Seminelí
Lēsoni 24: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1–22


Lēsoni 24

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1–22

Talateú

ʻI Sune 1829, naʻe fakangāueʻi ai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e tangata fai paaki ko ʻIkipeti B. Kalanitiní ke paaki ha tatau ʻe 5,000 ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻi ha mahuʻinga ko e $3,000. Ka neongo ia, ne ʻikai kamata ʻe Kalanitini hono pākí pe fakatau e taipé kae ʻoua kuo fakapapauʻi mai ʻe totongi e ngāué. ʻI he fakahā ko ia ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19, ʻoku ngalingali naʻe foaki ʻi he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1829, naʻe fekau ʻe he ʻEikí ʻa Māteni Hālisi ke “foaki ha konga ʻo hoʻo koloá … [pea] totongi e moʻua kuó ke alea ki ai mo e tangata fai pākí” (T&F 19:34–35). ʻI hono fakaʻaongaʻi ha konga ʻo ʻene fāmá ko e maluʻí, ne fakapapauʻi fakatāutaha ʻe Māteni Hālisi ʻe totongi e fakamole ki hono pākí kapau he ʻikai tō e fakamolé ʻi hono fakatau ʻo e Tohi ʻa Molomoná.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻa e fakahā ko ʻení, mo hono ngaahi akonaki ʻo e Fakaleleí, ko e “taha ʻo e ngaahi fakahā maʻongoʻonga ne fai ʻi he kuonga fakakosipeli ko ʻení; ʻoku siʻi ha meʻa ʻe mahuʻinga lahi ange ʻi he meʻá ni” (Church History and Modern Revelation, 2 vols. [1953], 1:85).

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1–3

ʻOku fakahā ʻe he Fakamoʻuí naʻá Ne fakahoko ʻa e finangalo ʻo e Tamaí

ʻI he kamata e kalasí, kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha ngaahi meʻa ne kole ange pe ʻe kole ange ke nau fai koeʻuhí ʻoku nau kau ki he Siasí. Hiki ʻenau talí he palakipoé Hili iá pea kole leva ki he kau akó ke nau toe vakaiʻi e lisi he palakipoé pea fili ʻa e ngaahi meʻa ʻe pehē ʻe ha niʻihi ʻoku faingataʻa. (ʻE ala kau ʻi he sīpingá hono totongi e vahehongofulú, ngāue fakafaifekaú, mo e fakatomalá.)

  • Ko e hā ʻe ala faingataʻa ai ki ha kakai ʻe niʻihi ke fai ʻa e ngaahi meʻá ni ?

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e tūkunga fakahisitōlia ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19, lau leʻolahi ʻa e talateu ki he lēsoni ko ʻení.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1–3, ʻo fekumi ki he ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e Fakamoʻuí. Kole ki he kau akó ke nau lipooti ʻa e meʻa ne nau maʻú. Fakapapauʻi, ko ha konga ʻo e fealēleaʻakí, ʻoku ʻilo ʻe he kau akó ʻa e ngaahi tokāteline ko ʻení : Naʻe fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e finangalo ʻo ʻEne Tamaí. ʻE fakamaauʻi kitatutolu ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fakatatau ki heʻetau ngaahi ngāué . Hiki e saati ko ʻení ʻi he palakipoé, ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi moʻoni ko ʻení ko e ngaahi hingoa ki he ʻotu ʻe ua. Fakaafeʻi e kau akó ke nau tā ha saati tatau ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá pea fakafonu ia lolotonga e lēsoní. Fakaʻatā ha feituʻu lahi ʻi he palakipoé ke fakakakato ai e sātí ʻo hangē ko ʻene hā ʻamui ange ʻi he lēsoní.

Naʻe fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e finangalo ʻo ʻEne Tamaí.

ʻE fakamāuʻi kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fakatatau ki heʻetau ngaahi ngāué.

  • Naʻe mei tokoni fēfē hono ʻiloʻi e ngaahi moʻoni ko ʻeni kau ki he Fakamoʻuí ke ongoʻi ʻe Māteni Hālisi ha nonga fekauʻaki mo ʻene fili ko ia ke fakatau atu e konga lahi ʻo ʻene fāmá?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:4–12

ʻOku fakamatalaʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e tautea lauikuongá pe taʻengatá

Hiki ʻi he saati he palakipoé ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:4–12 ʻi lalo he tefito ko e “ʻE fakamāuʻi kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fakatatau ki heʻetau ngaahi ngāué.” Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:4, ʻo fekumi ki ha foʻi moʻoni fekauʻaki mo e fakamaau ko ia ʻoku totonu ke tau fakakaukau kotoa ki aí. Kole ange kiate kinautolu ke lipooti e meʻa ne nau maʻú. ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi fakalea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e tokāteline ko ʻení: Kuo pau ke fakatomala ʻa e kakai kotoa pē pe te nau mamahi . Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne hiki ʻa e tokāteline ko ʻení he palakipoé ʻi lalo ʻi he “Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:4–12.”

Fakamatalaʻi ange ʻoku maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:5 ʻa e fakamatala ʻa e Fakamoʻuí he ʻikai ke Ne fakafoki ʻEne ngaahi fakamāú. ʻOku ʻuhinga ʻeni ko kinautolu ʻoku ʻikai fakatomalá te nau mamahi ʻi ha tautea ki heʻenau ngaahi angahalá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:5. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he founga naʻe fakamatalaʻi ʻaki ʻe he Fakamoʻuí ʻa e tuʻunga ʻo kinautolu ʻoku ʻikai ke fakatomalá, ko ia ai te nau maʻu ʻEne ngaahi fakamāú.

Hiki ʻa e kupuʻi lea ko ʻení ʻi he palakipoé ʻi lalo he “Kuo pau ke fakatomala ʻa e kakai kotoa pē pe te nau mamahi”: Ko e tautea lauikuonga pe taʻengata.

  • Ko e hā ʻokú ke fakakaukau ki ai ʻi hoʻo fanongo pe lau ʻa e kupuʻi lea “tautea lauikuonga pe taʻengatá”?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:6–12, ʻo fekumi ki he founga ʻoku fakamatalaʻi ʻaki ʻe he ʻEikí ʻa e tautea lauikuongá pe taʻengatá. Hili e tali ʻa e kau akó, tāmateʻi ʻa e ngaahi lea lauikuonga pe taʻengatá ʻi he palakipoé pea fetongi kinautolu ʻaki e foʻi lea ʻa e ʻOtuá.

  • Ko e hā ʻokú ke fakakaukau ki ai ʻi he taimi ʻokú ke lau pe fanongo ai ki he kupuʻi lea “tautea ʻa e ʻOtuá”?

ʻE ala fie maʻu ke ke fakamatalaʻi ange ʻoku ʻikai ʻuhinga e ngaahi lea ko e tautea lauikuonga mo e tautea taʻengata ʻi he folofolá, ki he lōloa ʻo e taimi ʻe mamahi ai ʻa e kakaí ʻi heʻenau ngaahi angahalá. Naʻe folofola e Fakamoʻuí, “ko e lauikuongá au, pea ko e tautea ko ia ʻoku fai ʻi hoku nimá ko e tautea lauikuongá ia, he ko hoku hingoá ko Lauikuonga” (T&F 19:10). Ko ia, ʻi Heʻene lea kau ki he tautea lauikuongá pe ko e tautea taʻengatá, ʻokú Ne folofola ʻo kau ki he tautea ko ia te Ne fakahoko ʻo fakatatau ki he fono fakalangi mo e ngaahi fie maʻu ʻo e fakamaau totonú.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:13–22

ʻOku folofola ʻa e Fakamoʻuí ʻo kau ki Heʻene mamahi koeʻuhí ko e angahalá

Hiki ʻi he saati he palakipoé ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:13–17 ʻi he kōlomu ko ia ʻoku ui ko e “ʻE fakamāuʻi kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fakatatau mo ʻetau ngaahi ngāué.” Fakamatalaʻi ange ʻoku hā ʻi he veesi 13–17 ha fakatokanga ki he kau mēmipa ʻo e Siasí. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:13–17, ʻo fekumi ki he ngaahi nunuʻa kiate kinautolu ʻoku nau fili ke ʻoua te nau fakatomalá.

  • Ko e hā ʻe hoko kiate kinautolu ʻoku nau fili ke ʻoua ʻe fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tokāteline ko ʻení: ʻE mamahi ʻa kinautolu ʻoku nau fili ke ʻoua te nau fakatomalá ʻi he tautea ki heʻenau ngaahi angahalá. Hiki ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení he palakipoé ʻi lalo ʻi he “Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:13–17.”)

Hiki ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:16–19 ʻi he ʻotu ko ia ʻoku ui ko e “ʻE fakamāuʻi kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fakatatau mo ʻetau ngaahi ngāué.” Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:16–19. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he ʻuhinga ne ʻomi ʻe he Fakamoʻuí ki he ʻuhinga naʻá Ne fuesia ai ʻetau ngaahi angahalá.

  • Ko e hā e ʻuhinga ne ʻomi ʻe he Fakamoʻuí ki he ʻuhinga naʻá Ne mamahi koeʻuhí ko ʻetau angahalá? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e tokāteline ko ʻení: Naʻe mamahi e Fakamoʻuí koeʻuhí ko ʻetau angahalá kae lava ke tau fakatomala pea ʻikai mamahi ʻo hangē ko Iá.)

  • Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā naʻe lava ai ke fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá? (ʻI he tali ʻa e kau akó, hiki e fakamatala ko ʻení ʻi he saati he palakipoé ʻi lalo ʻi he “Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:16–19Naʻe totongi ʻe he mamahi ʻa Sīsū Kalaisí mo Hono taʻataʻa fakaleleí ʻa e ngaahi fie maʻu ʻa e fakamaau totonú. Ko ia, ʻoku ʻoatu ʻa e ʻaloʻofá kiate kinautolu ʻoku fakatomalá.)

  • ʻOku uesia fēfē ʻi hono ʻiloʻi ʻa e ngaahi moʻoni kuo tau ʻilo he ʻaho ní hoʻo holi ke fakatomalá?

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e fili ʻoku tau maʻu kotoa pē ke fakatomala pe mamahi ʻi he tautea ki heʻetau ngaahi angahalá, fakaafeʻi ha taha ʻo kinautolu ke ne lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Niila A. Mekisuele ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Neal A. Maxwell

“Te tau iku ʻo fili e founga moʻui ʻa Kalaisí pe ko e founga ʻo ʻEne mamahí! Ko e ‘mamahi ʻo hangē pē ko aú’ (T&F 19:16–17), pe ko e ikunaʻi ‘ʻo hangē pē ko [ʻEne] … ikunaʻí (Fakahā 3:21)” (“Overcome … Even As I Also Overcame,” Ensign, May 1987, 72).

Hiki ʻi he saati he palakipoé ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:15, 18–19 ʻi lalo he ʻuluʻi tohi “Naʻe fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e finangalo ʻo ʻEne Tamaí.”

Fakamatalaʻi ange ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakamatala ki he faingataʻaʻia ʻa Sīsū Kalaisí ʻoku fai ia ʻe ha taha makehe meiate Ia (vakai, Mātiu 26:36–39; Luke 22:39–44). ʻOku hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19 ʻa e fakamatala fakatāutaha ʻa e Fakamoʻuí ki Heʻene faingataʻaʻiá. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:15, 18–19, ʻo fekumi ki he founga naʻe fakamatalaʻi ʻaki ʻe he Fakamoʻuí ʻa e mamahi naʻá Ne aʻusia lolotonga e Fakaleleí. Mahalo te ke fie maʻu ke fokotuʻu ange ke nau fakaʻilongaʻi e meʻa ʻoku nau ʻiló. Tānaki atu ʻa e tali ʻa e kau akó ki he palakipoé ʻi lalo ʻi he “Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:15, 18–19.” ʻE lava ke hangē ʻa esaati fakaʻosí ko ʻení:

Naʻe fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e finangalo ʻo ʻEne Tamaí.

ʻE fakamaauʻi kitatutolu ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fakatatau ki heʻetau ngaahi ngāué.

T&F 19:15, 18–19

Naʻe fakamamahi fau, fuʻu lahi fakamanavahē, pea faingataʻa ke kātakiʻi e faingataʻaʻia ʻa e Fakamoʻuí.

Naʻe langaki ʻe he mamahí ʻa e tetetete ʻa e Fakamoʻuí koeʻuhí ko e mamahí pea tafe ʻa e totó ʻi he ava kotoa ʻo hono kilí.

Naʻe mamahiʻia fakatuʻasino mo fakalaumālie fakatouʻosi ʻa Sīsū Kalaisi.

Naʻe lotu ʻa e Fakamoʻuí ke fakahaofi Ia mei hono inu ʻo e ipu mahí.

Naʻe fakahoko ʻe he Fakamoʻuí ʻa e finangalo ʻo e Tamaí pea “fakaʻosi ʻa [ʻEne] ngaahi teuteu ki he fānau ʻa e tangatá” (T&F 19:19).

T&F 19:4–12

Kuo pau ke fakatomala ʻa e kakai kotoa pe mamahi.

Ko e tautea ʻa e ʻOtuá

T&F 19:13–17

Ko kinautolu ʻoku nau fili ke ʻoua ʻe fakatomalá te nau mamahi ʻi he tautea ʻo ʻenau ngaahi angahalá.

T&F 19:16–19

Naʻe totongi ʻe he mamahi ʻa Sīsū Kalaisí mo Hono taʻataʻa fakaleleí ʻa e ngaahi fie maʻu ʻa e fakamaau totonú. Ko ia, ʻoku ʻoatu atu ʻa e ʻaloʻofá kiate kinautolu ʻoku fakatomalá.

  • Ko e hā ʻokú ke ongoʻi kau ki he mamahi ʻa e Fakamoʻuí ʻi he tautea ki hoʻo ngaahi angahalá?

  • Naʻe mei tokoni fēfē kia Māteni Hālisi e ʻilo fekauʻaki mo e mamahi ʻa e Fakamoʻuí, ʻi heʻene fakakaukauʻi e ngaahi meʻa hangē ko e mole ʻa e ngaahi peesi ʻe 116 pe foaki ha konga ʻo ʻene koloá ke fakapaʻanga hono paaki ʻo e Tohi ʻa Molomoná?

  • Ko e fē ha taimi kuo tokoniʻi ai koe ʻe hoʻo ʻilo ki he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí ke ke fehangahangai mo ha meʻa faingataʻa? (Fakamanatu ki he kau akó ʻoku fuʻu toputapu pe fakatāutaha ha ngaahi aʻusia ke nau vahevahe.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:20. Kole ki he kau akó ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ha kupuʻi lea ʻoku ʻuhinga ki ha taimi naʻe aʻusia ai ʻe Māteni Hālisi ha mamahi koeʻuhí ko ʻene ngaahi angahalá.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe iku fakamamahi ai e mavahe ʻa e Laumālié?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau toe lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:13, 15, 20, ʻo kumi ʻa e fekau ʻi he veesi takitaha mo e ngaahi fakatokanga ʻi he veesi 15 mo e 20.

  • ʻOku fakamoʻoniʻi fēfē ʻe he fekau ʻa e ʻEikí ke fakatomalá ʻEne ʻofa kiate kitautolú?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau hiki ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá ʻenau ngaahi fakamoʻoní fekauʻaki mo ha taha ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ne nau ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1–22.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19 Talateu ʻo e vahé. Ko “ha fekau ʻa e ʻOtuá ka ʻoku ʻikai ʻa e tangata, kia Māteni Hālisi”

ʻI Māʻasi ʻo e 1830, hili ha ngaahi māhina lahi, ngalingali ne maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19, naʻe mamata tonu ʻa Siosefa Naiti ko e Lahí ki ha fepōtalanoaʻaki ʻa Siosefa Sāmita mo Māteni Hālisi fekauʻaki mo hono fakatau atu ʻo e Tohi ʻa Molomoná:

“He ʻikai fakataua e ngaahi Tohí he ʻoku ʻikai ha Taha te ne fie maʻu kinautolu.[’] ʻOku pehē ʻe Siosefa, ‘ʻOku ou tui ʻe fakataua kinautolu.’ ʻOkú ne pehē, ‘ʻOku ou fie maʻu ha Fekau [pe fakahā mei he ʻEikí].’ ʻOku pehē ʻe Siosefa, ‘Ko e hā hono ʻuhingá, fakakakato ʻa ia kuó ke maʻú.’ ʻOkú ne pehē, ‘Ka, kuo pau ke u maʻu ha Fekau.’ … Naʻá ne vili tuʻo tolu pe tuʻo fā kuo pau ke ne maʻu ha Fekau” (Dean Jessee, “Joseph Knightʻs Recollection of Early Mormon History,” BYU Studies, vōliume 17, fika 1 [1976], 37).

Hangē ʻoku ʻuhinga ʻa e fakahinohino ʻa Siosefa Sāmita ke “fakakakato ʻa ia kuó ke maʻú” ki he fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19, ʻa ia kuo ʻosi foaki ʻe he ʻOtuá kia Māteni Hālisi ha fekau ke “foaki loto-fiemālie [ʻa ʻene koloá] ki hono paaki ʻo e Tohi ʻa Molomoná” (T&F 19:26).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava19:2, 19. “Kuó u fakahoko mo fakaʻosi ʻa e finangalo ʻo Ia ʻa ia ʻoku ʻaʻana aú”

ʻĪmisi
ʻEletā Neal A. Maxwell

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko “hono fakavaivaiʻi ko ia ha loto ʻo ha taha ʻa e meʻa fakafoʻituitui makehe pē ʻoku tau maʻu te tau lava ʻo foaki ki he ʻOtuá. Ko e ngaahi meʻa lahi kehe ʻoku tau ‘foakí’ …ko e ngaahi meʻa ia kuó Ne ʻosi foaki pe fakaʻatā mai kiate kitautolu. Ka neongo ia, ʻi he faifai pea tau tukuloló, ʻaki hono tuku hotau loto fakafoʻituituí ke tukulolo ki he finangalo ʻo e ʻOtuá, ʻoku tau foaki moʻoni leva ha meʻa kiate Ia! Ko e meʻa pē ia ʻe taha ʻoku ʻatautolu moʻoni ke foakí!” (“Swallowed Up in the Will of the Father,” Ensign, Nov. 1995, 24).

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá naʻe loto fiemālie maʻu pē ʻa e Fakamoʻuí ke tukulolo ki he finangalo ʻo e Tamaí:

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

“Ko e meʻa ʻoku hangē naʻe fakamamafaʻi ʻe Kalaisi ʻi Hono misioná—ʻo mahulu hake ʻi he ngaahi ʻulungaanga lelei fakatāutahá pea mahulu hake ʻi he ngaahi malanga fakaʻofoʻofá pea ʻi he fai fakamoʻuí, ko ʻEne tukulolo Hono finangaló ki he finangalo ʻo e Tamaí” (“Therefore, What?” [lea ki he kau faiako fakalotu ʻa e CES, ʻaho 8 ʻo ʻAokosi 2000], 8, LDS.org).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:6, 11–12. “Ko e mamahi lauikuongá” mo e “tautea taʻengatá”

Naʻe fai ʻe Palesiteni J. Lūpeni Kalake ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e fakakaukau ko ʻeni ʻo kau ki he “tautea ʻa e ʻOtuá”:

ʻĪmisi
Palesiteni J. Reuben Clark Jr

“ʻI he hāʻele mai ʻa e ʻEikí ke ʻomi hotau palé … mo hotau tauteá, ʻoku ou ongoʻi ʻe foaki [ʻe he Fakamoʻuí] ʻa e tautea ʻa ia ko e siʻisiʻi taha ia ʻe fakatonuhiaʻi ʻe heʻetau maumau-fonó. ʻOku ou tui te ne ʻomi ki heʻene fakamaau totonú ʻa e kotoa ʻo e ʻofa taʻe fakangatangatá mo e tāpuakí mo e ʻaloʻofá mo e angaʻofa mo e mahino ʻa ia ʻokú ne maʻú. …

“Pea ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku ou tui ko e taimi ko ia ke fakapaleʻi hotau ngaahi ʻulungaanga leleí, te Ne foaki kiate kitautolu e lahi taha ʻe malava ke foakí, ʻi he fakakaukau ki he hia kuo tau fakahokó” (“As Ye Sow … ,” Brigham Young University Speeches of the Year [Mē 3, 1955], 7).

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻa e ʻuhinga ʻo e mamahi lauikuongá mo e tautea taʻengatá:

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

“ʻOku tau ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻa e tautea taʻengatá, pe tautea lauikuongá, ʻe kātekina ʻe ha tangata e tautea ko ʻení ʻo taʻengata. … ʻI he totongi ʻe ha tangata ʻa e tautea ʻo ʻene angakoví pea fakatomala ʻi he loto fakatōkilalo, ʻo maʻu ʻa e ongoongoleleí, ʻokú ne hū ki tuʻa mei he fale fakapōpulá pea ʻoku vahe ia ki ha puleʻanga ʻo e nāunaú ʻo fakatatau ki hono mahuʻingá mo e leleí” (Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–1956], 2:160).

Naʻe ʻomi ʻe ʻEletā Sēmisi E. Talamesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha ngaahi ʻilo makehe fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻo e tautea taʻengatá:

ʻĪmisi
ʻEletā James E. Talmage

“‘Oku ʻikai ʻuhinga ʻa e ʻtautea taʻengatá’ … ʻe ʻai ke kātakiʻi mo mamahi taʻengata mo lauikuonga ʻa e tokotaha mamahí pe tokotaha faiangahala fakafoʻituituí. He ʻikai tauhi ha tangata ʻi heli ʻo lōloa ange ʻi he meʻa ʻoku fie maʻu ke ʻomi ia ki ha tuʻunga feʻunga ki ha meʻa lelei angé. ʻI heʻene aʻu ki he tuʻunga ko iá ʻe fakaava ʻa e ngaahi matapā ʻo e fale fakapōpulá pea ʻe ʻi ai ha fiefia ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi kau tau ʻa ia ʻoku nau talitali lelei ia ki ha tuʻunga lelei angé” (ʻi he Conference Report, Apr. 1930, 97; vakai foki, Doctrine and Covenants Student Manual, 2nd ed. [tohi lēsoni ʻa e Potungāue Ako ʻa e Siasí, 2001], 37).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:20. “ʻI he taimi naʻá ku toʻo atu ai ʻa hoku Laumālié”

Mahalo ne ʻuhinga e kupuʻi lea “ʻi he taimi naʻá ku toʻo atu ai ʻa hoku Laumālié” ki he aʻusia naʻe foua ʻe Māteni Hālisi hili ʻene fakamoleki ʻa e ngaahi peesi ʻe 116 ʻo e Tohi ʻa Molomoná. Ne manatu ʻa Lusi Meki Sāmita, ko e faʻē ʻa Siosefá, ki he taimi naʻe fakahaaʻi ai ʻe Māteni Hālisi kia Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e tohi ne molé naʻá ne “kalanga ʻi ha leʻo ʻita lahi, ‘ʻOiauē, kuo mole hoku laumālié! Kuo mole hoku laumālié!’” (History of Joseph Smith by His Mother, ed. Preston Nibley [1958], 128).

ʻE lava ke hoko ʻa e mamahi ʻi he angahalá ʻi he moʻui fakamatelié pea hili ʻetau maté. ʻI heʻetau faiangahalá, ʻoku mavahe ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻo ʻikai ke tau maʻu ʻa e fakafiemālié mo e mālohi fai fakamaʻa ʻo ʻEne ʻi aí. ʻI Heʻene mamaʻó, ʻoku tau “ʻahiʻahiʻi” e faingataʻa naʻe aʻusia ʻe he Fakamoʻuí ʻi Heʻene mamahi koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá. ʻOku hanga ʻe he founga fakatomalá ʻo ʻai ke tau malava ʻo fakalelei mo ʻetau Tamai ʻi Hēvaní pea toe fiefia ʻi he takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, mo hono ngaahi tāpuakí kotoa.

Naʻe lea ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ki he fehokotaki ʻi he mole ʻa e takaua ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní mo e fie maʻu ke fakatomalá:

ʻĪmisi
Palesiteni Henry B. Eyring

“Kapau ʻoku faingataʻa ke ke ongoʻi e Laumālie Māʻoniʻoní, te ke ala fifili ʻi he fakalaulauloto pe ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻoku fie maʻu ke ke fakatomalaʻi pea maʻu ai ʻa e fakamolemolé” (“Gifts of the Spirit for Hard Times,” Ensign pe Liahona, June 2007, 23).