Seminelí
Lēsoni 146: Ko e Fakahokohoko ʻi he Kau Palesitenisií


Lēsoni 146

Ko e Fakahokohoko ʻi he Kau Palesitenisií

Talateú

Hili hono fakapoongi ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo hono taʻokete ko Hailamé ʻi he ʻaho 27 ʻo Sune, 1844, naʻe puputuʻu ha niʻihi pe ko hai te ne tataki e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Ka kimuʻa ʻi heʻene pekiá, naʻe teuteu e Palōfitá ki he fetongi ko ʻeni ʻo e tuʻunga fakatakimuʻá ʻaki hono foaki ʻa e ngaahi kī kotoa pē mo e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. ʻI he taimi naʻe lea ai ʻa Pilikihami ʻIongi, ʻa ia ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ki he Kāingalotú ʻi he ʻaho 8 ʻo ʻAokosi, 1844, naʻe maʻu ʻe he kāingalotu tokolahi ʻo e Siasí ha fakamoʻoni fakalaumālie kuo ui mo teuteuʻi ia ʻe he ʻOtuá ke tataki e Siasí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Hili hono fakapoongi ʻo Siosefa mo Hailame Sāmitá, naʻe tala ʻe ha niʻihi tokosiʻi ʻoku nau maʻu ʻa e totonu ke tataki e Siasí

Kimuʻa e kalasí, hiki ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé:

ʻI he mālōlō ʻa e Palesiteni lolotonga ʻo e Siasí, ko hai ʻe hoko ko e Palesiteni ʻo e Siasí? ʻE founga fēfē hono fili iá?

ʻOku maʻu fēfē ʻe he Palesiteni ʻo e Siasí ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku fie maʻu ke puleʻi ʻa e Siasí?

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki he founga te nau tali ʻaki e ngaahi fehuʻi ʻi he palakipoé. Poupouʻi kinautolu ke fakafanongo ki he tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení he ʻahó ni ʻi heʻenau ako fekauʻaki mo e liliu ʻi he tuʻunga fakatakimuʻa ʻo e Siasí ʻa ia naʻe hoko hili e pekia ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo hono taʻokete ko Hailamé.

Fakamatalaʻi ange ne hili hono fakapoongi ʻo Siosefa mo Hailame Sāmitá, naʻe mamahi lahi ʻa e Kāingalotú. Naʻe puputuʻu foki ha niʻihi pe ko hai te ne tataki ʻa e Siasí. ʻI he taimi naʻe ʻikai ke ʻi ai ha Palesiteni ʻo e Siasí, naʻe mahino ki ha niʻihi ko e totonu ʻo e tuʻunga fakatakimuʻá ne ʻi he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Neongo ia, naʻe ʻi ai ha kakai ʻe niʻihi ke nau fai ha fakamatala loi ʻo pehē naʻa nau maʻu ʻa e totonu ke tataki ʻa e Siasí. Naʻe kau ʻa Sitenei Likitoni mo Sēmisi Sitālingi ʻi he niʻihi ko ʻení.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e ngaahi palakalafi ʻe tolu ko ʻení. Kole ki he kalasí ke fakafanongo ki he ʻuhinga naʻe fakakaukau ai ʻa Sitenei Likitoni, ʻa ia naʻe hoko ko ha taki ʻiloa ʻi he Siasí ʻi ha ngaahi taʻu lahi, ʻoku totonu ke ne tataki ʻa e Siasí.

“Naʻe aʻu mai ʻa Sitenei Likitoni [ki Nāvū], ko e tokoni ʻuluaki ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí mei Pitisipeeki ʻi Penisilivēnia, ʻi he ʻaho 3 ʻo ʻAokosi,1844. Ka ʻi he taʻu kimuʻá, naʻe kamata ai ia ke ne foua ha hala naʻe tuʻu fehangahangai mo e faleʻi ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá peá ne hē ai mei he Siasí. Naʻe ʻikai ke ne tali ke nau fakataha mo e toko tolu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ne nau ʻosi ʻi Nāvuú, pea lea ai ia ki ha tokolahi ʻo e Kāingalotú ʻi haʻanau lotu ʻi he Sāpaté” (Ko Hotau Tukufakaholó: Ko Ha Hisitōlia Nounou ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní [1996], 78).

Naʻe ui ʻe Sitenei Likitoni ha fakataha makehe ke fakahoko ʻi he ʻaho Tūsite, ʻaho 6 ʻo ʻAokosí, koeʻuhí ke lava ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻo fili ha tokotaha ke ne leʻohi e Siasí. ʻOku ngalingali naʻe feinga ʻa Sitenei Likitoni ke fakahoko e fakataha ko ʻení ʻoku teʻeki ke foki kotoa hake e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá mei heʻenau ngāue fakafaifekau ki he feituʻu fakahahake ʻo e ʻIunaiteti Siteití, koeʻuhí ke fakapapauʻi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí hono fatongia ko e tokotaha ke leʻohi e Siasí. Naʻe ongoʻi ʻe ha niʻihi ʻo e kau taki ʻo e Siasí naʻe fokotuʻutuʻu ʻe Misa Likitoni ke “fakaʻaongaʻi e tūkunga ʻo e kāingalotú” (History of the Church, 7:225). Meʻamālié, koeʻuhí ko e feinga ʻa ʻEletā Uiliate Lisiate mo ʻEletā Paʻale P. Palatí, naʻe ʻunuakiʻi ʻa e fakatahá ki he ʻaho Tuʻapulelulu, ʻaho 8 ʻo ʻAokosi, 1844, ʻi he taimi ko iá ne foki mai e tokolahi taha ʻo e Kau ʻAposetoló ki Nāvū.

Ne pehē ʻe Sitenei Likitoni koeʻuhí naʻe ui mo fakanofo ia kimuʻa ko ha tangata lea maʻa Siosefa Sāmita (vakai, T&F 100:9), ko hono fatongia ia ke “vakai ʻoku puleʻi ʻa e siasí ʻi ha founga totonu” (History of the Church, 7:229). Naʻá ne tala foki ʻoku totonu ke ne hoko “ko ha tauhi ki he kakaí” pea ʻi hono fakahoko e fatongia ko ʻení, naʻá ne fai e meʻa naʻe fekauʻi ia ʻe he ʻOtuá ke faí (vakai, History of the Church, 7:230).

  • Kapau naʻá ke ʻi Nāvū ʻi he taimi ko iá, ko e hā nai hoʻo fakakaukau fekauʻaki mo e ngaahi fakamatala ʻa Sitenei Likitoní? Ko e hā e ngaahi hohaʻa naʻá ke mei maʻu kau kia Misa Likitoní?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e palakalafi ko ʻení. Kole ki he kalasí ke fakafanongo ki he ʻuhinga naʻe pehē ai ʻe Sēmisi Sitālingi ʻoku totonu ke ne tataki ʻa e Siasí.

Naʻe fekumi ʻa Sēmisi Sitālingi, ʻa ia naʻe papitaiso ʻi Fēpueli 1844, ki ha feituʻu ʻe lava ke nofo ai e Kāingalotu ʻi Uisikonisiní ʻi he faʻahitaʻu failau ʻo e 1844. Hili e fakapoó, naʻe pehē ʻe Sēmisi Sitālingi ʻokú ne maʻu ha tohi meia Siosefa Sāmita, ʻo pehē kuo fokotuʻu ia ke ne fetongi ʻa Siosefa. Naʻe hangē ʻoku fakamoʻoni hingoa ʻa Siosefa Sāmita ʻi he tohi ʻa Sēmisi Sitālingi, ʻa ia naʻá ne fakaʻaliʻali ki he kāingalotu ʻo e Siasí. Naʻe fakamatala ʻa Sēmisi Sitālingi ko e palōfita ia hono hokó pea fanongonongo hono tuʻungá ʻi ha konifelenisi ʻa e Siasí ʻi Misikeni ʻi he ʻaho 5 ʻo ʻAokosi, 1844.

  • Kapau naʻá ke kau mo e Kāingalotu ʻi Misikení, ʻokú ke pehē ko e hā naʻe mei fakalotoʻi ai koe ʻe he ngaahi fakamatala ʻa Sēmisi Sitālingí? Ko e hā e ngaahi hohaʻa naʻá ke mei maʻu fekauʻaki mo e ngaahi fakamatalá ni?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e palakalafi ʻe nima ko ʻení. Kole ki he kalasí ke fakafanongo ki he meʻa naʻe talaange ʻe Pilikihami ʻIongi ki he kau taki lakanga fakataulaʻeiki kehé, kau ai ʻa e kau mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa ia naʻe ʻi Nāvuú, fekauʻaki mo e tokotaha ʻoku totonu ke ne tataki ʻa e Siasí:

Naʻe ʻosi ʻi Nāvū ʻa ʻEletā Sione Teila, Uiliati Lisiate, mo Paʻale P. Pālati ʻi he taimi naʻe tūʻuta atu ai ʻa Sitenei Likitoní. Ne foki hake ki Nāvū e tokolahi ʻo e toenga ʻo e Kau ʻAposetoló, kau ai ʻa Pilikihami ʻIongi ʻi he efiafi ko e ʻaho 6 ʻo ʻAokosi, 1844. ʻI he ʻaho hono hokó, ʻaho 7 ʻo ʻAokosí, ne fakataha e Kau ʻAposetoló ʻi ha fakataha alēlea ʻi he ʻapi ʻo Sione Teilá. Ne fakataha kotoa e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻa e fakataha alēlea māʻolungá, mo e kau taulaʻeiki lahí he konga kimui ʻo e hoʻatā ko iá. Ne kole ange ʻe Palesiteni ʻIongi kia Sitenei Likitoni ke toe fakahoko ʻene pōpoakí ki he Kāingalotú. Ne fakahā loto-toʻa ʻe Sitenei Likitoni naʻá ne mamata ʻi ha meʻa-hā-mai pea he ʻikai ke lava ha tangata ʻo fetongi ʻa Siosefa Sāmita ko e Palesiteni ʻo e Siasí. Naʻá ne fokotuʻu mai leva ke fili ia ko e tokotaha ke leʻohi ʻa e kakaí.

Hili e fakaʻosi ʻe Sitenei Likitoni ʻene leá, naʻe pehē ʻe Pilikihami ʻIongi:

ʻĪmisi
Palesiteni Brigham Young

“ʻOku ʻikai ke u tokanga au pe ko hai te ne tataki e siasí, … ka ko e meʻa ʻe taha kuo pau ke u ʻiloʻí, ko e meʻa ʻoku folofola ʻaki ʻe he ʻOtuá ʻo kau ki aí. ʻOku ou maʻu ʻa e ngaahi kī mo e founga ke ʻilo e finangalo ʻo e ʻOtuá ki he meʻa ko iá. …

“Naʻe hilifaki ʻe Siosefa ki hotau ʻulú [ʻo ʻuhinga ki he Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá] ʻa e ngaahi kī kotoa pē mo e ngaahi mālohi ʻoku kau ki he tuʻunga faka-ʻAposetoló ʻa ia naʻá ne maʻu kimuʻa pea ʻave iá. …

“Hono ʻikai tuʻo lahi ʻa e faʻa pehē ʻe Siosefa ki he Toko Hongofulu Mā Uá, ‘Kuó u fakatoka ʻa e fakavaʻé pea kuo pau ke mou langa ai, he kuo hili ki homou umá ʻa e puleʻangá’” (ʻi he History of the Church, 7:230).

  • Ko e hā naʻe mahuʻinga ai e fakamoʻoni ʻa Pilikihami ʻIongi fekauʻaki mo e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku maʻu ʻe he Kau ʻAposetoló ʻa e ngaahi kī kotoa pē ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku fie maʻu ke tokangaʻi ʻaki ʻa e Siasí.)

Fakamatalaʻi ange ko e taimi ʻoku fakanofo ai ha ʻAposetolo, ʻoku foaki kiate ia ʻa e ngaahi kī kotoa pē ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku fie maʻu ʻi he māmaní (vakai, T&F 112:30–32), ka ʻoku fakangatangata pē ʻa e mafai ke ngāue ʻaki ʻa e ngaahi kī ko iá ki he ʻAposetolo pulé, ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí.

Lau leʻolahi e fakahinohino ko ʻeni naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi Sānuali 1836, ʻi he taʻu ia ʻe valu kimuʻa peá ne pekiá:

ʻĪmisi
Palōfita ko Siosefa Sāmitá

“ʻOku ʻikai moʻulaloa ʻa e Toko Hongofulu Mā Uá ki ha taha tukukehe pē ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí, … ‘pea ʻo ka ʻikai ke u ʻi ai, ʻoku ʻikai ha Kau Palesitenisī ʻUluaki ke pule ki he Toko Hongofulu Mā Uá’” (ʻi he History of the Church, 2:374).

  • Fakatefito ʻi he lea ko ʻení, ko e hā ʻoku hoko ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻi he taimi ʻoku pekia ai ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí? Ko hai ʻokú ne tataki e Siasí? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé: Ko e taimi ʻoku pekia ai ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí, ʻoku tukuange leva ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí pea hoko ʻa e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e kōlomu pulé.)

Fakamatalaʻi ange ko e taimi ʻoku pekia ai ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí, ʻoku toe foki ʻa e ongo tokoni ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí ki hona tuʻunga ko e mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻo fakatatau ki he fakahokohoko hona fakanofo ki he Kōlomú. ʻI hono fuofua fokotuʻu ʻo e Kōlomú ʻi he 1835, naʻe fakapapauʻi ʻa e fakahokohokó ʻaki e taʻu motuʻá. ʻI he taimí ni ʻoku fakapapauʻi ʻa e fakahokohokó ʻaki e ʻaho ʻoku hoko ai ha tangata ko ha mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:127–128, pea kole ki he kalasí ke kumi pe ko hai naʻe ʻAposetolo pule pea mo e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he taimi ne pekia ai ʻa Siosefa Sāmitá. Kole ange ke nau lipooti ʻa e meʻa ʻoku nau akó.

  • Makatuʻunga ʻi he meʻa kuó ke akó, ko e hā naʻá ke mei loto fiemālie ai ke muimui ʻia Pilikihami ʻIongi hili e pekia ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá?

Fakakakato ʻa e tokāteline ʻi he palakipoé ʻaki hono tānaki atu e konga ʻoku laineʻí: Ko e taimi ʻoku pekia ai ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí, ʻoku tukuange leva ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí pea hoko ʻa e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e kōlomu pulé ʻi he fakahinohino ʻa e ʻAposetolo pulé.

ʻOku maʻu ʻe ha Kāingalotu tokolahi ha fakamoʻoni ʻoku totonu ke tataki ʻe Pilikihami ʻIongi ʻa e Siasí

Fakamatalaʻi ange ʻi he ʻaho 8 ʻo ʻAokosi, 1844, naʻe fakataha ʻa e Kāingalotu ʻi Nāvuú he taimi 10:00 a.m. ke fanongo ki hono tala ʻe Sitenei Likitoni ko e tokotaha ia ke ne tokangaʻi e Siasí. Koeʻuhí naʻe puhi hangatonu ʻa e havilí ki he tuʻunga malangá, naʻe tuʻu ʻa Sitenei Likitoni ʻi ha saliote ʻi mui ʻi he haʻofangá kae lava e kakaí ʻo fanongo lelei ange ki hono leʻó. Naʻe tafoki hake ʻa e haʻofangá kae lava ke nau sio kia Sitenei Likitoni ʻi heʻene malangá. Naʻá ne lea ʻi ha houa ʻe taha mo e konga ki ha Kāingalotu ʻe lauiafe ne fakatahataha hake, ʻo fakamatalaʻi e ʻuhinga ʻoku totonu ke ne hoko ai ko e tokotaha ke tokangaʻi e Siasí. Ne pehē ʻe ha kakai ʻe niʻihi ne ʻikai ke ongo fakalaumālie ʻene leá.

Ne omi ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongi mo e kau taki kehe ʻo e Siasí ʻo tangutu ʻi muʻa ʻo hanga ki he feituʻu naʻe lea ai ʻa Sitenei Likitoní. Naʻe malū hifo ʻa e havilí ʻi he taimi ko ʻení. ʻI he ʻosi e lea ʻa Sitenei Likitoní, naʻe lea ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongi. Naʻe tafoki ʻa e haʻofangá ke fanongo ki he lea ʻa Pilikihami ʻIongí pea nau sītuʻa ki he saliote naʻe nofo ai ʻa Sitenei Likitoní. (Vakai, George Q. Cannon, “Discourse,” Deseret News, Feb. 21, 1883, 67.) Ne lea nounou pē ʻa Pilikihami ʻIongi ʻo ne pehē naʻe ʻuhinga ʻene foki mai ki Nāvuú ke tengihia e Palōfitá ka ʻoku ʻikai ko haʻane haʻu ke fili ha taki foʻou. Naʻá ne fanongonongo ai ʻe fai ha fakataha ʻa e kau takí mo e kāingalotú ʻamui ange ʻi he ʻaho ko iá ʻi he taimi 2:00 efiafi. Naʻe fakamoʻoniʻi ʻe ha kāingalotu tokolahi ʻo e Siasí kimui ange ʻi he lea ʻa Pilikihami ʻIongí, ne nau mamata ki he liliu hono fōtungá mo hono leʻó, pea naʻe hangē hono fōtungá mo e leʻó ko e Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Ne tokoni ʻa e meʻa fakaofo ko ʻeni naʻe hokó ke ʻiloʻi ʻe he tokolahi ʻo e Kāingalotú naʻe finangalo ʻa e ʻEikí ke tataki ʻe Pilikihami ʻIongi ʻa e Siasí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e ngaahi sīpinga ko ʻeni ʻo e meʻa naʻe mamata mo fanongo ki ai ʻa e tokolahi ʻo e Kāingalotú:

ʻĪmisi
Benjamin F. Johnson

Naʻe manatu ʻa Penisimani F. Sionisoni ʻo pehē, “ʻI he taimi pē naʻá ne [Pilikihami ʻIongi] lea aí, naʻá ku puna ki ʻolunga, he naʻe hangē ko e leʻo ia ʻo Siosefá ʻi he founga kotoa, pea mo hono sinó, ʻi he vakai, tōʻonga fakakaukau, valá mo e fōtungá naʻe fakafōtunga mai ko Siosefa pē ia; pea naʻá ku ʻilo ʻi he taimi pē ko iá naʻe ʻiate ia ʻa e laumālie mo e pulupulu ʻo Siosefá” (My Lifeʻs Review, 104, hangē ko ʻene hā ʻi he Church History in the Fulness of Times Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2003], 291).

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Uiliami C. Sitaine naʻe lea ʻa Pilikihami ʻIongi ʻi ha “leʻo naʻe hangē ko e leʻo ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Naʻá ku pehē ko ia naʻe lea maí, pea naʻe pehē pē mo e toko lauiafe ʻo kinautolu naʻa nau fanongo ki aí” (ʻi he History of the Church, 7:236).

ʻĪmisi
Palesiteni Wilford Woodruff

Naʻe tohi ʻe Uilifooti Utalafi ʻo pehē, “Kapau naʻe ʻikai ke u mamata tonu kiate ia, he ʻikai ke lava ʻe ha taha ʻo fakalotoʻi au naʻe ʻikai ko Siosefa Sāmita naʻe leá, pea ʻe lava ke fakamoʻoni ki heni ha taha naʻe feohi pea mo e ongo tangatá ni” (ʻi he History of the Church, 7:236).

Fakamatalaʻi ange ne lea ʻa Pilikihami ʻIongi mo e kau mēmipa kehe ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá lolotonga e fakataha naʻe fai kimui ange ʻi he ʻaho ko iá ʻi he taimi 2:00 p.m. Ne tokolahi ha niʻihi ne nau pehē ko e fōtunga mo e leʻo ʻo Pilikihami ʻIongi heʻene lea he hoʻatā ko iá ne hangē ia ko Siosefa Sāmitá. Naʻe manatuʻi ʻe Siaosi Q. Kēnoni, ʻa ia naʻe taʻu 17 ʻi he taimi ko iá, “Naʻe hangē ia ko e leʻo tonu ʻo Siosefá. … Naʻe hangē ia ʻi he sio ʻa e kakaí ko Siosefa pē ia naʻe tuʻu ʻi honau lotolotongá” (ʻi he History of the Church, 7:236; vakai foki, Edward William Tullidge, Life of Brigham Young [1877], 115). ʻIkai ngata pē ʻi he mana ko ʻení, ne toe ongoʻi ʻe ha Kāingalotu tokolahi hono fakamoʻoniʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní kiate kinautolu naʻe uiuiʻi ʻe he ʻOtuá ʻa Pilikihami ʻIongi mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke tataki e Siasí. ʻI he fakaʻosinga ʻo e fakataha ko ʻení, naʻe loto-taha e Kāingalotu ʻi Nāvuú ke poupouʻi ʻa e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, mo Pilikihami ʻIongi ko honau takí, ke tataki e Siasí. Neongo ia, ne ʻikai ke fili kotoa e kāingalotu ʻo e Siasí ke muimui ki he Kau ʻAposetoló. Ne fili ha kakai ʻe niʻihi ke muimui ki ha niʻihi fakafoʻituitui hangē ko Sitenei Likitoni mo Sēmisi Sitālingí, ʻa ia naʻá na fokotuʻu pē hona siasi.

  • Naʻe tāpuekina fēfē ʻe he ʻEikí e Kāingalotú ke nau ʻiloʻi e tokotaha kuó Ne fili ke tataki e Siasí?

  • ʻOku tau ʻiloʻi fēfē ʻoku uiuiʻi ʻe he ʻOtuá e kau taki ʻo e Siasí he ʻaho ní? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Te tau lava ke maʻu ha fakamoʻoni nae uiuiʻi ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku nau tataki e Siasí, ʻo fakafou he Laumālie Māʻoniʻoní.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke maʻu ha fakamoʻoni ʻoku ui ʻe he ʻOtuá ʻa hotau kau taki ʻi he SiasÍ?

  • Ko e fē ha taimi naʻá ke maʻu ai ha fakamoʻoni naʻe ui ha taki ʻo e Siasí ʻe he ʻOtuá? Ko e hā naʻá ke fai ke maʻu ʻa e fakamoʻoni ko iá?

Fakamatalaʻi ange ko e taimi naʻe mālōlō ai ʻa Siosefa Sāmitá, naʻe lava leva ʻa e ʻAposetolo pulé (Pilikihami ʻIongi) ke ngāue ʻaki ʻa e ngaahi kī kotoa pē ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Naʻá ne maʻu ʻa e totonu ke maʻu fakahā fekauʻaki mo e taimi ke fokotuʻu ai ha Kau Palesitenisī ʻUluaki foʻoú. ʻI he 1847—hili ia ha taʻu ʻe ua nai e fakapoó—naʻe ueʻi fakalaumālie ʻa Pilikihami ʻIongi ke fokotuʻutuʻu foʻou ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí kae ʻoua ʻe hokohoko atu ke tataki ʻa e Siasí ʻi heʻene hoko ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá.

Fakaʻaliʻali ha ngaahi fakatātā ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá lolotongá. Ke ʻoange ha faingamālie ki he kau akó ke fakamatalaʻi fakanounou e meʻa kuo nau akó, kole ange ke nau fakamatalaʻi e meʻa ʻoku hoko ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he taimi ʻoku pekia ai ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí. Kole ange foki ke nau feinga ke ʻiloʻi pe ko hai ʻe hoko ko e Palesiteni ʻo e Siasí pe ko e ʻAposetolo pulé ʻo kapau ʻe pekia he ʻahó ni ʻa e Palesiteni lolotonga ʻo e Siasí.

Mahalo te ke loto ke fakaʻosi e lēsoni ko ʻení ʻaki hono fakamoʻoniʻi ange ko e ngaahi kī mo e mafai tatau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí naʻe foaki ʻe Siosefa Sāmita kia Pilikihami ʻIongi pea mo e kau mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻoku maʻu ia he ʻahó ni ʻe he Palesiteni ʻo e Siasí, ko hono ongo Tokoni ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, pea mo e kau mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Mahalo te ke fie vahevahe foki e founga kuó ke maʻu ai hoʻo fakamoʻoni ʻoku ui ʻa e kau taki ʻo e Siasí ʻe he ʻOtuá. Fakaafeʻi e kau akó ke fekumi ʻi he faʻa lotu ke maʻu pe fakamālohia ʻenau fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni kuo nau aleaʻi he ʻaho ní.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Fakahokohoko ʻo e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he fakahokohoko ʻo e Kau Palesitenisií hili hono fakapoongi ʻo Siosefa Sāmitá

ʻAhó

27 Sune, 1844

ʻOku fakapoongi ʻa Siosefa mo Hailame Sāmita.

29 Sune, 1844

Ko e fakaʻapaʻapa ʻa e kakaí ki he sino ʻo Siosefa mo Hailame Sāmitá.

27 Sune–7 Siulai, 1844

Ko Uiliate Lisiate pē mo Sione Teila naʻe laveá ʻa e ongo ʻAposetolo ʻi Nāvuú.

8 Siulai, 1844

ʻOku foki ʻa Paʻale P. Palati ki Nāvū pea tokoni kia Uiliate Lisiate mo Sione Teila ke tauhi e māú ʻi he Siasí.

3 ʻAokosi, 1844

ʻOku tūʻuta ʻa Sitenei Likitoni ʻi Nāvū, mei Pitisipeeki Penisilivēnia.

4 ʻAokosi, 1844

ʻOku fakamatala ʻa Sitenei Likitoni ki ha kulupu ʻo e Kāingalotú ʻoku totonu ke ne tokangaʻi e Siasí pea fie maʻu ke ui ha fakataha makehe ʻi he ʻaho 6 ʻo ʻAokosí ke fakapapauʻi hono fokotuʻu iá. ʻOku fai ʻa e fakatahá ʻi he ʻaho Tuʻapulelulu, 8 ʻo ʻAokosí.

6 ʻAokosi, 1844

ʻOku foki ʻa e tokolahi ʻo e toenga ʻo e kau ʻAposetoló, kau ai ʻa Pilikihami ʻIongi, ki Nāvū mei heʻenau ngāue fakafaifekaú.

7 ʻAokosi, 1844

ʻOku fakataha ʻi he pongipongí, e kau ʻAposetoló ʻi he ʻapi ʻo Sione Teila ne laveá.

ʻI ha fakataha hoʻatā ʻa e Kau ʻAposetoló, fakataha alēlea maʻolungá, mo e kau taulaʻeiki lahí, ʻoku toe tala ai ʻe Sitenei Likitoni ʻoku totonu ke ne tokangaʻi e Siasí. ʻOku pehē ʻe Pilikihami ʻIongi ʻokú ne [Pilikihami ʻIongi] maʻu ʻa e ngaahi kií pea fie maʻu ke fai e finangalo ʻo e ʻEikí ʻi he meʻa ko iá.

8 ʻAokosi, 1844

ʻOku lea ʻa Sitenei Likitoni lolotonga ha fakataha ʻi he taimi 10:00 a.m., ʻi ha houa ʻe taha mo e konga ki ha lauiafe ʻo e Kāingalotu ne fakataha maí ʻo fakamatalaʻi ange e ʻuhinga ʻoku totonu ai ke ne hoko ko e tauhí. ʻOku lea pea toe ui foki ʻa Pilikihami ʻIongi ki he Kāingalotú ke nau toe fakataha mai ki ha fakataha ʻi he 2:00 efiafi. Lolotonga e ongo fakatahá, ʻoku mamata ha Kāingalotu tokolahi ki he hā mo e leʻo tatau ʻa Pilikihami ʻIongi mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá.

Lolotonga e fakataha ʻi he 2:00 p.m. ʻoku poupouʻi ʻe he Kāingalotú ʻa Pilikihami ʻIongi mo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e kau taki ʻo e Siasí. ʻOku fakamoʻoni ha kāingalotu tokolahi ʻo e Siasí ki he maʻu ʻe Pilikihami ʻIongi ʻa e pulupulu ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ʻokú ne hā fakataimi mo leʻo tatau mo Siosefa Sāmitá.

Kuo fokotuʻu ʻe he ʻEikí ʻa e fakahokohoko ʻi he kau Palesitenisī ʻo e Siasí

Kuo fokotuʻu ʻe he ʻEikí ʻa e fakahokohoko ʻi he kau Palesitenisī ʻo e Siasí. ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha taimi ʻe hala ai ʻa e Siasí ʻi ha takimuʻa fakalaumālie, pea ʻoku ʻikai ha ʻuhinga ke fai ai ha fakamahamahalo pe fakakikihi ʻi he tokotaha ʻe hoko ko e Palesiteni hono hoko ʻo e Siasí .

ʻĪmisi
Palesiteni Ezra Taft Benson

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ʻo pehē, “ʻOku ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē, ʻa e ikuʻangá mei he kamataʻangá, pea ʻoku ʻikai hokonoa pē ha tangata ko e palesiteni ʻo e siasi ʻo Sīsū Kalaisí, pe hokonoa pē ha mālōlō ha taha” (“Jesus Christ—Gifts and Expectations,” New Era, May 1975, 16–17).

Ko hono foaki ʻe Siosefa Sāmita ʻa e ngaahi kī ʻo e puleʻangá ki he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá

Naʻe hiki ʻe Uilifooti Utalafi, ʻa ia ko ha mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻa e meʻa naʻe hoko ʻi he 1844 kimuʻa pea tāmateʻi ʻa Siosefa Sāmitá:

ʻĪmisi
Palesiteni Wilford Woodruff

“Naʻe tuʻu ia ʻi ha meimei houa ʻe tolu ʻi ha loki ʻo ne fakahoko mai kiate kimautolu ʻa ʻene lea fakaʻosí. Naʻe fakafonu ʻa e lokí ʻaki ha meʻa naʻe hangē ha afi kakahá. Naʻe maʻa ʻa hono fofongá ʻo hangē ha āmipá, pea tatau ʻene leá mo e maama ngingila kiate kimautolu. Naʻe hū ia ki he kupu kotoa ʻo homau sinó ʻo kamata mei he tumuʻaki ʻo homau ʻulú ʻo aʻu ki homau ʻaofi vaʻé. Naʻá ne pehē, ‘Ngaahi Tokoua, kuo ʻosi fakamaʻu ʻe he ʻEiki Māfimafí ki hoku ʻulú ʻa e Lakanga [Fakataulaʻeiki] kotoa pē, mo e kī kotoa pē, ʻa e mālohi kotoa pē, pea mo e tefitoʻi moʻoni kotoa pē ʻoku kau ki he kuonga fakaʻosi ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá, pea ki hono langa hake ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Kuó u fakamaʻu ai ki homou ʻulú ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni kotoa pē, Lakanga [Fakataulaʻeikí], tuʻunga fakaeʻaposetoló, pea mo e ngaahi kī ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá, pea ko ʻeni, kuo pau ke mou fakamālohi homou ngaahi umá ʻo fuesia ʻa e puleʻangá ni pe te mou malaʻia’” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Uilifooti Utalafi [2004], xxxiv).