Seminelí
Lēsoni 70: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:20–43


Lēsoni 70

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:20–43

Talateú

Naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64 ʻi he ʻaho 11 ʻo Sepitema 1831. ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:20–43 ʻa e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e ngaahi feilaulau naʻá Ne fie maʻu mei he Kāingalotú pea fekauʻaki mo hono fokotuʻu ʻo Saione ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.

Fakatokangaʻi ange: ʻOku ʻomi ʻe he lēsoni ko ʻení ha faingamālie ki ha ongo tamaiki ako ke faiako. ʻOange kimuʻa ki he ongo tamaiki ako ko ʻení ha tatau ʻo e nāunaú kae lava ke na maʻu ha taimi feʻunga ke teuteu ai. Ko ha founga ʻe taha, te ke ala fakakaukau ke akoʻi pē ʻe koe ʻa e lēsoní kakato.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:20–25

ʻOku akoʻi ʻe he ʻEikí ʻokú Ne fie maʻu hotau lotó

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha ngaahi taimi ne nau fai ai ha ngaahi feilaulau ke muimui ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí. (Te ke ala vahevahe ha fakatātā ʻo hangē ko e fakaʻehiʻehi mei he kau ʻi ha polokalama sipoti pe ko ha ʻekitivitī tatau mo iá ʻi he ʻaho Sāpaté, ke nau kamata fakakaukau ai.) Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau fakamatalaʻi ʻenau ngaahi aʻusiá mo vahevahe ʻa e founga naʻa nau ongoʻi ne tāpuekina ai kinautolu ʻi hono fai ʻa e ngaahi feilaulau ko ʻení.

Fakamatalaʻi ange ʻi heʻenau ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:20–43, ʻe ako lahi ange ʻa e kau akó fekauʻaki mo e ngaahi feilaulau ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí meiate kitautolú. Fakaʻaliʻali ʻa e saati ko ʻení. (Mahalo te ke fie hiki e sātí ʻi he palakipoé kimuʻa pea fai e kalasí.)

ʻAisake Moalī (T&F 64:20)

Feletiliki G. Uiliamisi (T&F 64:21)

Fekaú

Talí

Olá

Fakamatalaʻi ange naʻe maʻu ʻe ʻAisake Moalī ha faama lahi ʻi Ketilani, ʻOhaiō. Naʻá ne fakaafeʻi angaʻofa ha Kāingalotu tokolahi ʻo e Siasí, kau ai ʻa Siosefa Sāmita mo hono fāmilí, ke nau nofo ʻi he ʻapí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:20. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa naʻe fakahinohino ʻe he ʻEikí kia ʻAisake Moalī ke fai ki heʻene fāmá.

  • Ko e hā naʻe fekau ʻe he ʻEikí kia ʻAisake Moalī ke fai ʻaki ʻene fāmá? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki ʻi he sātí ʻa e Fakatau atu ʻene fāmá ke fakahaaʻi e fekau naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kia ʻAisake Moalií.)

Fakamahinoʻi ange naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻAisake Moalī ke ne fai ha feilaulau lahi. ʻE fakaʻaongaʻi e konga lahi ʻo e paʻanga mei hono fakatau atu ʻene fāmá ke fakatau ha kelekele maʻá e Kāingalotu kehe ʻo e Siasí ʻi Tauʻatāina, Mīsulí.

  • Ko e hā e tāpuaki naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ke foaki kia ʻAisake Moalī ʻo kapau naʻá ne fakatau atu ʻene fāmá? (Naʻe talaʻofa e ʻEikí kapau ʻe fakatau ʻe ʻAisake ʻene fāmá, he “[ʻikai] ke ʻahiʻahiʻi [ia] ʻo lahi hake ʻi he meʻa [naʻá ne] malava ʻo kātakiʻí.”)

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni ʻoku akoʻi mai ʻe he talaʻofa ko ʻení fekauʻaki mo e fakaʻehiʻehi mei he ʻahiʻahí? (ʻOku totonu ke fakahaaʻi ʻe he ngaahi tali ʻa e kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau muimui ki he finangalo ʻo e ʻEikí kiate kitautolú, he ʻikai ʻahiʻahiʻi kitautolu ʻo lahi ange ʻi he meʻa ʻoku tau lava ʻo kātakiʻí.)

Fakamatalaʻi ange naʻe muimui ʻa ʻAisake Moalī ki he fekau ʻa e ʻEikí ke fakatau atu ʻene fāmá. Ko e taha ia ʻo e kau fuofua Kāingalotu ke nofo ʻi Tauʻatāina, Mīsulí, ʻa ia naʻá ne feinga ai ke fokotuʻu ʻa Saioné. Naʻá ne ngāue faivelenga ki he ʻEikí ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí. Tohi ʻi he saati he palakipoé Naʻá Ne talangofua ko e tali ʻa ʻAisaké. Tohiʻi ʻa e Naʻe tāpuekina ia ko e ola ʻo ʻene ngāué.

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻe niʻihi ʻo e founga ʻe lava ke tau fakaʻehiʻehi ai mei he ʻahiʻahí ʻi heʻetau muimui ki he ngaahi fekau mo e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí? (Fakakaukau ke vahevahe ha ngaahi sīpinga mei he kiʻi tohi Ki hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú.)

Fakamahinoʻi ange naʻe ʻi ai foki mo ha tangata ʻe taha, ko Feletiliki G. Uiliamisi naʻe ʻi ai haʻane faama lahi ʻi Ketilani. Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:21, ʻo kumi ki he fekau naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kia Feletiliki G. Uiliamisí.

  • Ko e hā naʻe fekau ʻe he ʻEikí kia Feletiliki G. Uiliamisi ke fai ʻaki ʻene fāmá? (Hili e tali ʻa e kau akó, tohiʻi ʻa e ʻOua ʻe fakatau ʻene fāmá ʻi he feituʻu totonu ʻi he sātí.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau e palakalafi ko ʻení, ʻoku fakamatalaʻi ai e meʻa naʻe fai ʻe Feletiliki G. Uiliamisi ʻaki ʻene fāmá:

Neongo naʻe ʻikai kole kia Feletiliki G. Uiliamisi ke fakatau atu ʻene fāmá, ka naʻá ne kei fakahaaʻi ha loto fiemālie ke feilaulau. Naʻá ne tala ange kia Siosefa Sāmita ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻene fāmá ke nofo mo fafanga ai ʻa e Kāingalotu faingataʻaʻia ʻo e Siasí. Naʻe fakatapui ʻe Feletiliki kimui ai ʻa ʻene fāmá kotoa ki he Siasí ʻo ʻikai maʻu ha faʻahinga totongi mei ai. Naʻe tauhi ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi feilaulau ʻa Feletiliki G. Uiliamisi mo ha Kāingalotu faivelenga kehe ʻi ʻOhaioó, “ha potu haofakiʻanga ʻi he fonua ko Ketilaní, ʻi ha taʻu ʻe nima” (T&F 64:21). Lolotonga e ngaahi taʻu ko ʻení, ne langa ai ʻe he Kāingalotú ʻa e Temipale Ketilaní, ʻa ia ko ha maʻuʻanga tāpuaki maʻongoʻonga ki he Kāingalotú, kau ai ʻa Misa Uiliamisi.

Fakakakato ʻi he saati ʻi he palakipoé, ʻa e ʻotu kia Feletiliki G. Uiliamisí ʻaki hono hiki Naʻá ne talangofua pea Naʻe tāpuekina ia ʻi he ngaahi feituʻu totonú.

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo e talangofuá mo feilaulaú mei he ngaahi sīpinga ʻa ʻAisake Moalī mo Feletiliki G. Uiliamisí? (Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻaki hono hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení he palakipoé: ʻOku tāpuekina kitautolu ʻi heʻetau talangofua ki he ʻEikí mo ʻoatu ʻa e ngaahi feilaulau ko ia ʻokú Ne kole maí.

Fakamatalaʻi ange ʻoku fakatātaaʻi ʻe he ngaahi feilaulau naʻe fai ʻe ʻAisake Moalī mo Feletiliki G. Uiliamisi fekauʻaki mo ʻena fāmá ha feilaulau ʻe taha naʻe fie maʻu ʻe he ʻEikí meiate kinaua, pea ʻokú Ne fie maʻu meiate kitautolu he ʻahó ni. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:22. Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e feilaulau ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí meiate kitautolú.

  • Fakatatau ki he veesi 22, ko e hā ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí meiate kitautolú? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tokāteline ko ʻení: ʻOku fie maʻu ʻe he ʻEikí hotau lotó. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau folofolá.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā hono fie maʻu ʻe he ʻEikí hotau lotó?

  • Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe ʻAisake Moalī mo Feletiliki G. Uiliamisi naʻá na loto fiemālie ke foaki hona lotó ki he ʻEikí? Ko hai mo ha toe kakai ʻoku nau hoko ko ha sīpinga ʻo kinautolu kuo nau foaki honau lotó ki he ʻEikí? (Mahalo te ke fie fakamahinoʻi ange ʻe lava ke vahevahe ʻe he kau akó ha ngaahi sīpinga mei he folofolá pe mei he moʻui ʻo e kakai ʻoku nau ʻiloʻi.)

  • Te tau lava fēfē ʻo fakahā ki he ʻEikí ʻoku tau loto fiemālie ke foaki hotau lotó kiate Ia?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:23–25, pea kole ki he kalasí ke nau feinga ke ʻiloʻi ha fekau te tau lava ʻo tauhi ke fakahaaʻi ai kuo tau foaki hotau lotó ki he ʻEikí.

  • Ko e hā naʻe fekau ʻe he ʻEikí ki Hono kakaí ke faí? (Totongi vahehongofulu. Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ko e taimi ne fai ai ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ko ʻení, naʻe ngāue ʻaki ʻe he Kāingalotú ʻa e foʻi lea vahehongofulú ʻo ʻuhinga ki heʻenau ngaahi foaki kotoa pē ki he Siasí. HIli ha taʻu ʻe fitu nai mei ai, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ko e vahehongofulú ko e “vahehongofulu ʻe taha ʻo [ʻetau] tupu kotoa pē ʻi he taʻu taki taha” [T&F 119:4].) ʻE lava fēfē ke fakahaaʻi ʻe he totongi vahehongofulú kuo tau foaki hotau lotó ki he ʻEikí?

  • Fakatatau ki he veesi 23, ko e hā ha talaʻofa ʻoku fai ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku totongi vahehongofulú?

Fakamatalaʻi ange neongo ʻoku kaunga ʻa e tāpuaki pau ne ʻomi ʻi he veesi 23 ki he kahaʻú, ka ʻoku toe tāpuakiʻi foki kitautolu ʻe he ʻEikí he taimí ni ʻi heʻetau totongi vahehongofulú. Mahalo te ke lava ʻo kole ki he kau akó ke vahevahe ha ngaahi aʻusia kuo nau maʻu ʻi hono tāpuekina kinautolu pe ko honau fāmilí ko ha ola ʻo e totongi vahehongofulú.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:26–43

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí ha ngaahi fakahinohino ki hono fokotuʻu ʻo Saioné

Ke fai ha vakai fakalūkufua ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:26–43, fakamatalaʻi ange ʻoku tau lau ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻa e ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí ki hono fokotuʻu ʻo Saioné. ʻOku fakataumuʻa ʻa e toenga ʻo e lēsoni ko ʻení ke akoʻi ʻe he kau akó. Fakaafeʻi ʻa e ʻuluaki tokotaha ako ʻe faiakó ke haʻu ki muʻa ʻi he kalasí ʻo faiako.

Tokotaha Ako Faiakó 1—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:26–33

Kamata e kalasí ʻaki hono fai ʻa e fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e fē ha taimi kuo talaatu ai ke ke fakakakato ha ngāue ʻa ia naʻe faingataʻa pe fuʻu lahi? (Hili e tali ʻa e kau akó, te ke fie vahevahe foki ha sīpinga.)

Fakamatalaʻi ange naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ʻi ʻAokosi 1831, ʻa e ngāue lahi ke maʻu e paʻanga ke fakatau mai ʻa e kelekele kotoa pē naʻe fie maʻú ki hono langa e kolo ko Saioné ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí. Naʻe ʻiloʻi ʻe he Kāingalotú ko ʻenau fakatau mai pē ʻa e kelekelé, ʻe fie maʻu ke nau ngāue malohi ke langa ʻa e koló mo e temipalé ai. ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:26–30 ʻa e fekau ʻa e ʻEikí ki ha toko ua ʻo ʻEne kau tamaioʻeiki, ko Niueli K. Uitenī mo Sitenei Kilipati. Naʻá ne fekauʻi kinaua ke fakaʻaongaʻi hona falekoloa ʻi Ketilani, ʻOhaioó, ke tokoni ke feau e ngaahi fie maʻu ʻa e Kāingalotú. Ko e sīpinga ʻeni ʻe taha ʻo ha founga naʻe kole ki ha niʻihi ʻo e Kāingalotú ke feilaulau mo tokoni ki hono langa ʻo Saioné.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:31–33. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi kupuʻi lea ne ala fakalotolahiʻi e Kāingalotu naʻe feinga ke fakahoko a e ngāue lahi ʻo hono langa ʻo Saioné.

  • Ko e hā ha ngaahi kupuʻi lea ne nau ala fakalotolahiʻi e Kāingalotu ko ʻení? (ʻI he vahevahe ʻe he kau akó ʻa e ngaahi kupuʻi leá, fehuʻi ange pe ʻe fēfē haʻanau fakafekauʻaki ʻa e ngaahi kupuʻi lea ko iá kiate kinautolu.)

Hili hono aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Kapau ʻoku tau faivelenga ʻi he fai leleí, te tau lava ʻo fakahoko ha ngaahi meʻa maʻongoʻonga. Vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Mahalo te ke fie vahevahe foki ha aʻusia kuó ne tokoniʻi koe ke ako ʻa e moʻoni ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

Tokotaha Ako Faiakó 2—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:34–43

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi naʻa nau talangofua ai ki ha mātuʻa, taki faka- Siasi, faiako, pe fakamaau, ka ne fai ia ʻi ha tōʻonga fakakaukau maʻulalo. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:34. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he ngaahi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e tōʻonga fakakaukau ʻoku totonu ke tau maʻu ʻi heʻetau talangofua ki he ʻEikí.

  • Ko e hā ha ngaahi lea ʻoku nau akoʻi ʻa e tōʻonga fakakaukau totonu ki he talangofuá?

Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: Kuo pau ke tau talangofua ki he ʻEikí ʻaki hotau loto mo e ʻatamai fiemālié.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke talangofua ki he ʻEikí ʻaki “ʻa e loto mo e ʻatamai fie faí”?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukau ki ha ngaahi taimi naʻa nau talangofua ai ki he ʻEikí ʻaki honau loto mo ha ʻatamai fiemālie.

  • Naʻe kehe fēfē ʻeni mei he ngaahi taimi ne ʻikai ke ke talangofua loto fiemālie aí? (Mahalo te ke toe fie vahevahe haʻo aʻusia.)

Fakamahinoʻi ange fakatatau ki he veesi 34, ʻe fiefia ʻa kinautolu ʻoku talangofua ki he ʻEikí ʻaki honau lotó mo e ʻatamaí ʻi he ngaahi tāpuaki ʻo Saioné ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:41–43. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ha fakamatala fekauʻaki mo hono fokotuʻu ʻo Saione ʻi hotau kuongá ni. Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, fakamatalaʻi ange ʻe fokotuʻu ʻa Saione ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻi he ngaahi puleʻanga kotoa pē ʻoku talangofua ai ʻa e kakaí ki he ʻEikí ʻaki honau lotó mo ha ʻatamai fiemālie.

Vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki hono mahuʻinga ʻo e talangofua ki he ʻEikí ʻaki ho lotó mo e ʻatamaí. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukau ki ha ngaahi founga te nau lava ai ʻo talangofua ki he ʻEikí ʻaki ha talangofua fakamātoato mo loto fiemālie ange. Poupouʻi kinautolu ke fakatokangaʻi ʻa e faikehekehe ʻoku fai ʻe he faʻahinga talangofua ko ʻení ʻi heʻenau moʻuí.

Fakatokangaʻi ange: Hili hono akoʻi ʻe he kau ako ko ʻení ʻenau ngaahi konga ʻo e lēsoní, fakamālō ange kiate kinautolu ʻi heʻenau ngāué. Fakamoʻoni ange ʻoku feʻunga ʻa e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa maí mo e talangofua mo e ngaahi feilaulau ʻoku kole ʻe he ʻEikí meiate kitautolú. Kole ki ha tokotaha ako ke ne fakamatalaʻi fakanounou ʻa e meʻa kuo ako ʻe he kalasí he ʻaho ní pea ke fakamatalaʻi e founga te ne ngāue ai fakatatau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko iá.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:20. ʻOku fekauʻi ʻa ʻAisake Moalī ke fakatau atu ʻene fāmá

ʻI he taimi naʻe fai ai ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64, naʻe ʻi Mīsuli ʻa ʻAisake Moalī, ka kuó ne foaki ʻa e mafai fakalaó ki hono tokoua ʻi he fonó ko Taitusi Pilingisi. Ko e ʻuhinga ʻeni naʻe toe maʻu foki ai ʻe Taitusi Pilingisi ha fakahinohino ke fakatau atu e fāmá (vakai, T&F 63:39). Naʻe fakatau atu ʻe Taitusi Pilingisi ha ʻeka ʻe 80 nai ʻo e faama ʻa ʻAisake Moalií kia Lisi mo Heakule Kalolo ʻi ʻOkatopa 1831. (Ke sio ki he tuʻuʻanga ʻo e faama ʻa ʻAisake Moalií, vakai, Ngaahi Mape ʻo e Hisitōlia ʻo e Siasí, Mape Fika 4, “Ketilani, ʻOhaiō, 1830–38.”)