Seminelí
Lēsoni 89: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85–86


Lēsoni 89

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85–86

Talateú

ʻi he konga kimui ʻo Nōvema 1832, ne hiki e Kāingalotu ʻe niʻihi ki Saione ka ne ʻikai ke nau fakatapui ʻenau koloá ʻo hangē ko ia ne fekau ʻe he ʻEikí. Koeʻuhí ne ʻikai ke nau fakatapui ʻenau koloá, ne ʻikai ke nau maʻu honau tofiʻá ʻo fakatatau ki he founga fokotuʻu ʻo e Siasí. Naʻe lea ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he meʻá ni ʻi ha tohi ne ueʻi fakalaumālie kia Uiliami W. Felipisi, ʻi he ʻaho 27 ʻo Nōvema 1832. ʻOku lekooti ha konga ʻo e tohí ni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85. Hili mei ai, ne maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻi he ʻaho 6 ʻo Tīsema 1832, ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 86 lolotonga ʻene ngāue ʻi hono toe vakaiʻi ʻi he ueʻi fakalaumālie ʻa e Tohi Tapú. Ne ʻomi ʻe he fakahā ko ʻení ha fakamatala lahi ange ki he talanoa fakatātā ʻo e uité mo e teá pea mo e fatongia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi hono tokoniʻi ke tānaki ʻe he ʻEikí ʻa e kau māʻoniʻoní ʻi he ʻaho fakaʻosí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85

ʻOku tauhi ʻe he kalake ʻa e ʻEikí ha lekooti ʻo e kakai ʻo e ʻOtuá

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau angé kuo toki foaki ange pē kiate kinautolu ha tuʻunga kamata ʻi ha timi sipoti. (Te ke lava ʻo talaange ha timi sipoti tuʻukimuʻa ʻi homou anga fakafonuá mo ha timi ʻiloa ʻoku nau vaʻinga ʻi he sipoti ko iá.) Hili ha ngaahi ʻaho siʻi ʻo e vaʻinga mo e timi ko ʻení ʻoku nau fakatokangaʻi ʻoku vaʻinga siokita ha mēmipa ʻe taha ʻo e timí, ʻikai vaʻinga totonu e kau mēmipa ʻe niʻihi ʻi honau tuʻungá, pea tukunoaʻi he niʻihi kehe ʻa e faiakó.

  • Ko e hā nai ʻe faingataʻa ai ke mālohi e timi ko ʻení? Ko e hā nai ʻe fie maʻu ke liliu kae lava ke vaʻinga lelei ange ʻa e timi ko ʻení?

Fakamatalaʻi ange ne kamata ha tūkunga tatau pē ʻi he 1832, ʻi he tūʻuta atu ha Kāingalotu tokolahi ʻi Mīsulí. Naʻe fakahinohino ʻe he ngaahi fakahā kimuʻa ʻe langa e kolo ʻo Saioné ʻi he Vahefonua Siakisoní, Mīsuli, ʻo fakatatau ki he ngaahi fono ʻa e ʻEikí pea ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e lakanga fakataulaʻeikí. Fakatatau ki he ngaahi fono ko ʻení, ne ʻikai fononga e kāingalotu ʻo e Siasí ki Saione tukukehe kapau ne nau maʻu ha tohi fakamoʻoni mei he kau taki ʻo e Siasí. ʻI heʻenau tūʻutá pē, ne pau ke nau fakatapui ʻenau paʻangá mo e koloa kotoa pē ki he Siasí pea maʻu ha tofiʻa mei he pīsopé. ʻIkai ngata aí, ne pau ke nau tauhi e ngaahi fekau kotoa pē ʻa e ʻOtuá. (Vakai, T&F 64:34–35; 72:15–19, 24–26.)

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e tūkunga ʻo e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85, fakamatalaʻi ange naʻe moʻui ha Kāingalotu toko lahi ʻi Mīsuli fakatatau mo e ngaahi fono kuo fokotuʻu mai ʻe he ʻEikí ki hono langa hake ʻa Saioné. Ka neongo ia, naʻe talangataʻa ha kāingalotu ʻe niʻihi ki he fekau ʻa e ʻEikí ke fakatapui ʻenau koloá pea nau fononga ki Saione taʻe maʻu ha tohi fakamoʻoni mei honau kau takí. Koeʻuhí ko e meʻá ni, ne ʻikai ai ke nau maʻu honau tofiʻá.

  • Ko e hā nai naʻe faingataʻa ai ke fokotuʻu ʻa e kolo ko Saioné ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení?

Fakamatalaʻi ange ko e tali ki he ngaahi faingataʻa ko ʻeni ʻi Mīsulí, naʻe fai ʻe Siosefa Sāmita ha tohi kia Uiliami W. Felipisi, ko ha taki ʻo e Siasí naʻe nofo ʻi Tauʻatāina ʻi he taimi ko iá (vakai ki he talateu ki he vahé ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85).

Fakamatalaʻi ange naʻe fai ʻe he tohi ʻa e Palōfitá ha ngaahi fakahinohino ki he kalake ʻa e ʻEikí, ʻa Sione Uitemā, ʻa ia naʻe nofo ʻi Mīsulí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85:1–2. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea kumi ʻa e meʻa naʻe fakahinohino ʻe he ʻEikí ki he kalake ʻo e Siasí ʻi Mīsulí, ke faí.

  • Ko e hā naʻe fakahinohino ki he kalaké ke lekōtí?

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85:3–5. Fakaafeʻi e kalasí ke muimui ki ai pea kumi pe ko hai ne folofola ʻa e ʻEikí ʻoku ʻikai totonu ke hiki honau hingoá ʻi he ngaahi lekooti ʻa e Siasí.

  • Ko e kakai fē ne ʻikai totonu ke hiki honau hingoá ʻi he ngaahi lekooti ʻa e Siasí?

Fakamatalaʻi ange ʻoku tauhi foki e ngaahi lekooti ʻa e Siasí ʻi hotau kuongá, ʻo hangē ko ia ne tauhi e ngaahi lekooti ʻi he kuonga ʻo Siosefa Sāmitá. Ko e taumuʻa ʻe taha ki he meʻá ni ke tauhi ha lekooti ʻo e hingoa ʻo e kau faivelengá pea pehē ki ha fakamatala ki heʻenau ngaahi ngāué.

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa kuo pau ke tau fai ke lekooti ai hotau hingoá ko e kāingalotu faivelenga ʻo e Siasí?

Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Kapau te tau moʻui ʻaki e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá, ʻe tohi hotau hingoá ʻi he ngaahi lekooti ʻo e Siasí ko ha kāingalotu faivelenga. Fakamatalaʻi ange ko e ngaahi ngāue ʻa e kau faivelengá ʻa ia ʻoku lekooti ʻi māmaní ʻoku lekooti foki ʻi he langí ʻi he tohi ʻo e moʻuí (vakai, T&F 128:6–7). Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakavave e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85:5, 9, 11 pea feinga ke ʻiloʻi e ngaahi hingoa kehe ne fakaʻaongaʻi ke fakamatalaʻi ʻaki e lekooti ko ia ʻoku tauhi ʻi he māmaní kau kiate kinautolu ʻoku faivelengá. Kole ange ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Ke tokoni ke ongoʻi ʻe he kau akó e mahuʻinga ʻo e moʻoni kuó ke hiki he palakipoé, fakaafeʻi kinautolu ke nau fakakaukau angé ʻoku ʻi ai ʻenau ngaahi palani ke ʻalu ki ha polokalama mahuʻinga. ʻEke ange pe te nau ongoʻi fēfē kapau te nau aʻu atu ki he meʻa ʻoku faí ka naʻe ʻikai ngofua ke nau hū ki loto koeʻuhí naʻe ʻikai ʻasi honau hingoáʻi he lisi ʻo e kau fakaafé.

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85:9–11 pea fakakaukau angé pe ʻe ongo fēfē ke ʻiloʻi ʻoku ʻikai ʻasi honau hingoá ʻi he tohi ʻo e manatu ʻa e ʻEikí.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ko kinautolu ʻoku ʻikai lekooti honau hingoá “ʻe ʻikai te nau maʻu ha tofiʻa” mo e Kāingalotú? (He ʻikai te nau maʻu e ngaahi tāpuaki ʻe foaki ki he kau faivelengá.)

  • Fakatatau ki he veesi 11, ko e hā te ne lava ke fakatupu ke toʻo e hingoa ʻo e Kāingalotu ʻo e Siasí mei he tohi ʻa e fono ʻo e ʻOtuá?

  • Te ke fakamatala fakanounouʻi fēfē e meʻa kuó ke ako fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo hono lekooti ho hingoá ko ha mēmipa faivelenga ʻo e Siasí?

Fakamoʻoni ange ʻoku tauhi e ngaahi lekōtí ʻi he māmaní pea ʻi he langí fakatouʻosi. Kuo pau ke tau haʻisia kotoa pē ki heʻetau ngaahi ngāué pea mo ʻetau faivelenga ʻi hono moʻui ʻaki e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá. Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki heʻenau tōʻonga fakakaukau mo e talangofua ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 86

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e talanoa fakatātā ʻo e uité mo e teá

Fakaafeʻi ha tokotaha ako kimuʻa e kalasí ke lau ʻa e Mātiu 13:24–30 pea mateuteu ke fakamatalaʻi fakanounou ʻa e talanoa fakatātā ʻo e uité mo e teá ki he kalasí. Hiki e ngaahi lea ko ʻení he palakipoé: uité, teá, ko e ngoué, kau tūtuuʻi ʻo e tengá, ko e filí.

Hili e fakamatalaʻi fakanounou ʻe he tokotaha ako kuo filí e talanoa fakatātaá, ʻeke ki he kalasí e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ʻoku fakataipe ʻe he uité mo e teá? (ʻOku fakataipe ʻe he uité ʻa e kau māʻoniʻoní, pea fakataipe ʻe he teá ʻa e kau faiangahalá [vakai, Mātiu 13:38].)

  • Ko e hā naʻe fie tatali ai ʻa e tangata ʻi he talanoa fakatātaá ke taʻaki ʻa e teá?

ʻĪmisi
wheat and tares

Fakaʻaliʻali e fakatātā fekauʻaki ʻo e uité mo e teá, pe tā ia ʻi he palakipoé. Fakamatalaʻi ange ko e teá ko ha vao kona. ʻOku meimei faitatau pē ʻa e uité mo e teá ʻi heʻena tā huli haké, ka ʻe lava pē ke fakafaikehekeheʻi ʻi heʻena motuʻá. Kapau naʻe feinga ha tangata tuʻusi ke taʻaki ʻa e teá kimuʻa pea motuʻa ʻa e uité mo e teá, te ne ngalingali fakaʻauha foki ai e konga lahi ʻo e uité.

Fakaafeʻi ha kau ako toko siʻi ke nau tau fetongi ʻi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 86:1–6. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea kumi ʻa e ʻuhinga ʻo e ngoué, kau tūtuuʻi ʻo e tengaʻi ʻakaú, mo e filí. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lipooti e meʻa naʻa nau ʻiló.

  • Makatuʻunga ʻi he fakamatala ʻa e ʻEikí ki he ngaahi fakaʻilongá, te ke fakamatala fakanounouʻi fēfē e ʻuhinga ʻo e talanoa fakatātaá?

Fakamatalaʻi ange ne lolotonga toe vakaiʻi mo fakatonutonu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakalelei ki he Tohi Tapú ne ueʻi fakalaumālié (Liliu ʻa Siosefa Sāmitá) ʻi heʻene maʻu ʻa e fakahā ko ʻení. ʻOku toe fakamatala lahi ange ʻa e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 86 ki he talanoa fakatātaá ʻo hangē ko ia ʻoku lekooti ʻi he Mātiu 13:24–30. Hangē ko ʻení, ʻoku tau ako ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 86 ʻoku fakafofongaʻi ʻe he kau tūtuuʻi ʻi he talanoa fakatātaá ʻa e Kau ʻAposetolo ʻa e Fakamoʻuí (vakai, veesi 2) pea ʻoku “fakakāsiaʻi ʻe he teá ʻa e uité mo tuli ʻa e siasí ki he feituʻu maomaonganoá” (veesi 3). ʻOku tau ako foki ʻe kamata “ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí,” ke “tupu hake” ʻa e muka ʻo e uité (veesi 4). ʻE lava ke fakafofongaʻi ʻe hono tūtuuʻi ʻo e teá ʻa e Hē mei he Moʻoní, pea ʻe lava ke fakafofongaʻi ʻe he huli hake ʻo e uite foʻoú ʻa hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí.

Fakamahinoʻi ange ʻoku fakahinohinoʻi ʻe he pulé ʻi he talanoa fakatātaá, ʻa ʻene kau tamaioʻeikí ke nau tomuʻa tānaki ʻa e teá ke tutu pea toki tānaki leva ʻa e uité ʻi he fale ʻo e fanga monumanú (vakai, Mātiu 13:27–30). Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 86:7 ke ʻiloʻi ha fakakaukau ʻoku ʻomi ʻe he fakahā ko ʻení ʻokú ne fakamahinoʻi e hokohoko ʻo e tānakí.

  • Ko e hā ʻoku tau ako mei he veesi 7 fekauʻaki mo e hokohoko ʻo e tānakí?

  • Ko e hā ʻoku akoʻi ʻe he meʻá ni fekauʻaki mo e meʻa ʻe hoko ki he kau māʻoniʻoní mo e kau faiangahalá ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tokāteline ko ʻení: ʻE tānaki ʻe he ʻEikí ʻa e kau māʻoniʻoní lolotonga e ngaahi ʻaho fakaʻosí pea fakaʻauha leva e kau faiangahalá ʻi Heʻene Hāʻele ʻAngaua Maí.)

Fakaʻaliʻali e fakatātā ʻo e Kau Faifekaú: Kau ʻEletaá mo e Kau Faifekaú: Kau Sisitaá (Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 109, 110; vakai foki, LDS.org).

ʻĪmisi
missionaries, elders
ʻĪmisi
missionaries, sisters
  • ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e ngaahi fakatātā ko ʻení mo e talanoa fakatātā ʻo e uité mo e teá? (Tokoni ke vakai e kau akó te tau lava ʻo tokoni ʻi hono tānaki fakataha ʻo e kau māʻoniʻoní ʻaki hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé.)

Fakamatalaʻi ange ʻe lava ke fakatupulaki ʻe hono manatuʻi e ngaahi founga lahi ʻoku tāpuekina ai kitautolu ʻi heʻetau hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo e ʻEikí ʻa ʻetau holi ke vahevahe ʻa e ngaahi tāpuaki ko iá mo e niʻihi kehé. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 86:8–10. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea kumi ha ngaahi founga kuo faitāpuekina ai kitautolu ʻi heʻetau hoko ko e kau kāingalotu ʻo e Siasi ʻo e ʻEikí.

  • Fakatatau ki he veesi 8–10, ko e hā ha ngaahi founga kuo faitāpuekina ai kitautolu ko e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo e ʻEikí?

Fakamahinoʻi ange ʻa e kupuʻi lea “ko e kau ʻea-hoko fakalao ʻa kimoutolu” ʻi he veesi 9. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻeni ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko e konga kinautolu ʻo e fuakava naʻe fai ʻe he ʻOtuá mo ʻĒpalahamé, ʻa ia naʻe talaʻofa ai kia ʻĒpalahame mo hono hakó te nau fiefia ʻi he ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí pea vahevahe e ngaahi tāpuaki ko iá mo e niʻihi kehé (vakai, ʻĒpalahame 2:9–11).

  • Kuo tāpuekina fēfē koe ʻi he lakanga fakataulaʻeikí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 86:11, pea kole ki he kalasí ke nau feinga ke ʻiloʻi e ngaahi founga ʻoku totonu ke tau tokoniʻi ai e niʻihi kehé. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú. Hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Te tau lava ʻo ʻomi ʻa e fakamoʻuí ki he niʻihi kehé ʻaki hono tokoniʻi kinautolu ke nau maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ha ngaahi aʻusia ne nau maʻu ʻi heʻenau lava ʻo tā ha sīpinga māʻoniʻoni ki ha taha kehe pe ʻi heʻenau tokoni ke maʻu ʻe ha taha kehe e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85:7–8. Ko hai ʻa e “taha ʻoku māfimafi mo mālohí”?

Kuo fakaʻaongaʻi ʻe he kau hē tokolahi mei he moʻoní ʻa e fakamoʻoni ki he “taha ʻoku māfimafi mo mālohí” (T&F 85:7) ʻa ia ʻokú ne fokotuʻutuʻu maau e fale ʻo e ʻOtuá mo e fakamoʻoni ki ha taha ʻoku “mafao atu hono nimá ke taʻofi ʻa e ngaueue ʻa e puha tapu ʻo e ʻOtuá” (T&F 85:8) ke fakatonuhiaʻi ʻenau mavahe mei he Siasí. ʻOku nau pehē kuo mole mei he kau Palesiteni kehekehe ʻo e Siasí e falala ʻa e ʻOtuá pea fakafisingaʻi kinautolu, pea ko kinautolu, ʻa e kau hē mei he moʻoní ʻa e “taha māfimafi mo mālohi” ne ui ʻe he ʻOtuá ke nau fakatonutonu e ngaahi meʻa kotoa. ʻOku fakafepakiʻi ʻe he faʻahinga lau peheé ʻa e ʻuhinga ʻo e folofolá. ʻI ha fakamatala fakaʻofisiale naʻe ʻomai ʻi he 1905, naʻe aleaʻi ai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí (Siosefa F. Sāmita, Sione R. Uinitā, mo ʻAnitoni H. Luna) ʻa e ngaahi tūkunga naʻá ne ʻomi ʻa e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85:7–8 pea mo kinautolu ne fakataumuʻa ki ai e ongo kupuʻi lea ko ʻení:

“Ko ia ke ʻuluaki fakatokangaʻi ko e kaveinga ʻo e tohi ko ʻení [ʻa e tohi ʻa e Palōfitá kia Uiliami W. Felipisí], ko e konga foki ia naʻe tali ko e fakahā ʻoku fekauʻaki ia mo e ngaahi meʻa ʻo e Siasí ʻi Mīsulí, ko hono tānaki fakataha ʻo e Kāingalotú ki he fonua ko iá pea mo hono maʻu honau tofiʻá ʻi he malumalu ʻo e fono ʻo e fakatapuí mo e lakanga tauhí; pea ngāue hangatonu ʻa e Palōfitá ki he meʻa ʻe hoko kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke maʻu honau tofiʻá ʻi he fekau pe tuʻutuʻuni mei he pīsopé. …

“Ko Pīsope Pātilisi ʻa e taha ʻo e kau takí, ʻa ia—neongo ko ha tangata moʻui taau ia, ko ha taha naʻe ʻofa ai e ʻEikí, pea naʻe fakamatalaʻi ʻe he Palōfita ‘ko ha sīpinga ʻo e mateakí’, mo e ‘taha ʻo e kau tangata maʻongoʻonga ʻa e ʻEikí’—naʻá ne fakafepaki he taimi ʻe niʻhi ki he Palōfitá ʻi he ngaahi ʻaho ko ia kimuʻá, pea feinga ke fakatonutonu ia ʻi heʻene puleʻi e ngaahi meʻa ʻo e Siasí; ʻi hono fakalea ʻe tahá, ke ‘mafao atu hono nimá ke taʻofi e ngaueue ʻa e puha tapú.’ …

“Ne hiki e fakalea ʻo e fakahaá mei ha tohi kia Uiliami W. Felipisi ʻi he ʻaho 27 ʻo Nōvema, 1932 lolotonga e ngaahi tūkunga ʻo e angatuʻu, meheka, loto-hīkisia, taʻetuí mo e loto fefeka ʻi he lotolotonga ʻo e kau tangata ʻi Saioné—ʻi he Vahefonua Siakisoní, ʻi Mīsulí—ʻa ia ne kau kotoa ki ai ʻa Pīsope Pātilisi. Ko e ‘tangata ko ia naʻe ui pea fili ʻe he ʻOtuá’ ke ‘vahevahe ki he Kāingalotú honau tofiʻá’—ʻEtuate Pātilisi—ʻa ia ne ʻikai ke ne fakahoko totonu, ʻo ʻikai tokanga ki hono fatongiá, pea tuku ‘atu hono nimá ke taʻofi ʻa e ngaueue ʻa e puha tapú’; ko ia ai, naʻe fakatokanga kiate ia ki he fakamaau ʻa e ʻOtuá ʻoku tuʻunuku maí, pea toe fai ha kikite ʻe ʻomi ‘ha taha māfimafi mo mālohi,’ ʻe he ʻOtuá ke fetongi ia, ke maʻu ʻEne pīsopelikí—ʻa e taha ʻoku ʻi ai e laumālie mo e mālohi ʻo e lakanga māʻolunga ʻoku ʻiate iá, ʻa ia te ne maʻu ai e mālohi ke ‘fakamaau e fale ʻo e ʻOtuá, pea ke fakamāʻopoʻopo ʻo vahe ʻi he talotalo ʻa e ngaahi tofiʻa ʻo e kau māʻoniʻoní’; ʻi hono fakalea ʻe tahá, ko e taha te ne fai ʻa e ngāue naʻe fekau kia Pīsope ʻEtuate Pātilisi ke fai ka naʻe ʻikai lava ke fakahokó. …

“… Pea fakatatau ki heʻene fakatomalá mo e ngaahi feilaulau mo e faingataʻaʻiá, naʻe maʻu taʻe toe veiveiua ʻe Pīsope ʻEtuate Pātilisi ha tautea ne siʻi ange ʻi he tautea ne tuʻunuku mai kiate ia ʻo hangē ka tō ‘ʻo mate, ʻo hangē ko ha fuʻu ʻakau kuo taaʻi ʻe ha fatulisí’ ko ia naʻe pau ai ke ui ha taha ke fetongi ia—‘ha tokotaha māfimafi mo mālohi ke fokotuʻutuʻu maau e fale ʻo e ʻOtuá, pea fokotuʻutuʻu ʻi he talotalo e ngaahi tofiʻa ʻo e Kāingalotú—ʻe lava foki ke pehē kuo hoko ʻeni pea kuo fakahoko e kikité” (ʻi he James R. Clark, comp., Messages of the First Presidency of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, 6 vols. [1965–75], 4:112, 113, 115, 117; vakai foki, Doctrine and Covenants Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2001], [00] 186–87).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85:8. ʻOku ʻuhinga ki he hā ke “taʻofi ʻa e ngaueue ʻa e puha tapu ʻo e ʻOtuá”?

ʻOku ʻuhinga e kupuʻi lea “taʻofi ʻa e ngaueue ʻa e puha tapu ʻo e ʻOtuá” ki “ha meʻa ne hoko lolotonga e pule ʻa e Tuʻi ko Tēvitá ʻi ʻIsileli he kuonga muʻá. Naʻe maʻu ʻe he kau Filisitiá ʻa e puha ʻo e fuakavá ʻi he taú ka ne nau fakafoki ia ʻi hono teʻia kinautolu ʻe he ngaahi mahakí (vakai, 1 Samuela 4–6). Naʻe ʻave ʻe Tēvita mo e kakaí kimui ange ʻa e puha ʻo e fuakavá ki Selusalema ʻi ha saliote toho, ne taki ʻe ʻUsa mo ʻAhio. ‘Pea ʻi heʻenau hoko mai ki he potu hahaʻanga uite ʻo Nākoní, naʻe ala atu [ʻa] ʻUsa ki he puha ʻo e ʻOtuá, mo ne puke ki ai, koeʻuhí naʻe fakangalulu ia ʻe he fanga pulú. Pea naʻe tupu ai ʻa e houhau ʻa Sihova kia ʻUsa; pea naʻe taaʻi ia ʻi ai ʻe he ʻOtuá koeʻuhí ko ʻene fai halá; pea naʻá ne mate ʻi he potu ko iá ʻo ofi ki he puha ʻo e ʻOtuá’ (2 Samuela 6:6–7; vakai, veesi 1–11). Ko e puha ʻo e fuakavá ʻa e fakaʻilonga ʻo e ʻi ai ʻa e ʻOtuá, Hono nāunaú mo e māfimafí. ʻI hono fuofua foaki ki ʻIsilelí, naʻe fokotuʻu ʻa e puha ʻo e fuakavá ʻi he Māʻoniʻoni ʻo e Ngaahi Māʻoniʻoní ʻi he tāpanekalé, pea naʻe ʻikai ngofua ʻo aʻu ki he taulaʻeikí ke fakaofi ki ai. Ko e taulaʻeiki lahí pē, ko ha fakataipe ʻo Kalaisi, naʻe lava ke ofi ki aí, pea hili pē hono fakahoko ha ouau ʻo e fakamaʻa fakataautaha mo e fakatomala mei heʻene ngaahi angahalá. …

“Neongo naʻe ʻuhinga lelei pē ʻa ʻUsa, ka naʻá ne fāinoa ʻa e meʻa ʻoku lava ke fakahoko pē ʻi he ngaahi tūkunga pau moʻoni. Naʻe ʻikai ke ne maʻu ha tui ʻi he mālohi ʻa e ʻOtuá. Naʻá ne fakakaukau ʻoku ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻa e puha tapú, ʻo ngalo ai ko e fakaʻilonga fakaemāmani ia ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e mālohi kotoa pē. He ʻikai lava ke tau fakamahamahalo ke fakahaofi ʻa e ʻOtuá mo Hono puleʻangá ʻi heʻetau ngaahi ngāué.

“‘Naʻe kau e halaia ʻa ʻUsá ʻi he foʻi moʻoni ko ia naʻá ne ala ki he puha tapú mo e ngaahi ongo fakatuʻasino, neongo naʻe ʻuhinga lelei, ke taʻofi ia mei he teka ʻo tō mei he salioté. Ko e ala ko ia ki he puha tapú, ʻa e ʻafioʻanga ʻo e ngaahi nāunau faka-ʻOtuá mo e hā mahino e ʻafio ai ʻa e ʻEikí, ko ha maumauʻi ia ʻo e fakaʻeiʻeiki ʻo e māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá. ‘Ko ia ai ko ʻUsa ko ha faʻahinga ia ʻo kinautolu ʻoku lea fakaemāmani mo ha ʻuhinga lelei ka ʻi he ʻatamai taʻe māʻoniʻoni, ʻo uesia e ngaahi meʻa ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá, mei he fakakaukau ʻoku nau ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki, pea fakaʻamu ke fakahaofi kinautolu” (O. V. Gerlach).’ (Keil mo Delitzsch, Commentary, bk. 2: Joshua, Judges, Ruth, 1 and 2 Samuel, ‘Second Book of Samuel,’ p. 333.)” (Doctrine and Covenants Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2001], [00]188).

Ne folofola ʻa e ʻEikí ki he meʻá ni ʻi he fakahā fakaonopōní ke akoʻi e tefitoʻi moʻoni ko ia ʻoku ʻikai totonu ke tau toʻo kiate kitautolu ʻa e fatongia ke fai fakahinohino (“taʻofi e ngaueue ʻa e puha tapú”) ki hotau kau taki lakanga fakataulaʻeikí pe ha niʻihi kehe kuo ui mo fili ʻe he ʻOtuá (vakai, T&F 85:8). Ka ʻoku ʻi ai ha niʻihi ʻoku tailiili ʻoku ngalulu ʻa e puhá pea fakakaukau ke puke maʻu ia. ʻE lava ke vakai ha kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí ki he ngaahi palopalemá pea ʻita ʻi he founga ʻoku nau ongoʻi ʻoku tokangaʻi ʻaki ʻe honau kau takí pe niʻihi kehé ʻa e ngaahi palopalema ko iá. Te nau ala ongoʻi neongo ʻoku ʻikai ke nau maʻu ʻa e mafai ke fai peheé, ʻoku fie maʻu ke nau fakatonutonu ʻa e founga ʻo honau uōtí pe naʻa mo e Siasí. Ka neongo ia, ʻoku ʻikai fakatonuhiaʻi ʻe he ngaahi fakakaukau lelei tahá ʻa e kaunoa pehē ki he Siasi ʻo e ʻEikí.

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Tēvita O. Makei ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni David O. McKay

“ʻOku kiʻi fakatuʻutāmaki ke tau ʻalu atu mei hotau tuʻungá pea feinga taʻe fakamafaiʻi ke tataki e ngaahi ngāue ʻa ha tangata. ʻOkú ke manatuʻi ʻa ʻUsa ʻa ia ne mafao atu hono nimá ke pukepuke ʻa e puha tapú. [Vakai, 1 Tohi Fakamatala Meʻa Hokohoko 13:7–10.] Naʻe hangē naʻá ne tonuhia ʻi he humu ʻa e fanga pulú pea ʻi heʻene mafao atu hono nimá ke puke maʻu ʻa e fakaʻilonga ko ia ʻo e fuakavá. ʻOku tau fakakaukau he ʻahó ni naʻe fuʻu mamafa hono tauteá. Ka neongo ia, ʻoku fakahaaʻi ʻe he meʻa naʻe hokó ha lēsoni ʻo e moʻuí. Tau vakavakai takai holo muʻa ki he vave ʻa e mate fakalaumālie e kau tangata ʻoku nau feinga taʻe fakamafaiʻi ke pukepuke ʻa e puha tapú. ʻOku kamata ke ʻita honau lotó, fakahalaʻi honau ʻatamaí, ʻikai lelei ʻenau fakakaukaú, pea mafasia honau laumālié. ʻOku pehē ʻa e tuʻunga fakaʻofa ʻo e kau tangata, ʻa ia ʻoku taʻetokanga ʻi honau ngaahi fatongiá, ʻo fakamoleki honau taimí ʻi he kumi e ngaahi fehalaaki ʻa e niʻihi kehé” (ʻi he Conference Report, April 1936, 60).