Seminelí
Lēsoni Ako ʻi ʻApí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 29:31–50; 30–35 (ʻIuniti 8)


Lēsoni Ako ʻi ʻApí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 29:31–50; 30–35 (ʻIuniti 8)

Nāunau ʻOku Teuteu maʻá e Faiako Ako ʻi ʻApí

Fakanounou ʻo e Lēsoni Ako ʻi ʻApi Fakaʻahó

ʻOku ʻikai fakataumuʻa ʻa e fakamatala fakanounou ia ʻo e ngaahi tokāteliné mo e tefitoʻi moʻoni ʻoku ako ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako e Tokāteline moe Ngaahi Fuakava 29:31–50; 30–35 (ʻiuniti 8) ke akoʻi ko ha konga ʻo hoʻo lēsoní. ʻOku nofotaha e lēsoni ʻokú ke akoʻí ʻi he niʻihi pē ʻo e ngaahi tokāteline mo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Muimui ki he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo fakakaukauʻi ʻa e fie maʻu hoʻo kau akó.

ʻAho 1 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 29:31–50)

ʻI he ako ʻa e kau akó fekauʻaki mo e palani ʻo e fakamoʻuí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 29, naʻa nau ʻilo ai ʻoku fakalaumālie e ngaahi fekau kotoa pē ʻa e ʻOtuá pea kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá e meʻafoaki ʻo e tauʻatāina ke fakahoko ha ngaahi filí mo aʻusia e ngaahi nunuʻa ʻo e ngaahi fili ko iá. ʻI he fakakaukau ʻa e kau akó ki he founga naʻe ʻomi ai ʻe he Hinga ʻa ʻĀtamá ʻa e mate fakalaumālié, naʻa nau ako ai ʻoku ʻomi ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fakafou ʻi Heʻene Fakaleleí, ʻa e fakamolemolé mo e moʻui taʻengatá kiate kinautolu kotoa ʻoku ngāue ʻaki e tui kiate Iá mo fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá.

ʻAho 2 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30–32)

Naʻe lau ʻe he kau akó ʻi he lēsoni ko ʻení e faleʻi mo e ngaahi talaʻofa naʻe fai ʻe he ʻEikí ki ha kau tangata ʻe toko ono naʻá Ne ui ke nau malangaʻaki e ongoongoleleí. ʻOku fakamamafaʻi ʻe he lēsono ko ʻení ʻoku totonu ke tau tauhi ki he ʻEikí ʻaki e kotoa hotau lotó pea te Ne ʻiate kitautolu. Naʻe ako foki ʻe he kau akó ʻe faitāpuekina e kau mēmipa hotau fāmilí ke tui pea ʻilo ʻa e moʻoní, tuʻunga ʻi heʻetau faivelengá.

ʻAho 3 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33–34)

Naʻe ako ʻe he kau akó e folofola ʻa e ʻEikí ki ha ongo faifekau ʻe toko ua, ʻĒsela Teia mo Notelopi Suiti. Naʻe ʻilo ʻe he kau akó kapau te tau fakaava hotau ngutú ke fakahā ʻa e ongoongoleleí, ʻe ueʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ki he meʻa ke lea ʻakí. Naʻe ʻilo ʻe he kau akó mei he folofola ʻa e ʻEikí kia ʻOasoni Pālatí, ko kinautolu ʻoku nau akoʻi fakalelei mo faivelenga e ongoongoleleí te nau fai ia ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

ʻAho 4 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35)

Naʻe laukonga e kau akó fekauʻaki mo e ului ʻa Sitenei Likitoní mo ako e meʻa naʻe folofola ange ʻaki ʻe he ʻEikí kiate iá. Naʻa nau ako ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí kitautolu pea ʻokú ʻi ai ha ngāue maʻatautolu takitaha ke fai, pea ʻoku ui ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu ʻoku vaivaí ke fakahoko ʻEne ngāué ʻi he mālohi ʻo Hono Laumālié. Naʻe ʻiloʻi foki ʻe he kau akó, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke fakahoko ʻEne ngāué ʻi heʻetau tauhi e ngaahi fekaú mo tauhi ʻetau ngaahi fuakavá.

Talateú

ʻOku nofotaha e lēsoni ko ʻení ʻi he faleʻi naʻe fai ʻe he ʻEikí kia Tēvita mo Pita Uitemā hili ha konifelenisi ʻa e Siasí ʻi Sepitema 1830. Naʻe fakahalaʻi ʻe he ʻEikí e fakahā meia Hailame Peisí lolotonga e konifelenisí. ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30, naʻe valokiʻi ʻe he ʻEikí ʻa Tēvita Uitemā ʻi heʻene tui ki he maká mo ui ʻa Pita Uitemā ke ʻalu mo ʻOliva Kautele ʻi heʻene ngāue fakafaifekaú.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30:1–4

Ko hono valokiʻi ʻa Tēvita Uitemā ʻi heʻene tokanga ki he ngaahi fakakaukau ʻa e tangatá.

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau fakalongolongo ki he ngaahi tūkunga ko ʻení:

  1. Kuo fanongo ha talavou ki he ngaahi fasi ʻoku ʻikai fenāpasi mo e ngaahi tuʻunga moʻui ʻoku fakamatalaʻi atu ʻi he Ki hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú. Neongo ʻokú ne saiʻia ʻi he fanongo ki he ngaahi hiva ko ʻení, ʻoku kamata ke ne fakatokangaʻi ʻoku fakatupu ʻe hono ngaahi pōpoakí ke mole ʻa e Laumālié meiate ia pea mamaʻo mei hono fāmilí, kaungāmeʻá, pea mo e Siasí.

  2. Hili ha ngaahi teiti mo ha talavou ʻe taha, naʻe kamata ke fakatokangaʻi ʻe ha finemui ʻi he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, ne feinga māmālie ʻa e talavoú ke fakalotoʻi ia ke ne maumauʻi e fono ʻo e angamaʻá.

ʻEke leva ki he kau akó ʻa e fehuʻi ko ʻení:

  • Te tau lava fēfē ʻo ʻiloʻi e taimi ʻoku kākaaʻi ai kitautolú, ʻo hangē ko e niʻihi fakafoʻituitui ko ʻení?

Fakamatalaʻi ange ʻoku maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30 ha ngaahi moʻoni ʻe lava ʻo tokoni kiate kitautolu ke teuteu ke maʻu mo muimui ʻi he ngaahi fakatokanga mei he Laumālié mo tokoni ke tau fakaʻehiʻehi mei hono kākaaʻi kitautolú. Fakaafeʻi e kau akó ke nau kumi e ngaahi moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau ako e kongá ni ʻi he ʻahó ni.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e ʻuhinga ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30, kole ange ke nau fakamanatuʻi e meʻa ne nau ako fekauʻaki mo Tēvita Uitemā ʻi heʻenau ako ʻeni ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, mo e hisitōlia ʻo e Siasí. (Naʻe kau ia ʻi ha taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻe toko Tolu ʻo e Tohi ʻa Molomoná mo tokoni ʻi hono ʻomi e ngaahi meʻangāué lolotonga hono liliu ʻo e Tohi ʻa Molomoná.)

Talaange ki he kau akó ko Hailame Peisi ʻa e tokoua ʻi he fono ʻo Tēvita Uitemaá. ʻE lava ke ke kole ange ke nau fakamanatuʻi ʻa Hailame Peisi mei heʻenau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28. (Naʻá ne kau ʻi he Kau Fakamooni ʻe toko Valu ki he Tohi ʻa Molomoná pea naʻá ne maʻu ha foʻi maka naʻá ne pehē te ne maʻu fakahā mei ai.) Fakamatalaʻi ange naʻe kamata ke tui ʻa ʻOliva Kautele, fāmili Uitemaá, mo e niʻihi kehe ʻi he feituʻu Feietí ki he ngaahi fakakaukau ʻa Hailamé, ʻi he taimi naʻá ne fakafeʻiloaki ai e foʻi maka kikite loí mo e ngaahi fakahā naʻe maʻu mei aí.

  • Ko e hā naʻe mei faingofua ai ke tohoakiʻi ʻe Hailame Peisi ʻa Tēvita Hailamé?

Kole ki he kau akó ke nau fekumi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30:1–2 pea tali e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā naʻe pehē ʻe he ʻEikí naʻe fai ʻe Tēvita Uitemā naʻe tupu mei ai e faingofua hono kākaaʻí?

  • Ko e hā naʻe pehē ʻe he ʻEikí ʻoku teʻeki fai ʻe Tēvitá?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fokotuʻu mai ha ngaahi tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30:1–2 Te nau lava ʻo fokotuʻu mai ha niʻihi pe kotoa ʻo e ngaahi meʻá ni:

ʻOku totonu ke tau falala ki he ʻEikí ke maʻu ha mālohi, kae ʻikai manavahē ki he tangatá.

ʻOku totonu ke tuku hotau ʻatamaí ʻi he ngaahi meʻa ʻo e ʻOtuá ʻo lahi ange ʻi he ngaahi meʻa ʻo e māmaní.

ʻOku totonu ke tau muimui ki he Laumālié mo e faleʻi ʻa e kau taki ʻo e Siasí kae ʻikai fakalotoa ʻe kinautolu ne ʻikai ui ʻe he ʻEikí.

ʻEke e ongo fehuʻi ko ʻení:

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke ʻai ki hotau ʻatamaí ʻi he ngaahi meʻa ʻo e māmaní ʻo he lahi ange ʻi he ngaahi meʻa ʻo e ʻEikí? Ko e hā ha ngaahi founga ʻe ʻahiʻahiʻi ai kitautolu ke tau fai ʻeni?

  • ʻOku fakaʻaiʻai fēfē nai kitautolu ʻe he tokanga ki he ngaahi meʻa ʻo e māmaní ke faingofua ange hono kākaaʻi kitautolú?

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Siosefa Filitinga Sāmitá:

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

“ʻOku ngali kehe ʻa e fuʻu vave ʻene ngaló hili ia e ngaahi fakahā fakaʻofoʻofa naʻe maʻu ʻe [Tēvita Uitemaá] pea mo ʻene fakamoʻoniʻi e taumalingi hifo ʻa e Laumālié ʻi he ngaahi taimi kehé, ka ko e natula ʻo e tangatá ʻoku tau fie maʻu kotoa ke toutou fakamanatu mai hotau ngaahi fatogniá ka ʻikai ʻe mole ʻetau tokangá. ʻOku mahino ki ha tokolahi ʻo kitautolu ʻa e fie maʻu ke lotu maʻu peé mo e nofotaha ʻetau fakakaukaú ʻi he ngaahi meʻa ʻo e puleʻangá mo e tokanga fakamātoato ki he ngāué, ka ʻikai te tau hē. Hono ʻikai lahi e fakatokanga ʻa e ʻEikí ki Hono kakaí fekauʻaki mo e ngaahi vaivai ʻo e kakanó!” (Church History and Modern Revelation, 2 vols. [1953], 1:146).

  • Fakatatau kia Palesiteni Sāmitá, ko e ha ʻoku fie maʻu ke tau fai ke fakapapauʻi ʻoku ʻikai ngalo ʻiate kitautolu hotau ngaahi fatongia fakalaumālié ʻo hangē ko Tēvita Uitemaá?

Te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi e faingamālie ko ʻení ke fakamanatu ki he kau akó ʻa e fie maʻu ke nau ako fakaʻaho ʻa e folofolá—ʻo ʻikai fai pē koeʻuhí ke fakakakato ʻenau ngaahi ngāué ka ke tokoni kiate kinautolu ke ako e ongoongoleleí, fakatupulaki ha fakamoʻoni ki he ongoongoleleí, mo fanongo ki he leʻo ʻo e ʻEikí. Te ke lava foki ʻo kole ki he kau akó ke vahevahe e meʻa kuo tokoni kiate kinautolu ʻi hono ako e folofolá ʻi ha founga ʻoku ʻuhingamālié.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30:3–4 Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea feinga ke ʻilo ʻa e fakahinohino ʻa e ʻEikí kia Tēvita Uitemaá.

  • Hili hono kākaaʻi ʻe Hailame Peisi ʻa Tēvita Uitemaá, naʻe tokoni fēfē nai ia ʻi heʻene fakalaulauloto ki he ngaahi meʻa naʻe fakahā ange ʻe he ʻEikí?

Poupouʻi e kau akó ke nau fakakaukau pe ʻoku ʻi ai ha ngaahi tūkunga ʻi heʻenau moʻuí ʻoku nau fakafalala ai pe tokanga ange ki he “ngaahi meʻa ʻo e māmaní” ʻo laka hake ʻi he ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá mo e founga ʻe faingofua ai hono kākaaʻi kinautolú. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fili pe ko e hā te nau fai ke falala ange ai ki he ʻEikí ʻi he ngaahi tūkunga ko iá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30:5–8

ʻOku ui ʻa Pita Uitemā ke ʻalu mo ʻŌliva Kautele ʻo ngāue fakafaifekau ki he kau Leimaná

Fakaʻaliʻali ha meʻa pe ko ha kato ʻoku fonu ʻi ha ngaahi meʻa mamafa. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke haʻu ki muʻa ʻi he kalasí pea puke mai ʻa e kató ʻi muʻa ʻiate ia. Lolotonga hono puke ʻe he tokotaha akó e kató, fakaafeʻi e kau ako kehé ke nau lau, fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30:5, mo kumi e meʻa naʻe fekau ʻe he ʻEikí ʻa Pita Uitemā ke ne faí. Kole ki he kalasí ke lipooti e meʻa ne nau akó.

  • Ko hai ʻa e taki naʻe pule ʻi he ngāue fakafaifekau ʻa Pita Uitemā ki he kakai Leimaná?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako hono ua ke tokoniʻi ʻa e tokotaha ako ʻokú ne pukepuke ʻa e meʻa pe kato mamafá. Kole ki he tokotaha ako ʻuluakí ke ne fakamatalaʻi e kehekehe ʻo e ongo ʻokú ne maʻu mei he poupu ʻa ha taha kehe. Fakamatalaʻi ange ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 30:5–7 e faleʻi ʻa e ʻEikí kia Pita Uitemā fekauʻaki mo e fie maʻu ke poupouʻi ʻe Pita ʻa ʻOliva Kautele ʻi hono fatongia fakatakí. Kole ki he kau akó ke nau fekumi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻo kumi ha ngaahi kupuʻi lea pau ʻokú ne fakamatalaʻi e founga naʻe fie maʻu ke poupouʻi ai ʻe Pita ʻa ʻOlivá.

  • Ko e hā e ngaahi kupuʻi lea naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí ke akoʻi ʻa Pita ʻi he founga ke ne poupouʻi ai ʻa ʻOlivá? (Vakai, veesi 6; Naʻe fie maʻu ke kaungāmamahi maʻu pē mo ʻOliva, ke lotu maʻa ʻOliva, pea mo ʻiloʻi e mafai ʻo ʻOlivá.)

  • ʻOkú ke pehē ko e ʻuhinga ki he hā ʻo e “mamahi mo ia ʻi hono ngaahi mamahi kotoa pē” (T&F 30:6)?

  • Ko e hā ha lēsoni te tau lava ʻo ako mei he faleʻi ʻa e ʻEikí kia Pita ʻa ia ʻoku ʻaonga foki kiate kitautolu?

Ko e moʻoni ʻe taha ʻe fakahaaʻi ʻe he kau akó ko e ʻoku totonu ke tau hikinimaʻi mo poupouʻi ʻa kinautolu kuo ui ʻe he ʻEikí ke tataki ʻEne ngāué. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.

Kole ki he kau akó ke fakamatalaʻi e founga te nau lava ai ʻo fakaʻaongai e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hono poupouʻi honau kau taki fakauōtí pe koló. Fakaafeʻi kinautolu ke vahevahe ʻenau ngaahi fakamoʻoni ki he ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei hono poupouʻi ʻa kinautolu kuo ui ʻe he ʻEikí. Poupouʻi kinautolu ke hokohoko atu ʻenau moʻui ʻaki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

ʻIuniti Hokó (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36–40)

ʻEke ki he kau akó pe kuo kole ange nai ke nau tauhi ha fekau, ka naʻe ʻikai ke fuʻu mahino kiate kinautolu hono ʻuhingá. Fēfē kapau ʻoku palōmesi atu ha ngaahi tāpuaki ʻo makatuʻunga ʻi hoʻo talangofuá ka naʻe ʻikai ke ke lava ʻo moʻui ʻaki e ngaahi fekaú? ʻE ako e kau akó ʻi he ʻiuniti hokó fekauʻaki mo e kau mēmipa ʻo e Siasí ʻoku nau tofanga ʻi he tūkunga ko ʻení pea mo e meʻa naʻe akoʻi ange ʻe he ʻEikí.