Seminelí
Lēsoni 71: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65


Lēsoni 71

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65

Talateú

ʻI he ʻaho 12 ʻo Sepitema 1831, naʻe hiki ʻa Siosefa Sāmita mo hono fāmilí mei Ketilani, ʻOhaiō, ki Hailame, ʻOhaiō, ko e maile nai ʻe 30 ki he fakatonga hahake ʻo Ketilaní. Naʻa nau fai ʻa e hiki ko ʻení ko e tali ki he faleʻi mei he ʻEikí (vakai, T&F 63:65). Naʻe hiki ʻa e Palōfitá mo hono fāmilí ʻo nofo fakataha mo e fāmili ʻo Sione mo ʻĀlisi Sionesoní, ko ha kau toki papi ului ki he Siasí. Ko ha ʻuhinga lahi ʻo e hiki mei Ketilaní ke hoko atu ʻa e ngāue ki hono liliu fakalaumālie ʻo e Tohi Tapú. Ne toe hoko atu ʻe Siosefa ʻa e ngāue ko iá ʻi heʻenau ʻi Hailamé. ʻI he ʻaho 30 ʻOkatopa 1831, naʻe maʻu ai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65. Naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení, ʻe ʻave ʻa e ongoongoleleí ki he ngaahi puleʻanga kotoa pē ʻi he teuteu atu ki he Hāʻele ʻAngaua mai ʻa e Fakamoʻuí pea kuo pau ke lotua ʻe he Kāingalotú ʻa e tupulaki ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ʻe fakafonu ʻa e māmaní kotoa ʻe he ongoongoleleí

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lisi ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi ʻoku nau lotua maʻu pē. Mahalo te ke fie kole ki ha kau ako ʻe niʻihi ke vahevahe ʻa e meʻa kuo nau hikí kapau ʻoku nau ongoʻi fiemālie ke fai ia.

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e talateu ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65. Fakamatalaʻi ange ʻoku fakahā mai ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení, ha meʻa ʻoku totonu ke tau lotua—tautautefito ʻi heʻetau mamata tonu ki hono fakahoko ʻo e ngaahi meʻa ne kikiteʻí ke hoko ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65:1–2. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ki he founga ʻoku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻe mafola ai ʻa e ongoongoleleí.

  • Ko e fē feituʻu ʻe ʻave ki ai e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tokāteline ko ʻení: ʻE aʻu ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ki he ngaahi ngataʻanga ʻo e māmaní. Hiki ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Fakatatau ki he veesi 2, ko e hā kuo “tuku mai … [ʻe he ʻEikí] ki he tangatá” ʻoku malava ai ke fakafonu ʻe he ongoongoleleí ʻa e māmaní kotoa? (Ko e ngaahi kī ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Mahalo ʻe fie maʻu ke ke fakamanatu ange ki he kau akó ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ko e “ngaahi kī ʻo e puleʻangá” ki he mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke pule ʻi he Siasí. ʻOku tataki ʻe he Palesiteni ʻo e Siasí ʻaki ʻa e ngaahi kī ko ʻení ʻetau ngaahi feinga ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, . ʻOkú ne vahe atu ha niʻihi ʻo e ngaahi kií ki he kau taki lakanga fakataulaʻeikí māʻolungá mo e fakalotofonua.)

ʻĪmisi
ʻOku Fakaʻuhingaʻi ʻe Taniela e Misi ʻa Nepukanesá

Fakaʻaliʻali ki he kau akó ʻa e fakatātā ʻo e Ko e Fakaʻuhingaʻi ʻe Taniela e Misi ʻa Nepukanesá (Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 24; vakai foki, LDS.org). Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻoku nau ʻiloʻi fekauʻaki mo e fakaʻuhinga ʻa Taniela ki he misi ʻa Nepukanesá. (Mahalo te ke fakakaukau ke lau pe fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Taniela 2:31–45. Tokoni ke mahino ki he kau akó naʻe fakahohaʻasi ʻa e Tuʻi ko Nepukanesá ʻe ha misi, pea naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻa e misí mo hono ʻuhingá kia Taniela. ʻI heʻene misí, naʻe fakaʻauha ai ha tā tongitongi lahi, ʻa ia naʻá ne fakafofongaʻi ha ngaahi puleʻanga fakapolitikale kehekehe, ʻe ha maka naʻe tā mei he moʻungá taʻe kau ai ha nima. Naʻe kamata siʻisiʻi ʻa e maká ka naʻe tupu ia kae ʻoua kuó ne fakafonu ʻa e māmaní kotoa.)

  • Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65:2, ko e hā ʻa e maka ʻoku tā mei he moʻungá taʻe kau ai ha nimá? (Ko e puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ko e “puleʻanga ʻo e ʻOtuá” ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní—Ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke hiki ʻe he kau akó ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi heʻenau folofolá ofi ki he veesi 2.)

Kapau ʻe lava, ʻoange ki he kau akó ha tatau ʻo e lea ko ʻení ke nau lava ʻo faʻo ia ʻi heʻenau folofolá. Kapau ʻoku ʻikai malava ʻeni, te ke fie hiki ʻa e leá ʻi he palakipoé kimuʻa e kamata e kalasí pea fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau tohi ia ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá. Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e leá.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī:

ʻĪmisi
Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī

“Ko e kau tangataʻifonua kitautolu ʻi he puleʻanga lahi taha ʻi he māmaní—ko ha puleʻanga naʻe ʻikai tataki ʻe he poto ʻo e tangatá ka naʻe tataki ʻe he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. ʻOku moʻoni ʻa ʻene ʻi aí. ʻOku pau hono ikuʻangá. Ko e puleʻanga ʻeni ʻa ia ne lea ki ai ʻa e palōfita ko Tanielá—ko ha maka, ʻa ia ʻoku totonu ke tā mei he moʻungá taʻe kau ai ha nima pea ʻe teka atu pea fakafonu ʻa e māmaní. (Vakai, Taniela 2:34–35.)

“Naʻe ʻikai fakatupu ʻe ha tangata matelie ʻa e puleʻanga ko ʻení” (Pillars of Truth,”Ensign, Jan. 1994, 4).

  • Ko e hā ha fakamoʻoni ʻoku mou fakatokangaʻi ʻoku fakahoko he ʻahó ni ʻa e kikite ʻa Tanielá?

  • ʻOku fakamālohia fēfē ʻe he fakamoʻoni ko ʻení ʻa hoʻo fakamoʻoni ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní?

  • Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate koe ke hoko ko ha konga ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní?

Lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Kimuʻa peá ke laú, talaange ki he kau akó ʻe tuku hoʻo laú ʻi he lotomālie ʻo e sētesi fakaʻosi ʻo e leá. Kole ange ke nau fakafanongo lelei pea fakakaukau ki he founga te nau ala fakakakato ʻaki ʻa e sētesi fakaʻosí.

ʻĪmisi
ʻEletā Neil L. Andersen

“Kuo ʻi ai nai ha taimi kuo mou fakakaukau ai pe ko e hā ne ʻomi ai kimoutolu ki he māmaní ʻi he taimi ko ʻení? Ne ʻikai fāʻeleʻi kimoutolu he taimi ʻo ʻĀtama mo ʻIví, pe lolotonga e pule ʻa e kau feló ʻi ʻIsipité, pe lolotonga e pule ʻa e Haʻa Tuʻi Ming. Kuo mou haʻu ki he māmaní ʻi he kuongá ni hili ia ha senituli ʻe 20 mei he fuofua hāʻele mai ʻa Kalaisí. Kuo toe fakafoki mai e lakanga fakataulaʻeikí ʻo e ʻOtuá ki he māmaní, pea kuo ala mai e toʻukupu ʻo e ʻEikí ke teuteuʻi ʻa māmani ki Heʻene toe hāʻele nāunauʻia maí. Ko e kuonga ʻeni ʻo e ngaahi faingamālie maʻongoʻongá mo e ngaahi fatongia mahuʻinga. Ko homou kuongá ʻeni. … Ko e taha ho ngaahi fatongia mahuʻingá ko e tokoni ke …(Ko Hono Teuteuʻi ʻo e Māmaní ki he Hāʻele ʻAngauá,”Ensign pe Liahona, Mē 2011, 49).

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke talamai ʻa e founga te nau fakakakatoʻaki e sētesi fakaʻosi ʻo e lea ʻa ʻEletā ʻEnitasení. Fakaafeʻi leva ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65:3. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he fekau ʻa e ʻEikí kiate kitautolu ko e kau mēmipa ʻo Hono puleʻangá.

  • Ko e hā e ʻuhinga ʻoku totonu ai ke tau teuteu ʻa e hāʻeleʻanga ʻo e ʻEikí mo e ʻohomohe ʻo e Lamí pea fai ʻa e teuteu ki he Tangata Taʻané? (ʻOku ʻuhinga ʻa e ngaahi kupuʻi leá ni ki he fatongia ke teuteuʻi ʻa e māmaní ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.)

Hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku ʻi ai hotau fatongia ke teuteuʻi kitautolu mo e niʻihi kehé ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke tohi ʻe he kau akó ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau folofolá ofi ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65:3. Fakamatalaʻi ange naʻe fakamoʻoni ʻa ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ki he foʻi moʻoni ko ʻení. Lau kakato ʻa e sētesi fakaʻosi mei heʻene leá: “Ko e taha ho ngaahi fatongia mahuʻingá ko e tokoni ke teuteuʻi ʻa e māmaní ki he Hāʻele ʻAngaua mai ʻa e Fakamoʻuí” (Ko Hono Teuteuʻi ʻo e Māmaní,” 49).

  • ʻI hoʻo fakakaukau fekauʻaki mo ho fatongia ke teuteuʻi koe mo e niʻihi kehé ki he Hāʻele ʻAngauá, ko e hā e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ongo ʻokú ke maʻú?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65:4, pea kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e meʻa te tau lava ʻo fai ke teuteuʻi ai kitautolu mo e niʻihi kehé ki he Hāʻele ʻAngauá. Kole ki he kau akó ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke tau “fakahā ʻa e ngaahi ngāue fakaofo [ʻa e ʻEikí] ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí”?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65:5–6, pea kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku totonu ke tau lotuá.

  • Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā ʻoku totonu ke tau lotua ʻi heʻetau teuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Maí? (ʻI he tali ʻa e kau akó ki he fehuʻi ko ʻení, mahalo te ke fie fakaafeʻi kinautolu ke nau fakafehoanaki ʻa e veesi 6 mo e ngaahi lea ʻo e lotu ʻa e ʻEikí ʻi he Mātiu 6:10.)

  • ʻE tokoni fēfē hono lotua ʻa e ngaahi meʻá ni ke tau teuteuʻi kitautolu mo e niʻihi kehé ki he Hāʻele ʻAngauá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoní, pea kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki ha meʻa ʻoku totonu ke fakakau ʻi heʻetau ngaahi lotú.

ʻĪmisi
Palesiteni Thomas S. Monson

“ʻOku ou kolea ke kei hokohoko atu hoʻomou tuí mo hoʻomou lotua ʻa e ngaahi feituʻu ʻoku kei fakangatangata pea ʻikai ngofua ke tau malangaʻi tauʻatāina ai ʻa e ongoongoleleí he taimi ní. ʻE lava ke hoko ha ngaahi mana ʻi heʻetau fai iá ( ʻOku Mau Talitali Lelei Kimoutolu ki he Konifelenisí” Ensign pe Liahona, Nōv. 2009, 6).

  • Fakatatau kia Palesiteni Monisoni, ko e hā ʻoku totonu ke tau lotuá? ʻE tokoni fēfē ʻa e ngaahi lotu ko ʻení ke teuteu ʻa e hala ki he Hāʻele ʻAngauá?

Kole ki he kalasí ke nau toe foki ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65:1–2, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e ngaahi veesi ko ʻení.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tau kau ai ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí ke fakafonu ʻa māmani ʻaki ʻEne ongoongoleleí? (ʻI he tali ʻa e kau akó ki he fehuʻi ko ʻení, tokoni ke nau ʻiloʻi ʻe lava ke nau kau ʻi he ngāue ko ʻení ʻi heʻenau hoko ko ha kau faifekau taimi kakató. Tokoni foki ke nau ʻiloʻi ʻoku nau kau ʻi he ngāue ko ʻení he taimí ni, ʻo fakafou ʻi honau ivi tākiekina ʻi honau ʻapí, uōtí mo e koló, akó, mo e tukui koló.)

Poupouʻi e kau akó ke nau teuteuʻi ʻa kinautolu mo e niʻihi kehé ki he Hāʻele ʻAngauá.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65. “Ke hoko mai ʻa e puleʻanga ʻo e langí”

ʻOku kau ʻi ha tohi fakamatala totonu kimuʻa ʻo e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65 ʻa e ngaahi fakalea ko ʻeni ʻo e talateú: “Ko ha fakahā ʻa Siosefa ko e tangata Kikite ʻi ʻOkatopa 30, 1831 ʻi he vahe 6 ʻo Mātiu veesi 10” (William E. McLellin copy of Revelation, Oct. 30, 1831 [D&C 65], in William E. McLellin Papers, 1831–1878, Church History Library). ʻOku ʻi he Mātiu 6:10 ha konga ʻo e lotu ʻa e ʻEikí: “Ke hoko mai hoʻo pulé. Ke fai ho finangaló ʻi māmani, ʻo hangē ʻi he langí.” ʻOku fakahaaʻi ʻe he fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65 ʻa e ngaahi founga kehekehe kuo hoko mai ai ʻa e puleʻanga ʻo e ʻEikí ki he māmaní pea ʻe hokohoko atu ke laka ki muʻa. Pea ʻoku fakaʻosi ʻaki e ngaahi lea ʻoku tatau mo e ngaahi lea fakaʻosi ʻi he Lotu ʻa e ʻEikí: “He ʻoku ʻoʻou ʻa e lāngilangí, mālohí mo e nāunaú, ʻo taʻengata pea taʻengata. ʻĒmeni” (T&F 65:6; vakai foki, Mātiu 6:13).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65:2. “Kae ʻoua kuo fakafonu ʻe ia ʻa e māmaní kotoa pē”

Neongo naʻe toko siʻi ʻaupito ʻa e Siasí ʻi he ngaahi fuofua taʻu siʻi hili hono fokotuʻú, ka naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita ha ongo fakapalōfita ki hono ikuʻanga fakaʻeiʻeikí. Naʻe fakamatala ʻa Uilifooti Utalafi ki ha fakahā naʻe fai ʻe he Palōfitá ʻi ha fakataha lakanga fakataulaʻeiki ʻi Ketilani, ʻOhaiō, ʻi ʻEpeleli 1834:

ʻĪmisi
Palesiteni Wilford Woodruff

“Naʻe ui ʻe he Palōfitá hono kotoa ʻo kinautolu naʻa nau maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí ke nau fakataha ki he kiʻi fale ako naʻe ʻi aí. Ko ha kiʻi fale siʻisiʻi, mahalo naʻe sikuea fute pē ʻe 14. Ka naʻe hao kotoa ai ʻa e kau maʻu Lakanga Fakataulaʻeiki ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. … ʻI taimi ne mau fakataha atu aí, naʻe ui ʻe he Palōfitá ʻa e Kaumātuʻa ʻo ʻIsilelí ke nau fakamoʻoniʻi fakataha mo ia ʻa e ngāué ni. … ʻI he ʻosi ʻenau fakamoʻoní ne pehē ange leva ʻa e Palōfitá, ‘Ngaahi Tokoua, kuo langaki lahi moʻoni au pea mo fakahinohinoʻi ʻi hoʻomou ngaahi fakamoʻoni he pōní, ka ʻoku ou fie fakahā atu kiate kimoutolu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí, ʻoku ʻikai ke lahi hake hoʻomou ʻilo ki he ngaahi ikuʻanga ʻo e Siasí ni pea mo e puleʻangá ni, ʻi ha kiʻi pēpē ʻoku ʻi he funga ʻo ʻene faʻeé. ʻOku ʻikai ke mahino ia kiate kimoutolu.’ Naʻá ku kiʻi ʻohovale heni. Naʻá ne pehē, ‘Ko ha kiʻi tokosiʻi pē ʻo e kau Lakanga Fakataulaʻeikí ʻoku mou vakai ki ai he pōní, ka ʻe fakafonu ʻe he Siasí ni ʻa ʻAmelika Tokelau mo ʻAmelika Tonga—te ne fakafonu ʻa māmani’” (ʻi he Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 156–57).