Seminelí
Lēsoni 157: Fanongonongo Fakamafaiʻi 2


Lēsoni 157

Fanongonongo Fakamafaiʻi 2

Talateú

Ne mafola ʻa e ngāue fakafaifekaú ʻi he funga ʻo e māmaní, lolotonga e senituli 20. Naʻe lotua ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha fakahinohino ʻo kau ki he ngaahi fakangatangata ʻi he fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi ouau fakatemipale maʻá e kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku haʻu honau hakó mei ʻAfiliká. ʻI he ʻaho 1 ʻo Sune 1978 ne maʻu ai ha fakahā aofangatuku ʻe he Palesiteni ʻo e Siasí ko Sipenisā W. Kimipoló pea naʻe fakapapauʻi ki hono ongo tokoni ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e kau mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he Temipale Sōlekí. Naʻa nau fanongonongo ʻa e fakahaá ʻi ha tohi ʻi he ʻaho 8 ʻo Sune 1978.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Fanongonongo Fakamafaiʻi 2

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ʻe lava ke foaki ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e temipalé ki he mēmipa moʻui taau kotoa pē ʻo e Siasí

Fakaafeʻi e kalasí ke fakakaukauloto ʻoku ʻi ai hanau kaungāmeʻa ko ha mēmipa ʻo e Siasí pea ʻoku fefaʻuhi mo ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e Siasí.

  • Ko e hā te ke poupouʻi ho kaungāmeʻá ke faí?

Hili e tali ʻa e kau akó, lau leʻolahi e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí:

ʻĪmisi
Palesiteni Dieter F. Uchtdorf

“ʻE hoku ngaahi kaumeʻa ʻofeina, ko ha kakai fehuʻi kitautolu, he ʻoku tau ʻilo ʻoku fakaiku ʻa e fehuʻí ki he moʻoní. …

“… Ko e faʻa fehuʻí ko e tupuʻanga ia ʻo e fakamoʻoní. Mahalo ʻe ongoʻi mā pe taʻefeʻunga ha niʻihi ʻi ha ʻi ai haʻanau ngaahi fehuʻi loloto fekauʻaki mo e ongoongoleleí, ka ʻoku ʻikai tonu ke nau ongoʻi pehē. ʻOku ʻikai ko ha fakaʻilonga ia ʻo e vaivai; ka ko e fakamelomelo ia ʻo e tupulaki.

“ʻOku fekauʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá ke kumi ki ha ngaahi tali ki heʻetau ngaahi fehuʻí (vakai, Sēmisi 1:5–6) pea kole pē ʻa e meʻa ʻoku tau fekumi aí ʻi he ‘loto-fakamātoato, mo e loto-moʻoni, ʻo maʻu ʻa e tui kia Kalaisí’ (Molonai 10:4). ʻI heʻetau fai iá, ʻoku lava ke fakahā mai kiate kitautolu ʻa e moʻoni ʻo e ngaahi meʻa kotoa pē ‘ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní’ (Molonai 10:5).

“ʻOua ʻe manavasiʻi; fehuʻi. ʻAi ke ke fie ʻilo, kae ʻoua ʻe veiveiua! Pikitai maʻu pē ki he tui mo e maama kuó ke ʻosi maʻú” (“The Reflection in the Water” [Church Educational System devotional, Nov. 1, 2009], LDS.org).

  • Ko e hā naʻe akoʻi ʻe Palesiteni ʻUkitofa ʻe lava ʻo tokoni ki ha taha ʻokú ne maʻu ha ngaahi fehuʻi kau ki he Siasí?

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni ki ha niʻihi fakafoʻituitui ʻe toko ua, ko Helevisio mo Lute Mātini, ʻa ia naʻá na fekumi ke maʻu mo mahino ʻa e moʻoní ʻi he ʻeke e ngaahi fehuʻí:

ʻĪmisi
ʻEletā Helvécio Martins

ʻEletā Helevisio Mātini

“ʻI ha pō ne tafitonga e langí ʻi ʻEpeleli 1972 … naʻe fakakaukau ʻa Helevisio Mātini ki he fekumi ʻa hono fāmilí ki he moʻoní. Naʻá ne fie fanongo mo hono uaifi ko Luté, ki ha ngaahi tui fakalotu lahi, ka naʻe hangē ne ʻikai ha meʻa ke fakakakato ʻa ʻena taʻekakato fakalaumālié. ʻOkú ne pehē ‘Naʻá ku fefolofolai mo e ʻOtuá he pō ko iá, ʻo kolea ha tokoni,’” (“Elder Helvécio Martins of the Seventy,” Ensign, May 1990, 106).

ʻI ha ngaahi ʻaho siʻi mei ai ne omi e ongo faifekaú ki hona ʻapí ʻi Lio ti Sinelo ʻi Palāsila. Naʻe manatu ʻa ʻEletā Mātini ʻo pehē: “Ko e mōmeniti pē ne manga mai ai ʻa e ongo talavoú ki homau falé, naʻe pulia atu ʻa ʻeku mamahí mo ʻeku ngaahi taʻefiemālie fakalaumālie kotoa pē pea fetongi ia ʻe he nonga mo e fiemālie ʻa ia ʻoku ou ʻilo ʻi he taimí ni naʻe haʻu ia mei he tākiekina ʻa e Laumālie Maʻoniʻoní (with Mark Grover, The Autobiography of Elder Helvécio Martins [1994], 43).

ʻI he talanoa ʻa Helevēsio mo Lute, ʻa ia ʻokú na hakoʻi ʻAfilika, mo e ongo faifekaú, naʻe fehuʻi ai ʻa Helevēsio ʻo fekauʻaki mo e fatongia ʻo e kakai hakoʻi ʻAfiliká ʻi he Siasí. Naʻe ʻilo ai ʻe he fāmili Mātiní ko e taimi ko iá, naʻe fakangatangata ʻe he tuʻutuʻuni ʻa e Siasí hono fakanofo e kakai tangata ʻuliʻuli hakoʻi ʻAfiliká ki he lakanga fakataulaʻeikí. Naʻe iku ʻeni ke na ʻeke ki he ongo faifekaú ha ngaahi fehuʻi lahi ange.

  • Kapau naʻá ke ʻi he tuʻunga ʻo e fāmili Mātiní, ko e hā ha ngaahi fehuʻi naʻá ke mei maʻu ʻi hoʻo ʻilo ki he fakangatangata ʻo e lakanga fakataulaʻeikí?

Fakaʻaliʻali ʻa e lea ko ʻení, ʻa ia ko ha konga ʻo e talateu ki he Fanongonongo Fakamafaiʻi 2. (Mahalo te ke fie ʻai ha ngaahi tatau ʻo e talateu ko ʻení maʻá e kau akó kapau ʻoku ʻikai te nau maʻu ʻa e pulusinga ʻo e 2013 ʻo e folofolá.) Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e leá, pea kole ki he kalasí ke kumi e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ʻe lava ke maʻu ʻe ha niʻihi fakafoʻituitui fekauʻaki mo e fakangatangata ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

“ʻOku akoʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻoku ‘tatau ʻa e kakai fulipē ʻi he ʻaho ʻo e ʻOtuá,’ ʻo kau ai ʻa e ‘ʻuliʻuli pe hinehina, pe ko ha pōpula pe tauʻatāina, pe ko ha tangata pe fefine’ (2 Nīfai 26:33). Kuo papitaiso ha kakai mei he matakali mo e haʻa kotoa pē mei ha ngaahi fonua lahi pea nau moʻui ko ha kāingalotu faivelenga ʻo e Siasí, ʻi hono kotoa e hisitōlia ʻo e Siasí. ʻI he lolotonga e moʻui ʻa Siosefa Sāmitá, ne ʻi ai ha kakai tangata ʻuliʻuli tokosiʻi ʻo e Siasí ne fakanofo kinautolu ki he lakanga fakataulaʻeikí. Ne taʻofi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻi he kamataʻanga mai pē hono hisitōliá hono foaki e lakanga fakataulaʻeikí ki he kakai tangata ʻoku hakoʻi ʻAfiliká. ʻOku ʻikai ke ʻomi ʻe he ngaahi lekooti ʻo e Siasí ha fakamatala mahino ki he tupuʻanga ʻo e meʻá ni.”

  • Ko e hā ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e fakangatangata ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻe lava ke tali ʻi he lea ko ʻení?

Fakamahinoʻi ange ʻa e laine ʻoku pehē, “ʻOku ʻikai ʻomi ʻe he ngaahi lekooti ʻo e Siasí ha fakamatala mahino ki he tupuʻanga ʻo e meʻá ni.” Fakapapauʻi ʻoku mahino ki he kau akó neongo ʻe lava ke fokotuʻu mai ʻe he kakai ʻe niʻihi ne ʻikai fakanofo ai e kakai tangata hakoʻi ʻAfiliká ki he lakanga fakataulaʻeikí ʻi ha vahaʻataimí, ʻe lava ke ʻikai tonu ʻa e ngaahi ʻuhinga ko iá. ʻOku fakafofongaʻi ʻe he lea ne toki laú ʻa e tuʻunga pau ʻo e Siasí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako kehe ke lau e palakalafi ko ʻení ʻoku fakamatalaʻi ai e meʻa naʻe fai ʻe he fāmili Mātiní hili ʻenau ʻilo fekauʻaki mo e ongoongolelei kuo fakafoki maí:

Naʻe papitaiso ʻa e fāmili Mātiní ʻi he ʻaho 2 ʻo Siulai 1972, pea nau ngāue faivelenga ʻi he Siasí. ʻI he maʻu ʻe hona foha lahi tahá, ko Mākisi, ʻa hono tāpuaki fakapēteliaké, ne talaʻofa mai ai te ne malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí. Neongo naʻe taʻofi ʻe he fakangatangata ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he taimi ko iá ʻa Mākisi mei he ngāue fakafaifekau taimi kakató, ka naʻe fakaava ʻe heʻene ongomātuʻá ha ʻakauni ngāue fakafaifekau. Naʻe fanongonongo ʻe he Siasí ʻi he 1975 ʻe langa ha temipale ʻi Sao Paulo, Palāsila. Ke tokoni ki he kumi paʻangá, naʻe fakatau atu ʻe Sisitā Mātini ʻa ʻene siuelí. Naʻe ngāue faivelenga ʻa Misa Mātini ko ha mēmipa ʻo e kōmiti fetuʻutaki mo e kakaí ki he temipalé. Naʻe fakahoko ʻe he fāmili Mātiní ʻa e ngaahi feilaulau ko ʻení, neongo naʻa nau tui he ʻikai ke nau maʻu ʻa e faingamālie ke maʻu ai e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he temipalé.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe loto fiemālie ai e fāmili Mātiní ke papitaiso mo ngāue faivelenga ʻi he Siasí, neongo naʻe kaunga kiate kinautolu ʻa e fakangatangata ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he taimi ko iá?

Hili hono aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e fehuʻi ko ʻení, lau leʻolahi e tali ʻa Misa Mātiní:

ʻĪmisi
ʻEletā Helvécio Martins

“‘Naʻa mau maʻu ʻa e moʻoní, pea naʻe ʻikai ha meʻa te ne taʻofi kimautolu mei hono moʻui ʻaki iá.’ … ‘ʻI he taimi ʻoku fakahā atu ai ʻe he Laumālié ʻoku moʻoni ʻa e ongoongoleleí, te ke lava fēfē ʻo fakaʻikaiʻi ia?’” (ʻi he “Elder Helvécio Martins of the Seventy,” 106).

Fakamahinoʻi ange koeʻuhí naʻe maʻu ʻe he fāmili Mātiní ha fakamoʻoni ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní, ne nau lava ai ʻo laka ki muʻa, ʻo falala ki he ʻEikí, neongo ʻa e ngaahi meʻa naʻe ʻikai mahino kiate kinautolú.

  • Ko e hā e founga ʻe lava ke hoko ai e fāmili Mātiní ko ha faʻifaʻitakiʻanga kiate koe ʻi he taimi ʻokú ke maʻu ai ha ngaahi fehuʻí? (Te tau lava ʻo pikitai ki he meʻa ʻoku tau ʻosi ʻiloʻí pea tuʻu mālohi kae ʻoua kuo maʻu ha ʻilo ʻoku lahi angé.)

Fakamatalaʻi ange makehe mei he fāmili Mātiní, naʻe ʻiloʻi ai ʻe ha kakai hakoʻi ʻAfilika ʻe lauiafe ʻi ha ngaahi puleʻanga kehekehe ʻa e moʻoni ʻo e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí ʻi he ngaahi taʻu lahi kimuʻa he fakahā ʻi he 1978. Naʻe maʻu ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻi Sōleki Sití ha ngaahi tohi lahi mei he kau ului ne te‘eki papitaiso ʻi Naisīlia mo Kana ʻo kole ke ʻoange ha kau faifekau ki ʻAfilika. Naʻe fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e tūkungá ʻi ha ngaahi taʻu, ka naʻe ongoʻi ne teʻeki ai ke hokosia e taimi ke ʻave ai e kau faifekaú ki ʻAfilika, ʻa ia he ʻikai lava ke tokangaʻi pe fakahoko ʻe he kāingalotu fakalotofonuá ʻa e ngaahi ouaú.

ʻĪmisi
Palesiteni Spencer W. Kimball

Fakahā ki he kau akó ʻoku ʻi he Fanongonongo Fakamafaiʻi 2 ʻa e fanongonongo fakamafaiʻi ʻo ha fakahā naʻe maʻu ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ʻi he ʻaho 1 ʻo Sune 1978. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e palakalafi ʻuluakí ʻi lalo ʻi he kupuʻi lea “Siʻomau Ngaahi Tokoua.” Fakaafeʻi e kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe pehē ʻe he kau taki ʻo e Siasí ne nau fakamoʻoniʻí

  • Ko e hā ne fakamoʻoniʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻi he funga ʻo e māmaní?

  • Ko e hā naʻe ueʻi fakalaumālie ki ai ʻa e taki ʻo e Siasí ʻi heʻenau fakamoʻoniʻi e fakalahi e ngāue ʻa e ʻEikí? (Ko ha holi ke ʻoatu ʻa e ngaahi tāpuaki kotoa pē ʻo e ongoongoleleí ki he kau mēmipa moʻui taau kotoa pē.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e palakalafi hono hokó (ʻo kamata ʻi he “Tuʻunga ʻi he mahino kiate kimautolu ʻa e ngaahi talaʻofa”). Fakaafeʻi e kalasí ke kumi e founga ne ngāue ai e kau taki ʻo e Siasí ʻo fakatatau ki he ngaahi holi naʻe ueʻi fakalaumālie kinautolu ki aí.

  • Naʻe ngāue fēfē ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo mo e kau taki kehe ʻo e Siasí ʻo fakatatau ki heʻenau ngaahi holi ne ueʻi fakalaumālie kinautolu ki aí?

  • Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he meʻá ni fekauʻaki mo e kau palōfitá? (Hili e tali ʻa e kau akó, mahalo te ke fie hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku fekumi ʻa e kau Palōfitá ki he fakahinohino ʻa e ʻEikí ʻi hono tataki ʻo e Siasí.)

Fakamahinoʻi ange ʻa e kupuʻi lea “Tuʻunga ʻi he mahino kiate kinautolu ʻa e ngaahi talaʻofa kuo fai ʻe he kau palōfita.”

  • Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he kupuʻi lea ko ʻení mo e sētesi ʻokú ne fakafeʻiloakí fekauʻaki mo e meʻa naʻe ʻiloʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí kau ki he fakangatangata ʻo e lakanga fakataulaʻeikí? (Naʻa nau ʻiloʻi ʻe ʻi ai ha taimi, ʻe maʻu ai ʻe he kau tangata moʻui taau kotoa pē ʻa e faingamālie ke maʻu ai ʻa e lakanga fakataulaʻeikí.)

Fakamatalaʻi ange ʻi he ngaahi taʻu lahi kimuʻa e 1978, ne aleaʻi mo lotua ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e fakangatangata ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Naʻe ongoʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí naʻe fie maʻu ha fakahā kae lava ke liliu e fakangatangata kuo ʻosi fokotuʻu ʻi ha senituli nai. ʻI ha taimi lahi naʻe mafasia e fakakaukau ʻa Palesiteni Kimipoló ʻi he fehuʻí, peá ne faʻa ʻalu toko taha ki he temipalé ke lotua ia.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e palakalafi ʻe ua hono hokó, ʻo kamata ʻaki e “Kuó Ne ʻafio mai ki heʻemau lotú.” Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e tali ʻa e ʻEikí ki he ngaahi lotu ʻa Palesiteni Kimipoló, hono ongo tokoni ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, pea mo e kau mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá.

  • Ko e hā e tali ʻa e ʻEikí ki he ngaahi lotu ʻa ʻEne kau palōfitá?

  • Ko e hā ʻoku akoʻi mai heni fekauʻaki mo e founga ʻoku tataki ai ʻe he ʻEikí Hono Siasí? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku tataki ʻe he ʻEikí Hono Siasí ʻo fakafou ʻi he fakahā ki Heʻene kau palōfitá.

Fakamatalaʻi ange ne ʻi ai ha ivi takiekina lahi ʻo e fakahā ko ʻení ki he kakai he funga māmaní. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau fekauʻaki mo e founga naʻe tali ai ʻa Helevisio mo hono uaifi ko Luté, ʻi heʻena ʻilo kau ki aí:

“Naʻe ʻikai ke u lava ʻo mapukepuke e ngaahi meʻa naʻá ku ongoʻí. Naʻá ku ʻalu mo Lute ki homa loki mohé, ʻo tūʻulutui, pea lotu. Naʻá ma tangi ʻi heʻema fakamālō ki heʻetau Tamai ʻi Hēvaní koeʻuhí ko ha meʻa ne hoko naʻá ma fakaʻānaua pē ki ai. Ne faifai pea hokosia ʻa e ʻahó, pea ʻi heʻema moʻui fakamatelié” (Autobiography, 69–70). Naʻe silaʻi ʻa e fāmili Mātiní ʻi he temipalé. Ne hoko ʻena tama tangata ko Mākisí ko e fuofua mēmipa hakoʻi ʻAfiliká ʻo e Siasí ke ngāue fakafaifekau hili ʻa e fakahā ke fakangata ʻa e fakangatangata ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Naʻe hoko ʻa Helevisio Mātini ko ha taki lakanga fakataulaʻeiki fakalotofonua pea faifai pē pea ui ia ke hoko ko ha mēmipa ʻo e Kōlomu hono Ua ʻo e Kau Fitungofulú.

Fakamatalaʻi ange naʻe hili pē hono maʻu ʻa e fakahā ʻi hono fakangata ʻo e fakangatangata ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, naʻe ʻave ʻa e kau faifekaú ki ʻAfilika. Kuo langa ha ngaahi temipale ʻi he konitinēniti ko iá talu mei ai, pea kuo maʻu ʻe ha kakai ʻe laumano ʻa e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí maʻanautolu pea ki heʻenau ngaahi kui kuo pekiá.

Fakamahinoʻi ange ʻe lava ke fehuʻia e kau akó ʻi he ʻuhinga naʻe ʻikai fakanofo ai e kakai tangata hakoʻi ʻAfiliká ki he lakanga fakataulaʻeikí ʻi ha vahaʻataimí. Fakaafeʻi kinautolu ke fakakaukau ki he founga te nau tali ai ʻa e fehuʻi ko ʻení.

Fakapapauʻi ange ʻoku lelei ke fakamatalaʻi ange ki he niʻihi kehé ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻi e ʻuhinga naʻe kamata ai e fakangatangata ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻIkai ngata aí, te tau lava ʻo vahevahe mo fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni ʻoku tau ʻiló. (Mahalo te ke fie vakai ki he ngaahi moʻoni kuo hiki he palakipoé.) Fakaʻosi ʻaki hano fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi ongó mo e fakamoʻoní. Mahalo te ke fie vahevahe foki hoʻo fakamoʻoní.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Fanongonongo Fakamafaiʻi 2. ʻOku ʻatā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he fānau kotoa pē ʻa e ʻOtuá

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá neongo ʻoku foaki ki he kakai tangatá ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ka ʻe lava ʻa e fānau kotoa pē ʻa e Tamai Hēvaní—tangata mo fefine—ʻo maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí:

ʻĪmisi
ʻEletā M. Russell Ballard

“ʻI he palani lahi ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ʻokú ne ʻoange ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he kakai tangatá, ʻoku maʻu ai ʻe he kakai tangatá ha fatongia makehe ke ngāue ʻaki e lakanga fakataulaʻeikí, ka ʻoku ʻikai ko kinautolu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku kehekehe e fatongia ʻo e kakai tangatá mo e fefiné ka ʻoku mahuʻinga tatau pē. Hangē pē ko e ʻikai lava ha fefine ʻo maʻu ha fānau taʻe kau ai ha tangatá, ʻoku pehē pē ʻa e ʻikai lava ʻe ha tangata ke ne ngāue kakato ʻaki e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke fokotuʻu ha famili taʻengata, taʻe ʻi ai ha fefine. ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻi he tuʻunga ʻo e taʻengatá, ko e mālohi ke fakatupú mo e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku fevahevaheʻaki ia ʻe he husepānití mo e uaifí. ʻOku totonu ke feinga ha tangata mo ha fefine ʻi heʻena hoko ko e husepāntí mo e uaifí ke na muimui ʻi heʻetau Tamai Hēvaní. ʻOku totonu ke na nofo taha he ʻulungaanga faka-Kalisitiane ʻo e ʻofá, loto fakatōkilaló, mo e faʻa kātakí ʻi heʻena fekumi ki he ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi heʻena moʻuí mo hona fāmilí.

“ʻOku mahuʻinga ke mahino kiate kitautolu naʻe ʻomi ʻe he Tamai Hēvaní ha founga ke lava Hono ngaahi fohá mo Hono ngaahi ʻofefiné ʻo maʻu e ngaahi tāpuakí pea fakamālohia ʻe he mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí” (“Ko ʻEku Ngāué ʻEni mo Hoku Nāunaú,” Ensign pe Liahona, Mē 2013, 19–20).

Fanongonongo Fakamafaiʻi 2. Fakaʻehiʻehi mei hono fakatahaʻi e ngaahi ʻuhinga ʻa e tangatá ki he ngaahi fakahā ʻa e ʻOtuá

“ʻI ha ʻinitaviu ʻi he 1988 he taʻu hono hongofulu ʻo e fakahā ki he lakanga fakataulaʻeikí, naʻe fakamatalaʻi ʻe [ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá] ʻa [ʻene] tōʻonga fakakaukau ki he ngaahi feinga ke ʻomi ha ngaahi ʻuhinga fakamatelie ki he fakahā fakalangí:

ʻĪmisi
ʻEletā Dallin H. Oaks

“‘Kapau te mou lau e folofolá mo fakakaukau ki he fehuʻi ko ʻení, “Ko e hā naʻe fekauʻi ai ʻeni ʻe he ʻEikí pe ko e hā naʻá ne fai ai ʻa e fekau ko iá,” te ke ʻilo ai naʻe siʻi hifo ʻi he fekau ʻe taha ʻi ha ngaahi fekau ʻe teau naʻe ʻomi hono ʻuhingá. ʻOku ʻikai ko e sīpinga ʻa e ʻEikí ke ʻomi ha ngaahi ʻuhinga. Te tau lava kitautolu [kakai fakamatelié] ʻo ʻomi ha ngaahi ʻuhinga ki he fakahaá. Te tau lava ʻo ʻomi ha ngaahi ʻuhinga ki he ngaahi fekaú. ʻI heʻetau fai iá, ko e ʻuhinga pē ia ʻa kitautolu. ʻOku ʻomi ʻe ha kakai ʻe niʻihi ha ngaahi ʻuhinga ki he fakahā ʻoku tau talanoa ki aí, pea iku ʻo matuʻaki hala ʻaupito. ʻOku ʻi ai ha lēsoni ai. … Naʻá ku fakapapauʻi ʻi ha taimi lahi ʻi he kuohilí, naʻá ku maʻu ʻa e tui ki he fekaú pea ne ʻikai haʻaku tui ki he ngaahi ʻuhinga ne fokotuʻu mai ki aí.’

“ʻI he fehuʻi ange pe ko [ʻene] ʻuhinga ki he ngaahi ʻuhinga kuo ʻomi ʻe he kau Taki Māʻolungá, [naʻá ne] tali mai:

“‘Ko ʻeku ʻuhingá ki he ngaahi ʻuhinga kuo ʻomi ʻe he kau taki māʻolunga mo e ngaahi ʻuhinga ʻoku fakamatalaʻi … ʻe he niʻihi kehé. ʻOku hangē kiate au ko e ngaahi ʻuhingá kotoa ko hano fakahoko ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai fie maʻu. … ʻOua muʻa naʻa tau fai e fehālaaki naʻe fai ʻi he kuohilí, ʻi heni mo e ngaahi tafaʻaki kehe, ʻi he feinga ke ʻomi ha ngaahi ʻuhinga ki he fakahaá. ʻOku fuʻu tōtuʻa e ngaahi ʻuhinga ʻa e tangatá. Ko e ngaahi fakahaá ʻa e meʻa ʻoku tau poupouʻi ko e finangalo ʻo e ʻEikí pea ko e feituʻu ia ʻoku ʻi ai ʻa e malú’ [“Apostles Talk about Reasons for Lifting Ban,” Daily Herald, Provo, Utah, June 5, 1988, 21 (AP)]” (Dallin H. Oaks, Life’s Lessons Learned [2011], 68–69).

Fanongonongo Fakamafaiʻi 2. ʻOku ʻikai fie maʻu ke tau ʻiloʻi kotoa ʻa e ngaahi talí, ka ʻoku totonu ke tau ʻilo ʻa e meʻa fakamuimuitaha kau ki he meʻa ʻoku tau ʻiló

Naʻe fai ʻe ʻEletā Paula V. Sionisoni ʻo e Kau Fitungofulú ʻa e faleʻi ko ʻení ki he kau faiako ʻo e ongoongoleleí:

ʻĪmisi
ʻEletā Paul V. Johnson

“ʻOku ʻikai kovi ke ʻiloʻi ʻe ha tokotaha ako ʻoku ʻikai ke ʻiloʻi ʻe he faiakó e tali ki he meʻa kotoa pē ka ʻokú ne ʻiloʻi ʻa e tali ki he ngaahi tefitoʻi fehuʻi mahuʻingá pea maʻu ha fakamoʻoni mālohi. ʻI hono ʻeke ʻe he ʻāngeló kia Nīfai pe ʻokú ne ʻilloʻi e afeitaulalo ʻa e ʻOtuá, ne tali ange ʻe Nīfai, ʻʻOku ou ʻilo ʻokú ne ʻofa ki heʻene fānaú; ka neongo iá, ʻoku ʻikai te u ʻiloʻi hono ʻuhinga ʻo e meʻa kotoa pē’ (1 Nīfai 11:17). Neongo ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻi e tali ki ha fehuʻi pau, ka ʻe lava ke tau fakamanatu ki heʻetau kau akó ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tau ʻiló.

“Ko ha tukupā ʻe taha ʻoku tau fehangahangai mo ia, tautautefito kapau kuo tau faiako ʻi ha taimi fuoloa, ko ha fakahehema ke pikitai ki he ngaahi meʻa mo e ngaahi fakamatala motuʻá. Te tau lelei ange ke tokanga ki he meʻa ʻoku lolotonga taukaveʻi ʻe he Siasí. Ko e taha ʻo e ngaahi founga lelei taha ke fai ai ʻení ko e feangainga mo e ngaahi nāunau ʻi he loki ongoongó ʻi he LDS.orgmormonnewsroom.org. …

“Naʻe fakangāueʻi au ʻi he seminelí mo e ʻinisititiutí ʻi he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1978. ʻI Sune ʻo e faʻahitaʻu māfana ko iá, naʻe fanongonongo e fakahā ko ia naʻe ʻatā ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ki he kakai tangata moʻui taau kotoa pē. ʻI ʻAokosi ʻo e taʻu pē ko iá, naʻe lea ai ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī, ko ha mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá, ki he kau ngāue ʻo e seminelí mo e ʻinisititiutí ʻi ha fakataha ʻo hangē ko ʻení. Naʻá ne fakamamafaʻi e founga naʻe liliu ai ʻe he fakahaá ʻa ʻetau mahino ki he meʻa ʻoku hokó. Naʻá ne pehē:

“‘Fakangaloki ʻa e meʻa kotoa pē kuó u lea ʻakí, pe ko e meʻa kuo lea ʻaki ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi pe ko Palesiteni Siaosi Q. Kēnoni pe ko ha taha pē ʻi he ngaahi ʻaho he kuohilí ʻa ia ʻoku fehangahangai mo e fakahā lolotongá. Naʻa mau lea ʻaki ha mahino fakangatangata pea taʻe kau ai e maama mo e ʻilo ko ʻeni kuo hoko mai ki he māmaní.

“‘ʻOku tau maʻu ʻenau moʻoní mo ʻetau māmá ʻi he ʻotu lea ki he ʻotu lea mo e akonaki ki he akonaki. Kuo mau tānaki atu ʻeni ha poto mo e maama foʻou ʻi he kaveinga pau ko ʻení, pea ʻoku tāmateʻi kotoa ai ʻa e fakapoʻulí mo e ngaahi fakakaukau kotoa pē ʻo e kuohilí. ʻOku ʻikai ke toe mahuʻinga ia.

“‘ʻOku ʻikai ha kihiʻi kehekehe ʻi ha meʻa naʻe lea ʻaki ʻe ha taha fekauʻaki mo e … meʻa kimuʻa ʻi he ʻaho ʻuluaki ʻo Sune ʻo e taʻu ní (1978)’ (“All Are Alike unto God” [CES symposium on the Book of Mormon, Aug. 18, 1978], 2; LDS.org).

“ʻOfa ke tau tauhi ʻa e maama fakamuimuitaha ʻo ia kuo foaki maí” (“A Pattern for Learning Spiritual Things” [address to CES religious educators, Aug. 7, 2012], LDS.org).

Fanongonongo Fakamafaiʻi 2. “Kuo fakahā mai ʻe he ʻEikí ʻa Hono finangaló”

Naʻe fakamatalaʻi kimui ange ʻe ha kau mēmipa ʻe niʻihi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻenau aʻusiá ʻi he taimi naʻe maʻu ai ʻa e fakahaá ʻi he ʻaho 1 ʻo Sune 1978. Hangē ko ʻení, naʻe fakamoʻoni ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī, ko ha mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he 1978 ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Gordon B. Hinckley

“Ne ʻi ai ha ongo molumalu mo māʻoniʻoni ʻi he lokí. Ne u ongoʻi ʻo hangē ne fakaava mai ha matapā mei he taloni ʻo e langí ʻi he tūʻulutui ʻa e palōfita ʻo e ʻOtuá pea kau atu ki ai mo hono ngaahi Tokouá ʻi he tautapá. … Ne hoko mai ki he palōfita ko iá ha fakapapau ʻi he mālohi ʻo e Lāumalie Māʻoniʻoní ʻoku tonu e meʻa naʻá ne lotuá, kuo hokosia e taimí, pea ʻoku totonu he taimí ni ke foaki atu e tāpuaki fakaofo ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he kakai tangata moʻui taau he feituʻu kotoa pē ʻo tatau ai pē pe ko e hā honau tupuʻangá.

“Naʻe ʻiloʻi ʻe he tangata kotoa pē ʻi he siakale ko iá ʻa e meʻa tatau ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. …

“… Hili e meʻa ko iá, naʻe ʻikai ke kei tatau ha taha ʻiate kimautolu ne ʻi aí. Naʻa mo e Siasí naʻe ʻikai kei tatau” (“Priesthood Restoration,” Ensign, Oct. 1988, 70).

Naʻe fai ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha fakapapau tatau ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Bruce R. McConkie

“[ʻI he taimi ko ʻení] [ʻi hono maʻu ʻa e fakahā ʻi he Fanongonongo Fakamafaiʻi 2], koeʻuhí ko e lotú mo e tuí, pea koeʻuhí kuo hokosia ʻa e houa mo e taimi, kuo hanga ai ʻe he ʻEikí ʻi he taimi ko ʻení ʻo lilingi mai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí pea mo e Toko Hongofulu Mā Ua ʻi ha mana pea mo ha founga naʻe fakaofo, ʻo mahulu atu ia ʻi ha faʻahinga meʻa kuo aʻusia ʻe ha taha ʻo kinautolu naʻe ʻi aí. Naʻe hoko mai ʻa e fakahaá ki he Palesiteni ʻo e Siasí; naʻe hoko foki ia ki he niʻihi fakafoʻituitui takitaha ne ʻi aí” (“All Are Alike unto God” [address to CES religious educators, Aug. 18, 1978], 3, LDS.org).

Fanongonongo Fakamafaiʻi 2. Ki ha fakamatala lahi ange

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e Fanongonongo Fakamafaiʻi 2, ʻalu ki he Gospel Topics ʻi he LDS.org pea fekumi ki he “race and the priesthood.”