Seminelí
Lēsoni Ako ʻi ʻApí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98–101; 42 (ʻIuniti 21)


Lēsoni Ako ʻi ʻApí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98–101:42 (ʻIuniti 21)

Nāunau ʻOku Teuteu maʻá e Faiako Ako ʻi ʻApí

Fakanounou ʻo e Lēsoni Ako ʻi ʻApi Fakaʻahó

ʻOku ʻikai fakataumuʻa ʻa e fakamatala fakanounou ko ʻeni ʻo e ngaahi meʻa naʻe hokó, ngaahi tokāteliné mo e tefitoʻi moʻoni kuo ako ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako ʻa e Tokāteline moe Ngaahi Fuakava 98–101; 42 (ʻiuniti 21) ke akoʻi ko ha konga hoʻo lēsoní. ʻOku nofotaha e lēsoni ʻokú ke akoʻí ʻi he niʻihi pē ʻo e ngaahi tokāteline mo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Muimui ki he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo fakakaukauʻi ʻa e fie maʻu hoʻo kau akó.

ʻAho 1 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98)

ʻI he ako ʻa e kau akó fekauʻaki mo ha niʻihi ʻo e ngaahi maumau ʻa e kau fakatangá naʻe aʻusia ʻe he Kāingalotú ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí, ne nau ako ai ʻoku tau fakamoʻoniʻi kitautolu ki he ʻEikí ʻi heʻetau tauhi ʻetau ngaahi fuakavá, ʻo aʻu pē ki he taimi ʻoku faingataʻa ai ke fai iá. Naʻe ako foki ʻe he kau akó kapau te tau kātakiʻi ʻa e ngaohikoviá ʻi he faʻa kātaki pea ʻikai sāuni, ʻe fakapaleʻi leva kitautolu ʻe he ʻEikí. Nau nau ako leva ʻe lava ke fakatonuhiaʻi ʻa e taú ʻi he ngaahi tūkunga ʻoku fakangofua ʻe he ʻEikí.

ʻAho 2 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 99–100)

Naʻe ako ʻe he kau akó ʻi he lēsoni ko ʻení ʻoku tau fakafofongaʻi ʻa e ʻEikí ʻi he taimi ʻoku tau ngāue fakafaifekau aí pea ʻoku maʻu ʻe kinautolu ʻoku tali ʻa e ongoongoleleí ko ha “tamasiʻi siʻi” (T&F 99:3) ha ʻaloʻofa. Naʻa nau ako foki kapau te tau hiki hake hotau ngaahi leʻó ʻo vahevahe ʻa e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé ʻi he loto-molumalu pea ʻi he laumālie ʻo e angamalū, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau ʻilo e meʻa ke tau lea ʻakí pea ʻe fakamoʻoniʻi leva ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻetau pōpoakí.) Naʻe ʻilo foki ʻe he kau akó ʻe fengāueʻaki fakataha ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ki heʻetau leleí kapau te tau ʻaʻeva angatonu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí.

ʻAho 3 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:1–16)

ʻI he ako ʻa e kau akó fekauʻaki mo hono tuli ʻo e Kāingalotú mei he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí, naʻa nau ako ai ko e taimi ʻoku tau maumauʻi ai e ngaahi fekaú, ʻoku tuku kitautolu ʻe he ʻOtuá ke tau mamahi; ʻoku kehe ʻeni mei he ngaahi ʻahiʻahi mo e faingataʻa ʻoku aʻusia ʻe kinautolu ʻoku anga-tonú. Naʻa nau ako foki kapau he ʻikai ke tau lava ʻo kātakiʻi ʻa e tauteá, he ʻikai lava ke fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu. Naʻe ʻilo ʻe he kau akó, ʻe angaʻofa mai ʻa e ʻEikí kiate kitautolu naʻa moe taimi kuo tau faiangahala aí. ʻI heʻetau moʻui angatonú, te tau lava ʻo maʻu ʻa e fakafiemālie ʻi he ʻiloʻi ko e kakai kotoa pē ʻoku ʻi he toʻukupu ʻo e ʻEikí.

ʻAho 4 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:17–42)

Naʻe ako ʻe he kau akó ko ha konga ʻo e lēsoni ko ʻení, e ngaahi founga te tau lava ai ʻo teuteu ki he Hāʻele Anga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí. Naʻa nau ʻilo foki ʻa e teifitoʻi moʻoni, ʻe maʻu ʻe kinautolu ʻoku kātakiʻi ʻa e fakatangá koeʻuhí ko e huafa ʻo e Fakamoʻuí mo kātaki ʻi he tuí ʻa e nāunau ʻa e ʻOtuá. ʻIkai ngata aí, ne nau ʻilo ko e founga ke tokoni ai ke maʻu ʻe he kakai ʻo e māmaní ʻa e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá, kuo pau ke tau fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá pea loto-fakatōkilalo.

Talateú

ʻOku nofotaha e lēsoni ko ʻení ʻi he ngaahi fakahinohino ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98, ʻa ia naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotu naʻe fakamamahiʻi ʻe he kau fakatangá. ʻE lava ke tokoni e lēsoni ko ʻení ki he kau akó ke mahino kiate kinautolu e founga ʻoku totonu ke tau tali ʻaki e ngaahi tūkunga faingataʻá, pea ʻe lava ke tokonia ai kitautolu ke fakamālohia ʻetau ngaahi fakamoʻoni ki he mālohi mo e ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98

ʻOku fakalotolahiʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú lolotonga ʻenau ngaahi faingataʻaʻiá

Kimuʻa pea kamata e kalasí, hiki e ngaahi fehuʻi koʻení ʻi he palakipoé: Te ke ongoʻi fēfē nai? Ko e hā te ke faí?

Fakamatalaʻi ange ki he kau akó te nau ako ʻi he lēsoni ʻo e ʻaho ní fekauʻaki mo ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻahiʻahi mo e faingataʻa naʻe aʻusia ʻe he Kāingalotu naʻe nofo ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí, ʻi Siulai ʻo e taʻu 1833. Fakamatalaʻi ange naʻe ʻita ha niʻihi ʻo e kakai Mīsulí ki he Kāingalotú koeʻuhí ko ha ngaahi faikehekehe fakapolitikale, fakasōsiale, fakaʻekonōmika mo e fakalotu.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e palakalafi ko ʻení:

ʻI he ʻaho Tokonaki, 20 ʻo Siulai 1833, naʻe fakataha ai ha kau Mīsuli ʻe toko 400 ki he 500 nai ki he fale fakamaauʻangá ʻi Tauʻatāina, Mīsulí. Ne nau fili ha kōmiti ke nau faʻu ha tohi ʻo fakamatalaʻi ai ʻenau ngaahi fie maʻu ki he kau Māmongá. Ne nau fie maʻu ke ʻoua ʻe toe fakangofua ke hiki mai ha Kāingalotu ki he Vahefonua Siakisoní pea pehē ke nau fakapapau ke mavahe ʻa kinautolu kuo ʻosi nofo aí ʻi he vave taha ʻe malavá. ʻIkai ngata aí, naʻa nau fie maʻu ke taʻofi hono pulusi e nusipepa ʻa e Siasí. ʻI hono fakahoko ʻa e ngaahi fie maʻu ko ʻení ki he kau taki ʻo e Siasí ʻi Mīsulí, ne ʻohovale e kau taki ʻo e Siasí pea nau kole ha māhina ʻe tolu ke nau fakakaukau ai ki he fokotuʻú mo aleaʻi ia mo e kau taki ʻo e Siasí ʻi ʻOhaioó. Ne ʻikai tali ʻe he kulupu ʻo e kau Mīsuli ne nau fakahoko ʻa e ngaahi fie maʻú ʻa e kole ʻa e kau taki ʻo e Siasí. Naʻe kole leva ʻa e Kāingalotú ha ʻaho ʻe 10, ka naʻe fakangofua ange pē ha miniti ʻe 15 ke nau fai ai ha tali. (Vakai, Church History in the Fulness of Times Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2003], 132–33.)

Kole ki he kau akó ke tali e ngaahi fehuʻi ʻi he palakipoé.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako kehe ke lau leʻolahi e palakalafi ko ʻení:

Naʻe vave ʻa e hoko ʻa e kau Mīsuli ne ʻi he fakataha ʻi he fale fakamaauʻanga ʻi tauʻatāiná ko ha kau fakatanga pea nau fakakaukau ke fakaʻauha ʻa e ʻōfisí mo e mīsini pākí. Naʻa hae ʻe he kau fakatangá ʻa e ʻōfisi pākí, laku ʻa e ngaahi nāunaú ki he loto halá mo e ngoué, maumauʻi ʻa e mīsini pākí, veteki ʻa e taipé, pea fakaʻauha ʻa e meimei kotoa ʻo e ngāue kuo ʻosi pākí, kau ai ʻa e konga lahi ʻo e ngaahi laʻipepa teʻeki ke fakamaʻu ʻo e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú. Naʻe loto e kau fakatangá ke nau hoko atu ʻo fakaʻauha ʻa e Falekoloa Kilipati mo Uitenií. Ka neongo ia, naʻe fetaulaki ʻa Sitenei Kilipati mo e kau fakatangá kimuʻa pea nau lava ʻo fakahoko ʻenau palaní peá ne palōmesi ange te ne faʻo ʻa e koloá pea mavahe ʻi ha ʻaho ʻe tolu. (Vakai, Church History in the Fulness of Times, 133.)

Kole ki he kau akó ke nau toe tali e fehuʻi ʻi he palakipoé.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako kehe ke lau leʻolahi e palakalafi ko ʻení:

Hili ha ʻaho ʻe tolu mei ai, ʻi he ʻaho 23 ʻo Siulaí, naʻe toe hā ha kau fakatanga ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí, pea naʻa nau haʻu ʻeni kuo nau fakamahafu ʻaki ha ngaahi laifolo, meʻafana, uipi, mo e pōvai. Naʻe tutu ʻe he kau fakatangá e ngaahi fokotuʻunga mohukú mo e ngoue kēlení pea fakaʻauha e ngaahi ʻapi, fale ʻo e fanga monumanú, mo ha ngaahi pisinisi lahi. Ne faifai pea fehangahangai e kau fakatangá mo ha kau taki ʻe toko ono ʻo e Siasí pea ʻi heʻenau mamata ne ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻa e koloa mo e moʻui ʻa e Kāingalotú, naʻa nau foaki ʻenau moʻuí ko ha totongi. Naʻe fakamanamana ai ʻa e kau taki ʻo e kau fakatangá ʻi hono fakasituʻaʻi ʻa e fokotuʻu ko ʻení, ʻe tā ʻa e tangata, fefine, mo e fānau kotoa pē tukukehe kapau te nau loto fiemālie ke mavahe mei he vahefonuá. Naʻe fakamoʻoni e kau tangatá ki ha aleapau ke nau mavahe mei he Vahefonua Siakisoní ʻi hono fakamālohiʻi kinautolú—ʻe mavahe ha vaeua ʻo e kau mēmipa mo e kau taki ʻo e Siasí ki he ʻaho 1 ʻo Sanuali, 1834, pea mavahe e toengá ki he ʻaho 1 ʻo ʻEpeleli, 1834. Naʻe fakangofua ʻe he kau fakatangá ke nofo ʻa Sione Kolile mo Sitenei Kilipati ke fakatau atu e ʻapi ʻo e Kāingalotu kuo fakamālohiʻi ke mavahé. (Vakai, Church History in the Fulness of Times, 134.)

Kole ki he kau akó ke nau toe tali e ngaahi fehuʻi ʻi he palakipoé.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e talateu ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻá ne ueʻi ʻa e fakahā ko ʻení. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Fakatatau ki he talateu ʻo e vahé, ko e hā ʻoku fakaofo ai ʻa e taimi ʻo e fakahā ko ʻení?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98:1–2. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e faleʻi naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú. (Mahalo ʻe tokoni ke fakamatalaʻi ange ko e Sapaotí, ʻi he veesi 2 ko ha foʻi lea faka-Hepelū ia ʻoku faʻa ʻuhinga ko e ngaahi kau tau. ʻOku ʻuhinga hono fakaʻaongaʻi hení ʻoku maʻu ʻe he ʻEikí ha kau tau ʻo e kau ʻāngelo, pe ʻokú Ne puleʻi e ngaahi kau tau, mo e kau tau ʻo ʻIsilelí, pe ko e Kāingalotú. [Vakai, Bible Dictionary, “Sabaoth.”])

  • Ko e hā e faleʻi naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú? (Hiki e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ki he Kāingalotú ke nau fai ha fakamālō ʻi he ngaahi taimi faingataʻá?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke tatali ʻi he faʻa kātaki ki he ʻEikí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki he ʻuhinga ʻo e tatali ʻi he faʻa kātaki ki he ʻEikí.

ʻĪmisi
ʻEletā Robert D. Hales

“ʻOku … ʻuhinga ki he hā ke tatali ki he ʻEikí? ʻOku pehē ʻe he folofolá ko e ʻuhinga ʻo e foʻi lea ko e tatalí ko e ʻamanaki, fakatetuʻa pea mo falala. ʻOku fie maʻu ʻe he ʻamanaki mo e falala ki he ʻEikí ʻa e tuí, kātaki fuoloá, tauhi e ngaahi fekaú mo kātaki ki he ngataʻangá” (“Ko e Tatali ki he ʻEikí: Ke Fai Pē Ho Finangaló,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2011, 72).

  • ʻOku tokoni fēfē atu e fakamatala ʻa ʻEletā Heilí ke mahino kiate koe ʻa e ʻuhinga ʻo e tatali ʻi he faʻa kātaki ki he ʻEikí?

  • Ko e hā naʻe mei mahuʻinga ai e faleʻi ke tatali ʻi he faʻa kātaki ki he ʻEikí, ki he Kāingalotu ʻi Mīsulí?

  • Ko e hā e ngaahi lea fakafiemālie naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ʻi he veesi 2

Hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni taʻe kakato ko ʻení ʻi he palakipoé: Kapau te tau ʻoatu ʻa e fakafetaʻi ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē mo tatali ʻi he faʻa kātaki ki he ʻEikí, ʻe …

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98:3. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ʻo kapau te nau talangofua ki Heʻene faleʻí.

  • Te ke fakakakato fēfē ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻi he palakipoé ʻo fakatefito ʻi he veesi 3? (Ko e founga ʻeni ʻe taha ʻe ala fakakakato ʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoní: Kapau te tau ʻoatu ʻa e fakafetaʻi ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē mo tatali ʻi he faʻa kātaki ki he ʻEikí, ʻe lava leva ke ngaohi ʻe he ʻEikí ʻetau ngaahi faingataʻaʻiá ke ngāue fakataha ki heʻetau leleí.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakakaukau ki ha taha ʻoku nau ʻiloʻi kuo nau tatali ʻi he faʻa kātaki ki he ʻEikí lolotonga e ngaahi taimi faingataʻá pea kuo nau maʻu ʻa e ngaahi ʻuhinga ke houngaʻia ai.

  • Ko e hā ha ngaahi founga naʻe ʻomi ai ʻe he ngaahi faingataʻá ha lelei ki he moʻui ʻa e tokotaha ko iá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98:18. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, ʻo kumi e tāpuaki ʻe maʻu e he kakai angatonú.

Fakaʻosi ʻaki hono fakamoʻoniʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo mou aleaʻi ʻi he kalasí ʻi he ʻahó ni.

ʻIuniti Hoko (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:43–101; 102–105)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukauloto ki haʻanau tali kapau ʻe ui kinautolu ʻe he ʻEikí ke nau laka ʻi ha ngaahi maile ʻe laungeau ʻi ha ngaahi māhina lahi ke tokoni ki ha kau mēmipa ʻo e Siasí ʻoku nau faingataʻaʻia. Fakamatalaʻi ange te nau ako e toenga ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101 mo e ngaahi vahe 102 ki he 105 ʻi he uike ka hoko maí, ki ha falukunga kakai ne nau loto fiemālie ke fononga mei ʻOhaiō ki Mīsuli ke tokoni ki hanau kaungā-kāingalotu ʻi he Siasí. Naʻe ʻiloa e kulupu ko ʻení ko e ʻApitanga ʻo Saioné.