Seminelí
Lēsoni 105: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:17–42


Lēsoni 105

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:17–42

Talateú

ʻI he ʻaho 16 mo e 17 ʻo Tīsema, 1833, naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha fakahā ʻo kau ki he Kāingalotu ʻi Mīsuli ʻa ia kuo nau mavahe mei honau ʻapí ke hao mei he fakatanga fakamamahí. Ko e tokolahi ʻo e Kāingalotu ko iá naʻe fakamālohiʻi ke liʻaki kotoa ʻenau koloá. ʻOku aleaʻi ʻa e fakahā naʻe maʻu ʻe he Palōfitá, ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101, ʻi ha ngaahi lēsoni ʻe tolu ʻi he tohi lēsoni ko ʻení. ʻOku kau ʻi he lēsoni hono ua ko ʻení ʻa e fakamatala ʻa e ʻEikí ki he niʻihi ʻo e ngaahi tuʻunga ʻo e Nofotuʻí. ʻOku kau foki ai e ngaahi lea fakafiemālie mo e faleʻi ki he Kāingalotú.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:17–34

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí e niʻihi ʻo e ngaahi tuʻunga ʻo e Nofotuʻí

Kole ki he kau akó ke talaatu ha ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi he kahaʻú ʻoku nau teuteu ki ai. Hiki e ngaahi meʻa ko ʻení ʻi he palakipoé. ʻEke ki he kau akó pe ko e hā ʻoku nau fai ke teuteu ai ki he ngaahi meʻa ʻe hokó.

  • Ko e hā ʻokú ke feinga ai ke mateuteú?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101 ha ngaahi fakahinohino ki he teuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí mo e Nofo Tuʻí. Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:17–21 ʻaki hano fakamatalaʻi ange ko e talaʻofa ʻa e ʻEikí ke tānaki fakataha ʻa e Kāingalotu ki he kolo ko Saioné ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí, “ʻoku fakatatali ia, kae fakamāʻoniʻoniʻi ʻa e kakaí ki he meʻaʻofa maʻongoʻongá pea mo e fatongia ʻoku fekauʻaki mo iá. Lolotonga iá ʻoku tānaki fakataha ʻa e loto faitotonú ki he ngaahi teleʻa ʻo e ʻOtu Moʻunga Maká [pea ki he ngaahi siteiki kotoa pē ʻi he funga ʻo e māmaní]. … Kuo langa ʻa e ngaahi temipalé. … Ka ʻe kei fokotuʻu pē ʻa Saione ʻi he feituʻu kuo filí” (James E. Talmage, The Articles of Faith, 12th ed. [1924], 353; vakai foki, Doctrine and Covenants Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2001], 240).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:22–23. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea kumi ha meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ke nau fai ke teuteu ai ki Heʻene Hāʻele ʻAngaua Maí.

  • Fakatatau ki he veesi 22 mo e 23, ko e hā te tau lava ʻo fai ke teuteu ai ki he Hāʻele ʻAngaua Maí? (ʻOku totonu ke fakahaaʻi ʻe he kau akó ʻoku tau lava ʻo teuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e Fakamoʻuí ʻaki e ui ki Hono huafá, moʻui ʻo fakatatau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, tānaki fakataha, pea mo tuʻu ʻi he ngaahi potu toputapú. Tohi ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate koe ke “tuʻu ʻi he ngaahi potu toputapú”? Ko e fē taimi kuó ke ongoʻi ai naʻá ke ʻi ha potu toputapu?

  • ʻOku tokoniʻi fēfē koe ʻi he fakataha ʻi he ngaahi potu toputapú mo e Kāingalotu kehé ke ke teuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e ʻEikí?

Ke teuteuʻi e kau akó ke mahino kiate kinautolu ʻa e ngaahi lea ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:24–34, fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e ngaahi veesi ko ʻení ki he fakaʻauha ʻo e kau fai angahalá ʻi he taimi ʻo e Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí pea mo e ngaahi tūkunga ʻe hoko ʻi he māmaní lolotonga e Nofotuʻí. Vahevahe tautau toko ua e fānau akó. Fakaafeʻi e ngaahi hoá ke nau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:24–34, ʻo kumi e ngaahi tūkunga ʻe hoko lolotonga e Nofotuʻí. Hili ha taimi feʻunga, kole ange ke nau lipooti e meʻa ne nau maʻú. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke hiki e ngaahi talí ʻi he palakipoé.

  • Ko e fē ʻi he ngaahi tūkunga ʻi he palakipoé ʻokú ke loto vēkeveke ke aʻusiá? Ko e hā hono ʻuhingá?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:35–38

ʻOku fakapapauʻi ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotu ʻi Mīsulí kapau te nau kātaki ʻi he tuí, te nau maʻu ʻa Hono nāunaú

Fakamanatu ange ki he kau akó ko e taimi naʻe ʻomi ai ʻe he ʻEikí e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101, ne aʻusia ʻe he Kāingalotu ʻi Mīsulí ha ngaahi faingataʻa lahi. Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke nau fakamatala fakanounouʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi faingataʻa naʻa nau ako ki ai ʻi he lēsoni kimuʻá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:35–38. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo fekumi ki he ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí mo e faleʻi naʻá Ne fai ke fakafiemālieʻi mo fakamālohia e Kāingalotú ʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá.

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni mo e faleʻi ʻi he veesi 35–38 te nau ala ʻomi ha fakafiemālie ki he Kāingalotu naʻe faingataʻaʻia ʻi Mīsulí? (ʻI he tali ʻa e kau akó, fehuʻi ange pe ko e hā e founga ne ala ʻomi ai ʻe he moʻoni pau pe faleʻi takitaha ne nau fakamatala ki aí ʻa e fakafiemālie ki he Kāingalotú.)

  • Te ke fakahaaʻi fēfē e talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 35 ʻi hoʻo lea pē ʻaʻaú? (ʻOku totonu ke tali ʻa e kau akó ʻaki hono fakamatalaʻi ha tefitoʻi moʻoni hangē ko ʻení: ʻE maʻu ʻe kinautolu ʻoku kātakiʻi ʻa e fakatangá koeʻuhí ko e huafa ʻo e Fakamoʻuí mo kātaki ʻi he tuí ʻa e nāunau ʻa e ʻOtuá. Mahalo te ke fie tohi e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Fakamatalaʻi ange ʻoku muimui maʻu pē e kau ākonga moʻoni ʻo Sīsū Kalaisí kiate Ia, ʻo aʻu ki he taimi ʻoku fakatangaʻi ai kinautolu koeʻuhi ko ʻenau tuí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Sēmisi E. Fausi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí. Kimuʻa peá ne laú, fakamatalaʻi ange ʻoku fekauʻaki e fakamatalá mo Lafaele Monilou mo Visenitī Molālesi, ko ha ongo mēmipa ʻo e Siasí naʻá na nofo ʻi Mekisikou ʻi he konga kimuʻa ʻo e 1900 tupú. Naʻe puke pōpula kinaua ʻi he 1915 ʻe ha kulupu ʻo ha kau sōtia anga fītaʻa. Kole ki he kau akó ke nau fakafanongo ki he founga naʻe faivelenga ai ʻa Misa Monilou mo Misa Molālesi ʻi heʻena kātekina ʻa e fakatangá.

ʻĪmisi
Palesiteni James E. Faust

“Naʻe palesiteni ʻa Lafaele Monilou ʻi he kiʻi Kolo Seni Mākosi ʻo e Siasí ʻi Mekisikou, pea ko Visenitī Molālesi naʻe tokoni ʻuluakí. … Naʻe talaange ʻe fakamoʻui kinaua ʻo kapau te na tukuange ʻena meʻataú mo na fakaʻikaiʻi ʻa e tui fakalotu angakehe ne na tui ki aí. Naʻe fakahā ange ʻe Misa Monilou ki he niʻihi ne nau puke fakamohi iá naʻe ʻikai haʻane meʻatau peá ne toʻo hake pē ʻene Tohi Tapú mo ʻene Tohi ʻa Molomoná. Naʻá ne pehē, ‘ʻE kau tangata, ko e meʻatau pē ʻeni ʻoku ou toʻo holó; ko e meʻatau ʻo e moʻoní ki hono tauʻi e halá.’

“ʻI he ʻikai maʻu ha meʻataú, naʻe fakamamahiʻi ʻa e ongo takí ni ke na tala ʻa e feituʻu ne fūfuuʻi ai ʻa e meʻataú. Ka naʻe ʻikai ha meʻatau. Naʻe ʻave kinaua ki he tuʻakolo ʻo e kiʻi koló, ʻo fokotuʻu ai kinaua ʻi ha veʻe fuʻu ʻakau ʻi muʻa ʻi ha kau tangata kuo fakamahafu. Naʻe talaange ʻe he ʻōfisa pulé kapau te na liʻaki ʻena tui fakalotú pea kau ʻi he [kau sōtiá] ʻe fakatauʻatāinaʻi kinaua, ka naʻe tali ange ʻe Misa Monilou, ‘ʻOku mahuʻinga ange ʻeku tui fakalotú kiate au, ʻi heʻeku moʻuí pea he ʻikai ke u fakaʻikaiʻi ia.’

“Naʻe fakahā ange leva ʻe fanaʻi kinaua pea ʻeke ange pe ʻoku ʻi ai haʻana kole ke fai. Naʻe kole ange ʻe Misa Lafaele ke fakangofua ke ne lotu kimuʻa pea toki fanaʻi kinauá. Naʻá ne tūʻulutui ai, ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ne nau tāmateʻi iá, ʻi ha leʻo ʻe lava ke fanongoa kotoa, ʻo lotua ke tāpuakiʻi mo maluʻi ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku ʻofa aí mo tokangaʻi e kiʻi kolo faifeingá ke ʻoua ʻe taʻe ʻi ai hanau taki. ʻI he ʻosi ʻene lotú, naʻá ne fakaʻaongaʻi e folofola ʻa e Fakamoʻuí ʻi he taimi naʻá Ne tautau ai ʻi he funga kolosí pea lotua Hono kau fakatangá: ‘ʻE Tamai, fakamolemole ʻa kinautolu; he ʻoku ʻikai te nau ʻilo ʻa ia ʻoku nau faí.’ [Luke 23:34.] Naʻe fanaʻi leva ʻe he kau tangata fakamahafú ʻa Misa Monilou mo Misa Molālesi” (“Discipleship,” Ensign pe Liahona, Nov. 2006, 21–22; makatuʻunga ʻi he Rey L. Pratt, “A Latter-day Martyr,” Improvement Era, June 1918, 720–26).

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki ha ngaahi taimi ne fakatangaʻi (fakamataliliʻi pe fakamamahiʻi) ai kinautolu koeʻuhí ko ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí mo Hono Siasí. Mahalo te ke fie fakaafeʻi ha kau ako toko siʻi ke vahevahe ʻenau aʻusiá.

  • Ko e hā te ke lava ʻo fai ʻi hono fakatangaʻi koe ko hoʻo tui kia Sīsū Kalaisi mo Hono Siasí, ke tali ʻaki ia ʻi he tuí?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:39–42

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ko ʻEne kakai ʻo e fuakavá ʻa e māsima ʻo e māmaní

Ke teuteuʻi e kau akó ke mahino kiate kinautolu ʻa e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:39–42, fakaʻaliʻali ha sīpinga ʻe ua ʻo e māsimá: ko ha sīpinga ʻe taha ʻo ha māsima maʻa mo ha sīpinga ʻe taha ʻo e māsima ʻoku fio ʻaki e ngaahi meʻa kehe, hangē ko e efú.

Taki e tokanga ʻa e kau akó ki he sīpinga ʻuluaki ʻo e māsimá.

  • Ko e hā ha ngaahi ʻaonga ʻe niʻihi ʻo e māsimá? (ʻE ala kau ʻi he ngaahi talí ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e māsimá ke fakaifo mo fakatolonga e meʻakaí pea ke faitoʻo e ngaahi laveá ʻo hangē ha meʻa fufulu lavea.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:39, pea kole ki he kalasí ke nau feinga ke ʻiloʻi e kakai naʻe fakafehoanaki ʻe he ʻEikí ki he māsimá.

  • Ko hai naʻe folofola ʻa e ʻEikí “ko e māsima ʻo e māmaní”?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea fakaifo ki ha ifo pe tuʻunga makehe.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke hoko ko e fakaifo ki he faʻahinga ʻo e tangatá?

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa hono ʻuhinga ke hoko ko e fakaifo ki he tangatá, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Kalosi E. ʻĒsei ʻo e Kau Fitungofulú:

ʻĪmisi
ʻEletā Carlos E. Asay

“ʻI he fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kupuʻi lea ko e ‘fakaifo ki he faʻahinga ʻo e tangatá’, naʻá ne lea ʻo kau kiate kinautolu ʻoku nau fakafofongaʻi iá. Naʻá ne ʻuhinga kiate kinautolu kuo fakatomalá, ʻa ia kuo fufulu ʻo maʻa ʻi he vai ʻo e papitaisó, pea kuo nau fuakava ke toʻo kiate kinautolu hono huafá mo ʻene taumuʻá. ʻIkai ngata aí, naʻá ne lea kiate kinautolu te nau vahevahe ʻi he fuakava ʻa hono mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Naʻá ne lea kau kiate koe mo au” (“Salt of the Earth: Savor of Men and Saviors of Men,” Ensign, May 1980, 42).

  • Ko e hā ʻe lava ke akoʻi mai kiate kitautolu ʻe he ngaahi kupuʻi lea ko e “māsima ʻo e māmaní” mo e “fakaifo ki he faʻahinga ʻo e tangatá” fekauʻaki mo hotau ngaahi fatongia ki he niʻihi kehé?

Tokoni ke mahino ki he kau akó ʻi heʻetau hoko ko e kakai fuakava ʻa e ʻOtuá, ʻoku ʻi ai hotau fatongia ke tokoni ki he kakai kotoa pē ʻo e māmaní ke nau maʻu ʻEne ngaahi tāpuakí (vakai, ʻĒpalahame 2:8–11). Hiki ʻa e fakamatala taʻe kakato ko ʻení ʻi he palakipoé: Ke tokoni ki he kakai ʻo e māmaní ke nau maʻu e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá, kuo pau ke tau …

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:40–42. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he ngaahi fakatokanga mo e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí.

Fakamahinoʻi ange ʻoku kau ʻi he veesi 40 ʻa e kupuʻi lea “kapau ʻe mole mei he māsima ʻo e māmani ʻa hono koná.” Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa hono ʻuhinga ʻo e kupuʻi lea ko ʻení, taki ʻenau tokangá ki he sīpinga hono ua ʻo e māsimá. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻikai mole mei he māsimá ʻa hono koná ʻi heʻene motuʻá. ʻOku mole hono koná ʻi heʻene tuifio mo e ngaahi meʻa kehé pea uesia ʻe kinautolú.

  • Fakatatau ki he veesi 41, ko e hā ʻokú ne fakatupu ke mole meiate kitautolu hotau ifó ʻi heʻetau hoko ko e māsima ʻo e māmaní? (Ngaahi angahalá.) ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku ʻai ai ʻe heʻetau ngaahi angahalá ke faingataʻa ke tau tokoni ki he niʻihi kehé ke nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá?

  • Te ke toe fakalea fēfē ʻa e veesi 42 ʻi hoʻo lea pē ʻaʻau? (Kapau ʻoku fie maʻu tokoni ʻa e kau akó ʻi hono tali e fehuʻi ko ʻení, fakamatalaʻi ange ʻoku hīkisia ha taha ʻokú ne fakahikihikiʻi pē ia, kae loto-fakatōkilalo ha taha ʻoku fakaʻakiʻakimui ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí.)

  • Makatuʻunga ʻi he ngaahi fakatokanga mo e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:40–42, te ke fakakakato fēfē ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻi he palakipoé? (Fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻi he palakipoé ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi tali ʻa e kau akó. Neongo ʻe ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Ke tokoni ke maʻu ʻe he kakai ʻo e māmaní ʻa e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá, kuo pau ke tau fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá pea loto-fakatōkilalo.)

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai he ʻaho kotoa pē ʻe tokoni ke tau fakaʻehiʻehi mei hono uesia kitautolu ʻe he angahalá?

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau fakalongolongo pe ʻoku uesia ʻe he ngaahi angahalá ʻa ʻenau moʻuí. Poupouʻi kinautolu ke fakatomala mei he ngaahi angahala ko iá kae lava ke nau hoko ʻo haohaoa ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí pea lava ke nau tokoni lelei ange ki he niʻihi kehé ke nau maʻu ʻEne ngaahi tāpuakí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:17–21. Ko hono langa ʻo e kolo ko Saioné

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá kau ki he taimi ʻe fekau ai ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke langa e kolo ko Saioné:

ʻĪmisi
ʻEletā Bruce R. McConkie

“ʻOku ʻikai ha fie maʻu ke veiveiua pe hohaʻa fekauʻaki mo hono langa hake ʻo Saioné—ko hono ʻuhingá ko e Selusalema Foʻoú—ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. Naʻe tuʻo taha hono foaki ʻe he ʻEikí ʻa e faingamālie ki hono kakaí ke langa ai e Saione ko ia ʻe ʻalu atu mei ai e fonó ki he māmaní kotoa. Ne nau tō. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí he naʻa nau taʻemateuteu mo taʻetaau, pea pehē mo e niʻihi ʻo kitautolu ʻoku lolotonga hoko ko e konga ʻo e puleʻangá. ʻI heʻetau hoko ko ha kakai mateuteu mo moʻui tāú, ʻe toe fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí pea ʻe laka ki muʻa ʻa e ngāué—ʻo kei taimi, kimuʻa ʻi he Hāʻele ʻAngaua Maí, pea ʻi he fakahinohino ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí. Kae ʻoua kuo hoko ia, ʻoku ʻikai fie maʻu ha taha ʻiate kitautolu ke fai ha laka fakatāutaha ki he tānaki fakataha ki Mīsulí pe ko e teuteu ki ha tofiʻa ʻi ai. Tuku muʻa ke tau ako ʻa e ngaahi fakakaukau maʻongoʻonga ʻoku kau ki aí pea fakafeʻungaʻi kitautolu ki ha faʻahinga ngāue pē ʻe ala ʻomi ʻe he ʻEikí kiate kitautolu ʻi hotau kuongá mo e taimí. Kuo pau ke muʻa ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi ʻi hono langa hake ʻo e Vahefonua Siakisoní” (A New Witness for the Articles of Faith [1985], 586).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:23–25. Ngaahi fakaʻilonga fakaemāmani lahi mo e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻoku fekauʻaki mo e Hāʻele ʻAngaua Maí

ʻOku tau lau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:23–25, ki he ngaahi fakaʻilonga fakaemāmani lahi mo e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻe tolu ʻoku fekauʻaki mo e Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku ʻomi ʻe he kau ʻAposetolo ʻo onopōní ha ngaahi fakakaukau fakaepalōfita ʻi he ngaahi lea ko ʻení, fekauʻaki mo e ngahi fakaʻilonga mo e meʻa ko ia ʻe hokó:

1. “ʻE mamata fakataha kiate [Ia] ʻa e kakano kotoa pē” (T&F 101:23). Naʻe pehē ʻe ʻEletā ʻOasoni Palati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “ʻOku totonu ke hoko ʻa e hāʻele ʻangaua mai ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá ko ha meʻa ʻoku natula kehe mei ha faʻahinga meʻa pē kuo hoko kimuʻa ʻi he funga ʻo e māmaní, ʻo ō fakataha mo ha mālohi mo e nāunau lahi, ko ha meʻa ʻoku ʻikai ke fai ʻi ha kiʻi konga siʻi ʻo e māmaní … mo mamata ki ai ʻa e tokosiʻi pē; ka ʻe hoko ia ko ha meʻa ʻe mamata kotoa ki ai, ʻe mamata ʻa e kakano kotoa pē ki he nāunau ʻo e ʻEikí; ʻi heʻene fakahā ia ko hono tuʻo uá, he ʻikai ngata pē ʻiate kinautolu ʻoku moʻui he taimi ko iá ʻi he kakanó, ʻi he moʻui fakamatelié ʻi he māmaní, ka ko e kau maté foki … te nau toe mamata kiate Ia ʻi he taimi ko iá” (ʻi he Deseret News: Semi-Weekly, Apr. 25, 1876, 1).

2. “Ko e meʻa faʻa ʻauʻauha kotoa pē … ʻe fakaʻauha ia” (T&F 101:24). Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē: “ʻI he fakafekauʻaki ki he kamataʻanga ʻo e kuonga ʻo e Nofotuʻí, ʻe tutu ʻa e māmaní (ʻa e ngoue vaine ʻa e ʻEikí). ʻE fakaʻauha ʻa e meʻa faʻa ʻauʻauha kotoa pē (T. & F. 101:24); ʻe tutu ʻo hangē ko e vevé ʻa e fielahi kotoa pē mo kinautolu ʻoku faiangahalá (Malakai 4:1; T. & F. 29:9; 64:23–25; 133:63–64); ʻe fakaʻauha ʻa e kau angahalá ( ʻĪsaia 13:9–14); pea ʻe ʻi ai ha mavahevahe lahi ʻi he kau māʻoniʻoní mo e kau faiangahalá. (T. & F. 63:54.) Ko kinautolu pē ʻoku taau ke nofo ʻi ha tuʻunga fakapalataisi pe fakatelesitialé te nau lava ʻo kātakiʻi ʻa e ʻaho ko iá” (Mormon Doctrine, 2nd ed. [1966], 494).

3. “ʻE hoko ʻo foʻou ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē” (T&F 101:25). Naʻe tohi ʻa ʻEletā Paʻale P. Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo kau ki he meʻa foʻoú ni ʻo pehē: “ʻOku talaʻofa ha hēvani mo ha māmani foʻou ki he kau faʻu tohi toputapú. Pe, ʻi hono fakalea ʻe tahá, kuo pau ke liliu, fakahaohaoaʻi, fakamaʻa, hakeakiʻi mo nāunauʻia, ʻa e founga fakamāmaní ʻi he tatau ʻo e toetuʻú, ʻa ia ko e founga ʻe siʻaki ai ʻa e kovi fakatuʻasino pe taʻehaohaoa kotoa pē” (Key to the Science of Theology, 10 ed. [1965], 61.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:29–31. Ko e mate ʻi he Nofotuʻí

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ko e lolotonga e Nofotuʻí “he ʻikai ha mate kae ʻoua kuo motuʻa ʻa e tangatá. He ʻikai mate ʻa e fānaú ka te nau moʻui ʻo aʻu ki he taʻu ʻo ha fuʻu ʻakau. ʻOku pehē ʻe ʻĪsaia ko e taʻu ʻeni ʻe 100 [vakai, ʻĪsaia 65:20–22]” (Doctrines of Salvation, fakatahatahaʻi ʻe Bruce R. McConkie [1954–66], 1:86–87).

Naʻe toe fakamatalaʻi foki ʻe Palesiteni Sāmita ʻe hoko e mate ʻi he lolotonga e Nofotuʻí ko ha liliu ʻi he nonga:

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

“ʻI he hāʻele mai ʻa Kalaisí ʻe fakaake e kāingalotu ʻi he māmaní pea tuʻu hake ke fakafetaulaki kiate ia. ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻeni ʻe liliu ʻa kinautolu ʻoku nofo ʻi he moʻui fakamatelié ʻi he taimi ko iá pea fou ʻi he toetuʻú, he kuo pau ke nofo ʻa e kau matelié ʻi he māmaní kae ʻoua kuo ʻosi ʻa e taʻu ʻe afé. Ka neongo ia, ʻe hoko mai ha liliu kiate kinautolu kotoa pē ʻi māmaní; ʻe fakaake kinautolu koeʻuhí ke ʻoua te nau moʻulaloa ki he maté kae ʻoua kuo nau motuʻa. ʻE mate ʻa e tangatá ʻi heʻenau taʻu teaú, pea ʻe fai fakafokifā e liliu ki he tuʻunga taʻe-faʻa-maté. He ʻikai ngaohi e ngaahi faʻitoká lolotonga e taʻu ʻe taha afe ko ʻení” (The Way to Perfection [1931], 298–99).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:35–38. Ko hono kātakiʻi e fakatangá koeʻuhí ko e huafa ʻo Kalaisí

Naʻe poupouʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e Kāingalotú ke nau ngāue ʻaki e tuí ʻi heʻenau kātekina honau ngaahi faingataʻaʻiá:

ʻĪmisi
Palōfita ko Siosefa Sāmitá

“ʻOku mau fakakaukau loto atu ki ha kakai kuo nau tali ha founga tui fakalotu ʻa ia naʻe ʻikai fuʻu manakoa, mo ʻenau pīkitai ki ai ʻo hoko ai hono toutou fakatangaʻi kinautolú. Ko ha kakai kuo nau fuesia ʻa e fiekaiá, telefuá, ngaahi faingataʻá, pea meimei mo e ngaahi fakamasiva kotoa pē koeʻuhi pē ko ʻenau ʻofa ki he ʻOtuá, mo ʻenau loto ke fai ʻa ʻEne ngāué. Ko ha kakai naʻa nau tengihia ʻi he mate ʻa ʻenau mātuʻa, husepāniti, uaifi, mo e fānau ʻoku teʻeki ai hoko honau taimí koeʻuhí pē ko ʻenau tui fakalotú. Ko ha kakai naʻa nau loto ke nau mate kae ʻoua pē naʻa nau moʻui pōpula mo mālualoi, pea naʻa nau tauhi maʻu ʻa honau ngaahi ʻulungaanga fakaʻeiʻeikí, tuʻu maʻu mo tuʻu ʻaliʻaliaki ʻi ha ngaahi taimi faingataʻa kuó ne ʻahiʻahiʻi e loto ʻo e tangatá. ʻA e Kau Māʻoniʻoni ʻa e ʻOtua, ke mou tuʻumaʻu, kātaki ke toe kiʻi fuoloa ange pea ʻe fakalaka ʻa e matangi mālohi ʻo e moʻuí, pea ʻe fakapaleʻi kimoutolu ʻe he ʻOtua ko ia ko ʻEne kau tamaioʻeiki ʻa kimoutolú, ʻa Ia te ne toki fakamāloʻiaʻi ʻa hoʻomou ngaahi ngāué mo hoʻomou ngaahi faingataʻaʻiá koeʻuhi ko e huafa ʻo Kalaisí pea mo e Ongoongoleleí. ʻE tukuʻau hifo homou ngaahi hingoá ki homou hakó ko e Kau Māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá pea mo ha kau tangata ʻulungaanga maʻa” (ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí, 4:337).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:40. “ʻOku ui ʻa kinautolu ke nau hoko ko e fakaifo ki he tangatá”

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Kālosi E. ʻEisī ʻo e Kau Fitungofulú ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Carlos E. Asay

“Naʻe fakahā mai kiate au ʻe ha tokotaha huʻi vai ʻiloa fakamāmani lahi he ʻikai teitei mole ʻa e konokona ʻo e māsimá ʻi heʻene motuʻá. ʻOku mole ʻa e konokoná ʻi hono fefiohí mo hono fakaʻuliʻí. …

“ʻOku mole e ngeia mo e tuʻunga lelei ʻo ha tangata ʻi he taimi ʻokú ne fakaʻuliʻi ai hono ʻatamaí ʻaki e ngaahi fakakaukau ʻulí, maumauʻi hono ngutú ʻaki hono lea ʻaki e loí, pea ngāue hala ʻaki hono mālohí ʻi hono fai e ngāue ʻa e tēvoló” (“Salt of the Earth: Savor of Men and Saviors of Men,” Ensign, May 1980, 42).