Seminelí
Lēsoni 41: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36–37


Lēsoni 41

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36–37

Talateú

ʻI he ʻaho 9 ʻo Tīsema, 1830, ʻi ha ʻaho ʻe ua kimuʻa pea papitaiso ʻa ʻEtuate Pātilisí, naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kiate ia ha fakahā ʻo fou ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. ʻI he fakahā ko ʻení, ʻa ia ʻoku hiki he taimí ni ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36, ne fakamolemoleʻi ʻe heʻEikí e ngaahi angahala ʻa ʻEtuate Pātilisí pea ui ia ke malanga ʻaki e ongoongoleleí. Naʻe fai foki ʻe he ʻEikí ha fekau ki he kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki kotoa pē ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí. Hili ha taimi nounou mei hono maʻu ʻo e fakahā ko ʻení, naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ko ia ʻoku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37, ʻa ia naʻe fekauʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke nau mavahe mei Niu ʻIoke mo tānaki fakataha ki ʻOhaiō.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:1-3

ʻOku fakamolemoleʻi ʻehe ʻEikí e ngaahi angahala ʻa ʻEtuate Pātilisí pea ui ia ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí

ʻOmi ki he kalasí ha katoleta (pe kato āfeí) ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi meʻa ʻe fie maʻu ʻe ha faifekau ʻi he taimi ʻe ngāue fakafaifekau taimi kakato aí. Hangē ko ʻení, te ke lava ke fakakau ai ha folofola, sote hina, hēkesi, sū, pea mo ha tatau ʻo e Malanga ʻaki ʻEku Ongoongoleleí. Fakaʻaliʻali ki he kau akó e katoleta ʻoku kei tāpuniʻí pea fakaafeʻi kinautolu ke fakakaukau ki hano faʻoaki ia maʻa ha faifekau ʻoku ʻamanaki ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau. Fehuʻi ange pe ʻoku nau pehē ko e hā ʻoku ʻi he katoletá. Fakaava leva ʻa e kato letá pea fakahā e meʻa ʻoku ʻi lotó. (Pe, ʻe lava ke ke fakaafeʻi e fānau akó ke tauhoa pea ʻai ha lisi pe tā ha ngaahi fakatātā ʻo ha ngaahi meʻa ʻe ala fie maʻu ʻe he kau faifekaú ʻi heʻenau ngāue fakafaifekaú.)

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻi ai mo ha ngaahi meʻa kehe ʻe ala fie maʻu ʻe he kau faifekaú ka ʻoku ʻikai hao ʻi he katoletá (pe kato āfeí). Ne fakahā mai ʻe he ʻEikí ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻá ni ʻi ha fakahā naʻe fakataumuʻa kia ʻEtuate Pātilisi. ʻOku maʻu e fakahā ko iá he taimí ni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fekumi pe ko e hā ʻoku fie maʻu ʻe ha fakafaifekau kimuʻa peá ne mateuteu ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau ʻi heʻenau ako ʻa e fakahā ko ʻení. (ʻI he ʻiloʻi ʻe he kau akó ha ngaahi moʻoni lolotonga e lēsoni ko ʻení, te ke lava ke hiki ʻa e ngaahi moʻoni ko iá ʻi ha ngaahi laʻipepa. Fakapipiki pe pineʻi leva e ngaahi laʻipepá ʻi he tuʻa katoletá pe kato āfeí ke sio ki ai e kau akó. Te ke lava pē foki ʻo hiki ia ʻi he palakipoé.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e talateu ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki he meʻa naʻá ne tokoniʻi ʻa ʻEtuate Pātilisi ke fili ke papitaisó.

ʻI ha ngaahi uike siʻi hili e tūʻuta ʻa ʻEletā ʻŌliva Kautele mo hono ongo hoá ʻi he fakatokelau hahake ʻo ʻOhaioó, ne tokolahi ha kakai kuo papitaiso ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí. Neongo ne kau ʻa Litia ko e uaifi ʻo ʻEtuate Pātilisí ʻi he niʻihi ne fakaului mo papitaiso ʻe he kau faifekaú, ka ne teʻeki ai pē ke tui kakato ki ai ʻa ʻEtuate. Naʻá ne fie ʻaʻahi ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá kimuʻa pea fai ʻa ʻene filí. Naʻá ne tūʻuta mo Sitenei Likitoni ʻi Uotalū, Niu ʻIoke, lolotonga ha malanga ʻa Siosefa Sāmita. Hili e lea ʻa e Palōfitá, ne tuʻu hake ʻa ʻEtuate ke lea. Naʻá ne fakamatala ʻo pehē naʻá ne talanoa mo e kaungāʻapi ofi ki he faama ʻa e fāmili Sāmitá ʻi Manisesitā ʻi heʻena fononga mai ki Uotalū, ʻo fehuʻi fekauʻaki mo e ʻulungaanga ʻo e fāmili Sāmitá. ʻI heʻene leleiʻia he meʻa ne fanongo aí, naʻe kole ai ʻe ʻEtuate kia Siosefa pe te ne papitaiso ia. (Vakai, Documents, Volume 1: July 1828–June 1831, vol. 1 of the Documents series of The Joseph Smith Papers [2013], 197, 199, 224.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:1 , ʻo fekumi ki he meʻa naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí kia ʻEtuate Pātilisi hili hono papitaiso iá.

  • Ko e hā e tāpuaki naʻe maʻu ʻe ʻEtuate Pātilisi tupu mei heʻene papitaisó? (Ne fakamolemoleʻi ʻe he ʻEikí ʻene ngaahi angahalá.)

  • Ko e hā e fatongia naʻe maʻu ʻe ʻEtuate hili hono papitaiso iá?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai kiate kinautolu ʻoku ui ke malanga ʻaki e ongoongoleleí ke fakatomala mo fakamolemoleʻi ʻenau ngaahi angahalá?

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e mahuʻinga ke fakatomala ʻa kinautolu ʻoku teuteu ngāue fakafaifekaú mei heʻenau ngaahi angahalá, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. (Mahalo te ke fie fakamahinoʻi ange ko e taimi ʻoku fakaʻaongaʻi ai ʻe ʻEletā Hōlani e ngaahi kupuʻi lea “ko e kau mo e filí” mo e “kau mo e Fakamoʻuí”, naʻá ne fakatatau ʻa e tau ʻi he vahaʻa ʻo e leleí mo e koví ki ha feʻauhi.) Fakakaukau ke teuteu ha tatau ʻo e lea ko ʻení maʻá e tokotaha ako takitaha.

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

ʻI he tau ʻi he vahaʻa ʻo e leleí mo e koví, he ʻikai lava ke ke kau mo e filí he taimi kotoa pē ʻoku hoko mai ai e fakatauvelé, peá ke ʻamanaki ke ke toki tafoki hake ʻo tui teunga maʻá e Fakamoʻuí ʻi he temipalé mo e ngāue fakafaifekaú ʻo hangē pē naʻe ʻikai hoko ha meʻá. … He ʻikai manukiʻi e ʻOtuá. …

“… Kuo tā mai ʻe he ʻEikí e ngaahi laine ʻo e moʻui tāú maʻanautolu ʻoku ui ke kau fakataha mo Ia ʻi he ngāué ni. He ʻikai lava ke taʻe fakatomala ha faifekau mei he maumaufono fakasekisualé pe lea kapekapé pe moʻui ponokālafí ka ne hanga atu ʻe ia ʻo fakatukupaaʻi e niʻihi kehé ke nau fakatomala kinautolu mei he meʻa tonu pē ko ia ʻokú ne faí! … He ʻikai ke ʻiate koe ʻa e Laumālié, pea ʻe faingataʻa haʻo lea mai ʻaki kinautolu. He ʻikai te ke lava ke fonongaʻia e hala ne ui ʻe Līhai ko e ‘ngaahi hala tapú’ [1 Nīfai 8:28] pea ʻamanaki ke fakahinohinoʻi e niʻihi kehé ki he ‘hala fāsiʻi mo lausiʻí’ [2 Nīfai 31:18] he ʻikai lava ia” ( “ʻOku Tau Kau Kotoa he Tokoní,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2011, 45).

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e meʻa te nau ala fai he taimí ni ke maʻa ai ki he ngāue fakafaifekaú, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakaafe ko ʻeni ke fakatomalá, ʻa ia naʻe fai foki ʻe ʻEletā Hōlani:

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

“Tatau ai pē pe ko hai koe mo e feituʻu ʻokú ke ʻi aí, ʻe lava ke fakamolemoleʻi koe. ʻE lava ʻe he talavou kotoa pē ʻo siʻaki ha faʻahinga maumaufono ʻokú ke fefaʻuhi mo ia. He ko e mana ia ʻo e fakamolemolé; ko e mana ia ʻo e Fakalelei ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Ka he ʻikai ke mou lava ʻo fai ia kae ʻoua ke mou mālohi ʻi he ongoongoleleí, pea he ʻikai lava ia kae ʻoua kuo mou fakatomala. ʻOku ou kole atu … ke mou mālohi he Siasí mo maʻa. Kapau ʻe fie maʻu, ʻoku ou kole atu ke mou hoko ʻo mālohi pea hoko ʻo maʻa” (“ʻOku Tau Kau Kotoa he Tokoní,” 45).

Fakamatalaʻi ange neongo naʻe ʻosi papitaiso ʻa ʻEtuate Pātilisi kimuʻa pea toki maʻu ʻa e fakahā ko ʻení, naʻe teʻeki ke ne maʻu e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:2-3 , ʻo fekumi ki he meʻa naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí kia ʻEtuate Pātilisi fekauʻaki mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Makatuʻunga ʻi he meʻa ne fakahā ʻe he ʻEikí kia ʻEtuate Pātilisí, ko e hā ʻoku fie maʻu ai ʻe he kau faifekaú e Laumālie Māʻoniʻoní ke hoko ko honau tākauá?

  • Fakatatau ki he veesi 2, ko e hā ʻe akoʻi ʻe he Laumālie Māʻonioní kia ʻEtuate Pātilisí? ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e “ngaahi meʻa fakamelino ʻo e puleʻangá”? (Ke tokoni ke tali ʻe he kau akó e fehuʻi ko ʻení, ʻai ke nau lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:61.)

Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ha ngaahi meʻa kuo nau aʻusia ʻi ha taimi ne akoʻi ai kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ki he ngaahi meʻa fakamelino ʻo e puleʻangá. (Fakamanatu ki he kau akó ʻoku ʻi ai ha ngaahi aʻusia ʻoku fuʻu toputapu pe fakatāutaha ke vahevahe.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:4-8

ʻOku foaki mai ʻe he ʻEikí ha fekau kau kiate kinautolu ʻoku ui ke malanga ʻaki e ongoongoleleí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:4–5 . Kimuʻa pea lau ʻa e tokotaha akó, fakamahino ange ʻoku folofola ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ki he “kaumātuʻa ʻo [Hono] siasí” (T&F 36:7). Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, pea fekumi ki ha fatongia ne tuku ange ʻe he ʻEikí ki he kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí.

  • Ko e hā e fatoniga ne foaki ʻe he ʻEikí ki he kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku ui ʻa e kau maʻu lakanga Fakataulaʻeikí ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí.)

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó hono mahuʻinga ʻo e foʻi moʻoni ko ʻení mo ʻene kaunga ki hotau kuongá ni, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni.

ʻĪmisi
Palesiteni Thomas S. Monson

“ʻOku ou toe fakaongo atu e lea ʻa e kau palōfitá—ʻoku totonu ke teuteu e talavou moʻui taau kotoa ʻe malavá ke ngāue fakafaifekau. Ko e ngāue fakafaifekaú ko ha fatongia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí—ko ha fatongia ʻoku ʻamanaki mai e ʻEikí ʻe fakahoko ʻe kitautolu kuó Ne foaki lahi ki aí” ( “ʻI Heʻetau Toe Fakataha Maí,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2010, 5 – 6).

  • Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:5, ko e hā ʻoku fie maʻu ke tomuʻa fai ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí kimuʻa honau fakanofo pea fekauʻi atu ke malanga ʻaki e ongoongoleleí?

  • Ko e hā ha founga ʻe lava ai ʻe ha talavou ʻo fakahaaʻi ki he ʻEikí ʻokú ne tali e fekau ke malanga ʻaki e ongoongoleleí?

  • Ko hai ʻokú ke ʻiloʻi kuó ne tali ʻa e fekau ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí? Kuo tākiekina fēfē nai koe ʻe he sīpinga ʻo e tokotahá ni?

Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange neongo ko ha fatongia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e ngāue fakafaifekau taimi kakató, ʻe lava foki ke ngāue fakafaifekau mo e kau finemuí. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni:

ʻĪmisi
Palesiteni Thomas S. Monson

“Kiate kimoutolu kau finemuí: neongo ʻoku ʻikai ke mou maʻu e fatongia lakanga fakataulaʻeiki tatau mo e kau talavoú ke ngāue fakafaifekau taimi kakato, ka ʻoku mou fakahoko foki ha tokoni mahuʻinga ʻi hoʻomou hoko ko e kau faifekaú, pea ʻoku mau tali lelei hoʻomou tokoní” ( “ʻI Heʻetau Toe fakataha Maí,” 6).

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:6 , pea fekumi ki he ngaahi tefitoʻi fekau ʻoku fekauʻi ʻe he ʻEikí e kau faifekaú ke akoʻí. Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e kupuʻi lea ko e “ngaahi kofu kuo likolikoʻi ʻaki ʻa e kakanó”, fakamatalaʻi ange ʻi he kuonga muʻá ʻi ʻIsileli, naʻe tutu e vala ne uesia ʻe ha mahaki ke taʻofi e mafola ʻo e mahaki ko iá. ʻOku fakafehoanaki ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻa e angahalá ki he mahakí pea fekauʻi kitautolu ke fakaʻehiʻehi mei he feohi mo e angahalá. (Vakai, Bruce R. McConkie, Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. (1965–73), 3:428.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:7 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, pea fekumi ki he founga ʻoku totonu ke tali ʻaki ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí honau uiuiʻí.

  • Ko e hā ha founga ʻe lava ai ha maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻo “tali [hono uiuiʻí] ʻaki ʻa e loto-maʻa” ? (ʻE ala kau ʻi he ngaahi talí ʻa e faivelenga ʻi hono uiuiʻí mo e ngāue ʻi he loto fakamātoato mo e angatonu.)

Kapau kuó ke ngāue fakafaifekau taimi kakato, fakakaukau ke vahevahe hoʻo aʻusiá ʻi hono tali e ui ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí Hono Siasí ke tānaki fakataha ki ʻOhaiō

Fakamatalaʻi ange lolotonga e fakatotolo ʻa Sitenei Likitoni mo ʻEtuate Pātilisi ki he Siasí ʻi ʻOhaioó, ne fakalalahi hono fakatangaʻi ʻo e Kāingalotu ʻi Niu ʻIoké. ʻI he ngaahi meʻa ʻe niʻihi, naʻe fakamanamanaʻi e moʻui ʻa e kau taki ʻo e Siasí, pea naʻe fakataha fakafufū honau ngaahi filí le aleaʻi honau fakaʻauhá (vakai, T&F 38:13, 28–29). Ofi ki he fakaʻosinga ʻo Tīsema 1830, ʻi ha ngaahi uike siʻi hili e tūʻuta ʻa Sitenei Likitoni mo ʻEtuate Pātilisi ʻi Niu ʻIoké, ne maʻu ʻe Siosefa Sāmita ha fakahā ʻa ia ne fekau ai e ʻEikí ke hola e Kāingalotú mei honau ngaahi filí ki ʻOhaiō.

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe toko tolu ke nau taufetongi hono lau leʻolahi ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37:2-4. Kole ki he kalasí ke nau muimui pē, ʻo fekumi ki he ngaahi meʻa naʻe finangalo e he ʻEikí ke teuteuʻi ʻe Siosefa kimuʻa peá ne ʻalu ki ʻOhaioó. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā naʻe fekau ai ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita ke ʻalu ki he Kāingalotu ʻi Kolesivili?

  • Ko e hā ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku lava ke tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e lotú? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau lotu ʻi he tui, ʻe tali ʻe he ʻEikí ʻetau ngaahi lotú. ʻOku faʻa fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí e niʻihi kehé ke tali ʻetau ngaahi lotú.)

  • Ko e fē ha taimi ne hoko ai ha taha kehe ko e tali ki hoʻo ngaahi lotú?

ʻI hono ueʻi ʻe he Laumālié, vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku aleaʻi ʻi he lēsoni ko ʻení. Fakaafeʻi e kau akó ke nau ngāueʻi e meʻa naʻa nau ongoʻi ʻi heʻenau ako ʻa e ngaahi fakahā ko ʻení.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36. ʻEtuate Pātilisi

Naʻe fuofua fanongo ʻa ʻEtuate Pātilisi ʻi he ongoongolelei kuo fakafoki maí ʻi ʻOkatopa 1830, ʻi he afe ʻa e kau faifekau naʻe fekauʻi atu ki Mīsulí ʻi Ketilani, ʻOhaiō (vakai, T&F 28:8; 32:2–3). Ka neongo ia, naʻe ʻikai ke papitaiso ia, kae ʻoua kuo ʻosi ha māhina ʻe ua mei ai. Naʻe tohi ʻe Lusi Meki Sāmita, ko e faʻē ʻa e Palōfitá, ʻa e ngaahi meʻá ni fekauʻaki mo e fili ʻa ʻEtuate Pātilisi ke papitaisó: “ʻI Tīsema ʻo e taʻu pē ko iá [1830], naʻe ui ʻe Siosefa ha fakataha ʻi homau ʻapí. Lolotonga ʻene malangá, ne hū mai ʻa Sitenei Likitoni mo ʻEtuate Pātilisi ʻo nofo fakataha mo e kau maʻu fakatahá. ʻI he fakaʻosi ʻe Siosefa ʻene malangá, naʻá ne ʻoange ha faingamālie kiate kinautolu kotoa ʻoku fie leá ke lea. ʻI he faingamālié ni, ne tuʻu hake ʻa Misa Pātilisi, ʻo pehē naʻá ne ʻi Manisesitā, mo e taumuʻa ke maʻu ha toe fakamatala lahi ange kau ki he tokāteline ʻoku mau malangaʻí; ka, ʻi he ʻikai ke ne maʻu kimautolú, naʻá ne fakaʻekeʻeke homau kaungāʻapí fekauʻaki mo homau ʻulungāngá, ʻa ia ne nau pehē ne ʻikai toe fehuʻia, ka naʻe kākaaʻi kimautolu [kinautolu] ʻe Siosefa ʻo fekauʻaki mo e Tohi ʻa Molomoná. Naʻá ne toe pehē foki naʻá ne lue atu ki heʻemau fāmá, pea fakatokangaʻi e maau mo e ngāue lelei ne ʻasi maí; pea, ʻi heʻene sio ki he meʻa ne mau feilaulauʻi koeʻuhí ko ʻemau tuí, pea ʻi heʻene fanongo ne ʻikai fehuʻia ʻemau faitōnungá ngata pē ʻi heʻemau tui fakalotú, naʻá ne tui ki heʻemau fakamoʻoní, pea naʻe mateuteu ke papitaiso, pea naʻá ne pehē ‘kapau ʻe papitaiso ia ʻe Siosefa’” (History of Joseph Smith by his Mother, ed. Preston Nibley [1958], 191–92). Naʻe papitaiso ʻa ʻEtuate Pātilisi ʻe Siosefa Sāmita ʻi he ʻaho 11 ʻo Tīsema, 1830.

Naʻe hoko ʻa ʻEtuate Pātilisi kimui ange ko e ʻuluaki pīsope ʻo e Siasí pea faingataʻaʻia lahi ʻi he ngaahi fakatanga ʻi Mīsulí. Naʻá ne mālōlō ko ha mēmipa faivelenga ʻo e Siasí ʻi he 1840 ʻi Nāvū, ʻIlinoisi, ʻi hono taʻu 47. (Ke maʻu ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo ʻEtuate Pātilisi, vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:1–7; 41:9–11; 42:10; 50:39; 51:1–4, 18; 52:24; 57:7; 58:14–16, 24–25, 61–62; 60:10; 64:17; 124:19; vakai foki, Church History in the Fulness of Times Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System Manual, 2003], 82; Doctrine and Covenants Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System Manual, 2001], 72.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:4-8. ʻOku totonu ke ngāue fakafaifekau ʻa e talavou kotoa pē

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Ezra Taft Benson

“ʻOku toutou ʻeke e fehuʻi, ʻOku totonu nai ke ʻalu ʻa e talavou kotoa pē ʻo ngāue fakafaifekau? Kuo fai mai ʻe he ʻEikí e tali ki he fehuʻi ko ʻení. Ko e ʻio. ʻOku totonu ke ʻalu ʻa e talavou kotoa pē ʻo ngāue fakafaifekau.

“Neongo ke ʻalu e talavou kotoa pē ʻo ngāue fakafaifekau, ka ʻoku mau fakatokangaʻi ʻoku ʻikai mateuteu fakaesino, fakaeʻatamai, pe fakaeloto e talavou kotoa pē. Ko hono nunuʻá, ʻe ʻi ai ha niʻihi ʻe ʻikai lava ke nau maʻu e ngaahi faingamālie ngāue fakafaifekaú. Ka ʻoku totonu ke teuteu e taha kotoa ke ʻalu—ke moʻui taau ke ngāue maʻá e ʻEikí” (“Our Commission to Take the Gospel to All the World,” Ensign, May 1984, 45).

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Spencer W. Kimball

“Kuo toutou fai e fehuʻi, ʻOku fakamālohi nai e polokalama ngāue fakafaifekaú? Pea ko hono moʻoni ko e talí ko e ʻikai. ʻOku foaki ki he tokotaha kotoa pē ʻa ʻene tauʻatāina ke filí. ʻOku toutou fai e fehuʻi: ʻOku totonu ke ʻalu ʻa e talavou kotoa pē ʻo ngāue fakafaifekau? Pea ko e tali ʻa e Siasí ko e ʻio, pea ko e tali ʻa e ʻEikí ko e ʻio. ʻI hono fakamaʻalaʻala ʻo e tali ko ʻení ʻoku mau pehē: Ko e moʻoni ko e mēmipa tangata kotoa pē ʻo e Siasí ʻoku totonu ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau, ʻo hangē ʻoku totonu ke totongi ʻene vahehongofulú, ʻo hangē ʻoku totonu ke ne maʻu ʻene ngaahi fakatahá, ʻo hangē ʻoku totonu ke tauhi ke maʻa ʻene moʻuí pea hao mei he haʻahaʻa ʻo e māmaní mo palani ha mali fakasilesitiale ʻi he temipale ʻo e ʻEikí” (“Planning for a Full and Abundant Life,” Ensign, May 1974, 87).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:4–8. Kau faifekau fefine

Kuo fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kāingalotu kotoa pē ʻo Hono Siasí ke nau vahevahe ʻa e ongoongoleleí. ʻOku tali ʻe ha kau fafine ʻe niʻihi e fekau ko ʻení ʻaki haʻanau ngāue fakafaifekau taimi kakato, neongo ʻoku ʻikai ke nau fatongia ʻaki ia ʻo hangē ko e talavoú.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni:

ʻĪmisi
Palesiteni Ezra Taft Benson

“Manatuʻi, ʻe kau finemui, ʻokú ke maʻu foki mo e faingamālie ke ngāue fakafaifekau taimi kakato. … Ko e niʻihi ʻo ʻetau kau faifekau lelei tahá ko ha kau finemui kei talavou” (“To the Young Women of the Church,” Ensign, Nov. 1987, 83).

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Gordon B. Hinckley

“ʻOku tau fie maʻu ha kau finemui. ʻOku nau fakahoko ha ngāue fakaofo. ʻOku nau lava ʻo hū ki ha ngaahi ʻapi ʻoku ʻikai lava e kau ʻeletaá ʻo hū ki aí.

“… ʻOku uouangataha ʻa e kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Fakataha Alēlea ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he pehē ki hotau kau finemuí ʻoku ʻikai ke nau haʻisia ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau. ʻOku ou ʻamanaki te u lea ʻaki ʻa e meʻa ʻoku totonu ke u lea ʻakí ʻi ha founga he ʻikai fakatupu lotomamahi ki ha taha. ʻOku ʻikai totonu ke ongoʻi ʻe he kau finemuí ʻoku ʻi ai haʻanau fatongia ʻo tatau mo e kau talavoú. ʻE ʻi ai hanau niʻihi ʻe fakaʻamu lahi ke ō. Kapau ko ia, ʻoku totonu ke nau fealēleaʻaki mo ʻenau pīsopé pea mo ʻenau mātuʻá” (“Some Thoughts on Temples, Retention of Converts, and Missionary Service,” Ensign, Nov. 1997, 52).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:6. Ko e hā ʻa e “toʻu tangata angakovi”?

ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ko e angakovi ki ha meʻa ʻoku taʻemapuleʻi pea faingataʻa ke tokangaʻi. Ko ia, ko e kakai angakoví ko ha kakai taʻemapuleʻi, kakai angatuʻu ʻa ia ʻoku ʻikai hanga ʻenau moʻuí ki he ʻEikí. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita, fekauʻaki mo kinautolu ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní, “Ko ha toʻu tangata angakovi ʻeni, ʻoku ʻaʻeva ʻi he fakapoʻuli fakalaumālie” (Church History and Modern Revelation, 2 vols. [1953], 1:163). ʻOku maʻu foki ʻa e lea ko ʻení ʻi he Ngāue 2:40. (Vakai foki ki he, Doctrine and Covenants Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2001], 73.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:6 Ko e hā hono ʻuhinga ʻo e “haʻu ki tuʻa mei he afí, ʻo fehiʻa foki ki he ngaahi kofu kuo likolikoʻi ʻaki ʻa e kakanó”?

Vakai ki he Sute 1:23, ʻa ia ʻoku ʻi ai ha lea ʻoku faitatau mo e folofola ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:6, naʻe tohi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “Ke taʻofi e mafola ʻo e mahakí ʻi ʻIsileli he kuonga muʻá, naʻe fakaʻauha e ngaahi vala ne uesia ʻe ha mahaki ʻaki hano tutu ia. (Levitiko 13:47–59; 15:4–17.) Pea ko ia ko e angahala ʻi he Siasí, ʻoku ʻa e kāingalotú ke fakaʻehiʻehi mei ha faʻahinga fetuʻutaki mo iá; ʻa e kofú, ʻo kapau, ʻo e kau fai angahalá ʻoku totonu ke tutú, ko hono ʻuhingá ko ha meʻa pē kuo pā ki he ʻuli ʻo e angahalá kuo pau ke fakaʻehiʻehi mei ai. Pea pehē foki mo kinautolu ʻoku ʻi he māmaní ʻa ia ʻoku fakaafeʻi ke kau fakataha ki he puleʻangá” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 3:428). (Vakai foki, Doctrine and Covenants Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System Manual, 2001], 73.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37:1 “ʻOua… toe liliu lea”

ʻOku ʻuhinga e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37:1 ki he Liliu ʻa Siosefa Sāmitá ʻo e Tohi Tapú. Kuo ʻosi hono liliu ʻe he Palōfita ko Siosefá ʻa e Tohi ʻa Molomoná. Ka neongo naʻe fuʻu mahuʻinga ʻaupito ʻa ʻene ngāué ʻi he Tohi Tapú, ne fika ʻuluaki e fie maʻu ke hiki ki ʻOhaiō “koeʻuhí ko e filí” (T&F 37:1). Naʻe hoko atu ʻene ngāue ki hono fakaleleiʻi ʻo e Tohi Tapú kimui ange ʻi ʻOhaiō. (Vakai foki, Doctrine and Covenants Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2001], 74.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37:3. Fakataha ki ʻOhaiō kae ʻoua ke foki mai ʻa ʻŌliva Kautele

Ne ngāue fakafaifekau ʻa ʻŌliva Kautele talu mei he vaeuaʻanga mālie ʻo ʻOkatopa 1830 (vakai, T&F 30:5–6; 32:2). Ne ʻave ia mo hono ngaahi hoa-ngāué ʻi ha ngāue fononga maile ʻe 1,400 ʻo fou atu ʻi Niu ʻIoke, ʻInitiana, ʻIlinoisi, mo ʻOhaiō ki Mīsuli, naʻa nau malanga ki he kakai Tuʻufonua ʻo ʻAmeliká ne nofo ʻi he kauʻāfonua fakahihifo ʻo Mīsulí pea fokotuʻu e konga fonua ʻe langa ai e temipalé mo e Selusalema Foʻoú (vakai, “Covenant of Oliver Cowdery and Others, 17 October 1830,” ʻi he Documents, Volume 1: July 1828–June 1831, vol. 1 of the Documents series of The Joseph Smith Papers [2013], 202–5). Naʻe fekauʻi ʻa e Kāingalotú ke hiki ki ʻOhaiō ʻo tatali ai ki he foki mai ʻa ʻŌliva Kautelí. Ko e hiki ko ʻeni ki ʻOhaioó ko ha teuteu ia ki hono maʻu ʻo ha ngaahi fakahinohino lahi ange ki hono fokotuʻu ʻo Saioné (vakai, T&F 38:31–33). Ne iku ʻo ʻikai foki mai ʻa ʻŌliva Kautele, ka naʻá ne fekauʻi mai ʻa Paʻale P. Pālati ko hono fetongi. (Vakai foki ki he, Doctrine and Covenants Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2001], 74.)