolu” (A Prophet’s Counsel and Prayer for Youth,”Ensign, Jan. 2001, 11).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:138–141. Ko e fufulu ʻo e vaʻé

ʻI he kau ʻa e houʻeiki tangata ne nau maʻu e lakanga fakataulaʻeikí ki he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá, naʻe tali kinautolu ʻi he ouau ʻo e fufulu ʻo e vaʻé, ʻa ia naʻe pau ke fai ia ʻe he Palōfitá, ʻo muimui ki he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí naʻe fakamatalaʻi ʻi he Sione 13. Naʻe ako ʻaki ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Bruce R. McConkie

“Ko hono fufulu ʻo e vaʻé ko ha ouau ia ʻo e ongoongoleleí; ko ha ouau māʻoniʻoni mo toputapu ia, ʻoku fakahoko ʻe he kāingalotú ʻi he feituʻu mavahe ʻo honau ngaahi temipalé. ʻOku ʻikai fakahoko ia ki he māmaní, pe ki he kakai fakaemāmaní. Naʻe fakahoko ia ʻe Sīsū ʻi hono taimí mo e kuonga fakakosipelí ʻi he loki ʻi ʻolungá ʻi he taimi ʻo e ʻOhomohe Fakaʻosí.

“‘Naʻe fai ʻe hotau ʻEikí ha meʻa ʻe ua ʻi hono fakahoko e ouau ko ʻení: 1. Naʻá ne fakahoko ʻa e fono motuʻa ne foaki kia Mōsesé; pea 2. Naʻá ne fokotuʻu ha ouau toputapu ʻa ia ʻoku totonu ke fakahoko ʻe he kau pule totonú ʻi he lotolotonga ʻo ʻEne kau ākonga moʻoní talu mei he ʻaho ko iá.

“‘Kuo fakafoki mai e ouau ʻo e fufulu ʻo e vaʻé ʻi he kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá, ko ha konga ʻo hono toe fakafoki mai ʻo e ngaahi meʻa kotoa pē. …

“‘Kuo ʻosi fakahā mai ʻa e ʻilo fekauʻaki mo e fufulu ʻo e vaʻé ʻi he sitepu ki he sitepu he ʻahó ni kae ʻoua kuo fakakau he taimí ni ha ʻilo kakato ʻi he ngaahi ouau ne fakahā mai ki he fale ʻo e ʻEikí’ (Mormon Doctrine, 2nd ed. (1966), 829, 831])” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1966–73], 1:708, 710).