Seminelí
Lēsoni 132: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:22–83


Lēsoni 132

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:22–83

Talateú

Naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ʻi he ʻaho 19 ʻo Sānuali 1841, ke langa ha temipale ʻi Nāvū, ʻIlinoisi. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻeni ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124, ʻa e ngaahi tāpuaki ʻe lava ke maʻu ʻe he Kāingalotú ʻo kapau te nau faivelenga ʻi hono langa ʻo e temipalé. Naʻe fekau foki ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke langa ha fale ʻe lava ke nofo ai ʻa e kau fefonongʻakí ʻi Nāvū.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:22–41, 56–83

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke langa ha temipale pea mo ha fale maʻá e kau ʻaʻahi ʻi Nāvuú

Kimuʻa e kalasí, hiki e fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé: Ko e hā ha meʻa kuó ke aʻusia naʻe fie maʻu ki ai ha taimi, ngāue, pe feilaulau lahi ʻi ho tafaʻakí? ʻI he aʻu mai ʻa e kau akó, kole ange ke nau mateuteu ke tali e fehuʻi ko ʻení. Hili e fakataha lotú, kole ki ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi talí mo e kalasí.

  • Ko e hā naʻe feʻunga ai pē hoʻo lavameʻá mo e taimi, ngāue, pe feilaulau naʻe fie maʻu ki aí?

Fakamatalaʻi ange ʻi heʻene aʻu ki he 1841 ne hiki ha konga lahi ʻo e Kāingalotú ki Nāvū, ʻIlinoisi. Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:25–27, ʻo kumi e meʻa naʻe fekau ʻe he ʻEikí ke fai ʻe he Kāingalotu ʻi Nāvuú.

  • Ko e hā naʻe fekau ʻe he ʻEikí ke fai ʻe he Kāingalotú?

  • Ko e hā naʻe finangalo ʻa e ʻEikí ke fakaʻaongaʻi ʻe he Kāingalotú ke langa ʻaki e temipalé?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:28. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ʻuhinga naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ki he fie maʻu ke langa ʻe he Kāingalotú ha temipalé.

  • Ko e hā naʻe fie maʻu ai ke langa ʻe he Kāingalotú ha temipalé? (Ke ʻi ai ha feituʻu ke hāʻele mai ki ai ʻa e ʻEikí pea toe fakafoki mai e kakato ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.)

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e kupuʻi lea ko e “kakato ʻo e lakanga fakataulaʻeikí” ʻi he veesi 28, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmitá:

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

“ʻOku maʻu ʻe he tangata kotoa pē ʻoku faivelenga pea te ne maʻu ʻa e ngaahi ouau mo e ngaahi tāpuaki ko ʻení ha kakato ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, pea kuo folofola ʻa e ʻEikí ʻʻokú ne ngaohi ʻa kinautolu ke nau tatau ʻi he mālohi, pea mo e ivi, pea mo e pule’ [T&F 76:95 vakai foki, T&F 88:107. … Kuo fakaʻatā ʻe he ʻEikí ke maʻu ʻe he tangata kotoa pē ʻi he Siasí ni, ʻo fakafou ʻi heʻene talangofuá, ʻa e kakato ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he ngaahi ouau ʻo e temipalé. He ʻikai lava ʻo maʻu ʻeni ʻi ha toe feituʻu kehe” (ʻi he Doctrines of Salvation, fakatahatahaʻi ʻe Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 3:132–33).

Fakamatalaʻi ange ʻe lava ke maʻu ʻe he kāingalotu kotoa pē ʻo e Siasí—tangata mo fafine— ʻa e kakato ʻo e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi hono maʻu ʻa e ngaahi ouau kotoa pē ʻo e temipalé. Te tau lava ʻo maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki kotoa pē ʻoku finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke foaki ki Heʻene fānaú, ʻo fakafou ʻi he ngaahi ouau ko ʻení. Fakamahinoʻi ange naʻe kamata hono fakafoki mai e ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava ʻo e temipalé ʻi he Temipale Ketilaní ka naʻe teʻeki ke kakato. Naʻe fakaʻatā ʻe hono langa ha temipale ʻi Nāvuú ke hokohoko atu hono fakafoki mai ʻo e ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava ʻo e temipalé (vakai, T&F 124:28, 40–41).

  • Ko e hā ʻa e ouau? (Ko ha ngāue toputapu, ʻoku fakahoko ʻi he mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.)

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻi ai ha ngaahi ouau ʻoku mahuʻinga ki he hakeakiʻí, pea ko e lahi taha ʻo e ngaahi ouau fai fakamoʻui ko ʻení ʻoku fakahoko pē ʻi he temipalé. Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:29, ʻo kumi ha taha ʻo e ngaahi ouau mahuʻinga ko ʻeni ʻo e temipalé ʻa ia naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻoku fie maʻu ke fakafoki maí. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ne nau maʻú.

Fakamatalaʻi ange naʻe fuofua akoʻi ʻe Siosefa Sāmita ʻi he ʻaho 15 ʻo ʻAokosi 1840, ʻe lava ke fakahoko ʻa e ngaahi ouau ʻo e fakamoʻuí ki he kau mēmipa honau fāmilí mo e kaungāmeʻa ne pekia teʻeki maʻu ʻa e faingamālie ke maʻu ʻa e ongoongoleleí (vakai, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 467). Hili e fanongonongo ko ʻení, naʻe fakahoko e ngaahi papitaiso lahi maʻá e kau pekiá ʻi he Vaitafe Misisipí pe ngaahi vai ofi maí.

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:30–34. Kole ki he he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ʻa e fakahinohino ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e feituʻu ʻoku fie maʻu ke fakahoko ai e ouau ʻo e papitaiso maʻá e kau pekiá.

  • Ko e fē feituʻu naʻe folofola e ʻEikí naʻe fie maʻu ke fakahoko ai ʻa e ouau ʻo e papitaiso maʻá e pekiá kae lava ke Ne tali iá? Ko e hā naʻe fakangofua ai ʻe he ʻEikí e Kāingalotú ke fakahoko fakataimi ʻa e papitaisó ʻo mavahe mei he temipalé?

ʻĪmisi
Nauvoo Temple

Te ke fie fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo e Temipale Nāvū (Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 118; vakai foki, LDS.org). Fakamatalaʻi ange ne hili hono maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124, naʻe vave e fakalakalaka ʻa e ngāue ʻi he temipalé. ʻI he kakato ha konga ki lalo ʻo e temipalé, naʻe talaange ʻe Siosefa Sāmita ki he Kāingalotú ʻi he ʻaho 3 ʻo ʻOkatopa 1841, “He ʻikai toe fakahoko ha papitaiso maʻá e kakai pekiá, kae ʻoua kuo lava ke fakahoko ʻa e ouaú ʻi he Fale ʻo e ʻEikí. … ʻOku folofola ʻe he ʻEikí!” (Ngaahi Akonaki: Siosefa Sāmita, 543–544). ʻI he ʻaho 21 ʻo Nōvema 1841, hili hono langa mo fakatapui ha faiʻanga papitaiso ʻi he konga ki lalo ʻo e Temipale Nāvuú, naʻe toe hoko atu e papitaiso maʻá e kau pekiá. (Vakai, Church History in the Fulness of Times Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2003], 251–52; Ngaahi Akonaki: Siosefa Sāmita, 543–44.)

ʻĪmisi
baptismal font

ʻI hono langa e Temipale Nāvuú, naʻe fakahinohinoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke langa ʻa e faiʻanga papitaisó ʻi he konga ki laló, ʻi he tuʻa ʻo ha fanga pulu ʻe toko hongofulu mā ua, ʻa ia naʻa nau fakafofongaʻi e faʻahinga ʻe toko hongofulu mā ua ʻo ʻIsilelí.

  • Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124, ko e fē pē ʻa e feituʻu ʻe lava ke maʻu ai ʻa e kakato ʻo e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki hono huhuʻi ʻo e kakai moʻuí mo e kau pekiá fakatouʻosi? (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e tokāteline ko ʻení: Ko e temipalé pē ʻa e feituʻu te tau lava ʻo maʻu ai e kakato ʻo e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki hono huhuʻi ʻo e kakai moʻuí mo e kau pekiá.)

  • Naʻe fakaʻaiʻai fēfē nai ʻe he tokāteline ko ʻení ʻa e Kāingalotú ke fai ʻa e ngaahi feilaulau ʻoku fie maʻu ke langa ai ha temipale ʻi Nāvuú?

Ke tokoni ke ongoʻi ʻe he kau akó ʻa e moʻoni mo e mahuʻinga ʻo e tokāteline ko ʻení, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoní. (Mahalo te ke fie ʻoange ki he tokotaha ako takitaha ha tatauʻo e leá.)

ʻĪmisi
Palesiteni Thomas S. Monson

“ʻOku ʻiloʻi ʻe kinautolu ʻoku mahino ki ai ʻa e ngaahi tāpuaki taʻengata ʻoku maʻu mei he temipalé, ʻoku ʻikai ha feilaulau ia ʻe fuʻu lahi, pe totongi ʻe fuʻu mamafa, ha faingataʻa ʻe fuʻu tōtuʻa, kehe pē ke maʻu e ngaahi tāpuaki ko iá. He ʻikai ha ngaahi maile ia ʻe fuʻu lahi ke fonongaʻiá, ngaahi fakafeʻātungia ke ikunaʻi pe taʻefiemālie ʻe taʻe lava ke kātakiʻí. ʻOku mahino kiate kinautolu ʻoku feʻunga pē ʻa e ngaahi feilaulau mo e ngāue kotoa ʻoku fai ke maʻu ai e ngaahi ouau fakamoʻui ʻoku maʻu ʻi he temipalé, ʻa ia te tau lava ai ʻi ha ʻaho ʻo toe foki ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi ha fetuʻutaki fakafāmili taʻengata pea fakakoloaʻi ʻaki e ngaahi tāpuaki mo e mālohi he langí” (Ko e Temipale Māʻoniʻoní—Ko ha Maama ki he Māmaní,”Ensign pe Liahona, Mē 2011, 92).

  • Ko e hā e ngaahi feilaulau naʻá ke mei fai kae lava ke moʻui taau mo mateuteu ai ke maʻu ʻa e ngaahi ouau ʻo e temipalé?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:38–41. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea kumi e ʻuhinga naʻe fekau ai ʻe he ʻEikí ʻa Mōsese ke langa ha tāpanekale ʻi he feituʻu maomaonganoá, pea mo e ʻuhinga naʻá Ne fakahinohinoʻi ai ʻa Hono kakaí ke langa ha temipale ʻi he fonua ʻo e talaʻofá. (Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ne ʻikai fakahoko ʻe Mōsese mo hono kakaí e papitaiso maʻá e kau pekiá. Naʻe ʻikai fakahoko ha ngāue maʻá e kau pekiá kae ʻoua kuo kamata ʻe he Fakamoʻuí ʻa e ngāue ko iá ʻi he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié hili ʻEne pekiá.)

  • Fakatatau ki he veesi 38, ko e hā naʻe fekau ai ʻe he ʻEikí e kau ʻIsileli ʻi he kuonga muʻá ke langa ha tāpanekale mo e ngaahi temipalé?

Hiki ʻa e ongo fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé:

Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e temipalé kiate koe? Ko e hā ʻoku langa ai ʻe he Siasí e ngaahi temipalé?

Vahe e kau akó ke ngāue tautau toko ua. Kole ki he tokotaha ako takitaha ke fili ha taha ʻo e ngaahi fehuʻi he palakipoé. Fakaafeʻi e kau akó ke tafoki ki honau ngaahi hoá pea taufetongi ʻi hono tali ʻenau ngaahi fehuʻí ʻo fakatefito ʻi he meʻa ne nau ako ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:25–41. ʻIkai ngata aí, mahalo te ke fie fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú (pe ko e fakakaukau honau ngaahi hoá) mo e kalasí.

Mahalo te ke fie fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:22–24, 56–83 ʻaki hono fakamatalaʻi ange ne ʻikai ngata pē ʻi he temipalé, naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí e Kāingalotú ke langa ha fale ʻe taha naʻe ui ko e Fale Nāvuú, ʻa ia ʻe lava ke nofo ai e kau ʻaʻahi ki Nāvuú.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:42–55

ʻOku fakamatala ʻa e ʻEikí ki he meʻa ʻe hoko kapau ʻe talangofua ʻa e Kāingalotú ki he fekau ke langa ha temipalé

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:42–45, ʻo kumi e meʻa naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻe hoko kapau ʻe langa ʻe he Kāingalotú ʻa e temipalé mo tokanga ki Hono leʻó mo e leʻo ʻo ʻEne kau tamaioʻeikí. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ne nau maʻú.

Fakamatalaʻi fakanounou e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:46–54 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú e meʻa ʻe hokó ʻo kapau te nau langa e temipalé kae ʻikai ke nau tokanga ki Hono leʻó pe ko e leʻo ʻo ʻEne kau tamaioʻeikí. Naʻe toe fakamatala foki ʻa e ʻEikí te Ne tali ʻa e ngaahi feinga ʻa e Kāingalotú ke fakahoko ʻEne ngāué (kau ai hono langa e ngaahi temipalé) ʻo tatau ai pē kapau naʻe taʻofi kinautolu mei hono fai iá koeʻuhí ko e fakatanga ne nau fehangahangai mo iá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:55. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻe fakamoʻoniʻi ʻe he Kāingalotú kiate Iá ʻi he talangofua ki Heʻene fekau ke langa e Temipale Nāvuú.

  • Fakatatau ki he veesi 55, ko e hā ʻoku tau fakamoʻoniʻi ki he ʻEikí ʻi heʻetau talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú? (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku tau fakamoʻoniʻi ʻetau faivelengá ʻi he talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí. Mahalo te ke fie tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki he ngāue, taimi, mo e feilaulau ʻoku faʻa fekauʻaki mo hono tauhi ʻo e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí.

  • ʻE fakaʻaiʻai fēfē koe ʻe he faingamālie ke fakamoʻoniʻi hoʻo faivelenga ki he ʻOtuá ke talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú?

  • Fakatatau ki he veesi 55, ko e hā ha ngaahi tāpuaki kehe naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ʻo kapau te nau langa ha temipale ʻi Nāvuú?

Fakamahinoʻi ange ʻoku taʻengata e natula ʻo e ngaahi tāpuaki ʻo e lāngilangí, moʻui taʻe-faʻa-maté, mo e moʻui taʻengatá naʻe talaʻofa mai ʻi he veesi 55.

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino kiate kitautolu he ʻikai maʻu e ngaahi tāpuaki ko ia ʻoku tau maʻu ʻi heʻetau faivelenga ki he ʻEikí he taimi pē ko iá?

Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki he ngaahi taimi ʻi heʻenau moʻuí ne nau talangofua ai ki ha fekau koeʻuhí ko ha holi ke līʻoa mo faivelenga ki heʻenau Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí. Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá mo e ngaahi ongo fekauʻaki mo hono fakahaaʻi ki he ʻEikí ʻenau līʻoá mo e faivelengá. Fakaafeʻi e kau akó ke kumi ha ngaahi faingamālie ke fakamoʻoniʻi ai ʻenau faivelenga ki he ʻEikí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:45. “[He] ʻikai ueʻi ʻa kinautolu mei honau tuʻuʻangá”

ʻI he fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke langa ha temipalé, naʻá Ne toe talaʻofa foki he “ʻikai ueʻi ʻa kinautolu mei honau tuʻuʻangá.”

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Palesiteni Boyd K. Packer

“Lolotonga ha taimi mātuʻaki faingataʻa, naʻe fai ʻe he ʻEikí ʻa e fakatokanga fefeka taha ʻoku ou ʻilo ʻi he folofolá kotoa. Naʻe fekauʻaki ia mo hono langa ʻo e Temipale Nāvuú. Naʻe ʻilo ʻe he Kāingalotú mei he meʻa kuo nau aʻusiá, kapau te nau kamata langa ha temipale, ʻe hoko ha ngaahi fakatanga fakamamahi, ko ia naʻa nau fakatoloi ai. Naʻe fakalōloa ʻe he ʻEikí ʻa e taimí pea folofola, ‘Kapau [he] ʻikai te mou fai ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi he ʻosi ʻa e taimi kuo tuʻutuʻuní ʻe liʻaki ʻa kimoutolu ko e siasi, fakataha mo homou kau pekiá, ʻoku folofola ʻe he ʻEiki ko homou ʻOtuá [T&F 124:32].

“ʻOku faʻa taʻetokangaʻi ha talaʻofa fakaofo ʻi he fakahā ko iá: ʻKapau ʻe tokanga ʻa hoku kakaí ki hoku leʻó, pea ki he leʻo ʻo ʻeku kau tamaioʻeiki ʻa ia kuó u fili ke tataki ʻa hoku kakaí, vakai, ko e moʻoni ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, [he] ʻikai ueʻi ʻa kinautolu mei honau tuʻuʻangá’ [T&F 124:45].

“Manatuʻi ʻa e talaʻofa ko ʻení; falala ki ai. ʻOku totonu ke hoko ia ko ha fakafiemālie lahi kiate kinautolu ʻoku feinga ke pukepuke fakataha ha fāmili ʻi ha sosaieti ʻoku fakaʻau ke ʻikai toe mahuʻingaʻia, pea aʻu ʻo fakafili ki he ngaahi tuʻunga moʻui ko ia ʻoku mahuʻinga ki ha fāmili fiefiá. …

“ʻOku ou toe fakaongo atu ʻa e talaʻofa ko ia ko kinautolu ʻoku tokanga ki he leʻo ʻo e kau tangatá ni ʻa ia kuo hiki hake ʻe he ʻEikí ‘[he] ʻikai ueʻi ʻa kinautolu mei honau tuʻuʻangá’ [T&F 124:45].

“Ka naʻe muimui mai ʻa e fakatokanga ko ʻení ʻi he talaʻofá: ‘Ka ʻo kapau [he] ʻikai te nau tokanga ki hoku leʻó, pe ki he leʻo ʻo e kau tangatá ni ʻa ia kuó u filí, [he] ʻikai ke tāpuakiʻi ʻa kinautolu’ [T&F 124:46]” (“The Twelve Apostles,” Ensign, Sept. 2005, 20).