Seminelí
Lēsoni 12: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10


Lēsoni 12

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10

Talateú

Hili e mole ʻo e ngaahi peesi ʻe 116, ne mole mei he Palōfitá ʻa e mālohi ke liliu leá. Hili ha vahaʻa taimi ʻo e lotu loto-fakatōkilalo mo e fakatomala, naʻe fakafoki ʻa e e ʻū lauʻi peletí mo e ʻŪlimí mo e Tūmemí kia Siosefa. Naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa ke ʻoua naʻa toe liliu e peesi e 116 ʻo e konga ʻo e ʻū lauʻi peletí ne molé, peá naʻá Ne fakahā ʻa e faʻufaʻu ʻa Sētane ke fakaʻauha ʻa e ngāue ʻa e ʻOtuá. Naʻe fekau leva ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa Sāmita ke liliu e ʻū lauʻi peleti iiki ʻa Nīfaí. Naʻá ne toe fakamatalaʻi ʻa e taumuʻa ʻo e Tohi ʻa Molomoná mo hono fatongia ʻi hono fokotuʻu ʻo Hono Siasí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:1–4

ʻOku toe fakafoki mai ʻe he ʻEikí ʻa e meʻafoaki ke liliú

Kole ki he kau akó ke nau toe fakamanatu nounou ʻa e meʻa ne nau ako mei he lēsoni kimuʻá fekauʻaki mo e mole ʻa e ngaahi peesi ʻe 116 (vakai, T&F 3). Fakamanatu ki he kau akó ne ʻave ʻe Molonai ʻa e ʻū lauʻi peleti koulá mo e ʻŪlimí mo e Tūmemí meia Siosefa Sāmita koeʻuhí ko e toutou kole ʻa e Palōfitá ke fakaʻatā ʻa Māteni Hālisi ke ʻalu mo e ʻū lauʻi pēsí pea mole ai ʻa e ngaahi peesi ko iá.

Naʻe fakafoki kimui ange ʻe Molonai e ʻū lauʻi peletí mo e ʻŪlimí mo e Tūmemí. Hili ha taimi mei honau fakafoki maí, naʻe maʻu ai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 10. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa ʻi he fakahā ko ʻení ʻo kau ki he meʻa ke fai ki he konga ʻo e ʻū lauʻi peletí ʻa ia ne maʻu mei ai e tohi ne molé. (Vakai, Lucy Mack Smith, History of Joseph Smith by His Mother, ed. Preston Nibley [1958], 133–36.)

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:1–2 ʻaki hono fakamatalaʻi ne fakamanatu ʻe he ʻEikí kia Siosefa ʻa e ʻuhinga ne ʻave ai meiate ia ʻa e mālohi ke liliu leá mo e meʻa ne hoko ko e ola ʻo ʻene fehalākí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:3–4. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, pea fekumi ki he faleʻi naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita ʻi he kamata ke ne toe liliu leá. Kole ki he kau akó ke nau lipooti e meʻa ne nau maʻú.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ne fie maʻu ai ke faleʻi ʻa Siosefa ke ʻoua ʻe ngāue pe liliu lea ʻo lahi ange ʻi he ivi naʻa ne maʻú?

  • ʻE lava fēfē ʻe he faleʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:4 ʻo tataki kitautolu ʻi heʻetau ngāue maʻá e ʻEikí?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:5–37

ʻOku fakatokanga ʻa e ʻEikí ʻo kau ki he palani ʻa Sētane ke fakaʻauha ʻa Siosefa Sāmita mo e ngāue ʻa e ʻOtuá

Fakaʻaliʻali ha tauhele (pe tā ha fakatātā ʻo e meʻá ni ʻi he palakipoé).

ʻĪmisi
fakatātā ʻo ha meʻa tauhele kumā
  • ʻE lava fēfē ʻe ha meʻangāue hangē ko ʻení ʻo fakafofongaʻi ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa Sētane kiate kitautolú?

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:5. Fakaafeʻi e kalasí ke nau kumi ʻa e meʻa naʻe fekau ʻe he ʻEikí ke fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá kae lava ke hao ai meia Sētané.

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he veesi ko ʻení? (ʻE lava ke ʻilo ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kehekehe, ka ke fakapapauʻi ke fakamamafaʻi ko e taimi te tau lotu maʻu ai peé, te tau maʻu ʻa e mālohi ke ikunaʻi ʻa Sētane mo kinautolu ʻoku tauhi kiate iá. Fakakaukau ke tohi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • ʻE tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he lotú ke tau “ikunaʻi ʻa Sētane, pea … hao ai [meiate kinautolu ʻoku] nau poupouʻi hake ʻa ʻene ngāué”?

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ha ngaahi sīpinga hono tokoniʻi kinautolu ʻe he lotú ke tekeʻi ʻa e ngaahi ʻahiʻahi ʻa Sētané. (Fakamanatu ki he kau akó ʻoku ʻikai totonu ke nau vahevahe ha ngaahi aʻusia ʻoku fuʻu fakatāutaha pe fakafoʻituitui.)

Fakamatalaʻi ange naʻe fakatokanga ʻa e ʻEikí kia Siosefa ʻo kau ki ha tauhele naʻe fokotuʻu ʻe Sētane ke feinga ke fakaʻauha ʻa e Palōfitá mo e ngāue ʻa e ʻOtuá. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi hono lau leʻolahi ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:8–19 Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai ke ʻiloʻi ʻa e palani ʻa e kakai fai angahala naʻa nau maʻu he taimi ko iá ʻa e tohí.

  • Ko e hā ʻa e palani ʻa e kakai fai angahala naʻa nau maʻu ʻa e tohí? (Ke fakaongoongokoviʻi ʻa e Palōfitá mo e ngāue ʻa e ʻEikí ʻaki hono liliu ʻo e ngaahi lea ʻo e tohí. Kapau naʻe toe liliu ʻe Siosefa ʻa e meʻa tatau, naʻa nau mei tala naʻe ʻikai lava ke ne fai tuʻo ua ia ʻi he founga tatau pea ko ia naʻe ʻikai ke ne maʻu ha meʻafoaki.)

Puke hake ʻa e tauhelé naʻá ke fakaʻaliʻali kimuʻá (pe vakai ki he fakatātā he palakipoé). Fakamatalaʻi ange naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:20–29 ʻo fekauʻaki mo e ivi tākiekina ʻo Sētane ʻi he kakai fai angahala ne nau maʻu ʻa e ngaahi peesi ʻe 116 mo e founga ʻoku fakahoko ʻaki ʻe Sētane ʻene ngaahi taumuʻa angahalá. Vahe e kalasí ke nau tauhoa. Kole ki ha tokotaha ako mei he hoa takitaha ke ne lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:20–29 pea fekumi ki he meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi vēsí ni fekauʻaki mo e taumuʻa ʻa Sētané. Kole ki he tokotaha ako ʻe tahá ke ne lau ʻa e ngaahi veesi tatau pē, pea fekumi ki he ngaahi founga ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe Sētane ke ne fakahoko ʻaki ʻene taumuʻá. Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻa e meʻa kuo nau ʻiló mo honau hoá.

  • Ko e hā ʻoku tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e ngaahi taumuʻa ʻa Sētané? (ʻE lava ke ʻilo ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kehekehe, ka ke fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻoku holi ʻa Sētane ke fakaʻauha ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí mo hotau laumālié. Mahalo te ke loto ke tohi e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé. Te ke lava foki ʻo fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻokú ne akoʻi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he veesi 22–23 mo e 27.)

  • Mei he meʻa naʻá ke lau ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ʻoku founga fēfē ʻa e feinga ʻa Sētane ke fakaʻauha ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí mo hotau laumālié?

Ke tokoniʻi ke mahino mo ongoʻi ʻe he kau akó ʻa hono mahuʻinga ʻo e moʻoni ko ʻení, fai ange ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení. Fakaafeʻi ʻa e ngaahi hoá ke aleaʻi ʻenau ngaahi talí.

  • Ko e hā ha fakamoʻoni kuó ke sio ʻoku fakaʻaongaʻi ai ʻe Sētane ʻa e kākaá, ʻitá, fakahekeheké, mo e loí ke fakaʻauha ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí mo hotau laumālié?

  • ʻE tokoniʻi fēfē nai kitautolu ʻe heʻetau ʻilo e ngaahi taumuʻa mo e ngaahi founga ʻa Sētané ke tau fakaʻehiʻehi pea hao mei heʻene ngaahi tauhelé?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau tuku ha ngaahi miniti ke hiki ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá ʻo kau ki he ngaahi founga ʻa e filí ʻoku hiki atu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:20–29 ʻa ia kuo nau ongoʻi pe mamata aí. Kole ange foki ke nau tohi fekauʻaki mo e meʻa te nau lava ʻo fai ke fakaʻehiʻehi pe hola ai mei he ngaahi tauhele a Sētané.

Hili hono maʻu ʻe he kau akó ha taimi feʻunga ke tohí, fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:30–37 ʻaki hano fakamatalaʻi ange koeʻuhí ko e palani ʻa e kakai fai angahalá ke fakaʻauha ʻa e ngāue ʻa e ʻOtuá mo e ongoongo ʻo Siosefa Sāmitá, naʻe fekau ai ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa ke ʻoua naʻá ne toe liliu ʻa e konga ʻo e ʻū lauʻi peletí ne maʻu mei ai ʻa e peesi ʻe 116 ne molé.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:38–45

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa Sāmita ke liliu e ʻū lauʻi peleti iiki ʻa Nīfaí

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻo lahi ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:38–42. Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e meʻa naʻe fekau ʻe he ʻEikí ke liliu ʻe Siosefa kae ʻoua ʻe toe liliu ʻa e konga ʻo e ʻū lauʻi peleti ne liliu mei ai e ngaahi peesi ʻe 116 ne molé.

  • Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fekau ʻe he ʻEikí kia Siosefa ke ne liliú? Ko e hā hono ʻuhingá?

Tokoniʻi ke mahino ki he kau akó ʻa e founga naʻe mateuteu ai ʻa e ʻEikí ki he mole ʻa e ngaahi peesi ʻe 116. Fakamatalaʻi naʻe ʻi he tohi ne molé ʻa e liliu ki he tohi ʻa Līhaí, ʻa ia ko e fakanounou ʻa Molomona ʻo e ʻū lauʻi peleti lalahi ʻa Nīfaí. Naʻe ueʻi fakalaumālie ʻa Molomona ke ne tānaki atu ʻa e ʻū lauʻi peleti iiki ʻa Nīfaí ki heʻene lekōtí koeuhí ko “ha taumuʻa fakapotopoto,” ʻa ia ne ʻikai mahino ki ai he taimi ko iá (vakai, Ngaahi Lea ʻa Molomona 1:3–7). ʻOku fakafuofua naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻū lauʻi peleti iiki ʻa Nīfaí ki he vahaʻataimi tatau pē mo e tohi ʻa Līhaí. Hili e mole ʻa e ngaahi peesi ʻe 116, naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke liliu ʻa e ngaahi meʻa mei he ʻū lauʻi peleti iiki ʻa Nīfaí.

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:43 mo kumi ha foʻi moʻoni mahuʻinga naʻe finangalo e ʻEikí ke mahino kia Siosefa Sāmita. (ʻI hono vahevahe ko ia ʻe he kau akó ʻenau ngaahi fakakaukaú, hiki e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku lahi ange ʻa e poto ʻo e ʻOtuá ʻi he olopoto ʻa e tēvoló. Mahalo naʻa fie maʻu ke ke fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e olopotó ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e kākaá ke kākaaʻi e kakaí.)

  • ʻOku fakatātaaʻi fēfē ʻe he palani ʻa e ʻEikí ke fetongi ʻa e tohi ne molé ʻa e moʻoni ko ʻení?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:44–45, ʻo kumi ha fakamoʻoni ki he moʻoní ʻi he veesi 43.

  • Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:44–45, ko e hā ʻoku mahuʻinga ange ai e ʻū lauʻi peleti iiki ʻa Nīfaí ʻi he ngaahi peesi ʻe 116 ne molé?

  • ʻOku tokoniʻi fēfē koe ʻe hono ʻiloʻi ne teuteuʻi ʻe he ʻOtuá ha founga ke fetongi ʻaki e ngaahi peesi ʻe 116 ne molé ke ke falala kakato ange kiate Ia?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:46–70

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e taumuʻa ʻo e Tohi ʻa Molomoná mo hono fatongia ʻi he fokotuʻu Hono Siasí

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:46–61 ʻaki hano fakamatalaʻi ange ʻoku ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻa e fakamoʻoni ʻa e ʻEikí naʻá Ne tali e ngaahi lotu ʻa ʻEne kau ākonga Nīfaí ʻaki hono fakatolonga mo ʻomi ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻi hotau kuongá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:62–63 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, pea fekumi ki he meʻa ne folofola ʻa e ʻEikí ʻe ʻomi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ki he māmá.

  • Ko e hā ʻe ʻomi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ki he māmá? (Ko e ngaahi tefito moʻoni ʻo e tokāteline ʻo Sīsū Kalaisí.)

  • Fakatatau ki he veesi 63, ʻe fakaʻaongaʻi fēfē ʻe he ʻEikí e ngaahi tefito moʻoni ʻo ʻEne tokāteliné ke ikunaʻi ʻa e ngāue ʻa Sētané?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e talaʻofa fakaʻosi ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:67, 69–70. Kole ki he kau akó ke nau muimui ki ai pea fakatokangaʻi e ngaahi kupuʻi lea ʻoku ʻuhingamālie kiate kinautolú koeʻuhí ko e meʻa kuo nau ako he ʻaho ní. Fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe ʻa e kupuʻi lea ʻoku mahuʻingamālie kiate kinautolú pea mo hono ʻuhingá. Fakaʻosi ʻaki hoʻo fakamoʻoní.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokātekine mo e Ngaahi Fuakava 10:45. “Ko e ʻilo lahi ange ʻo kau ki heʻeku ongoongoleleí”

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e “taumuʻa fakapotopoto” ʻa e ʻEikí (vakai, 1 Nīfai 9:5; Ngaahi Lea ʻa Molomona 1:7) ki hono hiki mo fakatolonga ʻo e ʻū lauʻi peleti iiki ʻa Nīfaí ne mahulu atu ia ʻi hono fetongi ʻo e ngaahi peesi ʻe 116 ne molé:

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

“ʻOku ou tui ʻoku ʻi ai ha taumuʻa fakapotopoto ange ʻi hono [fetongi ʻo e ngaahi laʻipeesi ʻe 116 ne molé], pe, totonu ange, ha taumuʻa fakapotopoto ange ʻi he meʻa ko iá. Ko e kī ki ha fokotuʻu ʻo ha taumuʻa fakapotopoto pehē ʻoku ʻi he veesi 45 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava vahe 10. Hangē ko ia naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí kia Siosefa ʻi he founga ngāue ki hono liliu mo fakahū e fakamatala mei he ʻū lauʻi peleti īkí ki he kamataʻanga e liliu ʻo hono fakanounou e ʻū lauʻi peleti lalahí, ʻokú ne pehē, ‘Vakai, ʻoku lahi ʻa e ngaahi meʻa kuo tongitongi ki he ngaahi peleti [iiki] ʻa Nīfaí ʻa ia ʻoku fakahā ʻa e ʻilo lahi ange ki heʻeku ongoongoleleí’ (tānaki atu hono fakamamafaʻí).

“Ko ia, ʻoku mahino naʻe ʻikai ko ha fakafetongi ki hono fakalakalaka fakaʻosi ʻo e Tohi ʻa Molomoná. Naʻe ʻikai ko e fakafetongi ʻeni—ke ʻomai kiate au ʻa e peesi ʻe 116 pea te u ʻoatu kiate koe ʻa e peesi ʻe 142 kuo ʻosi paaki. ʻOku ʻikai. Ne lahi ange e meʻa ne tau maʻú ʻi he meʻa ne mole meiate kitautolú. Pea naʻe ʻiloʻi pē mei he kamataʻangá ʻe pehē. Naʻe hoko ia koeʻuhí ko ha taumuʻa fakapotopoto ange. ʻOku ʻikai ke tau ʻilo pau ʻa e meʻa ne mole meiate kitautolu ʻi he peesi ʻe 116, ka ʻoku tau ʻiloʻi ko e meʻa ne tau maʻu ʻi he ʻū lauʻi peleti īkí ko hono talaki fakatāutaha ʻo ha ngaahi fakamoʻoni maʻongoʻonga ʻe tolu, ko ha ngaahi leʻo maʻongoʻonga fakatokāteline ʻe tolu ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻoku nau fakamoʻoniʻi ko Sīsū ʻa e Kalaisí. …

“ʻIkai ʻoku tau fakaʻamu ne tau maʻu kotoa e ngaahi fakamoʻoni mahinongofua mo mahuʻinga ʻa ia kuo mole mei he lekooti ʻo e Tohi Tapú. Kae mālō ʻoku tau maʻu ʻi heʻetau hoko ko e kau lau Tohi ʻa Molononá ʻa Nīfai, Sēkope, mo ʻĪsaia ke lea kiate kitautolu he taimi pē ko iá ko ha kau fakamoʻoni tonu ki he Fakamoʻuí ʻi he maama fakalaumālié . ʻOku nau maʻu ʻa e ngaahi fakahā fakaofo fekauʻaki mo ʻEne moʻuí mo ʻEne ngāué pea mo e vā fetuʻutaki fakafuakava ʻa e ʻOtuá mo e Fale ʻo ʻIsilelí, ʻi he kuonga muʻá mo onopōní. …

“ʻOku ou tui ʻe fakafiefia kapau ʻe ʻi ai ha ʻaho kuo fakafoki mai ai ʻa e peesi ʻe 116, ka ʻo kapau ʻe ʻomi ia ki hoku ʻōfisí ʻapongipongi, he ʻikai te u fakafetongi kinautolu ʻaki e ngaahi meʻa ʻoku ʻi he lauʻi peleti iiki ʻa Nīfaí, he kuo ʻomi ha ‘ʻilo lahi ange’ ʻo fakafou mai ʻi he kau leʻo fakapalōfita maʻongoʻonga ʻoku tuʻu ʻi he kamataʻanga ʻo e tohí. Ko ia, talaange ki hoʻo kau akó ke tuku ʻenau lāungá kae kamata ke lau ia—kau ai ʻa ʻĪsaiá” (“A Standard unto My People” [ko ha lea ki he kau faiako fakalotu ʻa e CES, Aug. 9, 1994], 7–9, LDS.org)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:38–45. Ko e tohi ʻa Līhaí

ʻĪmisi
Palōfita ko Siosefa Sāmitá

ʻI he talateu ko ia ʻo e ʻuluaki pulusinga ʻo e Tohi ʻa Molomoná, naʻe fakamatalaʻi ʻe Siosefa Sāmita e founga ne lilu ʻaki e peesi ʻe 116 ne molé ʻo pehē: “ [Ko au Siosefa Sāmita] naʻá ku liliu, ʻi he meʻafoaki mo e mālohi ʻo e ʻOtuá, pea mo hiki ha peesi ʻe teau hongofulu mā ono, naʻe toʻo mei he Tohi ʻa Līhaí, ʻa ia ko ha fakamatala naʻe fakanounou mei he ngaahi lauʻi tohi ʻa Līhaí ʻe he nima ʻo Molomoná; ʻa ia ko e fakamatala ko ʻení, kuo kaihaʻasi ia ʻe ha kakai ʻo fūfuuʻi meiate au, neongo ʻa ʻeku feinga tūkuingata ke toe maʻu iá” (Ngaahi Akonaki ʻa e kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita 2007], 73).