Seminelí
Lēsoni 72: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66


Lēsoni 72

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66

Talateú

Hili hono papitaiso ʻo Uiliami E. Makalelini ʻi he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1831, naʻá ne tali ha ui ke malanga ʻaki e ongoongoleleí. Naʻá ne fononga ʻi ʻOkatopa ki ʻOhaiō ke kau atu ki ha konifelenisi ʻa e Siasí. Naʻá ne fetaulaki ai mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, pea ʻi he ʻaho 29 ʻo ʻOkatopa 1831, naʻá ne kole kia Siosefa Sāmita ke fehuʻi ki he ʻEikí maʻana. Ko e tali ki he kolé ni, naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66. ʻOku maʻu ʻi he fakahā ko ʻení ha ngaahi faleʻi pau fekauʻaki mo e tuʻunga fakalaumālie ʻo Misa Makaleliní, hono uiuiʻi ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, pea mo ʻene malava ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki maʻongoʻongá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66:1–3

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ʻoku faitāpuekina ʻa Uiliami E. Makalelini koeʻuhí he kuó ne tali ʻa e ongoongoleleí

Kimuʻa pea fai e kalasí, tā ʻa e fakatātā ko ʻení ʻi he palakipoé.

ʻĪmisi
line diagram

ʻI he kamata e kalasí, fakaafeʻi e kau akó ke nau vakaiʻi fakalelei ʻa e fakatātā ʻi he palakipoé. Kole ange ke nau fakalaulauloto fakalongolongo ki he feituʻu te nau fokotuʻu ai kinautolu ʻi he fakatātaá. Toe fokotuʻu ange foki ke nau fakakaukau ki he feituʻu ʻoku nau ʻunu ki aí—ofi ange ki he ʻOtuá pe mamaʻo meiate Ia. Pea fakaafeʻi leva ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki ha ngaahi founga ʻe lava ke tau ʻunuʻunu ofi ange ai ki he ʻOtuá.

ʻĪmisi
Palesiteni Henry B. Eyring

“Kapau ʻokú ke loto ke vāofi mo ha taha kuó ke ʻofa ai, ka ʻoku ʻikai ke mo vāofi, ʻokú ke ʻiloʻi ʻa e founga ke fai ki aí. Te ke kumi ha founga ke ke talanoa mo kinautolu, te ke fakafanongo kiate kinautolu, pea te ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi founga ke mo fetokoniʻaki aí. Ko e lahi ange ʻene hokó, mo ʻene fuoloa angé, ko e loloto ange ia ʻa e fehokotaki ʻo e ʻofá. Kapau ʻe ʻosi atu ha taimi lahi ʻoku ʻikai ha feleaʻaki, fakafanongo, mo fai ha meʻa, ʻe vaivai leva ʻa e fehokotakí.

“ʻOku haohaoa mo māfimafi ʻa e ʻOtuá, pea ʻoku tau matelie. Ka ko ia ʻetau Tamaí, ʻokú Ne ʻofa ʻiate kitautolu, pea ʻokú ne foaki mai ʻa e faingamālie tatau ke ofi ange ai kiate ia ʻo hangē pē ha kaungāmeʻa ʻofá. Pea te ke fai ia ʻi he founga tatau pē: ʻi he leá, fakafanongó, mo hono fakahokó“ (To Draw Closer to God,”Ensign, May 1991, 66).

  • Fakatatau kia Palesiteni ʻAealingi, ko e hā e founga ʻe lava ke tau ʻunuʻunu ofi ange ai ki he ʻOtuá? ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke lea, fakafanongo, pea fakahoko?

Fakamatalaʻi ange ʻi he ngaahi fuofua ʻaho ʻo e Siasí, ne ʻunu ofi ange ai ha tangata ko Uiliami E. Makalelini ki he ʻOtuá ʻi heʻene ako fekauʻaki mo e ongoongolelei kuo fakafoki maí. Naʻe papitaiso ia ʻi he ʻaho 20 ʻo ʻAokosi 1831. Hili pē iá, naʻe fakanofo ia ko ha kaumātuʻa, pea naʻá ne ʻalu fakataha mo Hailame Sāmita ʻi ha ngaahi uike siʻi ko ha faifekau. Naʻá ne fononga ʻi ʻOkatopa 1831 ki ʻOhaiō ki ha konifelenisi ʻa e Siasí. Lolotonga ʻene ʻi aí, naʻá ne fetaulaki ai mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá. ʻI he ʻaho 29 ʻo ʻOkatopá, naʻe lotu ʻa Misa Makalelini ʻi he lilo, ʻo kole ki he ʻEikí ke fakahā ange ʻa e tali ki ha ngaahi fehuʻi pau ʻe nima ʻo fakafou ʻia Siosefa Sāmita. Naʻe kole ai ʻe Misa Makalelini ha fakahā, ʻo ʻikai talaange kia Siosefa Sāmita. ʻI hono hiki ʻe he Palōfitá e fakahā ʻoku maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66, naʻe ʻilo ai ʻe Misa Makalelini naʻe tali ʻa ʻene ngaahi fehuʻí. Naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ha ngaahi fakahinohino mo e fakatokanga ke tokoni kiate ia ke ne faivelenga pea faifai pē peá ne maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66:1–2. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ki he ngaahi ʻuhinga naʻe tāpuekina ai ʻe he ʻEikí ʻa Misa Makalelini ʻi he taimi ʻo e fakahā ko ʻení.

  • Ko e hā naʻe lava ai ʻe Misa Makalelini ʻo maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki mei he ʻEikí? (Koeʻuhí kuó ne tafoki mei heʻene ngaahi angahalá, maʻu ʻa e ngaahi moʻoni ʻa e ʻEikí, pea tali ʻa e kakato ʻo e ongoongoleleí.)

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 118:3 ʻo kumi e meʻa naʻe fie maʻu ʻe he ʻEikí ke fai ʻe he kau ʻAposetoló. Kole ki he kau akó ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau akó.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “maʻa, kae ʻikai ʻi he meʻa kotoa pē”? (Mahalo te ke fie tokoni ke mahino ki he kau akó neongo naʻe fakalakalaka lahi ʻa Misa Makalelini pea kuo tāpuekina ia ʻi heʻene ngaahi ngāué, ka naʻe kei fie maʻu pē ke ne fakatomala mei ha ngaahi angahala ʻe niʻihi.)

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he faleʻi ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 3? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tokāteline ko ʻení: ʻOku fekauʻi kitautolu ke tau fakatomala mei heʻetau ngaahi angahala kotoa pē. Tohi ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá, kae ʻikai ko ha niʻihi pē?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau toe lau fakalongolongo ʻa e veesi 3, ʻo fekumi ki he meʻa ʻe fai ʻe he ʻEikí ke tokoni ke fakatomala ʻa Uiliami E. Makalelini mei heʻene ngaahi angahalá kotoa pē.

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he veesi ko ʻení fekauʻaki mo e founga ʻe tokoniʻi ai kitautolu ʻe he ʻEikí ʻi heʻetau fakatomalá? (ʻOku totonu ke fakahaaʻi ʻe he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE fakahā mai ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fakatomala mei aí. Tohi ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe ala fakahā mai ai ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fakatomalaʻí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki ha founga ʻe taha te tau lava ai ʻo kole ki he ʻEikí ke tokoni mai ke tau fakatomalá.

ʻĪmisi
Palesiteni Henry B. Eyring

“Ko e taha ʻeni ʻo e ngaahi fehuʻi kuo pau ke tau ʻeke ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi he lotu fakatāutahá, ʻa e: ‘Ko e hā kuó u fai pe taʻe fai he ʻahó ni, ʻa ia ʻoku ʻikai fakahoifua ki he ʻAfio ná? Kapau pē te u lava ʻo ʻiloʻi, te u fakatomala ʻaki hoku lotó kotoa ʻo ʻikai fakatoloi.’ ʻE tali ʻa e lotu loto-fakatōkilalo ko iá” (Do Not Delay,”Ensign, Nov. 1999, 34).

Poupouʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukau ki he ngaahi tāpuaki kuo nau maʻu ʻi heʻenau tafoki mei he angahalá pea tali ʻa e ongoongoleleí. Fakaafeʻi kinautolu ke fekumi ke ʻiloʻi e ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu ke nau fakatomala mei aí kae lava ke nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki lahi ange.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66:4–13

ʻOku fekau e he ʻEikí ʻa Uiliami E. Makalelini ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, siʻaki ʻa e anga taʻemāʻoniʻoni kotoa pē, pea hokohoko faivelenga atu ki he ngataʻangá

Toe vakai ki he talaʻofa ʻa e ʻEikí ke fakahā kia Uiliami E. Makalelini ʻa e ngaahi angahala naʻe fie maʻu ke ne fakatomala mei aí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66:4. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ki ha toe meʻa kehe naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ke fakahā kia Misa Makaleliní. Kole ki he kau akó ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā ʻoku hoko ai e ʻilo ki he finangalo ʻo e ʻOtuá ko ha tāpuaki kiate kitautolú?

Vahevahe ʻa e kau akó ke nau tauhoa. Kole ki he ngaahi hoá ke nau lau fakataha ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66:5–9 ʻo kumi ki he meʻa naʻe fie maʻu ʻe he ʻEikí ke fai ʻe Misa Makaleliní. Kole ki he kau akó ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Fakatatau ki he veesi 8–9, ko e hā e ngaahi tāpuaki ʻe maʻu ʻe Misa Makalelini ʻo kapau te ne fakahoko faivelenga ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí? (ʻE ʻiate ia ʻa e ʻEikí pea tāpuekina ia ke ne lava ʻo fakamālohia ʻa e kau faivelengá mo fakamoʻui ʻa e mahakí.)

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki te tau lava ʻo maʻu ʻi heʻetau muimui ki he finangalo ʻo e ʻEikí kiate kitautolú? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau fakahoko faivelenga ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí, te Ne ʻiate kitautolu mo tāpuakiʻi kitautolu ke tau lava ʻo fakahoko e meʻa ʻokú Ne fie maʻu meiate kitautolú. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻikai ngata pē ʻi hono ʻoange kia Misa Makalelini ha ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e meʻa ke faí, naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ha fakatokanga kiate ia. Kole ki ha tokotaha ako ke lau ʻa e ongo ʻuluaki sētesi ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66:10. Kimuʻa peá ne laú, fakamahinoʻi ange ʻoku kau ʻi he sētesi ʻuluakí ʻa e foʻi lea ko e haʻisia. Fakamatalaʻi ange ʻoku tau haʻisia ki ha meʻa kapau ʻokú ne fakafihiaʻi hotau halá pe ʻai ha fuʻu ngāue faingataʻa ke fakahoko.

  • Naʻe fekau ʻe he ʻEikí ʻa Misa Makalelini ke “liʻaki ʻa e taʻemāʻoniʻoni kotoa pē.” Ko e hā e founga ʻe haʻisia ai ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa Misa Makaleliní ʻi he taʻe-māʻoniʻoní, pe faiangahalá? Ko e hā e founga ʻoku hoko ai e taʻe-māʻoniʻoní ke tau haʻisia fakalaumālie ai?

Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku finangalo ʻa e ʻEikí ke tau siʻaki ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku nau haʻisia ʻetau fakalakalaka fakalaumālié.

Poupouʻi ʻa e kau akó ke fakakaukau fakalongolongo ki ha ngaahi meʻa ʻi heʻenau moʻuí te nau ala haʻisia ai.

Lau leʻolahi ʻa e sētesi hono tolu ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66:10, pea fakaafeʻi e kalasí ke nau kumi ha fakatokanga pau naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kia Misa Makalelini.

  • Fakatatau ki he veesi 10, ko e hā ʻa e ʻahiʻahi ne fefaʻuhi mo Misa Makaleliní?

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he veesi 10, kau ki he ʻilo ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo kitautolu takitahá? (Tokoni ke sio ʻa e kau akó ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻetau ngaahi faingataʻa pau mo e ngaahi ʻahiʻahi paú, ʻo hangē pē ko ʻEne ʻafioʻi ʻa Misa Makaleliní. Fakakaukau ke fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau hiki e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi he tafaʻaki ʻo e veesi 10.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻetau ngaahi faingataʻaʻiá mo e ngaahi ʻahiʻahi paú?

Fakamahinoʻi ange ʻoku ʻikai ngata pē ʻi hono ʻafioʻi hotau ngaahi faingataʻaʻiá mo e ngaahi ʻahiʻahí, ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí hotau mālohingá mo e ngaahi meʻa ʻoku tau malavá. ʻOkú Ne ʻafioʻi ʻa e meʻa kotoa pē kiate kitautolu takitaha. Te tau lava ʻo fekumi pea muimui ki Hono finangaló ʻi he loto falala mo falala kiate Ia, ʻaki ha mahino ʻokú Ne ʻofa mo ʻafioʻi lelei kitautolu.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66:11–13. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ha toe faleʻi naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kia Uiliami Makaleliní. Kole foki ki he kalasí ke nau kumi ʻa e ngaahi tāpuaki naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kapau ʻe muimui ʻa Misa Makalelini ki he faleʻi ko iá. Kole ki he kau akó ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Fakatatau ki he veesi 12, ko e hā ʻoku fie maʻu ke tau fai ke maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá? (Tokoni ke ʻiloʻi ʻe he kau akó kapau te tau hokohoko atu ʻi he faivelenga ki he ngataʻangá, te tau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá. Hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate koe ke hokohoko atu ʻi he faivelenga ki he ngataʻangá?

Fakamatalaʻi ange ʻi hono foaki ʻa e fakahā ko ʻení, naʻe maʻu ʻe Misa Makalelini ha fakamoʻoni ki he ongoongolelei kuo fakafoki maí. Hili hono foaki ʻa e fakahaá, naʻá ne fakamoʻoni ki he uiuiʻi fakapalōfita ʻo Siosefa Sāmitá. Naʻá ne pehē, “Ko Siosefa Sāmitá ko ha Palōfita moʻoni … ʻa e ʻEikí pea … ʻokú ne maʻu ʻa e mālohi mo maʻu ʻa e ngaahi fakahā mei he ʻOtuá” (Tohi meia Uiliami E. Makalelini ki he kāingá, ʻaho 4 ʻo ʻAokosi 1832, RLDS Archives, 4; naʻe hā ʻi he lea ʻa M. Russell Ballard, “What Came from Kirtland” [faeasaiti ʻa e Potungāue Ako ʻa e Siasí maʻá e kakai lalahi kei talavoú, Nov. 6 1994], 8, speeches.byu.edu). Naʻe ngāue faivelenga ʻa Misa Makalelini ʻi he ngaahi taʻu lahi pea naʻe ui ia ke hoko ko e taha ʻo e kau fuofua mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he kuonga fakakosipeli ko ʻení. Ka neongo ia, naʻe ʻikai ke ne hokohoko atu ke faivelenga ki he ngataʻangá. Ko hono moʻoní, naʻá ne fakafepaki ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, pea naʻe tuʻusi ia mei he siasí ʻi he 1838. Mahalo te ke fie lau leʻolahi ʻa e palakalafi ko ʻení:

“Lolotonga e ʻi he fale fakapōpula ʻi Lisimoni, Mīsulí ʻa Siosefá, naʻe ʻalu ʻa Makalelini, ʻa ia ko ha tangata lahi mo mālohi, ki he polisí ʻo kole ʻa e faingamālie ke tā ʻa e Palōfitá. Naʻe fakangofua ia ʻo kapau ʻe fuhu ʻa Siosefa. Naʻe ʻai ʻe he polisí ke ʻiloʻi … ʻa e kole fakamātoato ʻa Makaleliní, ʻa ia naʻe loto ki ai ʻa Siosefa, ʻo kapau ʻe toʻo e sēiní. Naʻe fakafisi leva ʻa Makalelini ke fuhu tukukehe kapau ʻe ʻoange ha pōvai, pea naʻe loto lelei ki ai ʻa Siosefa; ka naʻe ʻikai fakangofua ʻe he polisí ke na fuhu ʻi ha tuʻunga taʻe potupotutatau pehē” (“History of Brigham Young,” Millennial Star, Dec. 17, 1864, 808).

Taki e tokanga ʻa e kau akó ki he fakatātā ʻi he palakipoé, pea fokotuʻu ange ke nau toe fakakaukau pe ko e fē te nau fokotuʻu ai kinautolu ʻi he fakatātā ko iá. Kole ange ke nau fakalaulauloto ki he fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā te ke fai ke ʻunu ofi ange ai ki he ʻOtuá pea ke hokohoko atu ke faivelenga ki he ngataʻangá?

Fakamoʻoni ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo mou aleaʻí, pea poupouʻi e kau akó ke nau ngāueʻi kinautolu.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66. Ko e ngaahi fehuʻi ʻe nima ʻa Uiliami E. Makaleliní

Hili ha taʻu ʻe hongofulu hono tuʻusi ʻa Uiliami E. Makalelini mei he Siasí, naʻá ne tohi fekauʻaki mo e fakahā naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻa ia ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 66:

ʻĪmisi
William E. McLellin

“Naʻá ku maʻu ʻiate ia, pea hiki mei hono fofongá ha fakahā ʻo kau kiate au. Ne u ʻamanaki mo tui ko e taimi te u mamata ai kia Misa Siosefá, ʻoku totonu ke u maʻu ha taha; pea naʻá ku hū ai ʻi he lilo ki he ʻEikí, pea tūʻulutui ʻo kole kiate ia ke fakahā ʻa e tali ki ha ngaahi fehuʻi ʻe nima ʻo fakafou ʻi Heʻene Palōfitá, pea naʻe ʻikai foki ke ne ʻilo ʻeku fai ha kole peheé. ʻOku ou fakamoʻoni heni ʻi he manavahē ki he ʻOtuá, naʻe tali ʻa e ngaahi fehuʻi kotoa pē ʻa ia naʻá ku fakahā ki he ʻEiki ʻo e Sapaotí, ki heʻeku fiemālie kakató. Naʻá ku fie maʻu ia ko ha fakamoʻoni ki hono ueʻi fakalaumālie ʻo Siosefá. Pea aʻu ki he ʻahó ni ʻoku ou lau ia ko ha fakamoʻoni kiate au ʻa ia he ʻikai ke u lava ʻo fakafisingaʻi” (ʻi he Ensign of Liberty, of the Church of Christ, Jan. 1848, 61).

ʻOku ʻikai ke tau ʻiloʻi pe ko e hā e ngaahi fehuʻi ʻe nima ʻa Misa Makaleliní. Ka neongo ia, fakatatau mo ʻene fakamatalá naʻe tali ʻe he fakahaá ʻa ʻene ngaahi fehuʻí, ʻoku tau lava ʻo mahalo naʻá ne hohaʻa ki hono tuʻunga ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí pea naʻá ne fie maʻu ke ʻiloʻi e meʻa ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke ne faí.