Seminelí
Lēsoni Ako ʻi ʻApí: Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 8–9; 11–16; Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:68–75 (ʻIuniti 4)


Lēsoni Ako ʻi ʻApí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8–9; 11–16; Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:68–75 (ʻIuniti 4)

Nāunau ʻOku Teuteu maʻá e Faiako Ako ʻi ʻApí

Fakamatala Fakanounou ʻo e Ngaahi Lēsoni Ako ʻi ʻApi Fakaʻahó maʻá e Tokotaha Akó

ʻOku ʻikai fakataumuʻa ʻa e fakamatala fakanounou ko ʻeni ʻo e ngaahi tokāteliné mo e tefitoʻi moʻoni ne ako ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8–9; 11–16; mo e Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:68–75 (ʻiuniti 4) ke akoʻi ko ha konga hoʻo lēsoní. ʻOku nofotaha e lēsoni ʻokú ke akoʻí ʻi he niʻihi pē ʻo e ngaahi tokāteline mo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Muimui ki he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo fakakaukauʻi ʻa e fie maʻu hoʻo kau akó.

ʻAho 1 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8–9)

Naʻe ako ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako ki he toutou feinga ʻa ʻOliva Kautele ke liliu ʻa e ʻū lauʻi peletí, ʻoku fie maʻu ke na ngāue māteaki kae lava ke na maʻu mo ʻiloʻi ʻa e fakahaá. Naʻa nau ako foki kapau te nau ako mo kole ʻi he tui, ʻe folofola hifo ʻa e ʻEikí ki honau ʻatamaí mo e lotó ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

ʻAho 2 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 11–12)

Naʻe fakahaaʻi ʻe he tokoua ʻo e palōfitá, Hailame, ʻene fie tokoni ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí. Naʻe ako ʻe he kau akó mei ha fakahā kia Hailame, ʻoku nau maʻu e ngaahi tāpuakí mei he ʻOtuá ʻo fakatatau ki heʻenau holi ke fai e ngāue ʻa e ʻOtuá, ʻe lava ke nau hoko ko e meʻangāue ki hono fai ha lelei lahi. Naʻe maʻu foki ʻe he kau akó ʻa e faingamālie ke nau fakalaulauloto ki he founga te nau lava ai ʻo ako mo maʻu e folofola ʻa e ʻEikí kae lava ke nau maʻu Hono Laumālié mo e mālohí.

ʻAho 3 (Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:68–75; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 13)

Naʻe ako ʻe he kau akó naʻe foaki ʻe Sione Papitaiso ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné kia Siosefa Sāmita mo ʻOliva Kautele ʻaki hono hilifaki ʻo e ongo nimá. ʻOku toe ʻi he māmaní ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné, ʻa ia ʻoku kau ai e ngaah ikī ʻo e tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló, ko e ongoongolelei ʻo e fakatomalá, mo e papitaiso ʻi he fakauku ke fakamolemoleʻi ʻa e ngaahi angahalá.

ʻAho 4 (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 14–16)

Naʻe tokoni ʻa Tēvita Uitemā kia Siosefa Sāmita mo ʻOliva Kautele ke na hiki ki Niu ʻIoke ke hao mei he fakataha ʻi Penisilivēniá. Naʻe ako ʻe he kau akó mei he folofola ʻa e ʻEikí kia Tēvita Uitemaá, kapau te nau tauhi e ngaahi fekaú mo kātaki ki he ngataʻangá, te nau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá. Naʻa nau ako foki ʻe tāpuekina fakalaumālie mo fakatuʻasino kinautolu ʻi heʻenau tokoni faivelenga ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí. Naʻe ʻilo ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako ki he ngaahi fakahā naʻe foaki kia Sione mo Pita Uitemaá, ʻoku mahuʻinga fau ʻetau ngaahi feinga ke ʻomi ʻa e niʻihi kehé kia Sīsū Kalaisí pea ʻoku ʻafioʻi fakataautaha kitautolu ʻe he ʻOtuá.

Talateú

Naʻe ʻiloʻi ʻe ʻOliva Kautele, Hailame Sāmita, Siosefa Naiti ko e Lahí, Tēvita Uitemā, Sione Uitemā mo Pita Uitemā ko Siosefa Sāmitá ko ha Palōfita ʻa e ʻOtuá pea ne nau vekeveke ke tokoni ʻi hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí. Naʻe akoʻi kinautolu ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e Laumālie ʻo e fakahaá pea mo e meʻa ʻoku totonu ke fai ʻe ha taha kimuʻa pea feinga ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8–9

ʻOku akoʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻOliva Kautele mo Hailame Sāmita fekauʻaki mo e laumālie ʻo e fakahaá.

Kole ki he kau akó ke hiki hake honau ongo nimá, kapau kuo nau fifili ke ʻilo pe kuo nau maʻu ha fakahā mei he ʻEikí.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau toe vakaiʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8 mo e 9 kae pehē ki he meʻa ne nau hiki ʻi heʻenau tohinoa ako folofolá fekauʻaki mo e ngaahi vahe ko ia ʻi heʻenau lēsoni ki he ʻaho 1 ʻo e ʻiuniti ko ʻení. Kole ki he kau akó ke nau kumi e meʻa ne nau ako fekauʻaki mo hono maʻu mo ʻilo e tali ki heʻetau ngaahi lotú. Fakaafeʻi ha niʻihi tokosiʻi ʻo e kau akó ke nau vahevahe ha meʻa ne nau ako.

  • Ko e hā e ngaahi faingataʻa ʻokú ke fehangahangai mo ia ʻi hoʻo feinga ke ʻiloʻi e taimi ʻokú ke maʻu ai ha ngaahi ueʻi pe fakahinohino mei he Laumālie Māʻoniʻoní.

Fakamanatu ki he kau akó ʻoku maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8 mo e 9, e ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí kia ʻOliva Kautele ʻi heʻene feinga ke liliu ʻa e ʻū lauʻi peleti koulá. Te tau lava ʻo ako mei he ngaahi fakahā ko ʻení ʻa e founga ke maʻu mo ʻiloʻi ai ʻa e fakahaá. Fakaafeʻi e kau akó ke nau vakai ki he Tokātekine mo e Ngaahi Fuakava 8:2–3 (ʻa ia ko ha veesi fakataukei folofola) pea lau maʻuloto fakataha ʻa e veesi folofolá. Hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku folofola mai ʻa e ʻEikí ki hotau ʻatamaí mo e lotó ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

  • ʻE tokoni fēfē ʻa e mahino kiate koe e moʻoni ko ʻení, ʻi hoʻo feinga ke ʻiloʻi ʻa e fakahā ʻoku haʻu mei he ʻOtuá.

Fakamatalaʻi ange ko e malava ko ia ke maʻu ha fakahā fakatāutahá, ko ha meʻaʻofa ia mei he ʻOtuá ʻoku ʻatā ki he kotoa ʻo ʻEne fānaú.

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokātekine mo e Ngaahi Fuakava 8:4, ʻo kumi e meʻa naʻe talaʻofa ʻe he ʻEiki kia ʻOliva kapau te ne “ngāue ʻaki” ʻa e meʻafoaki ʻo e fakahaá. Hili iá pea fai ange ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e “ngāue ʻaki ia” ki he laumālie ʻo e fakahaá? (Ke maʻu e tali ki he ngaahi lotú pea moʻui taau ke maʻu kinautolu.)

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8:4? (Neongo ʻe fakalea kehe ia ʻe he kau akó, fakapapauʻi ʻoku nau ʻilo kapau te tau ngāue ʻaki e laumālie ʻo e fakahaá, ʻe lava ke fakahaofi kitautolu mei he koví mo e fakatuʻutāmakí. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Kole ki he kau akó ke nau vahevahe ha taimi naʻe maluʻi ai ʻe he ʻEikí kinautolu pe ko ha taha ʻoku nau ʻilo koeʻuhí ne nau fekumi mo fanongo ki he Laumālie Māʻoniʻoní.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8:1, pea kumi ha ngaahi founga te nau lava ai ʻo fakatupulaki ʻenau ngaahi lotú kae lava ke nau “ngāue ʻaki” e laumālie ʻo e fakahaá.

ʻO ka fie maʻu, ʻoange ki he kau akó ha tatau ʻo e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, (pe hiki ia ʻi he palakipoé kimuʻa pea kamata e kalasí):

ʻĪmisi
ʻEletā David A. Bednar

“Koeʻuhí he ʻoku fanafana fiemālie mo pelepelengesi mai ʻa e Laumālié kiate kitautolu, ʻoku mahinongofua leva ʻa e ʻuhinga ʻoku totonu ke tau siʻaki ai ʻa e faiva taʻefeʻungá, ponokalafí, ngaahi meʻa mo e ngaahi tōʻonga fakatupu ʻauha ʻokú ne maʻunimā kitá. ʻE lava ʻe he ngaahi meʻangāue ko ʻeni ʻa e filí ʻo fakavaivaiʻi pea aʻu ʻo nau fakaʻauha ʻetau malava ko ia ke fakatokangaʻi mo tali e ngaahi pōpoaki ʻa e ʻOtuá ʻoku fakahoko fakalongolongo mai ʻi he mālohi ʻo Hono Laumālié. ʻOku totonu ke tau fakakaukauʻi fakamātoato mo lotua pea fakalaulauloto ki he founga te tau lava ai ʻo fakafisingaʻi ʻa e ngaahi fakatauele ʻa e tēvoló pea ‘ngāue ʻaki ia,’ ʻi he angatonu, ʻa ia ko e laumālie ʻo e fakahaá, ʻi heʻetau moʻui fakatāutahá mo hotau ngaahi fāmilí” (“Ko e Laumālie ʻo e Fakahaá,“ Ensign pe Liahona, Mē 2011, 87–88).

Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo e fakamatala ʻa ʻEletā Petinaá mo kumi e ngaahi kupuʻi lea ʻoku tokoni ke mahino kiate kinautolu e founga ke “ngāue ʻaki” lelei ange ai pe fekumi ki he laumālie ʻo e fakahaá. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ko ʻení. Hili iá pea fai ange ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā e ngaahi kupuʻi lea naʻá ke maʻú, pea ko e hā naʻe makehe ai kiate koé?

  • Fakatatau kia ʻEletā Petinaá, ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke siʻaki ʻa e koví kapau ʻoku tau holi ke maʻu mo ʻilo ha fakahā?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha ngaahi founga ʻe lelei ange ai “ngāue ʻaki” e meʻafoaki ʻo e fakahaá kae lava ke maʻu ʻa e maluʻi mei he koví. Mahalo ʻe fie maʻu ke ke poupouʻi kinautolu ke nau hiki ha taumuʻa te nau fie “ngaūe” kakato ange ʻaki e meʻafoaki ko ʻení ʻi heʻenau moʻuí.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ha founga ʻe taha ke fekumi ai ki he fakahaá, fakamanatuʻi ange naʻe fakangofua ʻa ʻOliva Kautele ke liiu, ka ʻi he hili ʻene kamatá, naʻe “ʻikai te [ne] fai atu ʻo hangē ko [ʻene] kamatá” (T&F 9:5). Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 9:7–8, pea kumi e meʻa naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí kia ʻOliva ʻoku fie maʻu ke ne fai ke maʻu ha fakahā.

  • Makatuʻunga ʻi he faleʻi ʻa e ʻEikí kia ʻOliva Kautelé, ko e hā ʻoku tau ako ʻoku faʻa fie maʻu ke tau fai kae lava ke tau maʻu ha fakahā? (Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻe ala ʻilo ʻe he kau akó ko e ʻoku fie maʻu ke tau ngāue mateaki kae lava ke tau maʻu mo ʻilo ha fakahā. Mahalo te ke fie hiki e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé pe ko ha moʻoni tatau ʻoku ʻomi ʻe he kau akó.)

  • ʻI hoʻo fakaʻaongaʻi e Tokātekine mo e Ngaahi Fuakava 9:8, ko e hā ha faleʻi te ke fie ʻoange ki ha kaungāmeʻa naʻe feinga ke fai ha fili mahuʻinga?

ʻE lava foki ke ke kole ki he kau akó ke nau vahevahe ha ngaahi aʻusia ʻi ha taimi ne nau fie maʻu ai ha ivi ke fakahoko ʻaki ha fili faingataʻa, pea tafoki ki he Tamai Hēvaní ʻo fehuʻi pe ʻoku nau fai nai ʻa e fili totonú.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 11–12; 14–16

ʻOku fakahonohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa Hailame Sāmita, Siosefa Naiti ko e Lahí, mo e ongo tautehina Uitemaá fekauʻaki mo honau ngaahi fatongia ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá.

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukauloto naʻe kole ange ke nau kau ʻi ha tahaʻo e ngaahi ngāue māʻongoʻonga taha ʻi he māmaní. Talaange naʻe fakahinohinoʻi ha kau tangata ʻe toko nima ʻi he Mē mo e Sune ʻo e 1829, kau ki he finangalo ʻo e ʻEikí kiate kinautolu ʻi hono Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí.

Hiki e ngaahi taumuʻa mo e fakamoʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé. Kole ki he kau akó ke nau fekumi ʻi he ngaahi fakamoʻoni fakafolofolá e meʻa naʻe faleʻi ʻe he ʻEikí ki he kau tanagatá ni takitaha ke nau fai kae lava ke nau tokoni ʻi hono langa hake e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ʻi he ngaahi fakamoʻoni fakafolofola kotoa ʻe faá. (Kapau ʻoku nounou e taimí, vahevahe e ngaahi fakamoʻoni fakafolofolá ʻi he kalasí pea ʻeke ki he kau akó e meʻa ne nau maʻú.)

Hailame Sāmita

Siosefa Naiti ko e Lahí

Tēvita Uitemā

Sione mo Pita Uitemā

T&F 11:16, 18–19, 21

T&F 12:6–9

T&F 14:6–8, 11

T&F 15:4–6; 16:4–6

Hili hono ako ʻe he kau akó e ngaahi fakamoʻoni fakafolofolá, ʻeke ange e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā e ngaahi faitatau ʻokú ke fakatokangaʻi ʻi he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ki he kau tangata ʻe toko nima ko ʻení? Ko e hā e ngaahi faikehekehe ʻokú ke vakai ki aí?

  • Mei he meʻa naʻá ke ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 11, ko e hā naʻe fie maʻu ai ʻe he ʻEikí ke “toe tatali ʻo fuofuoloa siʻi ange” ʻa Hailame Sāmita (T&F 11:16) ka ne toki malanga ʻaki e ongoongoleleí?

  • Ko e hā e faleʻi naʻe fai ʻe he ʻEikí kia Hailame ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 11:21, ʻe tokoni ki ha talavou pe finemui ke teuteu ki he ngāue fakafaifekaú? Mei heʻenau ngaahi talí, tokoni ki he kau akó ke nau ʻilo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE maʻu ʻe kinautolu ʻoku ako ʻa e folofola ʻa e ʻEikí ʻa Hono Laumālié mo e mālohi ke fakalotoa ʻa e niʻihi kehé ki hono moʻoni ʻo e ongoongoleleí. ʻE lava ke ke hiki ia ʻi he palakipoé.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto ki he meʻa te nau lava ʻo fai pau ʻi heʻenau feinga ke ako mo maʻu e folofola ʻa e ʻEikí, pea mo fokotuʻu ha taumuʻa ke ngāueʻi e ngaahi ueʻi fakalaumālie ʻoku nau maʻu lolotonga ʻenau fakalaulaulotó.

Ke tokoni ke lelei ange hono ako maʻuloto ʻe he kau akó e veesi fakataukei folofola ʻi he Tokātekine mo e Ngaahi Fuakava 13:1, fakaafeʻi kinautolu ke nau lau maʻuloto fakataha ia. Tuku ke nau fakaʻaongaʻi ʻenau folofolá ʻo ka fie maʻu. Vahevahe leva e kau akó ki ha ngaahi hoa pea kole ange ke nau fakaʻaongaʻi e veesi folofolá, ke fakamatalaʻi ki honau hoá e founga ʻoku tokoni ai e ngaahi kī ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ke ʻomi ʻa e kakaí kia Sīsū Kalaisí.

ʻIuniti Hokó (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 17–19)

Talaange ki he kau akó te nau ako ʻi he ʻiuniti hokó fekauʻaki mo e kau tangata naʻe fili ke hoko ko ha kau fakamoʻoni ke nau mamate ki he ʻū lauʻi peleti koulá, ko e Liahoná, mo e ngaahi meʻa toputapu kehé. Te nau lau e talanoa ʻo e Fakamoʻuí ʻi Heʻene mamahi ʻi he ngoue Ketisemaní mo e funga kolosí. Te nau lau foki e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí fekauʻaki mo e founga te tau lava ai ʻo fakaʻehiʻehi mei he faʻahinga mamahi peheé.