Seminelí
Lēsoni 82: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77


Lēsoni 82

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77

Talateú

ʻI Fēpueli mo Māʻasi ʻo e 1832, ne hoko atu hono fakaleleiʻi ʻe Siosefa Sāmita ʻi he tataki fakalaumālié ʻa e Fuakava Foʻoú. ʻI heʻene kamata ngāue ʻi he tohi ʻa Fakahaá, naʻá ne fifili kau ki he ʻuhinga ʻo e ngaahi veesi ʻe niʻihi. Naʻá ne kole ki he ʻEikí ke fakaʻuhingaʻi ange ha niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻilonga mo e ngaahi meʻa ne hoko naʻe fakamatalaʻi ʻe Sione Fakahaá. Ke tali ki he ngaahi fehuʻi ʻa Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e vahe 1–11 ʻo e tohi Fakahaá, naʻe fai mai ai ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77.

Fakatokangaʻi ange: Neongo ʻoku fakamatala ʻa e lēsoni ko ʻení ki he kanotohi ʻi he tohi Fakahaá, ka ʻoku ʻikai ko ha lēsoni ia kau ki he tohi Fakahaá. Fakamoleki ha konga lahi ʻo e taimi lēsoní ki hono aleaʻi e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ne fakahaaʻi mai ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77, kae ʻikai ko e tohi Fakahaá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:1–15

ʻOku tali ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fehuʻi ʻa Siosefa Sāmita kau ki he tohi Fakahaá

Kole ki he kau akó ke fakakaukau fakalongolongo pē ki he meʻa kuo nau ako ʻi heʻenau ako folofola fakatāutahá lolotonga e ngaahi ʻaho siʻi kuo hilí. Fakaafeʻi ha niʻihi toko siʻi ʻo kinautolu ke vahevahe ha fakakaukau kuo nau maʻu. Hili iá, pea kole ki ha niʻihi ke vahevahe ʻa e ngaahi fehuʻi kuo nau maʻu lolotonga pe hili ʻenau ako fakatāutahá. ʻE ala kau heni ʻa e ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻo ha foʻi lea pe kupuʻi lea, puipuituʻa fakahisitōlia ʻo ha meʻa kuo nau lau, pe ko e mahuʻinga ʻo ha veesi pau. (Ko e taumuʻa ʻo e ngāue ko ʻení ʻoku ʻikai ko hono tali e ngaahi fehuʻi ʻa e kau akó fekauʻaki mo e folofolá ka ke fakamamafaʻi ange e mahuʻinga ʻo hono ʻeke ha ngaahi fehuʻi ʻi heʻetau akó.) Hili ha vahevahe ʻa ha kau ako toko siʻi, fai ange ʻa e fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā kuó ne tokoniʻi koe ke ke maʻu ai ha tali ki hoʻo ngaahi fehuʻí mo ha mahino lelei ange ki he folofolá?

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e kakano ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77, fakaafeʻi kinautolu ke nau lau ʻa e talateu ʻo e vahé pea kumi e meʻa naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he taimi naʻá ne maʻu ai ʻa e fakahā ko ʻení. Hili hono lipooti ʻe he kau akó ʻa e meʻa kuo nau maʻú, mahalo te ke fie fakamahinoʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ʻo fekauʻaki mo hono liliu ʻo e ngaahi Folofolá” ki he fekau ʻa e ʻEikí ke fai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e ngaahi fakalelei ne ueʻi fakalaumālie ki he liliu ʻo e Tohi Tapú ʻe Kingi Sēmisí. ʻOku ʻiloa he taimí ni ʻa e ngaahi fakalelei ko ʻení ko e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá. Fakamatalaʻi ange ne lolotonga e ngāue ʻa Siosefa Sāmita ki he tohi ʻa Fakahaá, naʻá ne fehuʻi ai ki he ʻEikí kau ki he ʻuhinga ʻo ha ngaahi veesi ʻe niʻihi. Ko e ngaahi fehuʻi naʻá ne faí mo e ngaahi tali naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77. Poupouʻi e kau akó ke nau kumi ki he ngaahi fakakaukau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77 ʻe lava ke tokoni ke toe fakaloloto ange ʻenau mahino ki he folofolá.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau kumi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77, pea kole ange ke nau fakamatalaʻi e founga ʻoku kehe ai hono tohi ʻo e vahe ko ʻení mei he ngaahi vahe kehe ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. ʻOku totonu ke nau fakatokangaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea Fehuʻi mo e Tali ofi ki he veesi pe palakalafi takitaha ʻi he vahé kotoa. Fakamatalaʻi ange ʻoku muʻomuʻa ʻa e Fehuʻi takitaha ʻi ha fehuʻi meia Siosefa Sāmita, pea muʻomuʻa ʻa e Tali takitaha ʻi he tali ʻa e ʻEikí.

ʻEke ki he kau akó pe ʻoku ʻi ai ha taha ʻiate kinautolu kuó ne lau ha niʻihi pe kotoa ʻo e tohi ʻa Fakahaá.

  • Ko e hā ʻe lava ke faingataʻa ai hono lau e tohi Fakahaá? (Kapau ʻoku ʻikai fakamatala ki ai ʻa e kau akó, mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻe lava ke faingataʻa ke mahino ʻa e tohi Fakahaá koeʻuhí ko e fakataipe ʻoku ʻi aí.)

Ke ʻomi ha sīpinga ʻo e fakataipé ʻi he tohi Fakahaá, fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi mei he Fakahā 4:2–8. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo fekumi ki he ngaahi fakataipe ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. Fakaafeʻi e kalasí ke talaatu ʻa e ngaahi fakaʻilonga ko ʻení, pea kole ki ha tokotaha ako ke ne tohi kinautolu ʻi he palakipoé. (ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi talí ha ʻumata takatakai ʻi ha taloni, nofoʻa ʻe uofulu mā fā, ngaahi pale koula, maama afi ʻe fitu, ko ha tahi sioʻata mo e faʻahinga meʻa moʻui ʻe fā.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fehuʻi ʻa Siosefa Sāmita ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:1. Kole ki ha tokotaha ako ke siakaleʻi ʻi he palakipoé ʻa e fakataipe naʻe kole ʻe Siosefa Sāmita ki he ʻEikí ke tokoni ke mahino kiate iá (ko e tahi sioʻatá). Hili iá pea kole ki ha tokotaha ako ʻe taha ke lau e fakamatala ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:1.

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e tali ko ʻení ke mahino lelei ange kiate kitautolu ʻa e Fakahā 4:6?

Vahevahe tautau toko ua e kau akó. Kole ki he hoa takitaha ke lau fakataha ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:2–5, ʻo kumi ki ha toe ngaahi fehuʻi kehe naʻe ʻeke ʻe Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e ngaahi fakataipe ʻi he Fakahā 4 mo e ngaahi tali naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he ngaahi fehuʻi ko iá. Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha kau ako toko siʻi ke nau vahevahe e founga ʻoku tokoni ai e tali ʻa e ʻEikí ki he fehuʻi ʻa Siosefa Sāmitá ke mahino kiate kinautolu ha niʻihi ʻo e ngaahi fakataipe ʻi he Fakahā 4:2–8.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto ki he founga te nau fakaʻaongaʻi ai e meʻa kuo nau ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77 ke fakamatalaʻi fakanounouʻi ʻaki e meʻa naʻe fakamatalaʻi ʻe Sione ʻi he Fakahā 4:2–8. Fakaafeʻi ha kau ako toko siʻi ke vahevahe ʻenau ngaahi fakamatala fakanounoú. Pea fai ange leva ʻa e fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77 fekauʻaki mo e fatongia ʻo ha palōfita ʻi he tokoni ke mahino kiate kitautolu e ʻuhinga ʻo e folofolá? (Neongo ʻe ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau fakahaaʻi ʻa e tokāteline ko ʻení: ʻOku fakahā mai ʻe he ʻEikí ʻa e fakaʻuhinga totonu ʻo e folofolá ʻo fakafou ʻi Heʻene kau palōfitá. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke tohi ʻe he kau akó ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi heʻenau folofolá.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e tokāteline ko ʻení, fai ʻa e fehuʻi ko ʻení:

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻilo ʻa e meʻa kuo akoʻi ʻe he kau palōfitá ʻo kau ki he meʻa ʻoku tau ako ʻi he folofolá?

Ke tokoni ke maʻu ʻe he kau akó ha mahino lahi ange ki he fehuʻi ko ʻení, kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Bruce R. McConkie

“Naʻe foaki ʻe he kau palōfitá ʻa e folofolá, pea kuo pau ke fakaʻuhingaʻi ia ʻe he kau palōfitá. Naʻe maʻu ʻe he kau tangata māʻoniʻoni ʻo e kuonga muʻá ʻa e fakahā mei he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa ia naʻa nau hiki ko e folofolá; ʻi he kuongá ni kuo pau ke maʻu ʻe he tangatá ʻa e Laumālie Māʻoniʻoni tatau pē ke ne fakahā mai e ʻuhinga ʻo e folofolá—ka ʻikai ia ʻe ʻi ai ha ngaahi fakaʻuhinga fakataautaha ʻa ha niʻihi tokolahi mo e ngaahi siasi kehekehe mo e taʻefelotoi lahi, ʻa ia ko e tuʻunga tofu pē ia ʻi he māmani fakalotu he ʻaho ní” (ʻi he Conference Report, Oct. 1964, 38).

  • Fakatatau kia ʻEletā Makongikī, ko e hā ʻoku tau fie maʻu ai ha palōfita ke fakaʻuhingaʻi e ʻuhinga totonu ʻo e folofolá?

  • Ko e fē te tau lava ʻo maʻu ai ʻa e ngaahi akonaki e kau palōfitá fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻo e meʻa ʻoku tau lau ʻi he folofolá? (ʻE ala kau ʻi he ngaahi talí ʻoku tau maʻu ʻa e ngaahi akonaki peheé ʻi he ngaahi lea ʻo e konifelenisi lahí pea ʻi he ngaahi makasini ʻa e Siasí mo e ngaahi pulusinga kehe ʻa e Siasí.)

ʻI he tali ʻa e kau akó ki he fehuʻi ko ʻení, fakamahinoʻi ange ʻoku fakaʻaliʻali mai ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77 ʻe lava ke tokoni ʻa e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá ne lekooti ʻi he folofolá ke fakamatalaʻi ʻa e ngaahi folofola kehé. ʻI he taimi lahi, ʻe fakamatalaʻi pe fakaʻuhingaʻi ʻe he ngaahi lea ʻa ha palōfita ne hiki ʻi he potufolofola ʻe tahá ʻa e meʻa kuo fakahaaʻi ʻi ha potufolofola ʻe tahá. Fakamatalaʻi ange ʻoku faʻa ʻomi ʻe he ngaahi futinouti ʻi he folofolá ha ngaahi fakamoʻoni folofola ki he ngaahi potufolofola ʻaonga ko ʻení.

Ke fakatātaaʻi ʻa e moʻoni ko ʻení, fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Fakahā 5:1, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe mamata ki ai ʻa Sione ne ʻi he nima ʻo e tokotaha naʻe tangutu ʻi he nofoʻanga fakatuʻí. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa kuo nau maʻú. Kapau ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó e tatau ʻa e Siasí ki he Tohi Tapu ʻa Kingi Sēmisí, fakaafeʻi kinautolu ke nau kumi ki he fakamoʻoni fakafolofola ʻi he futinouti b ʻi he Fakahā 5:1 (T&F 77:6). Kapau ʻoku ʻikai maʻu ʻe he kau akó ʻa e tatau ʻo e Siasí ki he Tohi Tapu Kingi Sēmisí, fakaafeʻi kinautolu ke nau huke fakahangatonu ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:6 hili ʻenau fakamatalaʻi e meʻa ne nau maʻu ʻi he Fakahā 5:1.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:6–7. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ki he ngaahi fehuʻi ʻa Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e Fakahā 5:1, pea pehē ki he ngaahi tali ʻa e ʻEikí. (Mahalo ʻe tokoni ke fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e ngaahi taʻu ʻe 7,000 ki he taimi ko ia talu mei he Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ki he taʻu moʻoni ʻo e māmaní ʻo kau ai ʻa e ngaahi taimi ʻo e fakatupú.)

Kole ki he kau akó ke akaʻaongaʻi ʻenau lea pē ʻanautolu ke fakamatalaʻi fakanounou ʻa e ngaahi fehuʻí mo e ngaahi talí. Hili hono fakakakato e ʻekitivitī ko ʻení, fakamahinoʻi ange e founga ʻe lava ke tokoni ai hono fakaʻaongaʻi e ngaahi futinoutí ʻi heʻetau ako e folofolá ke tau ʻiloʻi e meʻa kuo lea ʻaki ʻe he kau palōfitá fekauʻaki mo e ngaahi folofola ʻoku tau laú.

Fakamahinoʻi ange neongo ko e kau palōfitá pē ʻoku nau maʻu e mafai ke fakaʻuhingaʻi e folofolá ki he māmaní, ka ʻoku totonu ke tau takitaha fekumi ke maʻu ha mahino mo fakaʻaongaʻi fakatāutaha ʻa e folofolá ʻi heʻetau ako fakafoʻituituí.

  • Te tau lava ʻo fakatatau fēfē ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Siosefa Sāmita ʻi heʻene ako mo fakalaulauloto ki he tohi Fakahaá ki heʻetau ako folofola fakatāutahá? (ʻE lava ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha tefitoʻi moʻoni hangē ko ʻení: Kapau te tau kole ki he ʻEikí, te Ne lava ʻo tokoni ke mahino kiate kitautolu ʻa e folofolá.)

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke kumi ki he ʻuhinga totonu ʻo e folofolá pea toki feinga leva ki he fakaʻaongaʻi fakatāutahá?

Kole ki he kau akó ke fakalaulauloto ki ha taimi kuo nau kole ai ki he ʻEikí ke tokoni ke mahino kiate kinautolu ʻa e folofolá mo e founga ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi akonaki ʻi he folofolá ki honau ngaahi tūkungá. Fakaafeʻi ha kau ako toko siʻi ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá.

Fakamatalaʻi ange ʻoku maʻu ʻi he toenga ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77 ha ngaahi fehuʻi lahi ange naʻe fai ʻe Siosefa Sāmita kau ki he tohi Fakahaá mo e ngaahi tali ʻa e ʻEikí ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení. Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:8–15 ʻaki hono talaange ki he kau akó naʻe fakangofua ʻe he fakahā ko ʻení ʻa Siosefa Sāmita ke ʻilo ki ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ko ia ʻe hoko kimuʻa e Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e Fakamoʻuí.

Fakahā ki he kau akó ʻi heʻenau ako e tohi Fakahaá ʻi he kahaʻú, ʻe lava ke tokoni ʻa e ngaahi tali ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77 ke mahino kiate kinautolu ʻa e ʻuhinga ʻo e fakatātā fakataipe ʻi he tohí.

Fakaʻosi e lēsoni ko ʻení ʻaki haʻo vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe aleaʻi ʻi he lēsoni ko ʻení pe ʻi hono vahevahe ha aʻusia kuó ke maʻu tupu mei he tafoki ki he ʻEikí ki ha tokoni ke mahino ʻa e folofolá.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77. Ko e tohi Fakahaá

Naʻe maʻu ʻe Sione, ʻa ia naʻe toe ʻiloa ko Sione ʻOfeina mo Sione Fakahaá, ha fakahā lolotonga hono tuku pōpula ia ʻi he motu ko Patimosí ki he fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí (vakai, Fakahā 1:9–10). ʻOku lekooti ʻa e fakahā ko ʻení ʻi he tohi Fakahaá.

ʻOku tokoni ʻa e fakamatala ko ʻení ke fakamatalaʻi ʻa e tohi Fakahaá:

“ʻOku toe ʻiloa foki ko e Apocalypse, ko ha foʻi lea faka-Kalisi ʻoku ʻuhinga ki he fakahā mai pe tatala hake. ʻOku tatau ʻa e pōpoaki ʻo e Fakahaá mo e folofola kotoa pē: ʻe ʻi ai ha ikuna ʻi he māmani ko ʻeni ʻa e ʻOtuá ʻi he tēvoló; ko ha ikuna tuʻuloa ʻo e leleí ʻi he koví, ʻo e Kāingalotú ʻi honau kau fakatangá, ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he ngaahi puleʻanga ʻo e tangatá pea mo Sētané. Ko e kaveinga ʻeni kuo tohi ki ai ʻa ʻĀmosi, ʻĪsaia, Selemaia, ʻIsikeli, Taniela, Paula, Pita, mo e kau palōfita kotoa pē. Naʻa nau lea ʻo kau ki ha ʻaho ʻe hoko ai ʻa e ikuná, pea ʻe lelei ange (nāunauʻia ange) ʻa e ngataʻangá ʻi he kamataʻangá. ʻE aʻusia ʻa e ikuná ʻia Sīsū Kalaisi.

“Ko e kaveinga ia ʻo e Fakahaá. ʻOku tokoni ʻa e ngaahi fakamatala fakaikiiki fekauʻaki mo e fanga manú, ko e ngaahi taú, kau ʻāngeló, ko e tangatá, mo e alā meʻa pehē, ki hono fakatupulaki ʻo e kaveinga ko ʻení. ʻE lava ke mahino ʻa e kaveingá neongo ʻoku ʻikai ʻiloʻi kakato ʻa e ngaahi fakaikiikí, ʻi ha kiʻi ako. Mahalo ko e meʻá ni naʻe pehē ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ko e Fakahaá ‘ko e taha ia ʻo e ngaahi tohi mahinongofua taha kuo fekauʻi ʻe he ʻOtuá ke tohí’ (History of the Church 5:342). Ka neongo ia, ko e kakato ange ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻoku mahinó, ko e lahi ange ia e loto houngaʻia ʻi he kaveingá. Kapau ʻoku ʻikai ke tau maʻu ha kihiʻi ʻata ʻo e kaveingá, ʻoku ʻikai lava ke mahino kiate kitautolu, tatau ai pē pe ko e ngaahi fakaikiiki ʻe fiha ʻoku lava ʻo mahino kiate kitautolú” (Bible Dictionary, “Revelation of John”).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77. Ko hono ako mo akoʻi mei he tohi ʻo e Fakahaá

Naʻe fakahā ʻe Siosefa Sāmita ko e tohi ʻo e Fakahaá “ko e taha ia ʻo e ngaahi tohi mahinongofua kuo fekauʻi ʻe he ʻOtuá ke tohí” (ʻi he History of the Church, 5:342). ʻI heʻene fai ʻa e lea ko ʻení, naʻá ne lea ʻi ha konifelenisi lahi ʻa e Siasí. Naʻá ne fakahangatonu ha niʻihi ʻo ʻene leá kia ʻEletā Pelatia Palauni, ʻa ia kuo tukuakiʻi ia ki hono malanga ʻaki ʻa e tokāteline hala fekauʻaki mo e tohi Fakahaá. Naʻá ne fakatokanga kia ʻEletā Palauni mo e kau faifekau kehé ke ʻoua te nau akoʻi fekauʻaki mo e ngaahi fakaʻilonga mo e fakaikiiki pau ʻi he tohí kae malanga ʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. ʻOku toe mahuʻinga foki kiate kitautolu ʻa e faleʻi ʻa e Palōfitá ʻi heʻetau ako mo faiako mei he folofolá:

ʻĪmisi
Palōfita ko Siosefa Sāmitá

“ʻOku ʻikai fuʻu mahuʻinga ia ke maʻu ʻe he kau faifekaú ʻa e ʻilo fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻo e fanga manú, mo e ʻulú mo nifoʻi ʻulú, pea mo e ngaahi fakatātā ne fakaʻaongaʻi ʻi he ngaahi fakahaá [ʻe Sione Fakahaá]. …

“… Fakahā ʻa e ngaahi ʻuluaki tefitoʻi moʻoní, kae tuku pē ʻa e ngaahi meʻa fakamisitelí telia naʻa fakamoʻulaloaʻi kimoutolu. ʻOua ʻe teitei kau atu ʻi he ngaahi meʻa-hā-mai ʻo e fanga manú mo e ngaahi kaveinga ʻoku ʻikai mahino kiate koé. ʻEletā Palauni, ʻi hoʻo ʻalu ki Palemailá, ʻoua ʻe lea ʻaki ha meʻa fekauʻaki mo e fanga manu ʻe faá, kae malangaʻi ʻa e ngaahi meʻa ko ia kuo ʻosi fakahā atu ʻe he ʻEikí ke mou malanga kau ki aí—ʻa e fakatomalá mo e papitaiso ki he fakamolemole ʻa e ngaahi angahalá” (ʻi he History of the Church 5:340, 344).