Seminelí
Lēsoni 118: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110


Lēsoni 118

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110

Talateú

ʻI he Sāpate, ʻaho 3 ʻo ʻEpeleli 1836, naʻe fakahoko ha houalotu sākalamēniti ʻi he Temipale Ketilaní. Lolotonga e fakatahá, naʻe ʻalu ʻa Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele ki ha feituʻu ʻo e temipalé pea fakamavaheʻi ai kinaua ʻe ha veili mei he haʻofangá. Naʻá na fai ha lotu. Hili ʻena tuʻu hake mei he lotú, naʻe hā ʻa Sīsū Kalaisi kiate kinaua pea tali ʻa e temipale foʻou ne toki fakatapuí. Naʻe hā mai leva ʻa Mōsese, ʻIlaiase mo ʻIlaisiā, pea naʻe toe fakafoki mai ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110 ko ha fakamatala ia ʻo e meʻa-hā-mai ko ʻení.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:1–10

ʻOku hā ʻa e ʻEikí mo tali ʻa e Temipale Ketilaní

ʻEke ki he kau akó e meʻa ʻoku hiki ʻi tuʻa ʻi he temipale kotoa pē. (“Māʻoniʻoni ki he ʻEikí—ko e Fale ʻo e ʻEikí.”)

  • Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate koe ʻa e kupuʻi lea “ko e Fale ʻo e ʻEikí”?

Hili hono aleaʻi ʻe he kau akó e fehuʻi ko ʻení, fakamatalaʻi ange naʻe ʻaʻahi ʻa e ʻEikí ki Hono falé ʻi Ketilani, ʻOhaiō, hili pē hono fakatapuí. Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e tūkunga ʻi he meʻa toputapu ko ʻení, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e talateu ki he vahé ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi pe ko hai naʻe ʻi aí pea mo e meʻa naʻa nau fai kimuʻa pea hoko ʻa e meʻa-hā-mai ko ʻení.

  • Ko hai naʻe ʻi ai lolotonga ʻa e meʻa-hā-mai ko ʻení? Ko e hā ne nau fai kimuʻa pea toki hoko ʻa e meʻa-hā-mai ko ʻení?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako kehe ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:1–3. Kimuʻa pea lau ʻa e tokotaha akó, kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea feinga ke fakakaukauloto ki he meʻa ʻoku fakamatalaʻi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení.

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:4–5 ke ʻilo e meʻa naʻe folofola ʻaki ʻe he Fakamoʻuí kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautelé.

  • Ko e hā ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku ʻuhingamālie kiate koé? Ko e hā hono ʻuhingá?

Fakaafeʻi ha kau ako ke nau taufetongi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:6–10. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi ʻuhinga naʻe pehē ʻe he ʻEikí ʻe fiefia ai e Kāingalotu kotoa pē.

  • Fakatatau ki he veesi 7, ko e hā naʻe maʻu ai ʻe he Kāingalotú ha ʻuhinga lahi ke fiefiá? (Naʻe tali ʻe he ʻEikí ʻa e temipalé pea palōmesi ke fakahā Ia kiate kinautolu ʻi aí.)

  • ʻE lava fēfē ke fakahā ʻe he ʻEikí Ia ki he kakai ʻi he temipalé? (ʻOku ʻuhinga e foʻi lea fakahā ke hā pe fakaʻaliʻali. Fakamanatu ki he kau akó naʻa nau aleaʻi ʻeni ʻi hono ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 97 mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109. Taimi lahi, ʻoku fakahā ʻe he ʻEikí Ia ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.)

Fakaafeʻi e kau akó ke feinga ke ʻiloʻi ha tefitoʻi moʻoni mei he talaʻofa ko ia ʻi he veesi 7–8. ʻE ala ʻiloʻi ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kehekehe, ka ke fakapapauʻi ke fakamamafaʻi ʻa e meʻá ni: Kapau te tau talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí mo tauhi ke maʻa Hono falé, te Ne fakahā Ia kiate kitautolu ʻi Hono ngaahi temipalé. Mahalo te ke fie tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, aleaʻi e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Te tau tauhi fēfē ʻa e fale ʻo e ʻEikí ke maʻa mo ʻikai ʻulí?

  • ʻokú ke pehē ko e hā ʻoku fie maʻu ai ʻe he ʻEikí ke tau talangofua mo maʻa kimuʻa peá Ne fakahā mai Ia kiate kitautolu ʻi Hono falé?

Kapau kuo ʻalu ʻa e kau akó ki he temipalé, fakaafeʻi kinautolu ke fakakaukau ki ha aʻusia ne nau maʻu naʻa nau ongoʻi ofi ai ki he ʻEikí. Fakakaukau ke vahevahe ʻa e anga hoʻo ongoʻí ʻi hoʻo lotu ʻi he temipalé.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:9–10. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi pe ko hai ʻe fiefiá pea mo e ʻuhingá.

  • Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, ko hai ʻe tāpuekina koeʻuhí ko hono toe fakafoki mai ʻo e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé?

  • ʻOku tāpuekina fēfē ʻa e māmaní koeʻuhí ko e ngaahi temipalé mo e ngāue ʻo e fakamoʻuí maʻá e kakai moʻuí mo e kau pekiá?

  • ʻOku hoko fēfē ʻa e temipalé ko ha tāpuaki ʻi hoʻo moʻuí?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:11–16

Naʻe hā mai ʻa Mōsese, ʻIlaiase mo ʻIlaisiā, pea toe fakafoki mai ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakamatala ki ha taimi naʻe mavahevahe fakataimi ai e kau mēmipa ʻo honau fāmilí. Kole ange ke nau vahevahe ʻa e ongo naʻa nau maʻu lolotonga e mavahevahe ko ʻení. ʻI he ako ʻe he kau akó ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:11–16, fakaafeʻi kinautolu ke kumi ha founga ʻoku fakapapauʻi mai ai ʻe he meʻa-hā-mai ko ʻení ʻoku lava hotau ngaahi fāmilí ʻo ikunaʻi ha faʻahinga mavahevahe pē.

Hiki ʻa e saati ko ʻení ʻi he palakipoé. ʻOua ʻe hiki ʻa e fakamatala ʻi he haʻí.

Mōsese

T&F 110:11

ʻIlaiase

T&F 110:12

ʻIlaisiā

T&F 110:13–16

Ko e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí naʻe fakafoki maí

(Ko e ngaahi kī ʻo hono tānaki fakataha ʻo ʻIsilelí)

(Ko e kuonga fakakosipeli ʻo e ongoongolelei ʻo ʻĒpalahamé)

(Ko e ngaahi kī ʻo e kuonga fakakosipeli ko ʻení)

Ko e meʻa ʻoku tataki ʻe he ngaahi kī ko ʻení

(Ngāue fakafaifekaú)

(Mali fakasilesitialé mo e hako taʻengatá)

(Mālohi ke faisilá, kau ai ʻa e ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí)

Fakamatalaʻi ange hili e tāpuni ʻa e meʻa-hā-mai ʻa e Fakamoʻuí, naʻe hā tahataha ha niʻihi fakafoʻituitui kehe ʻe toko tolu kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele. Fakaʻaliʻali ha fakatata ʻo Mōsese mo ʻIlaisiā (vakai, Tohi Fakatata ʻo e ongoongolelei [2009], fika 14, 20; vakai foki, LDS.org). Kole ki he kau akó ke fakamatalaʻi pe ko hai ʻa Mōsese mo ʻIlaisiā pea ke talamai ha ngaahi meʻa mahuʻinga naʻá na (kapau ʻoku fie maʻu tokoni ʻa e kau akó, fokotuʻu ange ke nau kumi ʻa e kau palōfita ko ʻení ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá). Fakamatalaʻi ange ko ʻIlaiasé ko ha palōfita ia naʻe moʻui ʻi he kuonga ʻo ʻĒpalahamé. ʻIkai ngata pē ʻi ha hingoa, ʻIlaiasé ka ko ha hingoa fakanofo ia ʻoku ʻuhinga ko e fakamelomelo pea fakafoki mai (vakai, Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “ʻIlaiase,” scriptures.lds.org).

ʻĪmisi
The Ten Commandments
ʻĪmisi
Elijah Contends against the Priests of Baal

Vahevahe e kalasí ki ha kulupu ʻe tolu. Vahe ki he kulupu takitaha ha taha ʻo e ngaahi hingoa ʻe tolu ʻi he saati ʻi he palakipoé. Fakamatalaʻi ange naʻe foaki ʻe he kau talafekau takitaha ʻa e kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele. Kole ki he kau akó ke ako ʻa e potufolofola ʻoku hiki ʻi heʻenau hingoa ne vahe angé pea ʻiloʻi e meʻa naʻe toe fakafoki mai ʻe he kau ʻāngelo talafekau ko ʻení. Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha tokotaha ako mei he kulupu takitaha ke lau ʻenau potufolofola ne vahe angé ki he kalasí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako hono ua mei he kulupu takitaha ke hiki e meʻa naʻe toe fakafoki mai ʻe he talafekaú ʻi he ʻotu ʻoku fakahingoa ko e “Ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ne toe fakafoki mai” ʻi he saati he palakipoé.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e ngaahi kī ʻo hono tānaki ʻo ʻIsilelí, aleaʻi e fehuʻi ko ʻení:

  • ʻOku tānaki fēfē ʻe he ʻEikí ʻi hotau kuongá ni ʻa ʻEne fānaú ki Hono puleʻangá?

Tānaki atu pe fakapapauʻi e tali ʻa e kau akó ʻaki hano fakaafeʻi ha taha ke lau e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Russell M. Nelson

“ʻOku mahuʻinga ʻa e ngāue fakafaifekaú ki hono tānaki ʻo ʻIsilelí. … Kuo fekumi ʻetau kau faiekaú ʻi ha ngaahi puleʻanga lahi kiate kinautolu ʻo ʻIsileli ne fakamoveteveteʻí” (The Gathering of Scattered Israel,”Ensign pe Liahona, Nov. 2006, 81).

Hiki ʻa e ngāue fakafaifekau ʻi he palakipoé ʻi lalo he “Mōsese” ʻi he ʻotu ʻoku fakahingoa ko e “Ko e hā ʻoku fakaava ʻe he ngaahi kī ko ʻení.”

  • Kuo takiekina fēfē hoʻo moʻuí ʻi hono toe fakafoki mai ʻe Mōsese ʻa e ngaahi kī ʻokú ne puleʻi ʻa e ngāue fakafaifekaú?

Naʻe toe fakafoki mai ʻe he kuonga ʻo e ongoongolelei ʻo ʻĒpalahamé, ʻa ia naʻe foaki kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele ʻe ʻIlaiasé, ʻa e ngaahi talaʻofa naʻe fai ʻe he ʻEikí mo ʻĒpalahamé. Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e kuonga ʻo e ongoongolelei ʻo ʻĒpalahamé naʻe fakafoki mai ʻe ʻIlaisé, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Bruce R. McConkie

“ʻOku ʻomi ʻe ʻIlaiase ‘ʻa e ongoongolelei ʻo ʻĒpalahamé’, ʻa e fuakava maʻongoʻonga faka-ʻĒpalahamé ʻa ia ʻe maʻu ai ʻe he kau faivelengá ʻa e ngaahi talaʻofa ʻo e tupulaki taʻengata, ngaahi talaʻofa ʻa ia ʻoku fakafou ʻi he mali fakasilesitialé ʻe tokolahi honau hako taʻengatá ʻo hangē ko e ʻoneʻone ʻi he matātahí pe ko e ngaahi fetuʻu ʻi he langí. ʻOku ʻomi ʻe ʻIlaiase e talaʻofa—naʻe maʻu ʻi he kuonga muʻá ʻe ʻĒpalahame, ʻAisake mo Sēkopé—koeʻuhi ke tāpuekina ʻa e tangata ʻi onopōní mo honau hakó ʻi he ngaahi toʻu tangata kotoa pē. Pea ʻoku tau foaki he taimí ni ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo ʻĒpalahame, ʻAisake mo Sēkopé kiate kinautolu te nau tali kotoa kinautolú” (The Keys of the Kingdom,”Ensign, May 1983, 22).

  • Fakatatau kia ʻEletā Makongikī, ko e hā e ngaahi talaʻofa naʻe foaki kia ʻĒpalahamé? (ʻI he tali ʻa e kau akó, hiki e mali fakasilesitialé mo e hako taʻengatá ʻi he palakipoé ʻi he ʻotu ʻi lalo ʻi he “ʻIlaiasé.”)

  • Ko e hā e ʻuhinga ʻo e ngaahi tāpuaki ʻo e mali fakasilesitialé mo e hako taʻengatá kiate koé? Ko e hā ʻoku nau mahuʻinga ai kiate koé?

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e ngaahi kī naʻe fakafoki mai ʻe ʻIlaisiaá, fakaafeʻi ha ongo tamaiki ako ke lau ʻa e lea ko ʻení:

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻo pehē: “Ko e mālohi faisila ko ʻeni naʻe foaki kia ʻIlaisiaá, ko e mālohi ia ʻokú ne haʻi e husepānití mo e uaifí, mo e fānaú ki he mātuʻá ki taimi mo ʻitānití. Ko e mālohi tuʻuloa ia ʻi he ngaahi ouau kotoa pē ʻo e Ongoongoleleí. … ʻOku haʻi pe silaʻi ʻi he mālohi ko ʻení e ngaahi ouau kotoa pē ʻoku kau ki he fakamoʻuí, pea ko e misiona ia ʻo ʻIlaisiaá ke haʻu, ʻo toe fakafoki mai ia” (Elijah the Prophet and His Mission [1957], 5).

ʻĪmisi
ʻEletā David A. Bednar

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē: “ʻI heʻetau kau ki he Siasi ʻo Kalaisi kuo toe fakafoki maí, ʻoku tau maʻu ʻa e fatongia fakafuakava ke fekumi ki heʻetau ngaahi kuí pea fakahoko e ngaahi ouau fakahaofi ʻo e ongoongoleleí maʻanautolu. … Ko e ngaahi ʻuhinga ʻeni ʻoku tau fai ai ʻa e fekumi ʻi he hisitōlia fakafāmilí, langa e ngaahi temipalé, mo fakahoko e ngaahi ouau fakafofongá. Ko e ngaahi ʻuhinga ʻeni naʻe fekauʻi mai ai ʻa ʻIlaisiā ke ne toe fakafoki mai ʻa e mafai faisila ko ia ʻokú ne nonoʻo ʻi he māmaní pea ʻi he langí” ( “ʻE Liliu ʻa e Loto ʻo e Fānaú,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2011, 25–26).

  • Fakatatau ki he ngaahi fakamatala ko ʻení, ko e hā ha mālohi pe mafai naʻe toe fakafoki mai ʻe ʻIlaisiā? (ʻI he tali ʻa e kau akó, hiki e mālohi ke faisilá, kau ai e ngāue fakatemipalé mo e hisitōliá ʻi he palakipoé ʻi he ʻotu ʻi lalo ʻi he “ʻIlaisiā.” Te ke fie fakamanatu ki he kau akó ka me ʻa e ngaahi kī ko ʻeni ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, “ʻe fakaʻauha ʻo ʻosiʻosingamālie ʻa e māmaní kotoa ʻi he hāʻele mai [ʻa e ʻEikí]” [T&F 2:3].)

  • Kuo tāpuekina fēfē koe ʻi he toe fakafoki mai ʻo e mafai ke faisilá?

Fakamatalaʻi ange naʻe fakatokangaʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ko e Temipale Ketilaní “naʻe langa ia ʻo fakataumuʻa ki hono toe fakafoki mai ʻo e ngaahi kī ʻo e mafaí. [Naʻe] fakahā ʻa hono kakato ʻo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí ʻi hono maʻu e ngaahi kī ko ʻení” (Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 2:242). ʻOku hokohoko atu ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke ngāue ʻaki ʻa e ngaahi kī ko ʻeni ʻo e lakanga fakataulaʻeikí he ʻaho ní.

Hiki ʻa e lea taʻe kakato ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku tokoni ʻa e ngaahi kī ʻo e ngāue fakafaifekaú, ngaahi fāmili taʻengatá, mo e ngāue fakatemipalé ke tau …

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:11–16, ʻo kumi e founga te nau ala fakakakato ai ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

  • Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā ʻoku fie maʻu ai ʻa e ngāue fakafaifekaú, ngaahi fāmili taʻengatá, mo e temipalé? (ʻI he tali ʻa e kau akó, fakakakato e lea ʻi he palakipoé. ʻOku totonu ke fakahaaʻi ʻi heʻenau ngaahi talí ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku tokoni ʻa e ngaahi kī ʻo e ngāue fakafaifekaú, ngaahi fāmili taʻengatá, mo e ngāue fakatemipalé ke tau teuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e ʻEikí.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e tokāteline ko ʻení, vahe ki he kulupu takitaha ha taha ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení ke fakalaulauloto ki ai: (1) ʻOku teuteuʻi fēfē ʻe he ngāue fakafaifekaú ʻa e kakaí ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e ʻEikí? (2) ʻOku teuteuʻi fēfē ʻe he talaʻofa ʻo e mali mo e ngaahi fāmili taʻengatá ʻa e kakaí ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e ʻEikí? (3) ʻOku teuteuʻi fēfē ʻe he ngāue fakatemipalé ʻa e kakaí ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e ʻEikí? Hili ha taimi feʻunga, kole ki ha tokotaha ako mei he kulupu takitaha pe te ne tali fēfē e fehuʻi ko ʻení.

Tohi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé, pea fakaafeʻi e kau akó ke tali kinautolu ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá:

Kuo tāpuekina fēfē koe koeʻuhí ko e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa ia kuo toe fakafoki maí?

Ko e hā te ke lava ʻo fai ke tokoni ke faitāpuekina ai ha taha kehe ʻo fakafou ʻi ha taha ʻo e ngaahi kī ko ʻeni kuo toe fakafoki maí?

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi e kau akó ke nau aleaʻi ʻenau ngaahi fakakaukaú mo ha hoa. Fakakaukau ke vahevahe e founga kuo tāpuekina ai hoʻo moʻuí koeʻuhí he kuo toe fakafoki mai ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:10. “ʻE mafola atu ʻa e ongoongo ʻo e falé ni ki he ngaahi fonua mulí”

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Boyd K. Packer

“Naʻe kikite ʻa e ʻEikí [ʻi he 1836] ‘ʻe mafola atu ʻa e ongoongo ʻo e falé ni ki he ngaahi fonua mulí.’ (T&F 110:10.) Ko ia, ʻi he ngaahi tūkunga lolotongá, naʻe veiveiua ʻi he taimi ko iá. Ne tokosiʻi pē ʻa e Kāingalotu ʻo e Siasí pea naʻa nau nofo mo movete holo ʻi he ngahi feituʻu tukuʻuta ʻo ha fonua foʻou. Ka neongo ʻa e fakatangá mo e ngaahi faingataʻá mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e ngaahi fuofua ʻaho ko iá, ʻoku ʻi ai ha haʻofanga he taimí ni ʻoku mafola ia ʻi he māmaní, pea ʻoku fakamoʻoni ha kau faifekau ʻe lauiafe ʻi he ngaahi matapā kotoa pē ʻoku talitali lelei ai kinautolú” (The Holy Temple [1980], 135).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:11. Ko e tānaki ʻo ʻIsilelí

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita: “Naʻe maʻu ʻe Mōsese e ngaahi kī ʻo hono tānaki ʻo ʻIsilelí. Naʻá ne taki ʻa ʻIsilelí mei ʻIsipite ki he fonua ko Kēnaní. Ko hono fatongia ia ʻi he kuonga fakakosipeli ko ʻení ke haʻu pea toe fakafoki mai ʻa e ngaahi kī ko iá ki he tānaki ʻo onopōní” (Church History and Modern Revelation, 2 vols. [1953], 2:48). Hili pē ʻa e meʻa-hā-mai ko ʻeni ʻi he Temipale Ketilaní, naʻe ngāue ʻaki ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e ngaahi kī ko ʻení ke kamata hono tānaki ʻo ʻIsileli mei he ngaahi tapa kotoa pē ʻo e māmaní. Hangē ko ʻení, ʻi he 1837 naʻe fekauʻi ʻa ʻEletā Hiipa C. Kimipolo, ʻEletā ʻOasoni Haiti, mo e kau faifekau kehe ki ʻIngilani, ʻa ia naʻa nau tokoni ai ke tānaki fakataha mai ʻa e ngaahi laumālie ʻe meimei toko 2,000 ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo toe fakafoki maí ʻo fakafou ʻi heʻenau malangá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:13. Ko e foki mai ʻa ʻIlaisiaá

“Naʻe hoko ʻa e ʻaho lahi ko ʻeni ʻo e ngaahi meʻa hā maí mo e fakahaá ʻi he Sāpate Toetuʻu, ʻi he ʻaho 3 ʻo ʻEpeleli 1836 [vakai ki he talateu ki he vahé ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110]. Ko e hā mo ha toe ʻaho lelei ange ʻi he kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá ke toe fakapapauʻi ʻa hono moʻoni ʻo e Toetuʻú? Ko e fakaʻosinga ʻo e uike ko iá naʻe fai foko ai e kātoanga ʻo e Laka Atu ʻa e kau Siú. Ne tuku ʻe he ngaahi fāmili Siú ʻo lau senituli ha sea ʻatā ʻi heʻenau ngaahi kātoanga Laka Atú, ki ha toe foki mai ʻa ʻIlaisiā. Kuo foki mai ʻa ʻIlaisiā —ʻo ʻikai ki ha kātoanga kai ʻo e Laka Atú, ka ki he temipale ʻa e ʻEikí ʻi Ketilaní” (Church History in the Fulness of Times Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2003], 167).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:13–16. ʻOku liliu ʻe he ngaahi kī ʻo e faisilá ʻa e ngaahi loto ʻo e tamaí mo e fānaú

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Sēmisi E. Fausi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni James E. Faust

“ʻI heʻeku fakakaukaú, ʻoku maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e Siasí ʻa e faitoʻo lelei taha ki holo ʻi heʻetau moʻui fakafāmilí. Ko meʻa ia ki he tangatá, kakai fefiné, mo e fānaú ke fakaʻapaʻapaʻi mo tokaʻi ʻa e ngaahi fatongia fakalangi ʻo e tamaí mo e faʻeé fakatouʻosi ʻi he ʻapí. ʻI hono fai iá, ʻe maʻu heni ʻa e fefakaʻapaʻapaʻakí mo e houngaʻia ʻi he lotolotonga ʻo e kau mēmipa ʻo e Siasí ʻo poupouʻi ʻe he māʻoniʻoní. ʻI he foungá ni, ʻe ala ngāue ʻa e ngaahi kī faisila lahi ne toe fakafoki mai ʻe ʻIlaisiaá, ʻa ia naʻe lau ki ai ʻa Malakaí, ‘ke liliu ʻa e loto ʻo e ngaahi tamaí ki he fānaú, mo e fānaú ki he ngaahi tamaí, telia naʻa teʻia ʻa e māmaní kotoa pē ʻaki ha malaʻia.’ (T&F 110:15; Malakai 4:6.) …

“Mahalo ʻoku tau lau ʻa e mālohi ne foaki mai ʻe ʻIlaisiaá ko ha meʻa ʻoku fekauʻaki pē mo e ngaahi ouau totonu ʻoku fakahoko ʻi he ngaahi potu toputapú. Ka ʻoku fakaʻau ke mālohi mo ola lelei e ngaahi ouau ko ʻení ʻi heʻenau hā ʻi heʻetau moʻui fakaʻahó. Naʻe pehē ʻe Malakai ʻe liliu ʻe he mālohi ʻo ʻIlaisiaá ʻa e loto ʻo e ngaahi tamaí mo e fānaú. Ko e lotó ʻa e nofoʻanga ʻo e ngaahi ongó mo ha founga ʻoku maʻu ai e fakahaá. (Vakai, Malakai 4:5–6.) ʻOku fakahā ʻe he mālohi faisila ko ʻení ia ʻi he ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí, ʻi he ngaahi ʻulungaanga mo e tuʻunga ʻulungaanga lelei ʻoku maʻu ʻi ha ʻātakai fakalotolahi, pea tokoni ʻofá. Ko e ngaahi afo ʻeni ʻokú ne haʻi fakataha ʻa e ngaahi fāmilí” (“Father, Come Home,” Ensign, May 1993, 37).

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Russell M. Nelson

“Naʻe ō fakataha ʻa hono toe fakafoki mai ko ʻeni [ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí] mo e meʻa naʻe faʻa ui ko e Laumālie ʻo ʻIlaisiaá—ko ha fakahā ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻokú ne fakamoʻoni ki he natula fakalangi ʻo e fāmilí” (A New Harvest Time,”Ensign, May 1998, 34).