Seminelí
Lēsoni 74: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68


Lēsoni 74

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68

Talateú

ʻI he ʻaho 1 ʻo Nōvema 1831, ne fakataha ai ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo ha kulupu ʻo e kaumātuʻá ʻi Hailame, ʻOhaiō, ki ha konifelenisi makehe. Naʻa nau aleaʻi hono pulusi ʻo e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú, ko hano fakatahatahaʻi ia ʻo e ngaahi fakahā kuo maʻu ʻe he Palōfitá. Naʻe kole ʻe ha kaumātuʻa ʻe toko fā ʻi he konifelenisí kia Siosefa Sāmita ke ne fehuʻi ki he ʻEikí fekauʻaki mo Hono finangalo kiate kinautolú. Ko e tali ki he kole ko ʻení, naʻe maʻu ʻe he Palōfitá ʻa e fakahā ʻoku lekooti he taimí ni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68. ʻOku kau ʻi he fakahaá ʻa e faleʻi kiate kinautolu naʻe ui ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, fakahinohino fekauʻaki mo e fatongia ʻo e pīsopé, pea mo ha fekau ke akoʻi ʻe he mātuʻá ʻenau fānaú ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:1–12

ʻOku faleʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa kinautolu ʻoku ui ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí

Kapau kuó ke ngāue fakafaifekau pe ko ha taha ofi atu kiate koe maʻá e Siasí, kamata e kalasí ʻaki hono vahevahe ha niʻihi ʻo e ngaahi ongo ʻoku aʻusia ʻe he kakaí ʻi heʻenau teuteu ke mavahe mei ʻapi ʻo hoko ko ha kau faifekau taimi kakató. Hili iá pea fai ange ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā e ngaahi hohaʻa pe meʻa ʻe tokanga ki ai ha taha fekauʻaki mo e ngāue fakafaifekau taimi kakató?

  • Ko e hā ha ngaahi ʻuhinga ʻe niʻihi ʻoku faʻa ongoʻi tailiili ai e kakaí fekauʻaki mo hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí mo honau fāmilí mo e kaungāmeʻá?

Fakamatalaʻi ange lolotonga ha konifelenisi naʻe fakahoko ʻi he ʻaho 1 ʻo Nōvema 1831, ne fakaofi atu ha kaumātuʻa ʻe toko fā te nau ngāue fakafaifekau ʻo kole kia Siosefa Sāmita ke nau ʻiloʻi e finangalo ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo kinautolú. Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi ha tali, ha sīpinga ki hono malangaʻi ʻo e ongoongoleleí. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe toko nima ke nau taufetongi hono lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:1–5. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ki he ngaahi konga ʻo e sīpinga ko iá. Kimuʻa ke nau laú, fakamahinoʻi ange ʻoku hā ʻi he veesi 2 mo e 3 ʻa e foʻi lea ko e sīpinga. Ko e sīpingá ko ha founga pe faʻifaʻitakiʻanga.

  • Ko e hā ʻokú ke sio ki ai ʻi he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e founga ʻoku totonu ke tau malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí?

  • ʻI he veesi 3–5, ko e hā e talaʻofa ʻoku foaki ʻe he ʻEikí ki Heʻene kau tamaioʻeikí?

  • Ko e hā ʻe fai ʻe he ngaahi lea fakalaumālie ʻa e kau faifekaú kiate kinautolu ʻoku nau tali kinautolú? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI hono ueʻi ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻe tataki ʻe heʻenau ngaahi leá ʻa e kakaí ki he fakamoʻuí. Hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke fakaafeʻi ai ʻa e ivi tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi heʻetau vahevahe ʻa e ongoongoleleí?

Fakamatalaʻi ange neongo ʻe lava ʻa kinautolu ʻoku fakanofo ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻo tokoni ke maʻu ʻe he kakaí ha fakamoʻoni ki he moʻoní, ka ko e Palesiteni pē ʻo e Siasí ʻokú ne maʻu ʻa e totonu ke maʻu pea fakahā ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí ki he Siasí fakakātoa. ʻI he malumalu ʻo ʻene fakahinohinó, ʻoku maʻu foki ʻe he kau mēmipa kehe ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e kau mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e mafai ke fakahā ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá kiate kitautolú.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:6. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he toe fakalotolahi ne ʻoange ʻe he ʻEikí ki Heʻene kau tamaioʻeikí.

  • Ko e hā e ngaahi moʻoni ʻokú ke sio ki ai ʻi he ngaahi veesi ko ʻení te nau ala ʻomi ha fakafiemālie ki ha faifekau?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ke ʻiloʻi ʻoku tuʻu tafaʻaki ʻa e ʻEikí ʻi Heʻene kau tamaioʻeiki faivelengá?

Fakamahinoʻi ange ʻoku fokotuʻutuʻu mai ʻe he veesi 6 ʻa e tefitoʻi fatongia ʻo e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí: ke nau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi pea mo ʻEne ngāue fakafaifekau ʻi he kuohilí, lolotongá, pea mo e kahaʻú. Hili iá pea fakamatala fakanounouʻi leva ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:7–12 ʻaki hano fakamatalaʻi ange ʻoku ui ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻa faivelenga ʻo e Siasí ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí pea papitaiso ʻa kinautolu ʻoku tuí.

Fakakaukau ke vahevahe ha meʻa naʻe hoko ʻa ia kuo tataki ai koe ʻe he Laumālié ke ʻilo e founga ke vahevahe ai e ongoongoleleí mo ha taha.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:13–24

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ʻoku tokangaʻi ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa hono uiuiʻi ʻo e kau pīsopé

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau angé ʻoku fehuʻi ange ʻe ha kaungāmeʻa ʻo ha tui fakalotu kehe, “Naʻe fēfē hono fili hoʻomou pīsopé?”

  • Te ke tali fēfē ia?

Fakamatalaʻi ange ko ʻEtuate Patilisi ʻa e fuofua pīsope naʻe ui ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí (ʻi he ʻaho 4 ʻo Fēpueli 1831; vakai, T&F 41:9). Kimuʻa pea maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68 (ʻi Nōvema 1831), ko Pīsope Patilisi pē ʻa e pīsope ʻi he Siasí. Naʻe ui ha kau pīsope kehe hili pē hataimi nounou mei hono maʻu ʻe he Palōfitá ʻa e fakahā ko ʻení.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:14–15. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ki he founga ʻoku fili ʻaki ʻa e kau pīsopé.

Fakatokangaʻi ange: ʻOku maʻu ʻi he veesi 15–20 ha ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e hako totonu ʻo ʻĒloné ʻa ia ʻe lava ke ui ko e Pīsope Pulé. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ko e hako totonu ʻo ʻĒloné” ki he hako ʻo e tokoua ʻo Mōsese ko ʻĒlone ʻi he Fuakava Motuʻá. ʻE maʻu ʻe ha hako pehē ha totonu ki he lakanga ʻo e Pīsope Pulé kapau ʻe uiuiʻi pea fakangofua ia ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻOku fekauʻaki ʻa e veesi 16–20 mo e Pīsope Pulé pē, kae ʻikai ko e kau pīsope ʻo e ngaahi uōtí (vakai, Joseph Fielding Smith, Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 3:92–93). ʻOku faʻa lave ʻa e ngaahi tohi ʻa e Siasí kia Pīsope Patilisi ko e Pīsope Pulé. Naʻe fakatupulaki mo liliu e ngaahi fatongia ʻo e Pīsope Pulé ʻi he ngaahi taʻu lahi ne hoko maí. ʻI he fakahinohino ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongí, naʻe fakamahinoʻi kakato ange ai e ngaahi fatongia ʻo e Pīsope Pulé ʻi he 1847 ʻi he Nofoʻanga ʻo e Faʻahitaʻu Momokó, ʻi hono maʻu ʻe Pīsope Niueli K. Uitenī ʻa e uiuiʻi ko iá.

Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻi he ngaahi fuofua ʻaho ʻo e Siasí, naʻe fakanofo mo vaheʻi ʻa e kau pīsopé kotoa ʻe he kau mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻI he Siasí he ʻahó ni, ʻoku kei moʻoni ʻeni ki he Pīsope Pulé. Ka neongo ia, ko hono uiuiʻi, fakanofo, mo vaheʻi ʻo e kau pīsopé ʻoku tataki ia ʻe he kau palesiteni fakasiteikí ʻi he fakahinohino ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻOku fekumi ha palesiteni fakasiteiki, mo e poupou mei hono ongo tokoni ʻi he kau palesitenisī fakasiteikí, ki ha fakahā ke ʻiloʻi ʻa e taimi ke ui ai ha pīsope foʻou pea mo hai ke uí. ʻOkú ne ʻave ʻene fakaongoongoleleí ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí ke fakangofua. ʻI hono fakangofua ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e uiuiʻí, te nau fakamafaiʻi ʻa e palesiteni fakasiteikí ke ne fakanofo mo vaheʻi ʻa e pīsopé. (Ke maʻu ha fakamatala lahi ange, vakai, Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2: Ko Hono Puleʻi ʻo e Siasí [2010], 19.6.)

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ke ʻiloʻi naʻe fakangofua ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa hono uiuiʻi ʻo hoʻo pīsopé?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:25–35

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí e mātuʻá ke akoʻi e ongoongoleleí ki heʻenau fānaú

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he foʻi moʻoni te nau lava ʻo hoko ko ha mātuʻa ʻi ha ngaahi taʻu siʻi. Fakamahinoʻi ange ʻoku fakafalala ʻe he ʻEikí ha ngaahi fatongia lahi ki he ngaahi faʻeé mo e ngaahi tamaí—kuo pau ke nau akoʻi ʻa e ongoongoleleí ki heʻenau fānaú ʻi he lea mo e sīpinga (vakai, T&F 29:46–50 mo e “Ko e Fāmilí: Ko Ha Fanongonongo ki Māmani,” ʻa ia ʻoku ʻi he fakamatala fakalahi ʻi he ngataʻanga ʻo e tohi lēsoni ko ʻení). Fakaafeʻi kinautolu ke nau lisi ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻe tolu te nau fie akoʻi ki heʻenau fānaú.

Vahevahe tautau toko ua e kau akó. Kole ange ke nau takitaha lau ʻenau lisí ʻiate kinautolu. Pea fakaafeʻi leva ke nau lau fakataha ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:25–27, ʻo fekumi ki he ngaahi meʻa te nau lava ʻo tānaki ki heʻenau lisí.

  • Ko e hā kuo fekauʻi ʻe he ʻEikí ki he mātuʻá ke akoʻi ki heʻenau fānaú? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tokāteline ko ʻení: Kuo fekau ʻe he ʻEikí ʻa e mātuʻá ke akoʻi ʻenau fānaú ke mahino kiate kinautolu ʻa e tokāteline ʻo e fakatomalá, tui kia Kalaisí, papitaisó, mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻi he veesi 25 ʻoku akoʻi ai ʻa e tokāteline ko ʻení.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino ki he fānau īkí ʻa e fakatomalá? Tui kia Kalaisí? Papitaisó? Ko e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau tohi kau ki ha taimi kuo nau mamata ai ki hono akoʻi ʻe he mātuʻá ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi ouau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:25. Hili ʻenau maʻu ha taimi ke tohí, kole ki ha kau ako ʻe niʻihi ke vahevahe e meʻa kuo nau tohí.

Kole ki he kau akó ke hokohoko atu pē ke ngāue tautau toko ua ki he ʻekitivitī hokó. Fakamatalaʻi ange naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:28–31, mo ha toe faleʻi ki he mātuʻá. ʻOange ha tatau ʻo e fakamatala ko ʻení ki he hoa takitaha. Poupouʻi e ngaahi hoá ke nau lau ʻa e potufolofola takitaha pea aleaʻi fakataha ʻa e ngaahi fehuʻí. Fakamatalaʻi ange ʻi heʻenau ʻosí pē, te nau lipooti ʻa e meʻa ne nau maʻú ki he kalasí.

  1. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:28 , pea kumi ʻa e meʻa ʻoku fekauʻi ʻe he ʻEikí ke akoʻi ʻe he mātuʻá ki heʻenau fānaú.

    • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe mahuʻinga ai ke ke akoʻi hoʻo fānaú ke lotú?

    • Ne akoʻi fēfē koe ke lotú? Kuo fakamālohia fēfē koe mo ho fāmilí ʻe he lotú?

    • ʻOkú ke pehē ko e hā hono ʻuhinga ke “ʻaʻeva ʻi he angatonu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí”?

  2. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:29, pea kumi ʻa e meʻa ʻoku fekauʻi ʻe he ʻEikí ke tau faí.

    • Ko e hā kuó ke ako kau ki hono tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní?

    • Ko e hā te ke lava ʻo fai ke tauhi ai e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní?

  3. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:30, pea kumi ʻa e fakatokanga ʻa e ʻEikí. Fakatokangaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea nofo noa ki ha taha ʻoku fakapikopiko.

    • Ko e fē nai ha taimi kuó ke mamata ai ki he ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻi he ngāue mālohí?

    Lau ʻa e konga ko ʻeni ne toʻo mei he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú:

    “Kuo fekau ʻe he ʻEiki ke ʻoua naʻa tau nofo noa. ʻE lava ke tupu mei he nofo noá ʻa e ʻulungaanga taʻe feʻungá, maumau ʻo e ngaahi vaá, pea pehē ki he faiangahalá. Ko e founga ʻe taha ʻo e nofo noá ʻa hono fakamoleki ʻo e taimi lahi ʻi he ngaahi ʻekitivitī ko ia ʻoku nau taʻofi koe mei hono fai ʻo ha ngāue ʻoku ʻaongá, hangē ko hono fakaʻaongaʻi ʻo e ʻInitanetí, vaʻinga keimi vitioó, mo e sio televīsoné” Ki hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupúkiʻi tohi, 2011], 40).

    • ʻE lava fēfē ke iku ʻa e nofonoá ki he faiangahalá?

    • Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻe lava ke tokoni ki ha taha ke ikunaʻi e nofonoá?

  4. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:31–32, pea kumi ki he faleʻi ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotu ʻi Saioné.

    • ʻOkú ke pehē ko e hā e founga ʻe uesia ai ʻe he mānumanú ha fāmili?

    • Ko e hā te tau lava ʻo fai ʻi heʻetau moʻuí ke ikunaʻi ai e siokitá mo e mānumanú?

Hili hono fakakakato ʻe he kau akó ʻa e ʻekitivitī ko ʻení, kole ange ke nau lipooti e meʻa kuo nau akó. (Fakakaukau ke kole ki ha tokotaha ako ke ne hiki ʻa e ngaahi tali ʻa e fānau ako kehé ʻi he palakipoé.) Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha te ke lava ʻo fakamamafaʻi mei he veesi 31 mo e 32 ko e kuo pau ke tau taʻofi ʻa e nofonoá mo e mānumanú ʻi heʻetau moʻuí. (ʻI hono aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, mahalo te ke fie fakamahinoʻi ange ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke tau maʻu ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku maʻu ʻe hotau ngaahi kaungāmeʻá kae lava ke tau fiefia.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ki he mātuʻá ke akoʻi mo moʻui ʻaki e ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e ongoongoleleí?

  • Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he kau talavoú mo e kau finemuí ke tokoni ki honau ngaahi fāmilí ke nau “ʻaʻeva angatonu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí”?

Kapau ko ha mātuʻa koe, fakakaukau ke fakahaaʻi ʻa e houngaʻia ki he ngaahi founga ʻoku tokoniʻi ai koe ʻe hoʻo fānaú ke muimui ʻi he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68. Hili iá pea fakaafeʻi e kau akó ke nau hiki ha taumuʻa ʻe tokoni ke nau teuteu ai ke hoko ko ha mātuʻa lelei. Pe fakaafeʻi kinautolu ke nau hiki ha taumuʻa ke tokoni ki heʻenau mātuʻá ʻi honau ngaahi fatongiá. Kapau ʻoku maʻu ha taimi feʻunga, mahalo te ke fie kole ki he kau ako toko siʻi ke vahevahe ʻenau ngaahi taumuʻá mo e kalasí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:3–4. “ʻIlonga ha meʻa te nau lea ʻaki ʻi hono ueʻi ʻa kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní”

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni J. Lūpeni Kalake, ko e kau mēmipa pē ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻoku nau maʻu ʻa e totonu, mālohi, mo e mafai ke fakahā ʻa e fakakaukau mo e finangalo ʻo e ʻOtuá ki Hono kakaí:

ʻĪmisi
Palesiteni J. Reuben Clark Jr

“ʻOku totonu ke [tau] manatuʻi kuo vahe ha niʻihi ʻo e kau Taki Māʻolungá ki ha uiuiʻi makehe; ʻoku nau maʻu ha meʻafoaki makehe; ʻoku hikinimaʻi kinautolu ko e kau palōfita, kau tangata kikite, mo e kau tangata maʻu fakahā, ʻa ia ʻoku ʻoange ai kiate kinautolu ha fakakoloa fakalaumālie makehe fekauʻaki mo ʻenau akoʻi ʻa e kakaí. ʻOku nau maʻu ʻa e totonu, mālohi mo e mafai ke fakahā ʻa e fakakaukau mo e finangalo ʻo e ʻOtuá ki hono kakaí, ʻo fakatatau ki he mālohi mo e mafai ʻo e Palesiteni ʻo e Siasí. ʻOku ʻikai foaki ki ha niʻihi ʻo e kau Taki Māʻolungá ʻa e fakakoloa fakalaumālie makehe ko ʻení mo e mafai ke fakakau ʻenau faiakó; ʻoku nau maʻu ha ngaahi fakangatangata, mo e fakangatangata ʻi honau mālohi mo e mafai ʻi he faiakó ʻoku ʻaonga ki ha ʻōfisa mo e mēmipa kehe ʻo e Siasí, he ʻoku ʻikai ha taha ʻiate kinautolu ʻe fakakoloa fakalaumālie ko ha palōfita, tangata kikite, mo e tangata maʻu fakahā. ʻIkai ngata aí, hangē ko ia ne toki fakahaá, kuo maʻu ʻe he Palesiteni ʻo e Siasí ha fakakoloa fakalaumālie mo makehe lahi ange ʻi he meʻá ni, he ko e Palōfita, Tangata Kikite, mo e Tangata Maʻu Fakahā ia maʻá e kotoa ʻo e Siasí” (“When Are Church Leadersʻ Words Entitled to Claim of Scripture?” Church News, July 31, 1954, 9–10).

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē ʻoku lea pē ha palōfita ko ha palōfita ʻi hono ueʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní:

ʻĪmisi
ʻEletā D. Todd Christofferson

“ʻOku totonu ke manatuʻi ʻoku ʻikai fie maʻu ke hoko e lea kotoa pē ia ʻoku fai ʻe ha taki faka-Siasi, ʻo tatau pē kuo hilí pe lolotongá, ko ha tokāteline. ʻOku angamaheni ʻaki pē ʻi he Siasí ʻa e mahino ko ia ka lea ha taki ʻi ha meʻa ʻoku hoko, ʻokú ne faʻa fakafofongaʻi pē ʻe ia ha fakakaukau fakafoʻituitui naʻe fakakaukauʻi fakalelei, ka naʻe ʻikai ʻuhinga ia ko ha meʻa pau pe haʻisia fakakātoa ki ai ʻa e Siasí. Naʻe akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ‘ʻoku toki palōfita pē ha palōfita he taimi [ʻoku] anga fakapalōfita aí’ [ʻi he History of the Church, 5:265]. Naʻe pehē ʻe Palesiteni [J. Reuben] Kalake:

“‘… ʻE ʻilo ʻe he Siasí ʻi he fakamoʻoni ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ki he kāingalotú, pe “naʻe ueʻi ʻa e Kau Takí ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní” ʻi heʻenau fakahā ʻenau fakakaukaú, pea ʻe fakahaaʻi ʻa e ʻilo ko iá ʻi hono taimi totonu’ [J. Reuben Clark Jr., “When Are Church Leaders’ Words Entitled to Claim of Scripture?” Church News, July 31, 1954, 10]” “Ko e Tokāteline ʻo Kalaisí,”Ensign pe Liahona, Mē 2012, 88, 89).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:15–21. “Ko e hako totonu ʻo ʻĒloné”

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻoku kaunga pē ʻa e fakahinohino ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:15–21 ki he lakanga pē ʻo e Pīsope Pule ʻo e Siasí:

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

“Ko e tokotaha ʻoku lau ki ai ʻi he ngaahi fakahaá ʻokú ne maʻu e totonu ke fakahoko ki he kau pīsopelikí ko e ʻuluaki fānaú ia. ʻI hono fāʻeleʻí ʻoku ʻi ai ʻene totonu ke maʻu ʻa e ‘ngaahi kī pe ha mafai ʻo e meʻa tatau pē.’ ʻOku fekauʻaki pē ia mo e taha ʻokú ne tokangaʻi ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné. ʻOku ʻikai haʻane kaunga ki he kau pīsope ʻo e ngaahi uōtí. ʻIkai ngata aí, kuo pau ke fili ha taha pehē ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluaki ʻo e Siasí mo … hono fakanofó ʻi honau nimá. ʻOku maʻu ʻa e fakahaá mei he Kau Palesitenisií, kae ʻikai mei he pēteliaké, ke fokotuʻu ha totonu ke pule ʻi he lakanga ko ʻení. ʻI he mavahe ʻa e ʻilo ʻo kau ki he hako ko iá, ʻe ala maʻu ʻe ha taulaʻeiki lahi, kuo fili ʻe he Kau Palesitenisií, ʻa e lakanga ʻo e Pīsope Pulé mo ngāue mo hono ongo tokoní” (Doctrines of Salvation, ed. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 3:92–93; italics in original).