Seminelí
Lēsoni 149: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:19–42


Lēsoni 149

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:19–42

Talateú

Naʻe maʻu ʻe Pilikihami ʻIongi ʻi Sānuali 1847, ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136 ʻi he Nofoʻanga Fakafaʻahitaʻu Momokó, Nepulasikā. ʻOku aleaʻi ʻe he lēsoni ko ʻení ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:19–42, ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e fakahinohino ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú ki he founga ke ngāue fakataha aí mo maʻu ʻEne maluʻí ʻi heʻenau fononga ki he hihifó.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:19–29

ʻOku fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ʻi he meʻa ke nau fai ʻi heʻenau fonongá

Kamata e lēsoní ʻaki hono fai ange e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha ngaahi faingamālie ʻoku mou maʻu ke fengāueʻaki ai mo e kakai kehe ʻi ha kulupu? (Mahalo ʻe lava ke kau ʻi he ngaahi talí ʻa e ngaahi fāmilí, kōlomu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi kalasi ʻa e Kau Finemuí, timi sipotí, ngaahi kalasi fakaakó, mo e kaungā-ngāué.)

  • Ko e hā ha ngaahi tafaʻaki lelei ʻo e ngāue mo e niʻihi kehé ʻi ha kulupú?

Fakamatalaʻi ange ʻi he taimi naʻe fakamālohiʻi ai e Kāingalotú ke mavahe mei Nāvū ʻi he konga kimuʻa ʻo e 1846 pea kamata e fononga ki he hihifó, ne taʻemateuteu ʻa e tokolahi ki he fonongá. Ne ʻuluaki movete atu e Kāingalotú ʻi ha ngaahi maile lahi, ʻa ia ne siʻisiʻi ai ʻenau malava ke fetokoniʻakí. ʻI ha fakahā ne maʻu ʻe Pilikihami ʻIongi ʻi he Nofoʻanga Fakafaʻahitaʻu Momokó ʻi he taʻu ʻe taha mei ai, naʻe fakahinohinoʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke fokotuʻutuʻu kinautolu kae lava ke nau fetokoniʻaki ʻi he hokohoko atu ʻenau fonongá.

Fakaafeʻi e kau akó ke toe vakaiʻi fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:2, 8–10 pea lipooti e founga naʻe fakahinohinoʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke nau fetokoniʻaki aí.

Fakamahinoʻi ange neongo ʻoku fakaʻatā kitautolu ʻi he ngāue fakakulupú ke tau fetokoniʻaki, ka ʻe lava foki ke tupu ai ha ngaahi faingataʻa.

  • ʻI hoʻo aʻusiá, ko e hā ha ngaahi faingataʻa ʻo e ngāue fakakulupú?

Vahevahe e kau akó ke tautau toko ua. Fakaafeʻi hoa takitaha ke lau fakataha ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:19–27. Kole ange ke nau kumi ʻa e fakahinohino ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú ʻi heʻenau fononga mo ngāue fakatahá. Hili ha taimi feʻunga, fai ange ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ki he kalasí:

  • Ko e hā e fakahinohino naʻá ke vakai te ne tokoniʻi e Kāingalotú ke fononga mo ngāue fakatahá? ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe fie maʻu ai ʻa e fakahinohino ko ʻení?

  • Te ke fakaʻaongaʻi fēfē ʻa e fakahinohino ko ʻení ʻi hoʻo fengāueʻaki mo ngāue mo e kakai kehé?

  • Ko e hā e ngaahi nunuʻa ʻo e talangataʻa e kakaí ki he faleʻi ko ʻení?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:23–24. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai. Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange e ʻuhinga naʻe fakahinohinoʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke “tuku ʻa e faʻa konaá” neongo ne nau ʻosi maʻu e Lea ʻo e Potó. Fakamanatu ange naʻe fakalakalaka māmālie pē ʻa e Kāingalotú ʻi heʻenau tauhi ʻa e Lea ʻo e Potó. ʻI hono ʻomi e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136, ne ʻikai taʻofi e Kāingalotú mei hono maʻu ʻa e inu kavamālohi kotoa pē ʻo hangē ko kitautolu ʻi he ʻaho ní.

  • Fakatatau ki he veesi 24, ko e hā ʻoku totonu ke fai ʻe heʻetau ngaahi leá maʻá e niʻihi ʻoku tau feohí? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku totonu ke langaki hake ʻe heʻetau leá ʻa e niʻihi kehé. Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e langaki haké ke hiki fakalaumālie pe fakaeloto hake ha taha.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe mahuʻinga ai ki he Kāingalotú ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi lea ʻoku langaki moʻuí ʻi heʻenau fononga fakatahá?

  • Ko e fē ha taimi naʻá ke mamata ai ki ha taha ʻokú ne ngāue ʻaki ha ngaahi foʻi lea ʻoku langaki hake ai ha taha kehe?

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki he meʻa te nau lava ʻo lea ʻaki ʻa ia ʻe langaki hake ai ʻa kinautolu ʻoku nau feohí.

Fakaafeʻi ha ongo tamaiki ako ke lau leʻolahi ha taha ʻo e ngaahi fakamatala ko ʻeni ʻo e ngaahi aʻusia ʻa e Kāingalotú ʻi heʻenau fonongá. Kole ki he kalasí ke fakakaukau ki he ʻulungaanga ʻo e Kāingalotu faivelengá ni.

Naʻe tohi ʻe Mele ʻAna Uesitoni Mōkani ʻo pehē:

“Naʻe ui kimautolu ke tanu ha toko ua ʻi heʻemau kulupú naʻe mate he pongipongí ni ʻi he kōlelá, ko ha tangata ko Palauni mo ha kiʻi tamasiʻi. ʻOku tokolahi ʻa e kau mahakí ʻi he nofo kemí. Kuo mau vakai ki he Vaitafe Palatí ʻi he ʻahó kakato. Fononga ʻi ha maile ʻe 15, ʻo nofo kemi ʻi he Vai Māsimá (Salt Creek). Taimi siʻi pē ne ʻilo ʻe ha niʻihi ʻo e kaungā-fonongá kuo mālōlō ha tamasiʻi ʻe taha. Ne nau tanu ia ʻi he malu efiafí ʻi he kauvai ʻo e anó. ʻOku tokolahi ange ʻa e puké. ʻOku mau ongoʻi loto-mamahi ke tanu homau kaungāmeʻá ʻi he halá. ʻOku vela ʻaupito ʻa e ʻeá” (Mary Ann Weston Maughan journal, 3 vols., June 21, 1850, 2:1, Family History Library, Salt Lake City; liliu fakeonopooni ʻa e sipelá, fakamataʻitohi lahí, mo e fakaʻilonga leá).

Naʻe tohi ʻe Kālisa ʻIongi Sipenisā (ko e ʻofefine ʻo Pilikihami ʻIongí) ʻo pehē:

“Ko e taha ʻo e ngaahi ʻulungaanga tuʻukimuʻa taha ʻo e Tangataʻeikí ʻi heʻene hoko ko ha takí ko e founga ko ia naʻá ne tokangaʻi ai e lelei fakatuʻasino mo fakasōsiale ʻo hono kakaí fakataha mo hono tataki kinautolu ʻi heʻenau ngaahi fie maʻu fakalaumālié. ʻI he fononga lōloa ʻi he ngaahi potu tokaleleí, ne lue lalo e taha kotoa tukukehe ʻa kinautolu ne vaivaí ʻi he konga lahi ʻo e fonongá, pea faʻa fakataha takatakai e Kāingalotú ʻi ha afi ʻi he nofo kemí ki ha fakafiefia he efiafí, ʻo kapau naʻe ʻalomālie. ʻE hivaʻi ha ngaahi hiva, ngaahi fasi ʻe he kau tā vaioliní, pea ngalo ʻi he kau tangatá mo fafiné ʻa e ongosia ʻo e lue ʻi ha maile ʻe hongofulu mā nima pe ofi ki ai ʻi ha toafa taʻeʻiloa lolotonga ʻenau kau ki he hulohula tautau toko faá. Naʻe hoko ia ko ʻene founga ki hono tauhi ʻa e ‘loto falalá’ kimuʻa pea ʻi ai ha foʻi lea peheé” (ʻi he Mabel Harmer, One Who Was Valiant [1940], 162).

  • Makatuʻunga ʻi he ngaahi fakamatala ko ʻení, te ke fakamatalaʻi fēfē ʻa e kau paionia faivelenga ko ʻení?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:28–29.

ʻEke ki he kau akó pe ko e hā ʻa e faleʻi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. Hili hono lipooti ʻe he kau akó ʻa e meʻa ne nau maʻú, hiki e ngaahi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Kapau ʻoku tau fiefia, ʻoku totonu ke tau fakafetaʻi mo fakamālō ki he Tamai Hēvaní. Kapau ʻoku tau loto-mamahi, ʻoku totonu ke tau lotu koeʻuhí ke tau loto fiefia.

  • ʻOkú ke pehē naʻe tokoniʻi fēfē ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻa e Kāingalotú ʻi heʻenau fonongá?

  • ʻE ala tokoniʻi fēfē kitautolu he ʻahó ni ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení?

Kole ki he kau akó ke fakakaukau ki ha ngaahi taimi kuo tali ai ʻe he Tamai Hēvaní ʻenau ngaahi lotú ʻaki hono tokoniʻi kinautolu ke fiefiá. Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá.

Poupouʻi e kau akó ke fakafetaʻi mo fakamālō ki he ʻEikí ʻi he taimi ʻoku nau fiefia aí pea lotua ha tokoni ʻi he taimi ʻoku nau mamahi aí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:30–42

ʻOku fakalotolahiʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú mo fakahinohinoʻi kinautolu ke faivelenga ʻi hono tauhi ʻEne ngaahi fekau kotoa pē

Fakamanatu ange ki he kau akó naʻe kātekina ʻe he Kāingalotú ha ngaahi faingataʻa lahi pea naʻa nau ʻiloʻi foki ʻe hoko ʻa ʻenau fononga hokohokó ko ha ʻahiʻahi lahi.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe tokoni ke kei faivelenga ʻa e Kāingalotú ʻo aʻu ki he ngaahi tūkunga faingataʻa peheé?

Vahevahe e kau akó ki ha kulupu ʻe ua. Fakaafeʻi e kulupu ʻuluakí ke lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:30–33. Fakaafeʻi e kulupu hono uá ke lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:34–40. Kole ki he ongo kulupú ke kumi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻá ne mei poupouʻi e Kāingalotú.

Hili ha taimi feʻunga, kole ki he kau ako mei he kulupu takitaha ke lipooti. Hiki ʻenau talí he palakipoé. Mahalo ʻe lava ke kau ʻi heʻenau ngaahi talí ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline ko ʻení:

ʻOku ʻikai totonu ke tau manavahē ki hotau ngaahi filí, he ʻoku nau ʻi he toʻukupu ʻo e ʻEikí.

ʻE lava ke teuteuʻi kitautolu ʻe hotau ngaahi ʻahiʻahí ke maʻu ʻa e nāunau kuo teu maʻatautolu ʻe he ʻOtuá.

Kapau te tau fakavaivaiʻi kitautolu pea ui ki he ʻOtuá, pea ʻe fakamāmaʻi leva kitautolu ʻe he Laumālié.

Kapau te tau faivelenga ʻi hono tauhi ʻo e ngaahi folofola kotoa kuo tuku mai ʻe he ʻEikí, te tau mamata ʻi ha ʻaho ki Hono nāunaú.

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne folofolá ʻo fakafou ʻi Heʻene kau palōfitá.

ʻE lava ke fakahaofi kitautolu ʻe he ʻEikí mei hotau ngaahi filí.

  • ʻOkú ke pehē naʻe tokoniʻi fēfē ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻa e Kāingalotú ke nau kei faivelenga pē?

  • ʻE tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ke tau faivelenga lolotonga ʻetau ngaahi aʻusia faingataʻá?

Fakaafeʻi e kau akó ke toe vakaiʻi vave ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he palakipoé. Kole ange ke nau fakakaukau ki he pōpoaki fakakātoa ʻoku nau pehē ne ako ʻe he Kāingalotú. Kole ki he kau akó ke lipooti ʻenau ngaahi talí. Mahalo ʻe lava ke ʻilo ʻe he kau akó ha ngaahi pōpoaki kehekehe, kae tokoni ke mahino kiate kinautolu ne ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e fakapapau ki he Kāingalotú ʻe lelei ʻa e meʻa kotoa.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:41–42. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ki ha toe fakapapau mo e faleʻi mei he ʻEikí.

  • Naʻe mei fakafiemālie fēfē ʻa e pōpoaki ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 41 ki he Kāingalotú?

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he fekau ʻa e ʻEikí ʻoku lekooti ʻi he veesi 42? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Kapau ʻoku tau faivelenga ʻi hono tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí, he ʻikai leva hoko mai ʻa e ngaahi tautea ʻa e ʻEikí kiate kitautolu, ʻe mālohi ʻetau tuí, pea he ʻikai ikunaʻi kitautolu ʻe hotau ngaahi filí.)

  • Naʻe mei tokoniʻi fēfē ʻe he tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻa e Kāingalotú ʻi heʻenau fonongá? ʻE lava fēfē ke ne tokoniʻi kitautolú?

Fakamatalaʻi ange naʻe talangofua ʻa e Kāingalotú ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí. Ne mavahe e ʻuluaki kulupu ʻo e kau paioniá mei he Nofoʻanga Fakafaʻahitaʻu Momokó ʻi he ʻaho 5 ʻo ʻEpeleli 1847. Ne nau fononga ʻi ha maile ʻe 1,000 tupu pea tūʻuta ki he Teleʻa Sōlekí he konga kimui ʻo Siulai 1847. Ne hū atu ʻa Pilikihami ʻIongi ki he teleʻá ʻi he ʻaho 24 ʻo Siulai 1847, pea maʻu ha fakapapau kuo maʻu ʻe he Kāingalotú honau ʻapi foʻoú. Naʻá ne heka ʻi mui ʻi he salioté ʻa Uilifooti Utalafí ʻi he taimi ko iá he naʻá ne puke ʻi he mofí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ʻa Palesiteni Uilifooti Utalafi ki he mamata ʻa Pilikihami ʻIongi ki he Teleʻa Sōlekí:

ʻĪmisi
Palesiteni Wilford Woodruff

“ʻI he taimi ne mau hake atu ai … ʻo mamata kakato ki he teleʻá, naʻá ku fakatafoki leva ʻeku salioté ke hanga ki he hahaké, pea tuʻu leva ʻa Palesiteni ʻIongi mei hono mohengá ʻo ne vakai takai ki he fonuá. ʻI he lolotonga ʻo ʻene vakai takai ki he feituʻu ʻi muʻa ʻiate kimautolú, naʻá ne tuʻu pē ʻo moʻutāfuʻua ʻi ha ngaahi miniti siʻi. Naʻá ne ʻosi mamata pē ki he teleʻá kimuʻa ʻi ha meʻa-hā-mai, pea ʻi he meʻá ni, naʻá ne mamata ai ki he kahaʻu nāunauʻia ʻo Saione mo ʻIsilelí. … Hili ʻene mamata ki he meʻa-hā-maí ni, naʻá ne pehē mai leva, ‘Kuo feʻunga. Ko e feituʻu totonú ʻeni. Hoko atu’” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Uilifooti Utalafi [2004], 164).

  • Ko e hā nai naʻe mahuʻinga ai kia Pilikihami ʻIongi mo e Kāingalotú ke maʻu ʻa e fakapapau ko e Teleʻa Sōlekí ʻa e feituʻu totonu ke nofo aí?

Fakaʻosi ʻaki hono fakaafeʻi e kau akó ke feinga ke tauhi e ngaahi fekau kotoa pē mo fakafanongo ki he fakapapau ʻa e ʻEikí ʻi heʻenau moʻuí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:24. “Tuku ʻa e faʻa konaá”

Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe ha niʻihi ʻo e Kāingalotu paioniá ha ngaahi meʻa ʻoku taʻofi ʻi he Lea ʻo e Potó, hangē ko e ʻolokaholó mo e tapaká. Ne ʻikai ke ʻuluaki ʻomi ʻa e Lea ʻo e Potó ʻe he ʻEikí ko ha fekau ki he Kāingalotú (vakai, T&F 89:2). Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmita ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph F. Smith

“Kapau naʻe fai mai [ʻa e Lea ʻo e Potó] ko ha fekau ʻi he taimi ko iá, ʻe fakahalaiaʻi ai ʻa e tangata kotoa pē naʻe maʻunimā ʻi hono ngāue ʻaki ʻo e ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki ko iá, ko ia naʻe ʻaloʻofa ai ʻa e ʻEikí ʻo ʻoange ha faingamālie ke nau feinga ai ke taʻofi ia, kimuʻa peá Ne toki tuku ia ko ha fono ke nau moʻulaloa ki aí” (ʻi he Conference Report, Oct. 1913, 14).

ʻI he fakakaukau ko iá, ʻoku totonu ke tau tokanga ke ʻoua ʻe fakamāuʻi ha niʻihi ʻo e fuofua kau taki ʻo e Siasí mo e kāingalotu ʻa ia naʻa nau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ngofua ʻi he Lea ʻo e Potó. ʻI he kotoa ʻo e ngaahi fuofua hisitōlia ʻo e Siasí, naʻe fakaafeʻi ai ʻe he kau takí ʻa e Kāingalotú ke nau moʻui kakato ange ʻaki e Lea ʻo e Potó. ʻI ha konifelenisi lahi ʻi Sepitema ʻo e 1851, naʻe ui ʻe Pilikihami ʻIongi ʻa e kāingalotú ke nau fuakava ke fakaʻehiʻehi mei he tií, kofí, tapaká, uasikeé, mo e “ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku lau ki ai ʻi he Lea ʻo e Potó” (vakai, “Minutes of the General Conference,” Millennial Star, Feb. 1, 1852, 35). ʻI he 1919, naʻe ʻai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻi he tataki ʻa Palesiteni Hiipa J. Kalānité, ke hoko hono tauhi ʻo e Lea ʻo e Potó ko ha fie maʻu ki hono maʻu ha lekomeni temipalé (vakai, James R. Clark, comp., Messages of the First Presidency of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, 6 vols. [1965–75], 5:163). ʻOku kei hokohoko atu e hoko ʻa e Lea ʻo e Potó ko ha fekau mahuʻinga he ʻahó ni, pea ko e talangofua ki aí ko ha fie maʻu ia ki he papitaisó, hū ki he temipalé, ngāue fakafaifekaú, mo e ngaahi ngāue taau kehe ʻi he Siasí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:33. “Kuo fekauʻi atu ʻa hoku Laumālié … ke fakamaama ʻa e loto-fakatōkilaló mo e loto-fakatomalá”

Lolotonga e ʻi he Nofoʻanga Fakafaʻahitaʻu Momokó ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongí, naʻe hā ʻa Siosefa Sāmita kiate ia ʻi ha misi ʻo talalange:

ʻĪmisi
Palesiteni Brigham Young

“Tala ki he kakaí ke nau loto fakatōkilalo mo faivelenga pea fakapapauʻi ʻoku nau tauhi ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí pea te Ne taki tonu kinautolu. Tokanga pea ʻoua naʻa tekeʻi ʻa e kihiʻi leʻo vanavanaikí; te ne akoʻi kimoutolu he meʻa ke mou faí mo e feituʻu ke mou ō ki aí; te ne ʻomi ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e puleʻangá. Talaange ki he kau takí ke fakaava honau lotó ʻo ongoʻingofua, koeʻuhí ka hoko mai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní kiate kinautolu, ʻe mateuteu honau lotó ke tali ia. Te nau lava pē ke tala ʻa e faikehekehe ʻo e Laumālie ʻo e ʻEikí mei ha toe ngaahi laumālie kehe; [te] Ne fanafana ange ʻa e nongá mo e fiefiá ki heʻenau moʻuí, pea te Ne toʻo atu ʻa e loto koví, tāufehiʻá, meheká, fekeʻikeʻí, pea mo e kovi kotoa pē mei honau lotó; pea ko hono kotoa ʻo ʻenau fakaʻamú ke fai lelei pē, ʻomi ʻa e māʻoniʻoní, mo langa hake ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Tala ki he kau takí kapau te nau muimui ki he Laumālie ʻo e ʻEikí ʻe tonu ʻenau fonongá. Fakapapauʻi ke fakahā ki he kakaí ke tauhi ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí; pea kapau te nau fai ia, te nau ʻilo kuo fokotuʻutuʻu kinautolu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻo hangē pē ko ia kimuʻa pea nau omi ki he māmaní. …

“Tala ki he kakaí ke fakapapauʻi ke tauhi ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí pea muimui ki ai, pea te ne tataki tonu kinautolu” (ʻi he Manuscript History of Brigham Young, 1846–1847, comp. Elden J. Watson [1971], 529–30).

ʻI ha taimi ʻe taha, kimuʻa pea mavahe ʻa e Kāingalotú mei Nāvuú, naʻe hā ai ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi ha meʻa-hā-mai kia Palesiteni ʻIongi pea fakahā kiate ia ʻa e feituʻu ke langa ai ha kolo ʻi he Teleʻa Sōlekí. Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Siaosi A. Sāmita ʻo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni George A. Smith

“[Naʻá ne mamata] ki ha meʻa-hā-mai ʻo Siosefa Sāmita, ʻa ia naʻá ne fakahā kiate ia ʻa e moʻunga ko ia ʻoku tau ui he taimí ni ko ʻEnisaini Pīkí, ʻi he fakatokelau ʻo Sōleki Sití, pea naʻe ʻi ai ha fuka ʻi he tumuʻaki ko iá, pea naʻe pehē ʻe Siosefa ‘Langa ʻi lalo ʻi he feituʻu ʻa ia naʻe huʻu ki ai ʻa e ngaahi lanú pea te mou tuʻumālie mo maʻu ʻa e melinó’” (“Historical Discourse,” Deseret News, Jun 30, 1869, 248).