Seminelí
Lēsoni 98: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:21–53


Lēsoni 98

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:21–53

Talateú

Ko ʻeni hono ua ʻo e ongo lēsoni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93. Naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ko ʻení ʻi he ʻaho 6 ʻo Mē 1833. Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he konga kimui ʻo e fakahaá ha ngaahi moʻoni mahuʻinga fekauʻaki mo ʻetau moʻui ʻi he maama fakalaumālié. ʻI he taimi naʻe maʻu ai e fakahā ko ʻení, naʻe tui e kakai tokolahi ne kamata ʻetau moʻuí ʻi he fakatupú pe ʻi he fāʻeleʻí. ʻOku lahi aʻupito foki he ʻahó ni e tui ki he fakakaukau ko ʻení. Naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita “naʻe ʻi he kamataʻangá foki ʻa e tangatá mo e ʻOtuá” (T&F 93:29) pea ʻoku taʻengata hotau laumālié. Naʻá ne akoʻi foki e founga te tau lava ai ʻo maʻu e moʻoní mo e māmá mo fakahinohinoʻi ʻa e Palōfitá mo e kau taki kehe ʻo e Siasí ke nau fokotuʻu maau honau ngaahi ʻapí kae lava ke fakamālohia mo maluʻi honau fāmilí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:21–39

ʻOku fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne kau tamaioʻeikí ʻi he founga ke maʻu ai e moʻoní mo e māmá

Kole ki he kau ako ko e ʻuluaki fānau kinautolu ʻi honau fāmilí ke nau tuʻu hake.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi fatongia ʻo e hoko ko e ʻuluaki fānaú?

Kole ki he kau akó ke nau tangutu. Fakaafeʻi leva ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:21–23. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea kumi e meʻa naʻe fakahā ʻe Sīsū Kalaisi kau kiate Iá.

  • Fakatatau ki he veesi 21, ko e hā e faikehekehe ʻa Sīsū Kalaisi mei he fānau fakalaumālie kotoa ʻa e Tamai Hēvaní? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tokāteline ko ʻení: Ko Sīsū Kalaisí ko e ʻuluaki fānau ia ʻi he fānau fakalaumālie kotoa ʻa e Tamai Hēvaní.)

Fakamatalaʻi ange koeʻuhí ko Sīsū Kalaisi ʻa e ʻUluaki Fānau ʻa e Tamaí, ko Ia ʻa e “ʻea kuo fili” ki he meʻa kotoa pē ʻoku ʻa e Tamaí (Hepelū 1:2). Ka neongo ia, ʻokú Ne finangalo ke vahevahe kotoa ʻe he fānau ʻa e Tamai Hēvaní ʻa e tofiʻa ko ʻení. ʻOku tau maʻu e faingamālie ke hoko ko e “kau ʻea-hoko fakataha mo Kalaisi” (Loma 8:17) pea lau ʻi he lotolotonga ʻo “e siasi ʻo e ʻUluaki Fānaú” (T&F 93:22; vakai foki, T&F 76:51–54). ʻI he foungá ni foki te tau lava ai ʻo maʻu e meʻa kotoa pē ʻoku ʻa e Tamaí (vakai, T&F 76:55; 84:37–38).

  • Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:22, ko e hā kuo pau ke tau fai ke maʻu ai e nāunau ʻo e ʻUluaki Fānaú?

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke fakatupu ʻia Sīsū Kalaisi? (Ke fanauʻi foʻou fakalaumālie mo fakamaʻa kitautolu mei he angahala kotoa pē ʻi he mālohi ʻo e Fakaleleí.)

  • Fakatokangaʻi ange ʻi he veesi 21 naʻe pehē ʻe Sīsū Kalaisi naʻá Ne “ʻi he kamataʻangá mo e Tamaí.” Fakatatau ki he veesi 23, ko hai fua ne ʻi he kamataʻangá mo e Tamaí? (ʻOku ʻuhinga e foʻi lea mou ʻi he veesi ko ʻení ki he fānau fakalaumālie kotoa pē ʻa e Tamai Hēvaní. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fetongi ʻe he kau akó e foʻi lea mou ʻi he veesi 23 ʻaki honau hingoá pea tohi ia ʻi he tafaʻaki ʻo ʻenau folofolá.)

Fakamatalaʻi ange lolotonga ʻetau nofo mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi he maama fakalaumālié, naʻe akoʻi kitautolu ʻe he Tamaí mo e ʻAló pea maʻu ʻa e faingamālie ke tali pe fakasītuʻaʻi ai ʻa e moʻoní. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:24–26. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí kau ki he moʻoni ʻi he ngaahi veesi ko ʻení.

  • Ko e hā ʻokú ke ako mei he fakaʻuhinga ʻa e ʻEikí ki he moʻoní ʻi he veesi 24?

  • Ko hai naʻe fakamatalaʻi ʻi he veesi 25? (Sētane.)

  • ʻOku feinga fēfē ʻa Sētane ke tākiekina ʻetau ʻilo ki he moʻoní? (ʻOku fokotuʻu mai ʻe he kupuʻi lea “ʻilonga ha meʻa ʻoku lahi hake pe siʻi hifo ʻi heni” ʻoku feinga ʻa Sētane ke fakakeheʻi pea fakasiʻisiʻi ʻa ʻetau ʻilo ki he moʻoní.)

  • Ko e hā ʻoku tau ako mei he veesi 26 fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí?

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:36–37 pea feinga ke ʻiloʻi ha ngaahi moʻoni kehe naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kau ki he māmá mo e moʻoní.

  • Ko e hā naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻo kau ki he māmá mo e moʻoní ʻi he ngaahi veesi ko ʻení? (Tokoni ke mahino ki he kau akó ko e māmá mo e moʻoní, ʻa ia ʻoku ui foki ko e potó, ko e ngaahi ʻulungaanga ia ʻo Sīsū Kalaisi mo e Tamai Hēvaní.)

  • ʻOku tau lelei fēfē mei hono maʻu ʻa e māmá mo e moʻoní? (ʻE lava ʻomi ʻe he kau akó ha ngaahi tali kehekehe. ʻI heʻenau talí, tokoni ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI hono maʻu ʻa e māmá mo e moʻoní, ʻe lava ke tau hoko ai ʻo hangē ko Sīsū Kalaisi pea mo e Tamai Hēvaní.)

ʻĪmisi
light and truth

Hiki tatau ʻa e fakatātā ko ʻení ʻi he palakipoé, kae ʻoua ʻe fakakau ai e fakamatala ʻi he ongo puhá. ʻE ʻilo ʻe he kau akó e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he hoko atu ʻa e lēsoní. Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke hiki ʻa e fakatātaá ki heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:26–28. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea kumi e meʻa kuo pau ke tau fai ke maʻu ai e moʻoní mo e māmá.

  • Ko e hā kuo pau ke tau fai ke maʻu ai e moʻoní mo e māmá? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku tau maʻu ʻa e moʻoní mo e māmá ʻi heʻetau tauhi e ngaahi fekaú. Tohiʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he puha ʻi he tafaʻaki toʻomataʻu ʻo e fakatātā ʻi he palakipoé.)

  • ʻOku tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he talangofua ki he ngaahi fekaú ke tau maʻu ʻa e moʻoní mo e māmá?

  • Ko e fē nai ha taimi kuó ke ongoʻi ai naʻá ke maʻu ʻe moʻoní mo e māmá ʻi hono tauhi e ngaahi fekaú?

Fakamatalaʻi ange ʻi heʻetau nofo mo e ʻOtuá kimuʻa pea fāʻeleʻi kitautolú, naʻa tau maʻu e tauʻatāina ke filí—ʻa e malava ke fili mo ngāue maʻatautolú. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:29–32. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he founga ʻoku kaunga ai ʻetau fakaʻaongaʻi e tauʻatāina ke filí ki heʻetau malava ke maʻu ʻa e māmá mo e moʻoní. Kole leva ki he kau akó ke lipooti e meʻa ne nau maʻú.

  • Fakatatau ki he veesi 31–32, ko e hā e nunuʻa kapau te tau fili ke ʻoua ʻe maʻu e māmá? (ʻOku tau fokotuʻu ke fakahalaiaʻi kitautolu. ʻOku ʻuhinga ʻeni ʻoku tau taʻofi ʻetau fakalakalaka fakalaumālié ʻi he fakafisi ke maʻu ʻa e maama ʻoku lava ke tau maʻú.)

Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • ʻE lava nai ke mole meiate kitautolu ʻa e maama mo e moʻoni kuo tau ʻosi maʻú? (Ke tokoni ke tali ʻe he kau akó e fehuʻi ko ʻení, fakaafeʻi kinautolu ke nau fekumi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:39. Mahalo te ke fie fakaafeʻi foki kinautolu ke fekumi ʻi he ʻAlamā 12:10–11.)

  • Ko e hā ʻokú ne fakatupu ke mole meiate kitautolu ʻa e māmá mo e moʻoní? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku fakatupu ʻe he talangataʻá mo e ngaahi tukufakaholo halá ke mole meiate kitautolu ʻa e māmá mo e moʻoní. Tohiʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he puha ʻi he tafaʻaki toʻohema ʻo e fakatātā ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi tukufakaholo, pe ngaahi ʻekitivitī ʻoku faʻa fai ʻe he kakai tokolahi, ʻe lava ke nau fakatupu ke mole meiate kitautolu ʻa e maama mo e moʻoni mei heʻetau Tamai Hēvaní?

ʻE lava ke tokoni ʻa e ʻekitivitī ko ʻení ke fakatātaaʻi e founga ʻoku kaunga ai ʻetau ngaahi fili fakatāutaha ke talangofua pe talangataʻa ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ki heʻetau malava ko ia ke maʻu ʻa e māmá mo e moʻoní pe fakamoleki iá. Fakaʻaliʻali e fakamatala ko ʻení ʻi he palakipoé, pe hiki ia ʻi ha laʻipepa tufa maʻá e tokotaha ako takitaha. Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e ʻuluaki palakalafi ko ʻení. Kole ki he kalasí ke nau fakamatalaʻi e founga mo e ʻuhinga ʻe kaunga ai e ngaahi fili ʻa Maliá ki heʻene malava ke maʻu ʻa e māmá mo e moʻoní. Hili hono lipooti ʻe he kau akó e meʻa ʻoku nau maʻú, toutou fai e founga ko ʻení ʻi he palakalafi 2–4.

  1. ʻOku lotu ʻa Malia he pongipongi mo e efiafi kotoa pē. ʻOkú ne fiefia ʻi he ngāue tokoní, tauhi ʻene ngaahi fuakavá, mo fekumi fakaʻaho ʻi he folofolá. ʻOkú ne faʻa tokoni ke fakatahaʻi hono fāmilí ke ako folofola mo lotu fakafāmilí. ʻOkú ne nofo ʻamanaki atu ke maʻu e sākalamēnití ʻi he lotú he uike takitaha.

  2. ʻOku lotu ʻa Malia mo faʻa ako e folofolá kae ʻikai ʻi he ʻaho kotoa pē. ʻOkú ne ʻalu ki he lotú he taimi lahi pea ʻoku faʻa fakafanongo kiate kinautolu ʻoku lea mo faiakó. ʻOkú ne ʻalu ki he ngaahi ʻekitivitī ʻa e Kau Finemuí ʻo kapau ʻokú ne ʻilo ʻe ʻi ai hono kaungāmeʻá.

  3. ʻOku lotu ʻa Malia kapau ʻoku ʻikai ke ne helaʻia pe fakavavevave. ʻOkú ne fakapikopiko ke tokoni ʻi ʻapi pea lau folofola mo e fāmilí ʻo kapau pē ʻoku faingamālie. ʻOkú ne faʻa liʻaki e ngaahi ʻekitivitī ʻa e Siasí mo e Kau Finemuí. ʻOkú ne faʻa maumauʻi ʻa e Lea ʻo e Potó.

  4. ʻOku ʻikai ke teitei lotu, lau folofola, pe ʻalu ʻa Malia ki he ngaahi fakataha ʻa e Siasí. Kuo kole mai e pīsopé ke na fakataha ka ʻoku ʻikai te ne talanoa kiate ia. ʻOku ne faʻa maumauʻi ʻa e Lea ʻo e Potó. ʻOkú ne fakafekiki maʻu pē mo e kau mēmipa ʻo e fāmilí. ʻOkú ne ongoʻi ʻoku mamaʻo mei he Tamai Hēvaní.

  • Fakatefito ʻi he ngaahi sīpinga ko ʻení, te ke fakamatala fakanounouʻi fēfē e mahuʻinga ʻo ʻetau ngaahi fili fakaʻahó mo ʻenau uesia ʻa e maama mo e moʻoni ʻoku tau maʻú?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:40–53

ʻOku faleʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne kau tamaioʻeikí ke nau fokotuʻutuʻu maau honau ngaahi ʻapí

Fakaafeʻi e kau akó ke aleaʻi e fehuʻi ko ʻení mo ha hoa:

  • ʻE lava ke tokoniʻi fēfē koe ʻe hoʻo ngaahi fengāueʻaki mo hoʻo mātuʻá pe kau mēmipa kehe ʻo e fāmilí ke ke tupulaki ʻi he māmá mo e moʻoní?

Hili hono aleaʻi ʻe he kau akó e fehuʻí, fakaafeʻi hanau niʻihi ke vahevahe ʻenau ngaahi talí mo e kalasí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:40. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ʻa e fatongia kuo foaki ʻe he ʻOtuá ki he mātuʻá.

  • Ko e hā e fatongia kuo foaki ʻe he ʻOtuá ki he mātuʻá?

  • ʻOku ohi fēfē hake ʻe he mātuʻá ʻenau fānaú “ʻi he māmá mo e moʻoní”?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:41–48 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa Feletiliki G. Uiliamisi, Sitenei Likitoni, mo Siosefa Sāmita ko e Siʻí ke nau toe fai lelei ange ʻi hono akoʻi ʻenau fānaú ʻi he māmá mo e moʻoní pea ke nau fokotuʻutuʻu maau honau ngaahi fāmilí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:49–50. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki ha fakatokanga ʻoku kaunga ki hotau ngaahi fāmilí.

  • Ko e hā e fakatokanga naʻe fai ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení? (Tokoni ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kuo pau ke tau lotu maʻu ai pē pea faivelenga mo tokanga ʻi ʻapi, ka ʻikai ʻe maʻu ʻe he taha angahalá ʻa e mālohi kiate kitautolu.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “faivelenga mo tokanga ʻi ʻapí”?

Fakamahinoʻi ange neongo naʻe fai ʻa e fakatokanga ko ʻení ki he ngaahi tamaí, ka ʻoku toe kaunga foki ia ki honau ngaahi fāmilí. Fakaafeʻi e kau akó ke fokotuʻu mai ha ngaahi founga ʻe lava ke faivelenga mo tokanga ai e toʻu tupú ʻi ʻapi. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke hiki e ngaahi tali mei he kalasí ʻi he palakipoé.

Fakaʻosi e lēsoni ko ʻení ʻaki haʻo fakamoʻoni ange ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe ako ʻe he kau akó ʻi he lēsoni ko ʻení. Hiki e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé, pea fakaafeʻi e kau akó ke tali ha taha ʻo kinautolu ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá:

  1. Feinga ke ʻiloʻi ha fekau ʻe taha te ke lava ʻo talangofua faivelenga lahi ange ki ai kae lava ke ke tupulaki ʻi he māmá mo e moʻoní. Ko e hā te ke fai ke toe faivelenga lahi ange ai ʻi hono tauhi e fekau ko iá?

  2. Te ke lava fēfē ʻo faivelenga mo tokanga lahi ange ʻi ʻapi? Hiki ha taumuʻa ʻo fakahaaʻi e founga ʻe taha te ke feinga ai ke fakalakalaka lolotonga e uike hono hokó.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:40–50. Ko hono ohi hake e fānaú ʻi he māmá mo e moʻoní

Naʻe fai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e faleʻi ko ʻení:

“ʻOku mau kole atu ki he ngaahi mātuʻá ke fai muʻa honau lelei tahá ʻi hono akoʻi mo ohi hake ʻenau fānaú ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ē ʻo e ongoongoleleí te ne ʻai ke nau mālohi maʻu ai pē ki he Siasí. Ko e ʻapí ko e fakavaʻeʻanga ia ʻo e moʻui angatonú, pea he ʻikai ha toe faʻahinga meʻa ia te ne lava ke tongia pe fakahoko hono ngaahi fatongia mahuʻinga ki hono fakahoko ʻo e fatongia ko ʻeni kuo ʻomi mei he ʻOtuá.

“ʻOku mau tapou atu ai ki he mātuʻá mo e fānaú ke nau fakamuʻomuʻa taha muʻa ʻa e lotu fakafāmilí, efiafi fakafāmili ʻi ʻapí, ako mo e fakahinohino ʻo e ongoongoleleí, kaeʻumaʻā ʻa e ngaahi ʻekitivitī fakafāmili ʻoku langaki moʻuí. Neongo pe ko e hā hano mahuʻinga mo hano lelei ʻo e ngaahi ʻekitivitī kehé, kuo pau ke ʻoua naʻa tuku ke nau fetongi e ngaahi fatongia fakalangi ko ia kuo vaheʻi maí, ʻa ia ko e mātuʻá pē mo e fāmilí te nau lava ʻo fakahoko leleí” (Tohi ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻaho 11 ʻo Fēpueli 1999, naʻe hā ʻi he Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2: Ko Hono Puleʻi ʻo e Siasí [2010], 1.4.1