Seminelí
Lēsoni 77: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75


Lēsoni 77

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75

Talateú

Naʻe maʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha fakahā ʻe ua ʻi ha konifelenisi ʻa e Siasí naʻe fakahoko ʻi he ʻaho 25 ʻo Sānuali 1832, ʻa ia ʻoku fakatou maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75. Ko e ʻuluaki fakahā, naʻe lekooti ʻi he veesi 1–22, naʻe foaki ia ki ha kulupu ʻo ha kaumātuʻa ʻa ia naʻe fakahū honau hingoá ke ngāue fakafaifekaú. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻa ko ʻení fekauʻaki mo honau ngaahi fatongia fakafaifekaú mo vahe kiate kinautolu ha ngaahi hoa ngāue fakafaifekau. Ko e fakahā hono uá, naʻe lekooti ʻi he veesi 23–36, naʻe foaki ia ki ha kulupu hono ua ʻo e kaumātuʻá ʻa ia ne nau fie ʻilo ki he finangalo ʻo e ʻEikí kiate kinautolú. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻa ko ʻení ke fakapapauʻi ʻe tokangaʻi honau ngaahi fāmilí pea ke tali ha uiuiʻi ke malanga ʻaki e ongoongoleleí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:1-5

ʻOku folofola ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ʻoku loto holi ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí

ʻI ha ngaahi ʻaho siʻi kimuʻa peá ke akoʻi e lēsoni ko ʻení, fakaafeʻi ha tokotaha ako kuó ne maʻu ha uiuiʻi ke ngāue fakafaifekau, ha tokotaha ako ʻe vavé ni ʻene fakahū ha kole ke ngāue fakafaifekaú, pe ko ha taha toki ʻosi ngāue fakafaifekau ke tokoni ke faiako fekauʻaki mo hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí. ʻOange ki he tokotahá ha tatau ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻeni ki hono akoʻí, pea kole ange ke ne ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:1–4 mo teuteu ke akoʻi ʻa e konga ko ia ʻo e lēsoní.

Hili e fakataha lotu ʻa e kalasí, tukuange ʻa e taimí ki he tokotaha akó pe taha ʻosi ngāue fakafaifekaú ke akoʻi ʻa e meʻa naʻá ne teuteú.

Fokotuʻutuʻu ki hono Akoʻi ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:1–4

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:1-2. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi pe ko hai naʻe fakataumuʻa ki ai ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi veesi ko ʻení.

Fehuʻi ange: Ko hai naʻe folofola ki ai ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení? (Ko e kaumātuʻa ko ia ne nau fakahū honau hingoá ke ngāue fakafaifekaú.)

Talaange ki he kalasí ʻoku ʻi ai ha fakahā ʻe ua naʻe fakatahaʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75 pea naʻe ʻomi kinaua ʻi ha konifelenisi ʻa e Siasí. Naʻe ʻomi ʻa e fakahā ʻuluakí ki ha kulupu ʻo ha kau faifekau mo fakamatalaʻi ange e founga ʻe lava ke ola lelei ange ai ʻenau tokoniʻi ke mahino ki he niʻihi kehé ʻa ʻenau pōpoakí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:3-4. Kole ki he kalasí ke fekumi ki he faleʻi ʻa e ʻEikí ki he kaumātuʻá ʻo kau ki honau uiuiʻi ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ʻa e meʻa ʻoku nau ʻiló ʻi heʻenau folofolá.

Fehuʻi ange: Fakatatau ki he veesi 3–4, ko e hā naʻe fie maʻu ʻe he ʻEikí ke fai ʻe he kaumātuʻá lolotonga hono malangaʻi ʻo e ongoongoleleí?

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻoku nau pehē ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e ngaahi kupuʻi lea “ʻalu atu ʻo ʻikai tatali”, “pea ʻoua foki ʻe nofo noa,” pea “ngāue ʻaki homou tūkuingatá.”

Hili e tali ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí, fakamatalaʻi ange e ʻuhinga ʻokú ke pehē kuo pau ke ʻiloʻi mo akoʻi ʻe kinautolu ne ui ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻa e ngaahi fakahā mo e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí kuo foaki mai kiate kitautolú (vakai, veesi 4).

Fehuʻi ange: ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tauhi kiate Ia ʻa e kau faifekau ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi founga ko ʻení?

Vahevahe mo e kalasí e meʻa ʻokú ke fai (pe ko e meʻa naʻá ke faí, kapau kuó ke ngāue fakafaifekau) ke teuteu ai ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he founga naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:3–4. Fakaʻosiʻaki hano vahevahe hoʻo ngaahi fakakaukaú ʻi he meʻa ʻe lava ke fai ʻe he kau akó ke vahevahe ai ʻa e ongoongoleleí ʻi he founga ko ʻení ʻi he taimi ko ʻeni ʻo ʻenau moʻuí.

ʻI he ʻosi e faiako ʻa e tokotaha akó pe ʻosi ngāue fakafaifekau, hiki e fakamatala taʻe kakato ko ʻení ʻi he palakipoé: Kapau te tau faivelenga ʻi hono malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, ʻe … ʻe he ʻEikí.

Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:5 pea ʻiloʻi ʻa e ngaahi talaʻofa naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he kau faifekau ko iá.

  • Ko e hā naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku nau fakahaaʻi ʻi he faivelenga ʻa ʻEne ongoongoleleí?

Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ngaahi haʻinga uité ki hono tuʻusi ʻo e vaʻa kēlení pea nonoʻo fakahaʻinga kinautolu, pe haʻinga uite. ʻOku ʻuhinga hono maʻu e “ngaahi haʻinga uite lahi” ki hono maʻu ha ututaʻu lahi.

  • Ko e hā nai ha niʻihi ʻo e “ngaahi haʻinga uite” ʻoku maʻu ʻe he kau faifekau faivelengá ʻi hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí? (ʻE lava ke ʻuhinga ʻa e ngaahi haʻinga uité ki he kakai ʻoku nau tali ʻenau pōpoakí [kau papi uluí] pea pehē ki he ngaahi tāpuaki taʻengata ʻoku hiki atu ʻi he veesi 5.)

Kole ki he kau akó ke nau fakamatalaʻi fakanounou ʻa e ngaahi talaʻofa ʻoku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:5 ʻaki hono fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻi he palakipoé. Ko e founga ʻeni ʻe taha ʻe ala fakalea ʻaki ʻe he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau ʻoku tau faivelenga ʻi hono malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, ʻe tāpuekina kitautolu ʻe he ʻEikí ʻaki ʻa e lāngilangi, nāunau, mo e moʻui taʻengatá.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe maʻu ai ʻe kinautolu ʻoku malanga faivelenga ʻaki e ongoongoleleí ha ngaahi tāpuaki taʻengata lahi pehē?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:6-22

ʻOku ui mo fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi hoa faifekaú

Fakamatalaʻi ange naʻe hili hono ʻoange ʻe he ʻEikí ha ngaahi fakahinohino mo e talaʻofa ki he kaumātuʻa te nau ō ʻo ngāue fakafaifekaú, naʻá Ne fakakulupu kinautolu ki he ngaahi hoá pea ʻoange ki he hoa takitaha ha ngaahi fakahinohino tukupau.

Vahevahe tautau toko ua ʻa e kau akó. Kole ki ha tokotaha ako ʻi he hoa takitaha ke lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:6–12 pea ke lau ʻe ha tokotaha ako ʻe taha e veesi 13–14. Kole ange ke nau kumi e tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau laú:

  1. Ko hai naʻe folofola ki ai ʻa e ʻEikí?

  2. Ko e hā e tāpuaki naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kiate kinautolu kapau naʻa nau faivelenga ʻi hono malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí?

Hili hono lau ʻe he kau akó ʻa ʻenau ngaahi veesi ne vahe angé, fakaafeʻi kinautolu ke vahevahe mo honau hoá ʻa e tali ki he ngaahi fehuʻi ʻi ʻolungá.

  • Ko e hā mo ha toe faleʻi naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kia Uiliami E. Makalelini mo Luke Sionisoni ʻi he veesi 8–11 ʻe lava ke tokoni ke ola lelei hono fakamafola ʻa e ongoongoleleí? (Lotu ke maʻu ʻa e Fakafiemālié—ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní—ke akoʻi kitautolu pea mo ha mālohi ke kei faivelenga.)

  • Ko e hā e talaʻofa naʻe toutou fai ʻe he ʻEikí ki he ngaahi hoa takitaha ko iá ʻi he veesi 11, 13, mo e 14? (Te Ne ʻiate kinautolu. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ʻa e talaʻofa ne toutou fakahoko ko ʻení.)

Kole ki he kau akó ke nau fakahaaʻi ha tefitoʻi moʻoni ʻoku nau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení. Neongo ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau lava o ʻiloʻi a e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau faivelenga ʻi hono malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, ʻe ʻiate kitautolu ʻa e ʻEikí.

  • Ko e hā ha ngaahi aʻusia kuó ke maʻu naʻe maʻu ʻe ha taha ʻokú ke ʻiloʻi kuó ne fakapapauʻi atu ʻe ʻafio ʻa e ʻEikí ʻiate kinautolu ʻoku nau vahevahe ʻi he faivelenga ʻa ʻEne ongoongoleleí mo e niʻihi kehé?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa te nau lea ʻaki ki ha kaungāmeʻa pe mēmipa ʻo e fāmilí ʻa ia naʻe faingataʻaʻia lolotonga ʻene ngāue fakafaifekau taimi kakató. Kole ange ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo nau ako ʻi he lēsoni he ʻaho ní pea fai ha kiʻi tohi fakalotolahi nounou ki he faifekau ko iá ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá. Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻi he tohí ʻa e meʻa ʻe lava ke fai ʻe he kau faifekaú ke toe faivelenga ange ʻi hono fakamafola ʻo e ongoongoleleí pea mo niʻihi ʻo e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe kinautolu ʻoku fai iá.

Hili hono maʻu ʻe he kau akó ha taimi feʻunga ke fai ai ʻenau ngaahi tohí, kole ki ha niʻihi tokosiʻi ke vahevahe e meʻa ne nau hikí.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:15–22 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kau faifekaú ke faitāpuekina ʻa e ngaahi fāmili ʻo kinautolu ʻoku nau tali kinautolú. Naʻá ne toe akoʻi foki kiate kinautolu ʻa e meʻa ke faí ʻi hono fakafisingaʻi kinautolu ʻe he niʻihi ʻoku nau vahevahe ki ai ʻa e ongoongoleleí. (Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku fakahoko pē ʻa e tūtuuʻi ʻo e efú mei he vaʻé ko ha fakamoʻoni ke talatalaakiʻi ʻaki ʻa kinautolu ʻoku nau fakaʻikaiʻi ʻa e kau faifekaú mo ʻenau pōpoakí ʻi ha tūkunga hāhāmolofia ʻi hono fekauʻi ʻe he ʻEikí.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:23–29

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e founga ʻoku totonu ke poupouʻi ʻe he fāmili ʻo kinautolu naʻá Ne ui ke ngāue fakafaifekaú

Fakamatalaʻi ange naʻe foaki ʻa e fakahā hono ua ne maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75 ki ha ngaahi kulupu kehekehe ʻo e kaumātuʻá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:23, pea kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e meʻa naʻe fie ʻilo ki ai e kaumātuʻa ko ʻení.

Fakamatalaʻi ange ʻi he ngaahi fuofua taʻu ʻo e Siasí ko e kau tangata tokolahi naʻe ui ke ngāue fakafaifekaú ne ʻi ai honau uaifi mo e fānau ne fakafalala kiate kinautolu. Ko hono tali e ui ke ngāué ko ha feilaulau lahi ia maʻá e fāmilí kotoa. Ko ha hohaʻa angamaheni ki he kaumātuʻa tokolahi, ʻa e meʻa ko ia ʻe hoko ki honau fāmilí ʻo kapau naʻa nau tali ha ui ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí mamaʻo mei ʻapi.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:24-28. Fakaafeʻi e kalasí ke nau kumi ʻa e ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí ki he kaumātuʻa ʻa ia naʻe fie maʻu ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ka naʻe ʻi ai ha fāmili ke tokangaʻi.

  • Fakatatau ki he veesi 24, ʻi he ngāue fakafaifekau taimi kakato ha husepāniti mo ha tamaí, ko hai ʻoku totonu ke tokoni ki hono fāmilí?

  • Ko e hā naʻe fakahinohino ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 26, ki he kaumātuʻá ke fai kapau te nau lava ʻo kumi ha feituʻu ʻe tokoniʻi ai honau fāmilí?

  • Ko e hā naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 28 kiate kinautolu he ʻikai fakaʻatā ʻe honau ngaahi tūkungá ke nau mavahe mei honau fāmilí ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:29. Kole ki he kalasí ke kumi ʻa e faleʻi naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ki he kau tangata kotoa ko ʻení. Mahalo ʻe tokoni ke fakamatalaʻi ange ko ha tokotaha ʻoku nofo noá ko ha niʻihi fakafoʻituitui ia ʻoku ʻikai ke fie ngāue.

  • Ko e hā ʻa e kupuʻi lea i he veesi 29 te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ke fakamatalaʻi fakanounou ʻaki e faleʻi ʻa e ʻEikí ki he kaumātuʻa naʻe lava ke ngāue fakafaifekaú pea mo kinautolu ne fie maʻu ke nau nofo ʻi ʻapi ke tokangaʻi honau fāmilí? (“Tuku ke faivelenga ngāue ʻa e tangata kotoa pē ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē.” Fakapapauʻi ʻoku mahino ki he kau akó ʻoku ʻaonga ʻa e kupuʻi lea ko ʻení kiate kitautolu kotoa pē pea ʻoku fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau faivelenga ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē.)

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke “faivelenga ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē”? (Ke fakahoko maʻu pē, vilitaki, tokanga, mo ngāue mālohi.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:30-36

ʻOku vahe ʻe he ʻEikí ha kaumātuʻa ke nau hoko ko ha ngaahi hoa ngāue fakafaifekau

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:30–36 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe vahe ʻe he ʻEikí ʻi he fakaʻosinga ʻo e fakahā ko ʻení, ha ngaahi hoa faifekau lahi ange.

Fakaʻosi e lēsoní ʻaki hono fakaafeʻi e kau akó ke hiki ʻa e meʻa te nau lava ʻo fai he ʻahó ni ke toe faivelenga ange ai ʻi heʻenau ngāue tokoni ki he ʻEikí. Fakaafeʻi ha toko taha pe toko ua ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú mo e fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe aleaʻi ʻi he kalasí he ʻaho ní.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:6-12. Ko e tali ʻa Uiliami E. Makalelini ki he ui ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí

ʻI he ʻaho 29 ʻo ʻOkatopa 1831, naʻe maʻu ai ʻe Uiliami E. Makalelini ha ui ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau ki he feituʻu fakahahake ʻo e ʻIunaiteti Siteití, pea naʻe ui ʻa Samuela H. Sāmita ko hono hoa (vakai, T&F 66:5–8). Naʻe tali ʻa Uiliami Makalelini ki he uí; ka neongo iá, naʻe ʻosi vave ʻene ngāue fakafaifekaú pea foki ki Ketilani, ʻOhaiō, ʻi he fakaʻosinga ʻo Tīsema 1831.

Hangē ko ʻene hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:6–13, naʻe valokiʻi ʻe he ʻEikí ʻa Uiliami E. Makalelini ki heʻene ngaahi lāungá, fakataʻeʻaongaʻi ʻa e ui ke ngāue ʻi he ngaahi siteiti fakahahaké, pea ui ʻa ʻOasoni Haiti ke fetongi ia ʻo hoko ko e hoa ʻo Samuela Sāmitá. Ka neongo ia, naʻe fakahoko ʻaloʻofa ʻe he ʻEikí ha toe ui ʻe taha kia Misa Makalelini ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he fakatonga ʻo e ʻIunaiteti Siteití pea hoko ʻa Luke Sionesoni ko hono hoa. Naʻe tali ʻe Misa Makalelini ʻa e ui ke ngāué, ka naʻe ʻikai ke ne hokohoko atu ʻi he faivelenga. Naʻá ne pehē naʻá ne fuʻu puke ke kei hokohoko atu pē ʻene ngāue fakafaifekaú. Hili e mavahe mei heʻene ngāue fakafaifekaú, naʻá ne fononga ki Hailame, ʻOhaiō, pea mali mo ʻEmeline Mila.

Hili ha ngāue ʻi ha toe misiona kehe mo e hoko ko ha mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, naʻe tuʻusi ʻa Uiliami E. Makalelini mei he Siasí ʻi he ʻaho 11 ʻo Mē, 1838, hili ʻene vetehia kuo tuku ʻene lotú mo hono tauhi ʻo e ngaahi fekaú.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:20-22. “Tūtuuʻi ʻa e efú mei homou vaʻé”

Ko hono tūtuuʻi pe fakamaʻa ʻo e efú mei ha vaʻe ʻo ha taha ko ha fakamoʻoni ia kiate kinautolu ʻoku fakafisi ke tali ʻa e ongoongoleleí (vakai, T&F 24:15; 60:15; 84:92; 99:4). Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

“ʻI hono fekauʻi atu ʻe hotau ʻEikí ʻa ʻene kau ākongá ke malanga ʻaki ʻa e pōpoaki ʻo e Ongoongoleleí naʻá Ne fakahinohinoʻi kinautolu ke tūtuuʻi ʻa e efú mei honau vaʻé ko ha fakamoʻoni ke talatalaakiʻi ʻa kinautolu ʻoku nau fakafepakiʻi kinautolú. Hangē pe ko iá … naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻá naʻa nau maʻu ʻa e faingamālie tatau pē. … ʻE lekooti hono fufulu honau vaʻé ʻi he langí ko ha fakamoʻoni ke talatalaakiʻi ʻa e kau faiangahalá. Ka neongo ia, ʻoku ʻikai fai ʻa e ngāue ko ʻení ʻi he lotolotonga ʻo e tokotaha fakatupu mamahí, ‘telia naʻá ke fakatupu ʻenau ʻitá, ka ʻi he liló, pea fufulu ho vaʻé, hoko ko e fakamoʻoni ke talatalaakiʻi ʻa kinautolu ʻi he ʻaho fakamāú’ [T&F 60:15]. ʻOku maʻu ʻe he kau faifekau ʻo e Siasí ʻoku fakahoko faivelenga honau fatongiá ʻa e fatongia ʻo hono tuku ʻenau fakamoʻoní kiate kinautolu kotoa pē ʻoku fetaulaki mo ia ʻi heʻene ngāué. ʻE hoko ʻa e fakamoʻoni ko ʻení ko ha fakamoʻoni kiate kinautolu ʻoku nau fakafisingaʻi e pōpoakí, ʻi he fakamāú” (Church History and Modern Revelation, 2 vols. [1953], 1:223; vakai foki, Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻa ki he T&F 24:15 ʻi he lēsoni 31).

ʻOku hoko ʻa hono tūtuuʻi e vaʻe ʻo ha taha ko ha fakamoʻoni ke talatalaakiʻi ʻaki ʻa kinautolu ʻoku nau fakafisingaʻi fakaʻaufuli ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí ne fakamafaí. ʻOku fakahoko pē ia ʻi he ngaahi tūkunga hāhāmolofia pē ʻi hono fekauʻi ia ʻe he ʻEikí. ʻOku hoko foki ʻeni ko ha fakamoʻoni ʻo ʻenau fakafisingaʻi ʻa kinautolu ne nau malanga ange ʻaki ʻa e ongoongoleleí pea ʻoku ʻikai ke nau toe haʻisia kiate kinautolu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí.