Seminelí
Lēsoni 66: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60–62


Lēsoni 66

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60–62

Talateú

ʻI he ʻaho 8 ʻo ʻAokosi 1831, naʻe teuteu ʻa Siosefa Sāmita mo ha kaumātuʻa ʻe niʻihi ke mavahe mei Tauʻatāina, Mīsuli, pea foki ki ʻOhaiō. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻá ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi heʻenau fonongá—ʻa e fakahinohino ko ia ʻoku lekooti he taimí ni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60. Naʻe aʻusia ʻe he kulupú ʻi he ʻaho hono tolu ʻo ʻenau fonongá ha fakatuʻutāmaki ʻi he Vaitafe Misisipí. ʻI he ʻaho ʻe ua hono hokó, ʻaho 12 mo e 13 ʻo ʻAokosí, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha fakahā ʻe ua mei he ʻEikí. ʻOku lekooti he taimí ni e ongo fakahā ko iá ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61 mo e 62. ʻOku kau ai ʻa e ngaahi lea ʻo e fakahinohino, fakatokanga, fakafiemālie, mo e fakalotolahi.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻá ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi heʻenau fononga mei Mīsuli ki ʻOhaioó

Hiki kimuʻa he kalasí, ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé: Te ke lava nai ʻo fakakaukau ki ha taimi naʻá ke kiʻi momou ai ke fakahaaʻi ki he niʻihi kehé ʻo kau ki hoʻo tuí pe naʻá ke momou ke vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he ongoongoleleí?

Kamata e kalasí ʻaki hano kole ange ki he kau akó ke nau fakalaulauloto ki he fehuʻi he palakipoé. ʻI he fakalaulauloto ʻa e kau akó, mahalo te ke fie vahevahe hoʻo tali ki he fehuʻi ko ʻení ʻaki hono vahevahe ha aʻusia mei hoʻo moʻuí.

Fakamatalaʻi ange naʻe fononga ha kulupu ʻo e kaumātuʻá mei ʻOhaiō ke kau ʻi hono fakatapui ʻo e kelekelé mo e tuʻuʻanga ʻo e temipalé ʻi Tauʻatāina, Mīsuli. Naʻe fekauʻi kinautolu ʻe he ʻEikí ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he niʻihi kehé ʻi heʻenau fononga ki Mīsulí (vakai, T&F 52:9–10). ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60 ʻa e ngaahi lea ʻa e ʻEikí ki ha niʻihi ʻo e kaumātuʻa ko ʻení ʻi heʻenau teuteu ke foki ki ʻOhaioó. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60:1–2, ʻo kumi ʻa e ʻuhinga naʻe ʻikai leleiʻia ai ʻa e ʻEikí ʻi ha niʻihi ʻo e kaumātuʻá ni.

  • Ko e hā naʻe ʻikai leleiʻia ai ʻa e ʻEikí ʻi ha niʻihi ʻo e kaumātuʻá? (Naʻá ne pehē, “ʻOku ʻikai te nau fie fakaava honau ngutú, ka ʻoku nau fufuuʻi ʻa e talēniti ʻa ia kuó u foaki kiate kinautolu.” ʻI hono fakalea ʻe tahá, ne ʻikai ke nau vahevahe ʻenau fakamoʻoni ki he ongoongoleleí.)

  • Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60:2, ko e hā ne ʻikai vahevahe ai ʻe ha niʻihi ʻo e kaumātuʻá ʻenau ngaahi fakamoʻoní?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60:3. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻe lava ke hoko ʻo kapau ʻoku ʻikai ke tau vahevahe ʻetau fakamoʻoní.

  • Ko e hā ʻe lava ke hoko kapau he ʻikai ke tau vahevahe ʻetau ngaahi fakamoʻoní? (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE lava ke mole meiate kitautolu ʻa ʻetau ngaahi fakamoʻoní kapau ʻoku ʻikai ke tau vahevahe kinautolu.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā kuo pau ke tau vahevahe ai ʻetau fakamoʻoní kae lava ke nofo ia mo kitautolu? Ko e fē nai ha taimi naʻá ke ongoʻi ai kuo tupulaki ʻo mālohi ange hoʻo fakamoʻoní koeʻuhí kuó ke vahevahe ia?

Poupouʻi ʻa e kau akó ke nau vahevahe ʻenau ngaahi fakamoʻoní ʻi heʻenau maʻu ʻa e ngaahi faingamālie ke fai iá. Fakamatalaʻi fakanounou e toenga ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻa ko ʻení ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi heʻenau fononga foki ki ʻOhaioó.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí ha fakahinohino kia Siosefa Sāmita mo e kaumātuʻa kehé ʻi heʻenau fononga ki ʻOhaioó

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi naʻa nau tokanga ai ki heʻenau malú pea ongoʻi naʻe maluʻi kinautolu ʻe he ʻEikí. Fakamatalaʻi ange ʻi he ʻaho 11 ʻo ʻAokosi 1831, naʻe ʻilo ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo ha kaumātuʻa ʻe toko hongofulu, ne nau ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻi heʻenau fononga ʻi he pōpao ʻi he ʻau mālohi ʻo e Vaitafe Mīsulí. Naʻe manatu ʻa Siosefa Sāmita ko e ʻaho hono tolu ʻo e fonongá, “ne hā ai e ngaahi fakatuʻutāmaki lahi ne angamaheni ʻi he ngaahi vai ʻo e hihifó, pea hili ʻemau nofo kemi ʻi he kauvai ʻo e vaitafé, … ne mamata ʻa Misa [Uiliami W.] Felipisi, ʻi ha mata-vīsone ʻi he ʻahó, ʻoku heka ʻa e tokotaha fakaʻauhá ʻi hono mālohi fakalilifu tahá, ʻi he fukahi vaí; ne fanongo ha niʻihi ki he longoaʻá, kae ʻikai ke nau mamata ki he vīsoné” (ʻi he History of the Church, 1:203). Kimuʻa ʻi he vīsone ko ʻení, “ne ʻi ai ha ngaahi faikehekehe mo e ongo taʻeʻofa ʻi he lotolotonga ʻo e kau tangatá” (B. H. Roberts, A Comprehensive History of the Church, 1:262–63). Ko e efiafi ko iá, naʻe aleaʻi ʻe he kau tangatá honau ngaahi faingataʻá, pea ne lava e tokolahi taha ʻo kinautolu ke fefakamolemoleʻaki. ʻI he pongipongi hono hokó, naʻe lotu ai ʻa Siosefa Sāmita pea maʻu ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61:2, 20. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ʻa e ngaahi foʻi lea mo e kupuʻi lea ne nau ala ʻomi ha fakafiemālie ki he kaumātuʻa ko ʻení.

  • Ko e hā e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea naʻá ke ʻilo ne ala fakafiemālieʻi ai ʻa e kaumātuʻa ko ʻení? (ʻI he tali ʻa e kau akó, mahalo te ke fie kole ange ke nau fakamatalaʻi e founga ne fakafiemālie ai e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku nau lave ki aí.)

Fakamatalaʻi ange naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení, ʻe hoko ʻa e “ngaahi fakaʻauha lahi” ʻi he ngaahi vaí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí (vakai, T&F 61:5, 14–19). Naʻe toe folofola foki ʻa e ʻEikí kau ki Hono mālohí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61:1. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea kumi ʻa e meʻa ʻoku akoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo Hono mālohí.

  • ʻOku fakamatalaʻi fēfē ʻe he ʻEikí ʻa Hono mālohí ʻi he veesi ko ʻení? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku maʻu ʻe he ʻEikí ʻa e mālohí kotoa.

Mahalo te ke fie fakamahinoʻi ange naʻe mahalo ha niʻihi ʻoku maʻu ʻe Sētane ʻa e mālohi ki he ngaahi vaí koeʻuhí ko e mata meʻa-hā-mai ʻa Uiliami W. Felipisi ki he tokotaha fakaʻauhá ʻi he ngaahi vaí. Ka neongo ia, ʻoku fakapapauʻi mai ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61:1 ʻoku maʻu ʻe he ʻEikí ʻa e mālohi kotoa pē—kau ai ʻa e mālohi ki he ngaahi vaí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61:6, 10. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai pea kumi ʻa e ngaahi kupuʻi lea naʻe ala tokoni ke fakahoungaʻi lahi ange ʻe he kaumātuʻá ʻa e mālohi ʻo e ʻEikí. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú, pea tānaki ʻeni ki he lea ʻi he palakipoé: ʻOku maʻu ʻe he ʻEikí ʻa e mālohi kotoa pē, pea ʻokú Ne malava ke maluʻi kitautolu.

  • Ko e hā haʻo ngaahi aʻusia kuó ne fakamālohia hoʻo fakamoʻoni ki he mālohi ʻo e ʻEikí mo e malava ko ia ʻe he ʻEikí ke maluʻi kitautolu mei he fakatuʻutāmakí?

Mahalo te ke fie fakamatalaʻi fakanounou e toenga ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe foaki ʻe he ʻEikí ha toe ngaahi fakahinohino ke tataki ʻa e kaumātuʻa ko ʻení ke nau foki ki ʻOhaiō.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 62

ʻOku fakahikihikiʻi ʻe he ʻEikí ʻa e faivelenga ʻa ha kulupu ʻo e kaumātuʻa ne fononga ki Tauʻatāina, Mīsuli

Hiki e ngaahi fehuʻi ko ʻení he palakipoé:

Ko e sote lanu hā ʻoku totonu ke u tui he ʻaho ní?

ʻOku totonu nai ke u ʻalu ki he lotú ʻi he ʻaho Sāpaté?

Te u ʻalu nai ʻo ngāue fakafaifekau? Kapau ko ia, ko ʻafē nai?

Kapau ʻoku fie ngaohi ʻe heʻeku faʻeé ʻa e meʻakai ʻoku ou saiʻia taha aí, ko e hā ʻoku totonu ke u filí?

Ko hai ʻoku totonu ke u teiti mo iá? ʻOku totonu nai ke ma ō ki fē ʻo kai ai ʻi heʻema teití?

ʻEke ki he kau akó ke nau fakakaukau pe ko e fē ʻi he ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻe ala mahuʻinga taha ki he ʻEikí.

Fakamatalaʻi ange ʻi hono fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻa ko ia naʻe fononga mei Mīsuli ki ʻOhaioó, naʻá Ne tokoni ke mahino kiate kinautolu naʻe mahuʻinga ange kiate Ia ha niʻihi ʻo e ngaahi fili ne fie maʻu ke nau faí ʻi ha niʻihi kehe. Poupouʻi e kau akó ke nau kumi ha ngaahi fakakaukau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 62 te nau lava ʻo tataki ʻa kinautolu ʻi hono fai ʻo e ngaahi filí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 62:1–3. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ne nau fakahaaʻi naʻe mahuʻinga ki he ʻEikí ʻa e ngaahi ngāue ʻa e kaumātuʻá ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí.

  • Ko e hā e ngaahi kupuʻi lea naʻá ke maʻú? Ko e hā e founga ʻoku fakahaaʻi ai ʻe he ngaahi kupuʻi lea ko ʻení ʻa e ongo ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e ngaahi ngāue ʻa e kau faifekau ko ʻení?

Ke tokoni ke fakakaukau ʻa e kau akó ki ha ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi meʻa naʻe mahuʻinga mo ʻikai mahuʻinga ki he ʻEikí, hiki ha tatau ʻo e saati ko ʻení ʻi he palakipoé pe ʻi ha laʻipepa ke tufa. ʻOua ʻe fakakau ai e fakamatala ʻi he haʻí. Fakatatau mo e ngaahi fie maʻu hoʻo kau akó, kole ange ke nau fai fakafoʻituitui pe tauhoa ʻa e ʻekitivitī ko ʻení. Pe te mou fakakakato fakakalasi ʻa e ʻekitivitií.

Ko e meʻa naʻe mahuʻinga ki he ʻEikí

Ko e meʻa naʻe ʻikai mahuʻinga ki he ʻEikí

T&F 60:5

(Ke fononga fakatoʻotoʻo ʻa e kaumātuʻá ki Seni Luisi)

(Pe naʻe foʻu pe fakatau ʻe he kaumātuʻá ha vaka ke nau fononga ai)

T&F 61:21–22

(Naʻe fononga fakavavevave ʻa e kaumātuʻá pea fakahoko ʻenau ngāué)

(Pe naʻa nau fononga ʻi he tahí pe ʻi ʻuta)

T&F 62:5–7

(Ke faivelenga ʻa e kaumātuʻá, fai ha fakamoʻoni ki he ongoongoleleí, pea tokoni ke tānaki fakataha ʻa e Kāingalotú)

(Pe naʻe fononga fakataha ʻa e kaumātuʻá pe tautau toko ua; pe naʻe heka hoosi pe heka saliote ʻa e kaumātuʻá)

Hili hono fakakakato ʻe he kau akó ʻa e sātí, fai ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā e ngaahi faikehekehe ʻokú ke fakatokangaʻi ʻi he ngaahi meʻa naʻe mahuʻinga ki he ʻEikí mo e ngaahi meʻa naʻe ʻikai mahuʻingá?

  • ʻE lava ke tataki fēfē koe ʻe he sīpinga ko ʻení ʻi hoʻo fai e ngaahi filí?

Fakamatalaʻi ange ʻoku akoʻi ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 62:8 ha tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke ne tataki kitautolu ʻi heʻetau fai ʻa e ngaahi filí. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau lau fakalongolongo pē ʻa e veesi ko ʻení, ʻo kumi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko iá. Kole ange ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú Mahalo te nau ala fakaʻaongaʻi ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau fakahaaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI heʻetau fai ha ngaahi fili, kuo pau ke tau falala ki hotau fakamāú mo e ngaahi fakahinohino ʻa e Laumālié. Mahalo te ke fie fakaafeʻi ʻa e kau akó ke tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he fakalea pē ʻanautolu ʻi heʻenau folofolá.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakafalala ki he ʻetau fakakaukaú pea pehē ki he ngaahi fakahinohino ʻa e Laumālié ʻi heʻetau fai ʻa e ngaahi filí?

  • Ko e fē ha taimi kuó ke fai ai ha tuʻutuʻuni naʻe makatuʻunga ʻi hoʻo fakakaukaú pea pehē ki he fakahinohino mei he Laumālié? Ne tāpuekina fēfē koe ʻi hoʻo fai iá?

Fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni kuo mou aleaʻi ʻi he lēsoní. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto ki he founga te nau lava ai ʻo ngāue fakatatau ki he ngaahi moʻoni kuo nau ako mei heʻenau ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60–62. Mahalo te ke fie fakaafeʻi ha toko taha pe toko ua ʻo e kau akó ke vahevahe ʻa e founga ʻoku nau palani ke ngāue ai fakatatau ki he taha ʻo e ngaahi moʻoni ko ʻení.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61:5–19. Ko e hā e founga ʻoku fakamalaʻiaʻi ai ʻa e ngaahi vaí?

ʻOku ʻikai taʻofi ʻe he ngaahi lea ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61:5–19 ʻa e Kāingalotú mei he fononga holo pe kakau ʻi he vaí. ʻI hono fakamatalaʻi ʻa e fakamalaʻia ki he ngaahi vaí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, mahalo ne ʻuhinga ʻa e ʻEikí ki he ngaahi potufolofola ʻi he tohi Fakahaá ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi ai ʻe he ʻAposetolo ko Sioné ʻa e fakaʻauha ʻe hoko ʻi he ngaahi vaí kimuʻa he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí (vakai, Fakahā 8:8–11; 16:2–6). ʻOku ʻuhinga ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 61, ki he fakatuʻutāmaki ʻo e “ngaahi vai ko ʻení,” ʻo ʻuhinga ki he Vaitafe Mīsulí (vakai, T&F 61:5, 18). Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ha niʻihi ʻo e maumau kuo fakatupu ʻe he Vaitafe Mīsulí:

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

“ʻI heʻene felāveʻi mo e ngaahi vai ʻo e Vaitafe Misisipi-Mīsulí, kuo mau mamata ʻi he taʻu ki he taʻu ki he fakaʻauha lahi aí pea ʻokú ne fakatupungá. ʻOku meimei mole fakataʻu ʻa e paʻanga ʻe lau miliona ʻi he vaitafe lahi ko ʻení ʻoku fonu mahuohua ai hono matāfangá. Kuo mole ha moʻui ʻa ha tokolahi ʻi he ngaahi vai ko ʻení ʻi heʻenau tafia ʻa e fonuá, pea ʻe lava ke tupu ha ngaahi matangi ʻoku nau ʻomi ʻa e fakaʻauhá mei he ngaahi vai ngali malū ko ʻení. Ko e moʻoni kuo fakahoko, pea lolotonga fakahoko e folofola ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e ngaahi vai ko iá” (Church History and Modern Revelation, 2 vols. [1953], 1:224).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 62. Puipuituʻa fakahisitōliá

Lolotonga e fononga fakahahake ʻa Siosefa Sāmita mo ha niʻihi kehe ki ʻOhaiō, naʻa nau fetaulaki mo ha kaumātuʻa ʻe toko fā ne fononga fakahihifo ki Tauʻatāina, Mīsuli. Naʻe puke ha taha ʻo e kaumātuʻa ko ʻení, ko Sione Mētoka, lolotonga hono malangaʻi ʻo e ongoongoleleí ʻi heʻenau fononga mei ʻOhaioó. Ne nofo fakataimi ʻa Sione mo hono hoá, ko Hailame Sāmita, ʻi Saletoni, Mīsuli, ʻo tatali ke sai e puke ʻa Sioné. Ne na fetaulaki ai mo ha ongo kaumātuʻa kehe, ko Tēvita Uitemā mo Haavi Uitiloki, ʻa ia naʻá na faivelenga foki ki he fekau ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he fononga ki Mīsulí. Hili e feʻiloaki ʻa e kaumātuʻa ʻe toko fā ko ʻení mo Siosefa Sāmita ʻi Saletoni pea maʻu ʻa e ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí ʻa ia ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 62, naʻa nau fakatahaʻi ʻenau paʻangá ʻo fakatau ha hoosi, ʻa ia naʻe lava ke fononga fiemālie ange ai ʻa Sione Mētoke ki Saione.