Seminelí
Lēsoni 117: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:47–80


Lēsoni 117

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:47–80

Talateú

ʻI he ʻaho 27 ʻo Māʻasi 1836, ne lau ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e lotu fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní. ʻOku lekooti ʻa e lotu ko iá, ʻa ia naʻe fakahā kimuʻa ʻe he ʻEikí kiate iá, ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109. Ko e fika ua ʻeni ʻo e ongo lēsoni ʻe ua fekauʻaki mo e lotú. ʻOku kau ai ʻa e kole ʻa e Palōfitá ki he ʻEikí ke tāpuakiʻi ʻa e Kāingalotu ʻa ia kuo ngaohikovia ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí, pea ke tāpuakiʻi ʻe he ʻEikí honau kau fakamālohí. ʻOku kau foki ʻi he kole ʻa e Palōfitá ke ului ʻa e kakai ʻi he funga ʻo e māmaní, tautautefito ki ʻIsileli kuo fakamoveteveteʻí, ki he kakato ʻo e ongoongoleleí pea ke tali ʻe he Tamai Hēvaní ʻa e fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní mo tāpuakiʻi ʻa e ngaahi fāmili ʻo e Siasí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:47–53

ʻOku kole ʻe Siosefa Sāmita ki he Tamai Hēvaní ke tokoniʻi e Kāingalotu ʻi Mīsulí

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ʻoku fefaʻuhi ha kaungāmeʻa pe mēmipa ʻo e fāmilí pe faingataʻaʻia ʻi ha faʻahinga meʻa. Kole ange leva ke nau fakakaukau ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo fai ha meʻa fakatāutaha ke tokoni ki he kaungāmeʻa pe mēmipa ko ʻeni ʻo e fāmilí. Hili ʻenau maʻu ha taimi feʻunga ke fakakaukau ki aí, fai ʻa e fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha ngaahi founga te ke tokoni ai ke fakafiemālieʻi ha faingataʻaʻia ʻa ha taha, ʻo aʻu ki he taimi ʻoku ʻikai te ke lava ai ʻo fai ha meʻa fakatāutahá?

Hili e vahevahe ʻe he kau akó ha ngaahi fakakaukau, fakamanatu ange kiate kinautolu naʻe faingataʻaʻia lahi e Kāingalotu ʻi Mīsulí koeʻuhí ko e fakamamahi e kau fakatangá ʻi he Vahefonua Siakisoní. ʻI ʻEpeleli 1836, naʻe ʻi Ketilani, ʻOhaiō e Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Neongo naʻe ʻikai ke ne lava ʻo fai ha meʻa fakatāutaha ke fakafiemālieʻi e faingataʻaʻia ʻa e Kāingalotu ʻi Mīsulí ʻi he taimi ko iá, ka naʻá ne fai ha meʻa lolotonga e fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní ke tokoni ke fakamālohia kinautolu. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:47–49. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea kumi e meʻa ʻe taha te tau lava ʻo fai ke tokoniʻi ai e niʻihi kehé ʻi he taimi ʻo e faingataʻá.

  • ʻI hono fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní, ko e hā naʻe fai ʻe he Palōfitá maʻá e Kāingalotu ʻi Mīsulí? (Naʻá ne lotua kinautolu.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke hoko ko ha tangata tohi ʻi he palakipoé. Kole ki he kalasí ke fokotuʻu mai ha foʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he fakalea ʻo e lotu ʻa e Palōfitá ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. ʻI he tali ʻa e kau akó, ʻe ala hiki ʻe he tangata tohí ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻE lava ke ʻomi ʻe heʻetau ngaahi lotú ʻa e tokoni mo ha mālohi kiate kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá.

  • Ko e fē taimi kuó ke ongoʻi pe mamata ai ki he tokoniʻi ʻe he mālohi ʻo e lotú ha taha ʻoku faingataʻaʻiá? (Te ke fie fakamahinoʻi ange ʻoku tali ʻa e ngaahi lotu peheé he taimi ʻe niʻihi ʻo fakafou ʻi he ueʻi fakalaumālie ʻoku tau maʻu ke tokoniʻi e niʻihi kehé.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:50. Kole ki he kalasí ke muimui ai, ʻo kumi e kakai kehe ne lotua ʻe he Palōfitá.

  • Ko hai naʻe toe lotua ʻe he Palōfitá?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku totonu ke tau lotua ai hotau ngaahi filí? (Ke tokoni ke tali ʻe he kau akó e fehuʻi ko ʻení, mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:43 mo e 3 Nīfai 12:43–45.)

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:50 fekauʻaki mo e founga ʻe lava ke tākiekina ai ʻe heʻetau ngaahi lotú ʻa e niʻihi kehé? (Hili e tali ʻa e kau akó, kole ange ki he tangata tohí ke hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení he palakipoé: ʻE lava ke tokoni ʻetau ngaahi lotú ke tākiekina ʻa e kakaí ke fakatomala. Fakaafeʻi leva e tokotaha tohí ke tangutu.)

Kole ki he kau akó ke fakalaulauloto ki he fehuʻi ko ʻení:

  • ʻE fēfē kapau ʻoku fili e kakai ʻoku tau lotuá ke ʻoua te nau fakatomala?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:51–53. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakahā ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí mo e tauʻatāina ke fili ʻa e niʻihi kehé. Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú. (Kimuʻa pea lau ʻe he tokotaha akó ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ko e taimi ʻoku fakakau ai ʻi he folofolá ʻa e fakamatala kau ki he fakahā ʻe he ʻEikí Hono toʻukupú, ʻoku ʻuhinga ia ki Heʻene fakahā ʻa Hono mālohí.)

Fakaafeʻi e kau akó ke toe lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:53, ʻo kumi e meʻa ʻe fai ʻe he Tamai Hēvaní kiate kinautolu ʻoku fakatomalá. (Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku faʻa fakahaaʻi e houhau ʻa e ʻOtuá ʻi he tautea pe mamahi ʻoku tau aʻusia koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá, ʻo fakatatau ki Heʻene fakamaau totonú. ʻOku ʻuhinga e kupuʻi lea “ʻo ka ke ka ʻafio ki he fofonga ʻo hoʻo Tokotaha kuo Paní” ki he loto fiemālie ʻa e Tamai Hēvaní ke foaki ʻa e ʻaloʻofa koeʻuhí ko e feilaulau fakalelei ʻa Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí.)

  • Ko e hā ʻe taʻofi ai ʻe he Tamai Hēvaní ʻa Hono houhaú meiate kinautolu ʻoku fakatomalá? (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ke tokoni ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Koeʻuhí ko e feilaulau fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻe taʻofi ʻa e houhau ʻa e Tamai Hēvaní meiate kinautolu ʻoku fakatomalá. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Ke tokoniʻi e kau akó ke sioloto ki he fakamatalaʻi ʻi he veesi 53, fakaafeʻi kinautolu ke fai e ngaahi meʻá ni:

Fakakaukau angé ki ha mēmipa kimuʻa ʻo ha kau fakatanga fakafepaki ki he Māmongá ʻoku tuʻu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá ke fakamāuʻi. Fakakaukau he taimí ni ʻi he ngaahi taʻu kimuʻa pea mālōlō ʻa e tokotaha ko ʻení, naʻá ne fakatomala moʻoni pea kole ke fakamolemoleʻi pea huhuʻi ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Koeʻuhí he kuo mamahi ʻa Sīsū Kalaisi koeʻuhí ko e ngaahi angahala ʻa e tokotaha ko ʻení, ʻe tafoki ʻa e Tamai Hēvaní mei he tauteá mo e foaki ʻa e ʻaloʻofá ki he taha angahala kuo fakatomalá.

Poupouʻi e kau akó ke fakatupulaki ʻa e faʻahinga fakakaukau ko ʻení kiate kinautolu kuo nau fakaʻitaʻi kinautolu pe fakatupu ʻenau mamahí. Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau angé ʻoku tuʻu ha kakai fakatomala pehē ʻi he ʻao ʻo e Tamai Hēvaní. Fakaafeʻi e kau akó ke lotu, ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Siosefa Sāmitá, maʻá e kakai ʻoku nau fakamamahiʻi pe fai angahala ange kiate kinautolu.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:54–67

ʻOku lotu ʻa e Palōfitá ke ului ʻa e kakai ʻi he māmaní ki he kakato ʻo e ongoongoleleí

Kole ki he kau akó ke hiki honau nimá kapau kuo nau fai ha taha ʻo e ngaahi meʻá ni:

  • Lotua e kau faifekau taimi kakató

  • Lotua e kakai ʻoku fiefanongo ki he Siasí

  • Lotua e kakai kuo teʻeki ke nau fanongo ʻi he ongoongoleleí

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻokú ke pehē naʻe tokoniʻi ai ʻe hoʻo ngaahi lotú ʻa e kakai ko ʻení?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:54–58. Kole ki he vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ke kumi ʻa e kakai naʻe lotua ʻe Siosefa Sāmitá. Kole ki he vaeua ʻe tahá ke kumi ʻa e meʻa naʻe kole ʻe he Palōfitá ki he ʻEikí ke fai maʻá e kakai ko iá. Fakaafeʻi leva e kulupu takitaha ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā naʻe lotu ʻa e Palōfitá ʻe hoko ki he kakai kotoa pē ʻoku fanongo ki he fakamoʻoni ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí?

  • Ko e hā e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻokú ke sio ki ai ʻi he ngaahi veesi ko ʻení? (ʻE ala ʻiloʻi ʻe he kau akó ha ngaahi moʻoni lahi, kau ai ʻa e meʻá ni: ʻOku teuteuʻi kitautolu ʻe he lotu ʻi he temipalé ke fai ha fakamoʻoni ki he niʻihi kehé. Kapau te tau lotua e niʻihi kehé, ʻe lava ke fakamolū honau lotó ke tali ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí. ʻI he ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoní, mahalo te ke fie hiki kinautolu ʻi he palakipoé.)

ʻOange ha faingamālie ki he kau akó ke fakamoʻoniʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo nau maʻú. Mahalo te ke fie vahevahe foki hoʻo fakamoʻoní mo ha aʻusia ʻoku fekauʻaki mo e lēsoní.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:59–67 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe lotu ʻa Siosefa Sāmita ʻe fokotuʻu ʻe he ʻEikí ha ngaahi siteiki lahi ange ʻo Saione, kae lava ke tānaki fakataha ki ai ʻa e kakai ʻi he funga ʻo e māmaní. Naʻe tautautefito ʻene lotú maʻá e hako ʻo e palōfita ko Sēkopé (ʻIsileli) ke nau ʻiloʻi ʻa e moʻoní mo ului ki he kakato ʻo e ongoongoleleí. Ko ha founga mahuʻinga ʻeni ʻoku tānaki ʻa ʻIsileli ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:68–80

ʻOku lotua ʻe he Palōfitá ʻa e Siasí mo kole ki he ʻEikí ke tali ʻa e fakatapui ʻo e temipalé

Fakaafeʻi e kau akó ke fekumi fakalongolongo ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:68–69, 71–73, 78–80. Te ke fie hiki e fika ʻo e ngaahi veesi ko ʻení ʻi he palakipoé ke lava ʻa e kau akó ʻo vakai ki ai. Kole ki he kau akó ke kumi ha ngaahi kole makehe naʻe fai ʻe he Palōfitá ʻi he lotu fakatapuí. Fakakaukau ke fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko hai pea ko e hā naʻe lotua ʻe Siosefá?

  • Ko e hā ha ngaahi lelei ʻe maʻu ʻi hono fakakau e faʻahinga kole peheé ʻi heʻetau ngaahi lotú?

Fakaafeʻi e kau akó ke hivaʻi fakataha ʻa e “Ko e Laumālie ʻo e ʻOtuá” (Ngaahi Himí, fika 2). Taki e tokanga ʻa e kau akó ki he fakamatala ʻi lalo ʻi he lea ʻo e himí, ʻa ia ʻoku pehē naʻe hivaʻi ʻa e himí ʻi he fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní. (Naʻe hivaʻi ia ʻe ha kuaea hili pē e lotu fakatapuí.) ʻOku kei hokohoko atu ke hivaʻi ia ʻi hano fakatapui ʻo e temipalé he ʻahó ni.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau ʻa e fakamatala fakanounou ko ʻeni ʻo e meʻa naʻe hoko ʻi he temipalé ʻi he efiafi ʻo e ʻaho 27 ʻo Māʻasi 1836, hili ʻa e fakatapui ʻo e temipalé:

Ko e efiafi ko iá, naʻe fakataha ai ʻa e ngaahi kōlomu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he temipalé. Naʻe pehē ʻe Siosefa Sāmita naʻá ne “ʻoange kiate kinautolu ʻa e ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e laumālie ʻo e kikité, pea ui ʻa e fakatahaʻangá ke lea. … Naʻe tuʻu hake ʻa Siaosi A. Sāmita pea kamata ke ne kikite, ʻi he ongona ha longoaʻa hangē ko e leʻo ʻo ha tuʻoni matangi mālohí, ʻa ia naʻe fakafonu ʻa e Temipalé, naʻe tuʻu hake ʻa e haʻofangá kotoa ʻi he taimi tatau pē, ʻi hono ueʻi ʻe ha mālohi ʻoku ʻikai hā mai; naʻe kamata ke lea ʻa e tokolahi mo kikite; ne mamata e niʻihi kehe ki he ngaahi meʻa-hā-mai nāunauʻia; pea naʻá ku vakai ki he Temipalé naʻe fonu ia ʻi he kau ʻāngeló, ʻa ia ko e moʻoni naʻá ku fakahā ki he fakatahaʻangá. Ne feleleaki fakataha mai e kakaí mei he kaungāʻapí (ʻi ha fanongo ki ha ongo ngalikehe ʻi loto, pea sio ki ha maama hangē ha pou afí ʻi ʻolunga pē he Temipalé), pea naʻa nau ofo ʻi he meʻa naʻe hokó” (ʻi he History of the Church, 2:428). Naʻe mamata e kakai ʻe niʻihi ki he kau ʻāngeló ʻi ʻolunga ʻi he temipalé mo fanongo ki he hivá (vakai, Church History in the Fulness of Times Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2003], 167).

Fakaʻosi ʻaki haʻo fakamoʻoni ki he ngaahi tāpuaki te tau lava ʻo maʻu ʻi heʻetau ʻalu moʻui taau ki he temipalé.