Seminelí
Lēsoni 67: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:1–21


Lēsoni 67

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:1–21

Talateú

ʻI he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1831, naʻe tokangaʻi ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakatapui ʻo e kelekele ʻe langa ai ʻe he Kāingalotú ʻa Saione ʻi Tauʻatāina, Mīsulí. Lolotonga e mavahe ʻa e Palōfitá, naʻe tafoki ha Kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí ʻi ʻOhaioó, mei he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí mo fakahoko ha ngaahi angahala mamafa. Naʻe foki ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki Ketilani ʻi he ʻaho 27 ʻo ʻAokosí, pea ʻi he ʻaho 30 ʻo ʻAokosí, naʻá ne maʻu ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63. ʻOku akoʻi ʻe he lēsoni ko ʻení ha konga ʻo e fakahā ko iá, ʻa ia naʻe fakatokanga ai ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa ʻo e faiangahalá mo e angatuʻú.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:1–6

ʻOku fakatokanga ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa ʻo e faiangahalá mo e angatuʻú

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukau angé ʻoku fai ange ʻe ha kaungāmeʻa ʻa e fehuʻi ko ʻení. Kole ki he kau akó ke nau vahevahe ʻa e founga te nau ala tali ʻakí.

  • Ko e hā ʻokú ke muimui ai ki he ngaahi akonaki homou Siasí kae ʻikai ke ke fakafiefiá?

Hili e tali ʻa e kau akó, fai ʻa e fehuʻi ko ʻení:

  • ʻI heʻetau hoko ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí, ʻokú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau moʻui ʻo fakatatau mo ʻetau ngaahi tui fakalotú?

Fakamatalaʻi ange lolotonga e ʻi Mīsuli ʻa Siosefa Sāmita mo e kau taki kehe ʻo e Siasí ʻi he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1831, ke fakatapui e kelekele mo e tuʻuʻanga ʻo e temipalé ʻi Saioné, naʻe fai fakapulipuli ʻe ha Kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí ʻi ʻOhaioó ha ngaahi angahala mamafa. Hili e foki ʻa e Palōfitá ki ʻOhaioó, naʻá ne maʻu ʻa e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:1, pea kole ki he kalasí ke nau ʻiloʻi e founga naʻe ui ʻaki ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he veesi ko ʻení. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • ʻE lava ke kehe fēfē hono ui kitautolu ko e kakai ʻo e ʻEikí mei he hoko ko e kakai ʻo e ʻEikí?

Kole ki he kau akó ke nau toe lau fakavave ʻa e veesi 1 mo kumi ʻa e fekau ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ʻoku nau ui kinautolu ko Hono kakaí.

  • Ko e hā ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke tau fai ʻi heʻetau hoko ko Hono kakaí? (Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻaki hano hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení he palakipoé: ʻI heʻetau hoko ko e kakai ʻa e ʻEikí, kuo pau ke tau fakaava hotau lotó pea fakafanongo ki Heʻene folofolá mo Hono finangalo fekauʻaki mo kitautolú.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke fakava hotau lotó?

  • ʻOku teuteuʻi fēfē kitautolu ʻe hono fakaava hotau lotó ke tau fakafanongo ki he leʻo ʻo e ʻEikí?

  • Ko e hā ʻokú ke fai ʻokú ne tokoni ke ke fakaava ho lotó?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakaava honau lotó ki he ivi tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní lolotonga e lēsoni ko ʻení. Te ke lava ʻo fokotuʻu ange ke nau hiki hifo ha ngaahi ongo pe ngaahi ueʻi ʻoku nau maʻu mei he Laumālié.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:2, 6. Kimuʻa pea lau ʻa e tokotaha akó, mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ʻi he veesi 6, ko e “ʻaho ʻo e houhaú” ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí, ko ha taimi ʻe fefaʻuhi ai ʻa kinautolu kuo teʻeki ke fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá mo e ngaahi nunuʻa ʻo ʻenau ngaahi filí. Kole ki he kalasí ke nau muimu ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he fai angahalá mo e angatuʻú. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau ʻiló.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:7–21

ʻOku fakatokanga ʻa e ʻEikí ki he fekumi ki he fakaʻilongá mo e faiangahalá

Fakamahinoʻi ange ʻa e fekau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:6, ke “tuku ke taʻofi ʻe he kau taʻetuí ʻa honau loungutú.” Fakamatalaʻi ange ʻi he taimi ko ʻení, naʻe ʻikai toe tui ha Kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí ki hono moʻoni ʻo e Siasí pea ne nau fakaangaʻi ʻa Siosefa Sāmita mo e kau taki kehe ʻo e Siasí ʻi he tokolahí (vakai, History of the Church, 1:216–17). Ko e taha ʻo e kau fakaanga leʻolahi taha ʻo e Siasí ko ha tangata ko ʻEselā Puuti. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e palakalafi ʻe ua ko ʻení fekauʻaki mo e ngaahi aʻusia ne nau tataki ʻa ʻEselā Puuti ke kau ki he Siasí.

Ko ʻEselā Pūtí, ko ha faifekau Metotisi ia ʻi ʻOhaiō. Naʻe kamata ke tokanga ki hono Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he konga kimuʻa ʻo e 1831 hili ʻene lau e Tohi ʻa Molomoná. Naʻá ne fononga ki Ketilani mo Sione mo ʻAlisi Sionisoni ke feʻiloaki mo e Palōfitá. Naʻe fokoutua ʻa Mīsisi Sionisoni ʻi he langa huí, ʻa ia naʻá ne fakatupu ʻa e mamahi, fufula, mo e fakafefeka ʻi hono nimá. ʻI heʻene fuofua feʻiloaki mo Siosefa Sāmitá, naʻe teʻeki ke ne lava ʻo hiki hake hono nimá ki hono ʻulú ʻi ha meimei taʻu ʻe ua.

“Lolotonga e fepōtalanoaʻaki ʻi he ʻinitaviú, naʻe aʻu ai ʻenau talanoá ki he ngaahi meʻa-foaki faka-ʻOtuá, ʻo hangē ko ia ne foaki ʻi he ngaahi ʻaho ʻo e kau ʻaposetoló. Naʻe pehē ai ʻe ha taha, ‘Ko [Mīsisi] Sionisoni ʻeni ʻoku ʻikai toe ngaue hono nimá; kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ha faʻahinga mālohi ki ha taha ʻi māmani he taimí ni ke fakamoʻui ia?’ Hili ha ngaahi miniti siʻi, ne nau talanoa kinautolu ki ha meʻa kehe, naʻe tuʻu hake ʻa [Siosefa] Sāmita, ʻo lue ki he tafaʻaki loki ʻe tahá, puke ʻa e nima ʻo Mīsisi Sionisoní, peá ne pehē ʻi ha founga molumalu mo fakaofo ʻaupito: Fefine, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí ʻoku ou fekau kiate koe ke moʻui,’ peá ne hū atu leva ia mei he lokí. … Naʻe toe hiki faingofua hake ʻe Mīsisi Sionisoni ʻi he taimi pē ko iá [ʻa hono nimá], pea ʻi heʻene foki ki ʻapi ʻi he ʻaho hono hokó naʻá ne lava ʻo fai ʻene foó ʻo ʻikai haʻane faingataʻaʻia pe mamahi ʻe taha” (ʻi he History of the Church,1:215–16).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻá ke mei ongoʻi kapau naʻá ke mamata ʻi ha mana hangē ko ʻení?

Fakamatalaʻi ange naʻe hili pē ʻa e mamata ʻa ʻEselā Puuti ʻi he mana ko ʻení, naʻe papitaiso ia.

Hiki e kupuʻi lea ko ʻení he palakipoé: Ngaahi fakaʻilongá mo e Tui.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:7–9. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea ʻiloʻi ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻo fekauʻaki mo e ngaahi fakaʻilongá mo e tuí.

  • Ko e hā ʻoku tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e ngaahi fakaʻilongá mo e tuí? (ʻE lava ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kehekehe, kae fakapapauʻi ke fakamamafaʻi ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku ʻikai maʻu ʻa e tuí ʻi he ngaahi fakaʻilongá. Hiki ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé ʻi lalo ʻi he Ngaahi Fakaʻilongá mo e Tuí.)

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻi he folofolá ʻo ha kakai ne nau mamata tonu ʻi he ngaahi fakaʻilonga pe ngaahi mana lahi ka naʻe ʻikai ke nau fakahaaʻi ha tui mo e angamāʻoniʻoni tuʻuloa? (ʻE ala kau ʻi ha ngaahi sīpingá ʻa e fānau ʻa ʻIsilelí [vakai, Nōmipa 14:22–23] mo Leimana mo Lēmiuela [vakai, 1 Nīfai 17:43–45].)

Fakamatalaʻi ange ko ʻEselā Pūtí ko ha sīpinga ia ʻo ha taha ʻokú ne fakafalala ki he ngaahi fakaʻilongá kae ʻikai ko e tuí. Hili hono papitaisó, naʻá ne maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí pea naʻe fekauʻi ia ke ngāue fakafaifekau ki Mīsuli. Ko hono moʻoní naʻe kamata ʻe Puuti ʻa e misiona ko ʻení ʻaki ʻa e ngaahi fakatetuʻa lahi, ʻo mahalo te ne lava ʻo fakaului ha tokolahi ʻaki hono fakaʻaliʻali e ngaahi fakaʻilongá mo fakahoko ʻo e ngaahi maná. Ka neongo ia, hili e malanga ʻi ha vahaʻataimi nounou mo e ʻikai mamata ki he ngaahi ola ne ʻamanaki ki aí, “ne tafoki” ʻa Puuti pea hē mei he moʻoní (vakai, History of the Church, 1:216). Naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakamatala ko ʻení kau kia ʻEselā Puuti:

ʻĪmisi
Palōfita ko Siosefa Sāmitá

“ʻI heʻene ʻiloʻi ʻoku muʻomuʻa ʻa e tuí, loto fakatōkilaló, faʻa kātakí, mo e faingataʻá ʻi he tāpuakí, pea ʻoku fakamāʻulaloʻi ʻe he ʻOtuá kimuʻa peá Ne hakeakiʻí; kae ʻikai ‘ko hono foaki ʻe he Fakamoʻuí kiate ia e mālohi ke taaʻi ʻa e tangatá pea ʻai ke nau tui ki aí,’ … naʻá ne loto mamahi leva” (ʻi he History of the Church, 1:216).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:10–12. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ki he ngaahi moʻoni kehe fekauʻaki mo e ngaahi fakaʻilongá mo e tuí.

  • Fakatatau ki he veesi 10, ʻoku founga fēfē ʻa e hoko mai e ngaahi fakaʻilongá? (Tokoni ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku ʻomi ʻa e ngaahi fakaʻilongá ʻi he tuí, ʻo fakatatau ki he finangalo ʻo e ʻOtuá. Tānaki atu ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ki he palakipoé ʻi lalo ʻi he Ngaahi Fakaʻilongá mo e Tuí.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku tau maʻu ai ʻa e ngaahi fakaʻilongá hili hono fakaʻaongaʻi ʻetau tuí?

  • Fakatatau ki he veesi 12, ko e hā ha ʻuhinga lelei ke fekumi ai ki he ngaahi fakaʻilongá? (“Ke ʻaonga ki he tangatá ki he fakalāngilangiʻi [ʻa e ʻOtuá]”—ko hono ʻuhingá ke tokoniʻi e niʻihi kehé ke paotoloaki ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí.)

Fakamahinoʻi ange ʻoku ʻikai ke faʻa hā maʻu pē ki tuʻa ʻa e ngaahi fakaʻilongá mo e ngaahi meʻa fakaofó. ʻOku tau faʻa maʻu ha fakaʻilonga pe fakamoʻoni ki hono moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻi ha founga fakalongolongo, fakatāutaha ʻi heʻetau ngāue ʻaki ʻetau tuí.

  • Te tau lava fēfē ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e tuí kae lava ke maʻu ha fakamoʻoni ki he ongoongoleleí? (Mahalo te ke fie tohi ʻa e tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé. Mahalo ʻe lava ke kau ʻi he ngaahi talí ʻa e ngaahi ʻekitivitī hangē ko e lotú, ako folofolá, ʻaukaí, ngāue tokoní, mo hono moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.)

Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusia ʻi hono maʻu ha fakamoʻoni ki hono moʻoni ʻo e ongoongoleleí, ʻi hono ngāue ʻaki ʻa e tuí ʻi he taha ʻo e ngaahi founga ko ʻení.

Fakamanatu ange ki he kau akó ne ʻikai ngata pē ʻi hono kumi ʻa e ngaahi fakaʻilongá, ka naʻe toe “tafoki ʻa e [Kāingalotu ʻe niʻihi ʻi ʻOhaiō] mei [he] ngaahi fekaú” (T&F 63:13) pea fai ha ngaahi angahala mamafa. Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:14–19 pea fakahā ha niʻihi ʻo e ngaahi angahala ne fakahoko ʻe he Kāingalotu ʻo e Siasí. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nauʻiló. (Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ko e tokotaha feʻauakí ko ha taha ʻoku faiangahala fakasekisuale. Ko e tokotaha fie maná ko ha tokotaha ia ʻoku kau ʻi he ngaahi ʻekitivitī ʻokú ne fakaafeʻi ʻa e ivi tākiekina ʻo e ngaahi laumālie ʻulí.)

  • Fakatokangaʻi ange ʻa e fakatokanga ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e holi koví ʻi he veesi 16. ʻOku ʻuhinga ki he hā ke sio ki he niʻihi kehé ʻi he holi koví? (ʻOku ʻuhinga ʻa e holi koví “ko e maʻu ʻo ha holi mālohi taʻetotonu ki ha faʻahinga meʻa” [pe ko ha taha] [Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Holi Koví,” scriptures.lds.org]. ʻOku ʻuhinga ʻa e sio ki ha taha ʻi he holi koví ke sio taʻe feʻunga ki ha sino ʻo ha taha pe ʻi ha founga te ne fakatupu ʻa e ngaahi ongo fakasekisualé. ʻOku kau heni ʻa hono mamataʻi ʻo e ponokalafí.)

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni ʻokú ke mamata ki ai ʻi he fakatokanga ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 16? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau sio ki he niʻihi kehé ʻi he holi koví, he ʻikai ke tau maʻu ʻa e Laumālié pea tau fakaʻikaiʻi ʻa e tuí. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ʻi heʻenau folofolá ʻa e ngaahi lea ʻokú ne akoʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení .

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fakatupu ai ʻe he holi kovi ki ha tahá ke mole ʻa e Laumālié mei ha tokotaha?

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke ikunaʻi ai ʻa e ngaahi ʻahiʻahi ke holi kovi ki he niʻihi kehé?

Mahalo te ke fie fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko ha konga ʻo e fealēleaʻaki ki he fakaʻehiʻehi mei he holi koví:

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

Ko e mahuʻinga tahá, kamata ʻaki hono fakamavaheʻi koe mei he kakai, ngaahi nāunau mo e ngaahi tūkunga ʻe fakatuʻutāmaki kiate koé. …

“… Kapau ʻoku taʻefeʻunga ha polokalama he TV, tāmateʻi ia. Kapau ʻoku kovi ha foʻi faiva, hū ki tuʻa mei ai. Kapau ʻoku kamata ha fetuʻutaki ʻoku taʻetotonu, tuʻusi leva ia. Mahalo he ʻikai hā kovi, ka te nau lava ʻo uesia ʻetau fakakaukau leleí, fakavaivaiʻi hotau tuʻunga fakalaumālié, pea fakatupu ha faʻahinga meʻa ʻe lava pē ke kovi. …

Fakafetongi e ngaahi fakakaukau taʻefeʻungá ʻaki ha ngaahi ʻīmisi mo ha ngaahi manatu ʻoku fakafiefiá, fakakaukau ki he fofonga ʻo kinautolu ʻoku ʻofa ʻiate kimoutolú pea mo ʻenau loto mamahi ʻi he siva ʻenau ʻamanaki atu kiate koé. … Ko e hā pē ha fakakaukau ʻokú ke maʻú, fakapapauʻi ʻoku toki talitali lelei pē kinautolu ki ho lotó, kapau te ke fakaafeʻi mai. …

“Poupouʻi peá ke ʻi he feituʻu ʻoku ʻi ai ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí. Fakapapauʻi ʻoku fakakau ai ho ʻapí pe fale nofo totongí, ʻokú ne tala atu ʻa e faʻahinga ʻaati, mūsika, pe tohi ʻokú ke tauhi aí” ( “ʻIkai ha Feituʻu moʻó e Fili ʻo Hoku Laumālié,” Ensign pe Liahona, Mē 2010, 45, 46).

Tuhu ki he ʻuluaki tefitoʻi moʻoni naʻá ke tohi ʻi he palakipoé ʻi he kamataʻanga ʻo e kalasí: ʻI heʻetau hoko ko e kakai ʻa e ʻEikí, kuo pau ke tau fakaava hotau lotó mo fakafanongo ki Heʻene folofolá mo Hono finangalo fekauʻaki mo kitautolú. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukau pe kuo fakaava honau lotó ki he ngaahi ueʻi pe ngaahi fakakaukau lolotonga ʻenau ako e folofolá he ʻaho ní. Poupouʻi kinautolu ke nau ngāue ʻo fakatatau ki he ngaahi ueʻi mo e ngaahi fakakaukau ʻoku nau maʻu mei he ʻEikí, pea fakamoʻoni ange ko e taimi te nau fai ai iá te nau hoko ai ko e kakai ʻa e ʻEikí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:16. ʻOku fakatupu ʻe he holi koví ha mavahe ʻa e Laumālié

ʻI hotau kuongá ni, kuo fakaʻali ki he tokolahi ʻe he fakamafola ʻo e ponokalafí ʻa e ʻahiʻahi ko ia ke holi kovi ki he niʻihi kehé. Naʻe fakapapauʻi mai ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko hono fakaʻaongaʻi ʻo e ponokalafí ko ha ʻekitivitī holi kovi ia te ne fakangatangata ʻa e malava ko ia ʻa ha taha ke fiefia ʻi he ngaahi tāpuaki ʻo e Laumālie ʻo e ʻEikí:

ʻĪmisi
ʻEletā Richard G. Scott

“ʻOku ou ʻoatu ha fakatokanga. ʻOku poto ʻaupito ʻa Sētane ʻi hono taʻofi ʻo e fetuʻutaki fakalaumālié ʻaki ʻene fakalotoʻi ʻa e kakaí, ʻo fakafou ʻi he ʻahiʻahí ke nau maumauʻi ʻa e ngaahi fono ʻoku fakavaʻe ʻaki ʻa e fetuʻutaki fakalaumālié. ʻOkú ne lava ʻo fakalotoa ha niʻihi ke nau pehē he ʻikai ke nau lava ʻo maʻu ha faʻahinga fakahinohino pehē mei he ʻEikí.

“Kuo taukei ʻa Sētane ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻa hono mālohi tohoaki ʻo e ponokalafí ke fakangatangata ʻaki hotau mālohi ke tākiekina kitautolu ʻe he Laumālié. Kuo hanga ʻe he taʻetaau ʻo e ponokalafí ʻi hono ngaahi fōtunga palakū, fulikivanu mo fakaʻauha kotoa pē, ʻo fakatupu ha ngaahi mamahi lahi, faingataʻaʻia, loto mamahi mo ne fakaʻauha ha ngaahi nofomali. Ko e taha ia ʻo e ngaahi mālohi fakatupu malaʻia taha ʻi he māmaní. Pea ʻoku tatau ai pē pe ʻoku fakafou mai ʻi ha laʻi pepa, heleʻuhila, televīsone, hiva taʻetaau, talanoa fakalielia ʻi he telefoní pe ko hano lomiʻi ʻo ha komipiuta, ka ʻoku fuʻu mālohi fau mo lava ke maʻunimā ha taha ʻe he ponokalafí pea ʻoku fakatupu ʻauha moʻoni. ʻOku hanga ʻe he meʻangāue ko ʻeni ʻa Lusifaá ʻo holoki ʻa e ʻatamaí pea mo e lotó pea mo e moʻui ʻa ha taha pē ʻokú ne fakaʻaongaʻi ia. Ko kinautolu kotoa pē ʻoku nau fihia ʻi heʻene tauhele fakatupu tohoaki mo fakamamahí, pea nau kei nofo pē aí, te nau pōpula ki hono mālohi angaʻuli mo fakatupu ʻauhá. Ki ha tokolahi, he ʻikai lava ke ikunaʻi e pōpula ko iá kae ʻoua kuo ʻi ai ha tokoni. ʻOku ongo maheni ʻaupito ʻa hono sīpinga fakalilifú. ʻOku kamata ʻaki ia ha fieʻilo ʻoku tafunaki ʻe hono fakatupu ʻo e ongo ko iá pea fakatonuhiaʻi ia ʻe he kumi ʻuhinga ko e taimi ʻe fai fūfūnaki aí, he ʻikai fakatupu maumau ia ki ha taha. Pea ʻi he taimi ʻoku tau moʻulaloa ai ki he foʻi loi ko iá, ʻoku ʻalu leva ke toe kovi ange hono fai iá ʻo lahi ange hono fakatupu ʻo e ngaahi ongo ko iá, kae ʻoua kuo hanga ʻe he tauhelé ʻo pukeʻi koe pea iku ia ki hano puleʻi fakaʻaufuli kita ʻe ha tōʻonga moʻui angaʻuli mo fakapōpula. …

“Kapau ʻokú ke kau atu ki he ponokalafí, fai ha tukupā ʻe tuʻuloá he taimí ni ke ikunaʻi ia. Fekumi ki he potu ʻoku lōngonoa; lotu fakamātoato ki ha tokoni mo ha poupou. Faʻa kātaki pea talangofua. ʻOua naʻá ke loto foʻi” (“Ke Maʻu Ha Tataki Fakalaumālie,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2009, 8–9).