Seminelí
Lēsoni 61: Ko e Uhouhonga ʻo Saioné


Lēsoni 61

Ko e Uhouhonga ʻo Saioné

Talateú

ʻI he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1831, ne kamata ha niʻihi ʻo e Kāingalotu ne fakataha mai ʻi ʻOhaioó, ʻenau fononga ke nofoʻi e feituʻu ʻo e Vahefonua Siakisoni, Mīsulí. ʻI ha fakahā ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he ʻaho 20 ʻo Siulaí, 1831, naʻe fili ʻe he ʻEikí ʻa Tauʻatāina, Mīsuli, ko e “potu ia ʻi loto mālie” ʻo Saioné (T&F 57:3). Ne pau ke kamata hono fakatau mai ʻe he Kāingalotú ʻa e kelekele ʻi he feituʻú, pea ne pau foki ke nau tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ʻi he teuteu ki hono langa ʻo Saioné. Ka neongo ia, ʻi he ʻalu ʻa e taimí, ne kamata ha ngaahi fakakikihi ʻi he vahaʻa ʻo e Kāingalotú mo e kau tangataʻi fonua tokolahi ʻo e Vahefonua Siakisoni, Mīsulí, ʻa ia ne iku ki he fetāʻaki e kau fakatangá mo e Kāingalotú. Naʻe fakamālohiʻi ʻa e Kāingalotú ke nau mavahe mei he Vahefonua Siakisoní ʻi Nōvema mo Tīsema ʻo e 1833.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻOku fili ʻe he ʻEikí ʻa Tauʻatāina, Mīsuli, ko e uhouhonga ʻo Saioné

Kimuʻa he kalasí, tohiʻi ʻa e Ketilani, ʻOhaiō ʻi ha fakaʻilonga pea fokotuʻu ia ʻi ha tafaʻaki ʻe taha ʻo e lokí. Fakaʻaliʻali ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e lokí, ha fakaʻilonga ʻoku tohiʻi ai ʻa e Tauʻatāina, Mīsuli. Pe, kapau te ke saiʻia ai, te ke lava ʻo tā ʻi he palakipoé ha mape faingofua ʻo e hihifo lotoloto ʻo e ʻIunaiteti Siteití, ʻo fakaʻilongaʻi mahino ʻa Ketilani, ʻOhaiō, mo Tauʻatāina, Mīsuli (vakai, Ngaahi Mape ʻo e Hisitōlia ʻo e SiasÍ, Mape Fika 6, “Ko e Hiki Fakahihifo ʻa e Siasí”). Vakai ki he mapé ʻi hoʻo akoʻi e lēsoní.

ʻĪmisi
mape, fakatokelau hahake ʻo e U.S

Kamata ʻaki e kole ki he kau akó ke nau fakakaukauloto ʻoku nau nofo kemi pea ʻoku nau ʻilo ʻoku fakaofi mai ha afā.

  • Ko e hā ha ngaahi founga te ke ala maʻu ai ha hūfangaʻanga mei he afaá? Ko e hā ha founga ʻe ala ʻaonga ai ha tēniti ʻi he tūkunga ko ʻení?

Fakamatalaʻi ange naʻe fakatātaaʻi ʻe he Palōfita ko ʻĪsaiá ʻa Saione ko ha fuʻu tēniti lahi. Naʻá ne pehē, “Fakalahi ʻa e potu ʻo ho fale fehikitakí, pea tuku ke nau fofola ʻa e puipui ʻo ho ngaahi nofoʻangá: ʻoua ʻe taʻofi, fakalōloa hoʻo ngaahi afó, pea tutuki ke maʻu hoʻo ngaahi tuki poupoú” ( ʻĪsaia 54:2). ʻI hono fakahoko ʻa e kikite ko ʻení, ʻoku hokohoko atu ke tataki ʻe he ʻEikí ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi hono fokotuʻu ʻo e ngaahi siteiki ʻo Saioné ʻi he funga māmaní.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:41–43. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he ngaahi tāpuaki naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ki he kau māʻoniʻoni ʻoku fakataha mai ki Saioné.

  • Ko e hā e ngaahi tāpuaki naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ki he kau māʻoniʻoni ʻoku nau fakataha ki Saioné?

Fakamatalaʻi ange naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi Siulai ʻo e 1831, ko e fonua ʻo Mīsulí ʻa e fonua ʻo Saione naʻe talaʻofa maí, pea ko Tauʻatāina, Mīsuli, ʻa e “potu ia ʻi loto mālie” ʻo e kolo ko Saioné (vakai, T&F 57:1–3).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne tuʻu pe tangutu ʻo ofi ki he fakaʻilonga Tauʻatāina, Mīsulí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne tā ha fakatātā ʻo ha tēniti ʻi he palakipoé. (Kapau ʻoku lahi feʻunga e lokiakó, te ke ala fakakaukau ke ʻomi ha tēniti ki he kalasí pea mo hono fakaafeʻi ha toko taha pe toko ua ʻo e kau akó ke na fokotuʻu ia ke fakafofongaʻi ʻa e Kāingalotú ʻi heʻenau kamata ke langa hake ha kolo ʻo e hūfangaʻangá.)

  • Kuó ke fokotuʻu hala nai ha tēniti pe feinga ke fokotuʻu hake kae ʻikai kakato hono ngaahi kongá kotoa? Ko e hā e meʻa ne hokó?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105:5, ʻo fekumi ki he founga kuo pau ke langa ai ʻa e “tēniti” ʻo Saioné kae lava ke tali ʻe he ʻEikí. Kole ki he kau akó ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Kuo pau ke langa ʻa Saione ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fono ʻo e puleʻanga fakasilesitialé. Fakamatalaʻi ange ne hili hono fakahā ʻe he ʻEikí ʻa e tuʻuʻanga ʻo e fonua ko Saioné ʻi he 1831, naʻá Ne foaki ha ngaahi fakahā lahi ʻi he taʻu ʻe ua hono hokó ʻo fakamatalaʻi ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻa ia ʻoku totonu ke langa ʻaki ʻe he Kāingalotú ʻa Saioné.

Hiki e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ko ʻení ʻi he palakipoé:

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 82:14–19

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 97:10–16

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 97:21–22, 25–27

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:4–9

Vahevahe ʻa e kalasí ki ha kulupu ʻe fā, pea vahe ki he kulupu takitaha ha taha ʻo e ngaahi potufolofola ne hiki ʻi he palakipoé. Fakaafeʻi ʻa e ngaahi kulupú ke lau ʻa e ngaahi potufolofola ne vahe kiate kinautolú, ʻo fekumi ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e angamāʻoniʻoní pe ngaahi fekau ʻe fie maʻu ke muimui ki ai ʻa e Kāingalotú ke ola lelei hono langa ʻo Saioné.

Hili hono ako ʻe he kau akó ʻenau potufolofola ne vahe angé, fakaafeʻi kinautolu ke lipooti e meʻa ne nau maʻú. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne hiki ʻenau talí ʻi he palakipoé. (ʻOku totonu ke kau ʻi he tali ʻa e kau akó ʻa e ngaahi meʻá ni: moʻui ʻaki e fono ʻo e fakatapuí pea fekumi ki he lelei ʻa e niʻihi kehé [T&F 82:17–19]; langa ha temipale pea maʻu ha fakahinohino ʻi ai [T&F 97:10–14]; loto-maʻa [T&F 97:16, 21]; tauhi ʻa e ngaahi fekaú [T&F 97:25–26]; pea fakamāʻoniʻoniʻi pea “ʻalu atu mei Pāpilone,” ʻa ia ʻoku ʻuhinga ke tafoki mei he ngaahi meʻa fakamāmaní [T&F 133:4–5].)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe ala tokoniʻi ai hono moʻui ʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻo e anga māʻoniʻoní ʻa e Kāingalotú ke langa ʻa Saione pea maluʻi kinautolu mei he ngaahi matangi fakalaumālié? Ko e hā ha founga ʻe ala maluʻi ai kitautolu he ʻahó ni ʻi hono moʻui ʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení?

Mahalo te ke fakakaukau ke fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke ʻomi ʻenau ngaahi folofolá pea tuʻu pe tangutu ʻo ofi ki he fakaʻilonga ʻo Ketilani, ʻOhaioó, pea kole ki ha toko taha pe toko ua ʻo e fānau ako ko ʻení ke ʻalu ki he fakaʻilonga ʻo Tauʻatāina, Mīsulí ʻo tuʻu pe tangutu ai. Fakamatalaʻi ange ne hili hono fakahā ʻe he ʻEikí e tuʻuʻanga ʻo Saioné ʻi Siulai 1831, naʻe fononga ʻa e tokolahi ʻo e Kāingalotú ʻi he meimei maile ʻe 900 ki Tauʻatāina, Mīsuli, ke nofo ai mo langa ʻa Saione. Ne nofo pē ha niʻihi ʻi Ketilani, pea ʻi he ngaahi feituʻu kehe ʻi he hahaké. ʻE fokotuʻu ha siteiki ʻi Ketilani ʻi he ʻaho 17 ʻo Fēpueli, 1834.

Tuhu ki he fakatātā ʻo e tēnití (pe ki he tēniti kuó ke ʻomi ki he kalasí). Fakamatalaʻi ange, ʻi he ngāue fakataha ʻa e Kāingalotú ke langa ʻa Saioné, naʻe foaki ange ʻa e ngaahi tāpuaki maluʻi ʻo Saioné kiate kinautolu kotoa pē, naʻa mo kinautolu naʻe ʻikai nofo ʻi Tauʻatāina, Mīsulí. Naʻe ngāue fakataha ʻa e Kāingalotú ke foaki ha paʻanga mo ha ngaahi maʻuʻanga tokoni ke fokotuʻu ʻa e fakavaʻe ʻo e kolo ko Saioné. Kole ki he kau akó ke fakakaukau angé ki hano fakalahi ʻo e tēniti ʻo Saioné ke fakakau ai ʻa e Kāingalotu ʻi Ketilaní.

ʻOku kamata ʻa e fakakikihí ʻi he vahaʻa ʻo e Kāingalotú mo e kau tangataʻifonua kehe ʻo Mīsulí

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi ʻOhaiō mo Mīsuli ʻi he vahaʻa ʻo e 1831 mo e 1833, kole ki ha tokotaha ako ofi ki he fakaʻilonga ʻo Ketilaní ke ne lau leʻo lahi ʻa e fakamatala ko ʻení ki he founga naʻe poupouʻi ʻe he Kāingalotu ʻi Ketilaní ʻa e siteiki ʻo Saioné ʻi hono langa ʻo e uhouhonga ʻo Saioné ʻi Mīsulí. Fakaafeʻi e kalasí ke nau fakafanongo ki he meʻa naʻe fai ʻe ha niʻihi ʻo e Kāingalotu ʻi Ketilaní ke tokoni ke fokotuʻu ʻa Saioné.

Ketilani, ʻOhaiō: Lolotonga ha ngaahi konifelenisi kehekehe naʻe fai ʻi Nōvema 1831, naʻe fakatahatahaʻi ʻe Siosefa Sāmita mo e kau taki kehe ʻo e Siasí ʻa e ngaahi fakahā kuo maʻu ʻo aʻu ki he taimi ko iá mo palani ke paaki ha tatau ʻi ha tohi. Naʻe fatongia ʻaki ʻe ʻŌliva Kautele mo Sione Uitemā hono ʻave ʻa e ngaahi fakahaá ki Mīsuli ke paaki kinautolu ʻe Uiliami W. Felipisi ko e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú. Lolotonga ʻa e 1831 ki he 1832, naʻe hokohoko atu hono maʻu ʻe Siosefa ʻa e ngaahi fakahaá pea mo hono liliu ʻo e Tohi Tapú. ʻI he faʻahitaʻu failau ʻo e 1832, naʻe fononga ʻa Siosefa ki Mīsuli ke ʻaʻahi ki he Kāingalotu ʻi Saioné, ke fakatokanga kiate kinautolu naʻe feinga ʻa Sētane ke “fakatafoki ʻa honau lotó mei he moʻoní” (T&F 78:10), pea ke fakafekauʻaki ʻa e ngaahi ngāue ʻo e ngaahi fale tukuʻanga koloa ʻo e pīsopé ʻi Ketilani mo Tauʻatāiná. Naʻe foaki ʻe ha niʻihi ʻo e Kāingalotu ʻo e Siasí ʻi ʻOhaiō ha paʻanga ke tokoni ke fakatau mai ʻaki ha kelekele mo ha nāunau ʻi Mīsuli. Ne hokohoko atu e hiki ki Saione ha tokolahi ʻo e Kāingalotú, pea ʻi he fakaʻosinga ʻo e 1832 ne nofo ha vahe tolu ʻe taha nai ʻo e kau mēmipa ʻo e Siasí ʻi he Vahefonua Siakisoní.

  • Ko e hā e founga ne tokoniʻʻi ai e ʻe Siosefa Sāmita mo e Kāingalotu kehe ʻi Ketilaní ʻa e Kāingalotu ʻi Mīsulí ke kamata hono fokotuʻu ʻa Saioné?

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi ngāue ʻa e Kāingalotú ke langa ʻa e kolo ko Saioné. Fakaafeʻi e kalasí ke nau kumi e meʻa naʻe fakahoko totonu mo hala ʻe he Kāingalotú ʻi heʻenau kamata ke langa ʻa Saioné.

Tauʻatāina, Mīsuli: Naʻe fakamatalaʻi ʻe Paʻale P. Pālati ʻa e nofo ʻa e Kāingalotú ʻi Saioné ʻaki ʻene pehē “naʻe totongi ʻenau ngaahi ngāué ʻaki ʻa e melinó mo e mahutafeá, pea naʻe hoko ʻa e feituʻu maomaonganoá ko ha ngoue fua lahi” (Autobiography of Parley P. Pratt, ed. Parley P. Pratt Jr. [1938], 93). Naʻe ngāue ʻa e kau taki ʻo e Siasí ʻi Mīsulí ke feau ʻa e fie maʻu ʻo e Kāingalotu ne hiki maí. Naʻe kau heni hono fakatau mai ʻo e kelekelé mo fokotuʻu ha falekoloa pea mo ha mīsini paaki. ʻI Siulai 1833, kuo tupu tokolahi ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ki he meimei toko 1,200. Ka naʻe ʻikai hao ʻa e kau takí mo e Kāingalotú mei he ngaahi palopalemá. Naʻe fakaʻatā ʻe ha niʻihi ʻo e Kāingalotu ʻenau siokitá mo e mānumanú ke taʻofi kinautolu mei hono moʻui ʻaki e fono ʻo e fakatapuí.

ʻIkai ngata pē ʻi he ngaahi palopalema naʻe fakatupu ʻe he talangataʻa ʻa e Kāingalotú, naʻa nau fehangahangai mo e fekeʻikeʻi mo e kakai ne nau fuofua nofoʻi e feituʻú. Ne fakaʻau ke hohaʻa ʻa e kau Mīsulí ʻi he vave e tupu tokolahi ʻa e “kau Māmongá” pea mo honau ivi tākiekina ʻi he ngaahi meʻa fakaʻekonōmika mo fakapolitikale fakalotofonuá. Ne ʻikai fakafiemālie ki he kau taki fakalotofonuá ʻa e tui fakalotu ʻa e Kāingalotú. Ne fakamafola ʻe ha taki fakalotu ʻe taha ha ngaahi loi fekauʻaki mo e kau mēmipa ʻo e Siasí mo poupouʻi ʻa e kakaí ke nau angakovi kiate kinautolu. Pea ʻi Siulai 1833, naʻe pulusi ai ʻe W. W. Felipisi ha fakamatala naʻe ui ko e “Free People of Color (Fakatauʻatāinaʻi ʻa e Kakai Kili Lanu Kehé),” ʻa ia naʻe fakatokanga ki he kau faifekaú fekauʻaki mo e malanga ʻi he lotolotonga ʻo e kau nofo pōpulá. Naʻe aofangatuku hala ai ʻa e kakai tangataʻifonua ʻo Mīsulí, ʻa ia ko e kau taukapo ʻo e nofo pōpulá, naʻe fakaafeʻi ʻe he Kāingalotu ʻa e kau pōpula ne fakatauʻatāinaʻí ki Mīsuli. Naʻe tānaki atu ʻeni ki ha tūkunga ne ʻosi fakalalahi ʻi he siteití. ʻI he ʻaho 20 ʻo Siulai 1833, naʻe lī ʻe ha kau fakatanga ʻa e mīsini pākí ki he halá, veteki ʻa e ʻōfisi pākí, fakaʻauha ʻa e konga lahi ʻo e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú ne teʻeki fakatahatahaʻí, valitā pea fulufuluʻi moa ʻa Pīsope Pātilisi mo e papi ului ko Salesi ʻĀlani, pea fakaehauaʻi ʻa e koló. Ne hokohoko atu ʻa e fekeʻikeʻí pea naʻe fakamālohiʻi ʻa e Kāingalotú ke nau mavahe mei he Vahefonua Siakisoní ʻi Nōvema mo Tīsema ʻo e taʻu ko iá.

  • ʻOkú ke pehē naʻá ke mei ongoʻi fēfē nai ke hoko ko e taha ʻo e Kāingalotu angatonú, ʻo ʻamanaki atu ki ha maluʻi mei he ʻEikí ka naʻe fakamālohiʻi ke mavahe mei he Vahefonua Siakisoní?

  • Kapau ʻe ʻeke atu ʻe ha taha pe ko e hā naʻe ʻikai lava ai e Kāingalotu ʻo e kuonga muʻá ke langa e kolo ko Saioné, ko e hā te ke tala angé? (Ke tokoni ke tali ʻe he kau akó e fehuʻi ko ʻení, mahalo te ke fie fakaafeʻi kinautolu ke lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:6–7; 103:2–4; 105:3–4, 9.)

Kapau kuo teʻeki ke ke kole ki he kau akó ke nau foki ki honau nofoʻangá, fakaafeʻi kinautolu ke nau fai ia he taimí ni.

Ko e hā ʻa e kahaʻu ʻo Saioné?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 97:21. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e founga naʻe fakamatalaʻi ʻaki ʻe he ʻEikí ʻa Saioné. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó e ngaahi lea ʻoku nau akoʻi ʻa e moʻoni ko ʻení: Ko Saioné ʻa e loto-maʻá. Vakai ki he lisi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoní mo e ngaahi ʻulungaanga ʻi he palakipoé pea fai ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tokoniʻi ai ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni māʻoniʻoni ko ʻení ha kakai ke nau hoko ʻo loto-maʻa?

  • Ko e hā hotau fatongia ʻi hono langa ʻo Saione he ʻaho ní? (Te tau lava ʻo moʻui angatonu mo poupouʻi e niʻihi kehé ke nau moʻui angatonu. ʻI heʻetau moʻui ʻaki mo vahevahe ʻa e ongoongoleleí, ʻoku fakalahi ʻa e ngaahi ngataʻanga ʻo Saioné, ʻoku fakamālohia ʻa hono ngaahi siteikí pea ʻoku tāpuakiʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e Kāingalotú ʻaki ʻa e maluʻi.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e angatonú naʻe hiki atu ʻi he palakipoé. Poupouʻi kinautolu ke nau tohi ha taumuʻa ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá ke moʻui faivelenga ange ʻaki ha taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoní.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Kuo pau ke langa ʻa Saione ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e anga māʻoniʻoní

Naʻe lea ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e fie maʻu ke langa ʻa Saione ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fono ʻo e puleʻanga fakasilesitialé:

ʻĪmisi
ʻEletā D. Todd Christofferson

“Ko e konga lahi ʻo e ngāue ʻoku fai ke fokotuʻu ʻaki ʻa Saioné, ʻoku kau ki ai ʻetau ngaahi feinga fakataautaha ke hoko ʻo ‘loto-maʻá’ (T&F 97:21). Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻo pehē, ‘ʻOku ʻikai lava ke langa hake ʻa Saione kae ngata pē ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fono ʻo e puleʻanga fakasilesitialé; ka ʻikai pehē pea ʻe ʻikai te u lava ke maʻu ia kiate au’ (T&F 105:5). Ko e moʻoni ko e fono ʻo e puleʻanga fakasilesitialé foki ko e fono mo e ngaahi fuakava ia ʻo e ongoongoleleí, ʻa ia ʻoku kau ki ai ʻetau toutou manatuʻi ʻa e Fakamoʻuí mo ʻetau fakapapau ke talangofua, feilaulau, fakatapuí pea mo e faitōnungá.

“Naʻe valokiʻi ʻe he Fakamoʻuí ha niʻihi ʻo e fuofua Kāingalotu ʻo e Siasí koeʻuhí ko ʻenau ngaahi ‘holi kovi’ (T&F 101:6; vakai foki, T&F 88:121). Ko ha kakai ʻeni ne nau moʻui ʻi ha māmani naʻe ʻikai ke ʻi ai ha televīsone, heleʻuhila, ʻInitaneti pe iPod. Ka ʻi ha māmani he taimí ni ʻoku hulutuʻa ai e ngaahi ʻīmisi mo e hiva fakalieliá, ʻoku tau ʻataʻatā nai mei he holi koví pea mo hono ngaahi fulikivanú? ʻOku ʻikai taau ke tau ʻahiʻahiʻi ʻa e teunga taʻetāú pe fakahōhōʻia kitautolu ʻi he ʻuli ʻo e ponokalafí, ka ʻoku totonu ke tau fiekaia mo fieinua ki he māʻoniʻoní. Ke haʻu ki Saione, ʻoku ʻikai feʻunga pē kiate kitaua ke siʻi ange ʻeta koví ʻi he niʻihi kehé. ʻOku ʻikai ngata pē he pau ke ta leleí, ka kuo pau ke tau hoko ko ha kau tangata mo ha kau fafine māʻoniʻoni. Hangē ko e lea ne fai ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuelé, “Tuku ke tau fokotuʻu fakaʻosi mo kakato ʻa hotau nofoʻangá ʻi Saione kae siʻaki ʻa hotau nofoʻanga fakalusa ʻi Pāpiloné” (vakai, Neal A. Maxwell, A Wonderfool Flood of Light [1990], 47)” (“Haʻu ki Saione,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2008, 39).

Naʻe lisi ʻe Pīsope Kiti B. Makimalini ʻo e Kau Pīsopeliki Pulé ha niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo pau ke langa ai ʻa Saioné:

ʻĪmisi
Pīsope Keith B. McMullin

“ʻOku fālute ʻe he fuakava ʻo e fakatapuí ʻa e feilaulaú; ʻākilotoa ʻa e ʻofá, ngāué, mo e fakafalala pē kiate kitá; pea ʻoku mahuʻinga ki hono fokotuʻu ʻo e puleʻanga o e Otuá. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ‘ʻOku ʻikai lava ke langa hake ʻa Saione kae ngata pē ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fono ʻo e puleʻanga fakasilesitialé’ [T&F 105:5.] ʻOku mahuʻinga ʻa e fuakava ʻo e fakatapuí ki he fono ko ʻení. ʻE ʻi ai e ʻaho te tau fakaʻaongaʻi kakato ia. ʻOku fālute ʻe he fuakava ko ʻení ʻa ‘hono foaki ʻo e taimí, ngaahi talēnití, mo e koloá ke tokangaʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá—tatau ai pē pe ko e fakalaumālie pe fakatuʻasino—pea ʻi hono langa hake e puleʻanga ʻo e ʻEikí.’ [Vakai, Ensign, Aug. 1984, 4; Tambuli, Dec. 1984, 7.]

“Kuo foaki ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻo e ʻofá, ngāué mo e fakafalala pē kiate kitá, mo e fakatapuí. ʻOku hoko ʻo loto maʻa ʻa kinautolu ʻoku nau tali kinautolú mo puleʻi kinautolu ʻo fakatatau ki aí. Ko e uouangataha he māʻoniʻoní ʻa e fakaʻilonga honau sosaietí. ʻOku hoko ʻenau melinó mo e faaitahá ko ha fuka ki he ngaahi puleʻangá. Naʻe pehē ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá:

“‘Ko hono langa ʻo Saioné ko ha ngāue ia naʻe tokanga ki ai ʻa e kakai ʻo e ʻOtuá ʻi he kuonga kotoa pē; ko ha taumuʻa ia naʻe fakamatalaʻi fiefia ʻe he kau palōfitá, kau taulaʻeikí pea mo e ngaahi tuʻí; … kuo tuku ai kiate kitautolu ke tau mamata, kau, pea mo tokoni ʻi hono tekaʻi atu ʻa e nāunau ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní [ʻo Saioné] … ko ha ngāue ne fakataumuʻa ke ne fakaʻauha e ngaahi mālohi ʻo e fakapoʻulí, fakafoʻou ʻa e māmaní, ko e nāunau ʻo e ʻOtuá, pea mo e fakamoʻui ki he fāmili ʻo e tangatá.’ [Teachings of the Prophet Joseph Smith, sel. Joseph Fielding Smith (1976), 231–32; emphasis added.]” (“Come to Zion! Come to Zion!” Ensign pe Liahona, Nov. 2002, 96).

Ko e hā ne ʻikai lava ai ʻe he fuofua Kāingalotú ʻo langa hake ʻa e kolo māʻoniʻoní?

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā D. Todd Christofferson

“Fakatatau mo e fakahinohino ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, naʻe feinga ʻa e fuofua kāingalotu ʻo e Siasí ke fokotuʻu ʻa e lotolotonga ʻo Saioné ʻi Mīsuli, ka naʻe ʻikai ke nau taau ke langa ʻa e kolo māʻoniʻoní. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e taha ʻo e ngaahi ʻuhinga naʻe ʻikai ke nau lava aí:

“‘Kuo ʻikai te nau ako ke talangofua ki he ngaahi meʻa naʻá ku ʻekeʻi ʻi honau nimá, ka ʻoku nau fonu ʻi he faʻahinga kovi kotoa pē, pea ʻoku ʻikai te nau foaki ʻenau ngaahi koloá, ʻo hangē ko ia ʻoku taau mo e kau māʻoniʻoní, ki he masivá mo e faingataʻaʻia ʻiate kinautolú;’

“‘Pea ʻoku ʻikai te nau uouongataha ʻo hoa mo e loto-taha ʻoku fie maʻu ʻe he fono ʻo e puleʻanga fakasilesitialé’ (T&F 105:3–4).

“‘Naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi fakakikihi mālohi, mo e ngaahi fekeʻikeʻi, mo e femehekaʻaki, mo e ngaahi fekīhiaki, mo e ngaahi holi kovi mo e mānumanu ʻiate kinautolu; ko ia naʻa nau ʻuliʻi honau ngaahi tofiʻá ʻi he ngaahi meʻá ni’ (T&F 101:6).

“Neongo ʻoku ʻikai totonu ke tau fakamaauʻi kakaha e Kāingalotú ni, ka ʻoku totonu ke tau vakavakaiʻi kitautolu pe ʻoku tau lelei ange koā.

“ʻOku Saione pē ʻa Saione koeʻuhí ko e ʻulungaanga, tōʻonga moʻui pea mo e tui faivelenga ʻa hono kakaí. Manatuʻi, ʻnaʻe ui ʻe he ʻEikí ʻa hono kakaí ko Saione, koeʻuhí he naʻa nau loto-taha pē mo fakakaukau taha, pea nau nofo ʻi he māʻoniʻoni; pea naʻe ʻikai ha kakai masiva ʻiate kinautolu’ (Mōsese 7:18). Kapau te tau fokotuʻu ʻa Saioné ʻi hotau ngaahi ʻapí, kolo ʻo e Siasí, uōtí mo e ngaahi siteikí, kuo pau ke tau taau mo e tuʻunga ko ʻení. ʻE fie maʻu leva ke tau (1) hoko ʻo uouangataha ʻi he loto mo e fakakaukau; (2) hoko ko ha kakai māʻoniʻoni, ʻo tatau pē ʻi he fakafoʻituituí mo e fakalūkufuá; pea (3) tokangaʻi lelei ʻa e kakai faingataʻaʻiá ke malava ʻo toʻo atu ʻa e masivá meiate kitautolu. He ʻikai lava ke tau fakatatali e ngaahi meʻá ni kae ʻoua kuo hoko mai ʻa Saione—ʻe toki haʻu pē ʻa Saione heʻene hoko ʻení” (“Haʻu ki Saione,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2008, 38).

ʻOku hangē hono fokotuʻu ʻo e ngaahi siteikí ko hono fokotuʻu ʻo e ngaahi kolo ʻo Saioné

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ko e ngaahi siteikí ko ha feituʻu fakatahaʻanga ia maʻá e Kāingalotu ʻoku nofo ʻi he funga ʻo e māmaní:

ʻĪmisi
ʻEletā Bruce R. McConkie

“ʻOku ʻi ai ha ngaahi ngataʻanga fakasiokālafi ʻo ha siteiki. ʻOku hangē hono fokotuʻu ha siteikí ko hono fokotuʻu ha Kolo ʻo e Māʻoniʻoní. Ko e siteiki kotoa pē ʻi he māmaní ko e feituʻu tānakiʻanga ia ki he fanga sipi hē ʻo ʻIsilelí ʻa ia ʻoku nofo ʻi hono feituʻú. …

“Te tau lava takitaha ke langa hake ʻa Saione ʻi heʻetau moʻuí ʻi heʻetau loto-maʻá. Pea ko e talaʻofá ʻoku pehē, ‘ʻOku monūʻia ʻa e loto maʻá: he te nau mamata ki he ʻOtuá.’ (Mātiu 5:8.) Te tau takitaha lava ʻo fakalahi ʻa e ngaahi ngataʻanga ʻo Saioné ʻaki hono tānaki fakataha hotau kaungāmeʻá mo e kaungāʻapí ki he lotoʻā sipi ʻo ʻIsilelí” (“Come: Let Israel Build Zion,” Ensign, May 1977, 118).

Ko e foki ʻa Siosefa Sāmita ki Ketilani mei Mīsulí

Naʻe hiki ʻe Siosefa e meʻá ni fekauʻaki mo ʻene foki ki Ketilaní hili ʻene ʻaʻahi ki he Kāingalotu ʻi Mīsulí:

ʻĪmisi
Palōfita ko Siosefa Sāmitá

“ʻI he ʻaho 6 ʻo Mē [1832] naʻá ku lea māvae ai ki he kau taki ʻi Tauʻatāiná, pea, foki mo Misa Likitoni mo Uitenī, ki Ketilani, ʻi ha saliote totongi ki Seni Luisi, mei ai ki Viniseni, ʻInitiana; pea mei ai ki Niu ʻAlapanī, ofi ki he vaitō ʻo e Vaitafe ʻOhaioó. Kimuʻa pea mau tūʻuta ʻi he feituʻu fakaʻosí, ne kamata ke ilifia ʻa e fanga hōsí, pea lolotonga ʻemau lele vavé naʻe feinga ʻa Pīsope Uitenī ke puna mei he salioté, ka koeʻuhí ko e maʻu hono koté, ne fihia hono vaʻé ʻi he vaʻe ʻo e salioté, pea motumotu hono vaʻé ʻi he ngaahi feituʻu lahi; naʻá ku puna ʻi he taimi tatau pē pea naʻe ʻikai ke u lavea. Ne mau nofo ʻi he ʻapi ʻo Misa Pōtá, ʻi Kilinivila, ʻi ha uike ʻe fā, kae ʻalu hangatonu ʻa ʻEletā Likitoni ki Ketilani. Lolotonga e taimi kotoa ko ʻení, ne ʻikai mole meia Misa Uitinī ha houa maʻu meʻatokoni pe ha mohe ʻi he poʻulí, pea naʻe pehē ʻe Toketā Poota, ko e tokoua ʻo e tauhi falé, ʻa ia naʻá ne tokangaʻi iá, ko ha meʻa fakamamahi ko e ʻikai ha ‘Māmonga’ ʻi ai, he te nau lava ʻo fakatau ʻa e ngaahi hui kuo motú pe fai ha toe meʻa kehe. Ne u nofo mo Misa Uitenī pea faingāue kiate ia kae ʻoua kuó ne lava ʻo ngaue. Lolotonga ʻeku ʻi he feituʻu ko ʻení naʻá ku faʻa lue ʻi he vao ʻakaú, peá u mamata ai ki ha ngaahi faʻitoka foʻou; pea ʻi ha ʻaho ʻe taha ʻi heʻeku tuʻu hake mei he tēpile kaí, naʻá ku lue hangatonu ki he matapaá pea kamata ke u lua lahi ʻaupito. Naʻá ku lua lahi ʻaki e toto mo ha meʻa kona, pea ʻi he lahi fau e ngaue e uouá, naʻe taimi nounou pē kuo homo hoku kaungaó. Naʻá ku lava lelei ʻo fakaleleiʻi pēʻeni, peá u ʻalu leva he vave tahá kia Misa Uitenī (ʻa ia naʻe ʻi he mohengá); naʻa ne hilifaki hono ongo nimá kiate au pea faingāue kiate au ʻi he huafa ʻo e ʻEikí, pea naʻe fakamoʻui au ʻi he taimi pē ko iá, ka naʻe mālohi ʻaupito ʻa e koná, pea fakatupu ʻa e ngangana hoku ʻulú. Fakafetaʻi ki heʻeku Tamai Hēvaní ʻi Heʻene kau mo au ʻi he taimi mahuʻinga ko ʻení, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí. ʻĒmeni.

“Kuo teʻeki mavahe ʻa e vaʻe ʻo Misa Uitenií mei he mohengá ʻi ha meimei uike ʻe fā, ʻi heʻeku ʻalu ki hono lokí, hili ha ʻeveʻeva ʻi he vao ʻakaú, pea talaange kiate ia kapau ʻe loto ke ma foki ki ʻapi ʻi he pongipongí, te ma heka saliote ki he vaitafé, ʻi ha meimei maile ʻe fā, pea ʻe ʻi ai ha vaka ʻe tali ai ke ʻave vave kimaua ki he tafaʻaki ʻe tahá, te ma ʻilo ai ha hoosi te ne ʻave hangatonu kimaua ki he uafú, pea ʻilo ai ha vaka, ʻoku talitali mai, pea te ma fononga hake ʻi he vaitafé kimuʻa he hongofulú, peá ma fononga lelei ki ʻapi. Naʻá ne loto-toʻa pea talamai te ne ʻalu. Ne ma kamata he pongipongi hono hokó, pea maʻu ʻa e meʻa kotoa pē ʻo hangē ko ia naʻá ku talaange kiate iá, he naʻá ma fononga vave hake ʻi he vaitafé kimuʻa he hongofulú, pea, ʻo tūʻuta ki Uelosivila, heka saliote ki Siatoni, mei ai ʻi ha saliote ki Ketilani, ʻa ia ne ma tūʻuta ki ai ʻi Sune” (ʻi he History of the Church, 1:271–72). (Vakai foki, Church History in the Fulness of Times Student Manual, 2nd ed. [tohi lēsoni ʻa e Potungāue Ako ʻa e Siasí, 2003], 116.)

Ngaahi Fekeʻikeʻi ʻi he Vahefonua Siakisoní

“Kimuʻa pea ʻosi ʻa ʻEpelelí [1833], naʻe toe mapuke hake ʻa e laumālie fakatangá. ʻI heʻene fuofua kamatá, naʻe fakatokanga ʻa e kakai tʻo e fonuá ki he kāingalotu ʻo e Siasí fekauʻaki mo ʻenau taʻe fiemālie ki he hiki mai e fuʻu kāingalotu toko lahi ʻo e Siasí, he naʻa nau manavasiʻi, naʻa faifai pea nau fuʻu tokolai he taimi ʻo e fili fakapuleʻangá. Ko e tokolahi ʻo e Kāingalotú ne nau omi mei he ngaahi siteiti fakatokelaú pea naʻa nau fakafepakiʻi e nofo pōpula ʻa e kakai ʻuliʻulí, ka naʻe ngofua foki ia he Siteiti ʻo Mīsulí. …

“Naʻe ʻave holo ha [tohi] fanongonongo, [ʻa ia ne faʻa ui ko e] konisitūtone fakapulipulí, ʻe kinautolu naʻe fakafepaki ki he Siasí ke fakamoʻoni [hingoa] ai ʻa kinautolu ko ē ne nau loto ke [taʻofi] e ‘fakamamahi ʻa e kau Māmongá.’ Naʻe aʻu e ongo tāufehiʻá ni ki heʻene lahi tahá ʻi he ʻaho 20 ʻo Siulai ʻo e 1833 he ne fakataha ai ha kau [tangata] fakatanga ʻe toko 400 ki he fale fakamaauʻanga ʻi Tauʻatāiná ke fakafekauʻaki ʻenau meʻa ʻoku faí. Naʻe ʻomi haʻanau tohi ki he kau taki ʻo e Siasí ke mavahe ʻa e Kāingalotú mei he Vahefonua Siakisoní; taʻofi mo hono pulusi ʻenau nusipepá, The Evening and Morning Star; pea ʻoua naʻa toe fakangofua ange ha kāingalotu kehe ʻo e Siasí ke nau ō ange ki he Vahefonua Siakisoní. ʻI he ʻilo ʻe he kau fakatangá kuo ʻikai tali ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻenau fie maʻu taʻe fakalaó, naʻa nau ʻohofi ai ʻa e ʻōfisi ʻo e nusipepá, he naʻe toe hoko pē foki ko ha nofoʻanga ia ʻo e ʻētita ko Uiliami W. Felipisí. Naʻe kaihaʻasi ʻe he kau fakatangá ʻa e ngaahi nāunau pulusí pea fakaʻauha mo e falé. …

“Naʻe toe foki mai ʻa e kau fakatangá ʻi he ʻaho 23 ʻo Siulaí [1833], pea ne ʻoange ai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha totongi ka e tukunoaʻi ʻa e kāingalotú. Ka naʻe fakamanamana ʻa e kau fakatangá ke fakaʻauha ʻa e Siasí kotoa mo fakamālohiʻi ʻa e kau takí kuo pau ke mavahe ʻa e Kāingalotu ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní mei he vahefonuá ni. Tuʻunga ʻi he taʻe fakalao ʻa e ngāue ko ʻeni ʻa e kau fakatangá, ʻo fehangahangai mo e konisitūtone ʻo e [ʻIunaiteti Siteití] mo [e] Siteiti ʻo Mīsulí, naʻe kumi ai e kau taki ʻo e Siasí ki ha tokoni mei he kōvana ʻo e siteití, ʻa Taniela Tangikilini. Naʻá ne faleʻi kinautolu ʻi heʻenau totonú mo fakahinohino e kāingalotú ke nau kumi ha loea. …

“ʻI he fakaʻosiʻosi ʻo e 1833, ne tokolahi ʻa e Kāingalotu ne ʻosi kolosi fakatokelau atu he Vaitafe Mīsulí ki he Vahefonua Keleí, ʻo kumi hūfanga fakataimi ai” (Ko Hotau Tukufakaholó: Ko Ha Hisitōlia Nounou ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní [1996], 46–47, 49–50).