Seminelí
Lēsoni 136: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129; 130:1–11, 22–23


Lēsoni 136

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129; 130:1–11, 22–23

Talateú

ʻI he ʻaho 9 ʻo Fēpueli 1843, naʻe fai ʻe Siosefa Sāmita e ngaahi fakahinohino ke tokoniʻi e Kāingalotú ke ʻilo e founga ke fakafaikehekeheʻi ai e natula ʻo e kau ʻāngelo tauhí mo e ngaahi laumālié. ʻOku lekooti ʻa e ngaahi fakahinohino ko ʻení ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129. ʻOku maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130 e ngaahi akonaki ʻa Siosefa Sāmita ʻi he ngaahi tokāteline kehekehe lolotonga ʻene fakataha mo e Kāingalotu ʻi Leimasi, ʻIlinoisí, ʻi he ʻaho 2 ʻo ʻEpeleli 1843.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129

ʻOku ʻomi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá e ngaahi fakahinohino kau ki he natula ʻo e kau ʻāngelo tauhí mo e ngaahi laumālié

ʻEke ki he kau akó pe ko e hā te nau talaange ki ha taha ʻokú ne fie ʻilo pe ʻoku tui ʻa e Kāingalotu ʻo e Siasí ki he kau ʻāngeló. Hili e tali ʻa e kau akó, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

“Talu mei he kamataʻangá ʻo fai mai ʻi he ngaahi kuonga fakakosipelí mo hono ngāue ʻaki ʻe he ʻOtuá ha kau ʻāngelo ko hono kau fakafofonga ke fakahā ki Heʻene fānaú ʻa ʻEne ʻofá mo e tokangá. …

“ʻOku ʻikai ke tau faʻa mamata kiate kinautolu. Ka ʻoku ʻi ai pē ʻa e taimi ʻoku fai ai e mamata kiate kinautolu. Ka neongo pe ʻoku fai pe taʻe fai ha mamata kiate kinautolu, ka ʻoku nau ofi maʻu pē. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku nau fakahoko ai ha fatongia fakaʻeiʻeiki ʻoku mahuʻinga fau ki he māmaní fakalūkufua. Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku fakafoʻituitui pē ʻa e pōpoakí. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku taumuʻa e kau ʻāngeló ke fai ha fakatokanga” (Ko e Tauhi Mai ʻa e Kau ʻĀngeló,”Ensign pe Liahona, Nōvema 2008, 29).

Fakamatalaʻi ange naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻo kamata ʻi he 1839 pea hokohoko atu ki he 1843, ʻa e ngaahi fakahinohino ki ha kakai ʻe niʻihi ke tokoni ke nau ʻilo e founga ke fakafaikehekeheʻi ai e natula ʻo e kau ʻāngelo tauhí mo e ngaahi laumālié. ʻOku lekooti ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi fakahinohino ko ʻení ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129:1–3 Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea kumi ki ha faikehekehe mahuʻinga ʻi he kau ʻāngeló mo e ngaahi laumālié. (Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ko e angatonu ki he anga māʻoniʻolni

  • ʻOku kehe fēfē ʻa e kau āngeló mei he ngaahi laumālié? (ʻOku maʻu ʻe he kau ʻāngeló ha sino toetuʻu ʻo e kakano mo e hui; ʻoku ʻikai maʻu ia ʻe he ngaahi laumālié.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129:4–7. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi ha founga ke fakafaikehekeheʻi e kau ʻāngeló mo e ngaahi laumālie māʻoniʻoní. Kole ki he kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā ʻoku tau ako mei he veesi 7 fekauʻaki mo e natula ʻo e kau talafekau moʻoni kuo fekauʻi mai mei he Tamai Hēvaní? (Hili e tali ʻa e kau akó, mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke nau hiki ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he tafaʻaki ʻo ʻenau folofolá: He ʻikai kākaaʻi kitautolu ʻe ha kau talafekau moʻoni kuo fekauʻi mai mei he Tamai Hēvaní.)

Fakamatalaʻi ange ʻoku feinga e tēvoló he taimi ʻe niʻihi ke hā mai ko ha “ʻāngelo ʻo e māmá” kae lava ke kākaaʻi ʻa e kakaí (vakai, T&F 129:8). ʻIkai ngata aí, “ʻoku fakamatala foki ʻa e ngaahi folofolá ʻo kau ki he kau ʻāngelo ʻa e tēvoló. Ko e ngaahi laumālie ʻeni naʻa nau muimui kia Lusifā pea naʻe kapusi ʻa kinautolu ki tuʻa mei he ʻafioʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he maama fakalaumālié ʻo kapusi hifo ki he māmaní (Fakahā 12:1–9; 2 Nīfai 9:9, 16; T&F 29:36–37)” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Kau ʻĀngeló,” scriptures.lds.org). ʻOua ʻe fakamatala e ngaahi aʻusia kau kia Sētane pe ko e ngaahi laumālie ʻulí pe tuku ʻa e fealeaʻakí ke fakaholoholomui ki hono fai ʻo e ngaahi talanoa fakaofo mo fakalahí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129:8–9 Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea kumi e founga ke ʻiloʻi ai ha laumālie ʻuli ʻoku feinga kākā ke hā ko ha ʻāngelo ʻo e māmá. (Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ko e ngāue ʻi he veesi 9 ki ha hā mai pe ʻaʻahi mei ha ʻāngelo pe ko ha laumālie.) Fakaafeʻi e kau akó ke lipooti e meʻa ʻoku nau ʻiló.

  • Makehe mei he fakahinohino ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā kuo foaki atu ʻe he Tamai Hēvaní ke tokoniʻi koe ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi kākā ʻa Sētané?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:1–11, 22–23

ʻOku fakamahinoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha ngaahi tokāteline kehekehe

Fakamatalaʻi ange naʻe fakahoko ʻe Siosefa Sāmita ʻi he ʻaho 2 ʻo ʻEpeleli 1843, ha konifelenisi fakasiteiki mo e Kāingalotu ʻi Leimasi, ʻIlinoisi, ʻa ia naʻe meimei maile ʻe 20 ki he faka-tonga hahake ʻo Nāvuú. Lolotonga ha fakatahaʻanga pongipongi, naʻe fai ʻe ʻEletā ʻOasoni Haiti ha malanga pea akoʻi ha fakaʻuhinga ʻo e folofolá naʻá ne ako ʻi heʻene feohi kimuʻa mo ha siasi kehe.

  • Ko e hā e fatongia naʻe maʻu ʻe he Palōfitá ʻi he tūkunga ko ʻení? (Ke fakatonutonu ʻaki ha faʻahinga tokāteline hala pē ʻoku akoʻi ʻi he fakatahá).

Fakamatalaʻi ange ʻoku maʻu ʻe he kau taki ʻoku pule ʻi he Siasí hangē ko e kau palōfitá, kau palesiteni fakasiteikí, mo e kau pīsopé ʻa e fatongia ke fakapapauʻi ʻoku akoʻi ʻa e tokāteline totonú ʻi he Siasí. Hili e fakatahaʻanga pongipongí, naʻe maʻu meʻatokoni hoʻatā ʻa Siosefa Sāmita, ʻOasoni Haiti, mo ha niʻihi kehe ʻi he ʻapi ʻo e tuofefine ʻo Siosefa ko Sōfoloniá. Lolotonga e maʻu meʻatokoni hoʻataá, naʻe pehē ʻe he Palōfitá “te ne fai ha ngaahi fakatonutonu ki he malanga [ʻa Misa Haití].” Naʻe tali ange ʻe Misa Haiti, “ʻE tali kinautolu ʻi he loto fakafetaʻi” (ʻi he History of the Church, 5:323).

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he founga naʻe fakaleleiʻi ʻaki ʻe Siosefa Sāmita e tūkunga ko ʻení?

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he tali ʻa ʻOasoni Haiti ki he Palōfitá?

Fakamatalaʻi ange naʻe fakaʻuhingaʻi hala ʻe ʻOasoni Haiti ʻi heʻene lea he pongipongí ʻa e Sione 14:23. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e veesi ko ʻení.

Fakahā ange ki he kalasí naʻe hili hono lau ʻe ʻOasoni Haiti ʻa e veesi ko ʻení, naʻá ne fakahā ki he kakaí “ko hotau faingamālie ke ʻafio ʻa e Tamaí mo e ʻAló ʻi hotau lotó” (ʻi he History of the Church, 5:323). ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130 ʻa e fakatonutonu ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he fakakaukau ko ʻení. ʻOku kau foki ai ha ngaahi akonaki kehe.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:1–3. Kole ki he kau akó ke muimui ki ai, ʻo kumi e ʻuhinga naʻe hala ai e fakamatala ʻa ʻOasoni Haiti fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻo e Sione 14:23. Kole ange ke nau lipooti e meʻa ʻoku nau maʻú.

Fakamatalaʻi ange ko e kakai tokolahi he ʻahó ni ʻoku ʻikai haʻanau fakakaukau ki he ʻOtuá, pe mahalo ʻoku nau hangē ko ʻOasoni Haití, ʻa ia naʻe hoko ko ha faifekau Kamilaite kimuʻá, ʻo hala ʻeku mahino ki he natula ʻo e ʻOtuá koeʻuhí ko e ngaahi talatukufakaholo halá. Te tau lava ʻo tokoni ke mahino ki he niʻihi kehé ʻa e natula moʻoni ʻo e Tamai Hēvaní mo honau vā fetuʻutaki mo Iá.

  • Ko e hā e founga te tau lava ai ʻo tali ʻi he angaʻofa mo e mahino ʻi hono aleaʻi e ongoongoleleí mo kinautolu kuo maʻu e ngaahi fakakaukau hala koeʻuhí ko e ngaahi talatukufakaholo halá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:22–23. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi tokāteline te nau lava ʻo fakamatalaʻi ʻi hono akoʻi e niʻihi kehé fekauʻaki mo e Toluʻi ʻOtuá.

  • Ko e hā e ngaahi tokāteline ʻoku akoʻi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi tokāteline ko ʻení: Ko e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻokú Na mavahevahe mo takitaha ʻa e sino ʻo e kakano mo e hui. Ko e Laumālie Māʻoniʻoní ko ha laumālie pē ia.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino ko e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻokú Na mavahevahe mo takitaha ʻa e sino ʻo e kakano mo e hui?

Ke tokoni ke mahino lahi ange ki he kau akó ʻa e tokāteline ʻo e Toluʻi ʻOtuá, vahe ke nau ngāue tautau toko ua. ʻOange ki he hoa takitaha ha tatau ʻo e lea ko ʻení. Fakaafeʻi e kau akó ke ako ʻa e leá mo honau ngaahi hoá pea laineʻi ʻa e ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e Tamaí, ko e ʻAló, mo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻa ia ʻoku hā makehe kiate kinautolú.

ʻOtua ko e Tamaí: ʻOku faʻa ʻuhinga maʻu pē ki he Tamaí, pe ʻElohimi ʻa e huafa ko ia ʻo e ʻOtuá. ʻOku ui ia ko e Tamaí koeʻuhi ko e tamai ia ʻa hotau ngaahi laumālié. … Ko e ʻOtua ko e Tamaí ʻa e pule aoniu ʻo e ʻunivēsí. ʻOkú ne fonu ʻi he māfimafi … , ʻokú ne ʻafioʻi ʻa e meʻa kotoa pē … , pea ʻokú ne ʻi he feituʻu kotoa pē ʻi hono Laumālié. … ʻOku ʻi ai ha fetuʻutaki makehe ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mo e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku mavahe ai ʻa e tangatá mei he ngaahi fakatupu kehe kotoa pē; pea ko e fānau fakalaumālie ʻa e ʻOtuá ʻa e tangatá mo e fefiné. …

ʻOtua ko e ʻAló:Ko e ʻOtua ko ia ʻoku ʻiloa ko Sihová, ko e ʻAlo ia ko Sīsū Kalaisí. … ʻOku ngāue ʻa Sīsū ʻo fakatatau ki he tuʻutuʻuni ʻa e Tamaí pea ʻokú ne taha moʻoni mo ia. ʻOku hoko ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ko hono ngaahi tokoua mo e tuofāfine, he ko ia ʻoku lahi taha ʻi he fānau fakalaumālie ʻa ʻElohimí. [Ko e Huhuʻi Ia naʻá Ne mamahi koeʻuhí ko e ngaahi angahala mo e mamahi ʻa e faʻahinga kotoa pē ʻo e tangatá pea ikunaʻi ʻa e mate fakaesinó maʻá e kakai kotoa pē.] …

ʻOtua ko e Laumālie Māʻoniʻoní: Ko ha ʻOtua foki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní pea ʻoku ui ia ko e Laumālié, pea mo e Laumālie ʻo e ʻOtuá, kae ʻumaʻā foki mo hono ngaahi huafa maheni kehe [hangē ko e Fakafiemālié]. ʻOku lava ʻe he tangatá ʻo ʻiloʻi ʻa e finangalo ʻo e ʻOtua ko e Tamaí pea ʻiloʻi ko Sīsū ʻa e Kalaisí ʻi he tokoni mai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní” (Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “ʻOtuá,” scriptures.lds.org). Ko e tefitoʻi fatongia ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ke fakamoʻoniʻi ʻa e ʻOtua ko e Tamaí pea mo Sīsū Kalaisi. ʻOku akoʻi mo fakamoʻoniʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e moʻoní.

Hili hono fakakakato ʻe he kau akó ʻa e ngāue ko ʻení, kole ki hanau niʻihi ke lipooti e meʻa ne nau fakaʻilongaʻí mo fakamatalaʻi e ʻuhinga naʻe hā makehe ai e ngaahi moʻoni ko iá kiate kinautolú. Te ke ala fakaʻosi ʻa e ʻekitivitī ko ʻení ʻaki hano fakaafeʻi ha toko taha pe toko ua ʻo e kau akó ke vahevahe mo e kalasí ʻenau fakamoʻoni ki he Toluʻi ʻOtuá.

Ke tokoni ke ʻilo ʻe he kau akó ha tokāteline ʻe taha naʻe akoʻi ʻe Siosefa Sāmita ki he Kāingalotu ʻi Leimasí, fakaafeʻi kinautolu ke toe vakaiʻi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:2, ʻo kumi e meʻa naʻá ne lea ʻaki fekauʻaki mo hotau ngaahi vā fetuʻutakí.

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e feohi fakakāingá? (ʻOku felāveʻi ʻa e feohi fakakāingá mo e natula ʻo ʻetau ngaahi fengāueʻaki mo e vā fetuʻutaki fakatāutahá.)

  • Ko e hā naʻe akoʻi ʻe Siosefa Sāmita ʻo fekauʻaki mo e natula ʻo hotau ngaahi vā fetuʻutaki ʻi he langí? (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku tatau pē e ngaahi vā fetuʻutaki te tau lava ʻo maʻu ʻi he langí pea mo kinautolu ʻoku tau fiefia ai ʻi he māmaní, ka ʻe kau ai ʻa e nāunau taʻengatá.)

  • ʻE tākiekina fēfē nai ʻe he foʻi moʻoni ko ʻení ʻa hoʻo fengāueʻaki mo e niʻihi kehé?

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamoʻoni ko ʻeni ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ki he ngaahi vā fetuʻutaki taʻengatá:

ʻĪmisi
Palesiteni Henry B. Eyring

“ʻOku tau toe tuʻamelie lelei ange pea lahi ange mo ʻetau angaʻofá ʻi heʻetau ngaahi fetuʻutaki fakafāmilí hono kotoa, koeʻuhí pē ko hono toe fakafoki mai ʻo e ʻilo ki he ngaahi fāmili taʻengatá. ʻOku fakatefito ʻa e fiefia lahi taha ʻi he moʻui ní ʻi he ngaahi fāmilí, ʻo hangē pē ko ia ʻe hoko ʻi he ngaahi maama ka haʻú. ʻOku ou fakamālō lahi ʻi heʻeku ʻiloʻi fakapapau ko ia kapau te tau faivelenga, ʻe kei hokohoko atu pē ʻa e ngaahi feohi ko ia ʻoku tau fiefia ai ʻi he moʻui ní, ʻo aʻu ki he maama ka hoko maí, ʻi he nāunau taʻengatá” [vakai, T&F 130:2Ko e Siasi Moʻoni mo Moʻuí,”Ensign peLiahona, Mē 2008, 22).

Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki honau ngaahi vā fetuʻutaki mo e niʻihi kehé, tautautefito ki he kau mēmipa honau fāmilí. Fakaafeʻi kinautolu ke hiki ha taumuʻa ke fakamālohia ʻa e ngaahi vā fetuʻutaki ko iá.

Ke tokoniʻi e kau akó ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi tokāteline kehe naʻe akoʻi ʻe he Palōfitá ʻi he fakataha ko ʻeni ʻi Leimasí, fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke taufetongi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:4–11.

  • Ko e hā ʻoku tau ako fekauʻaki mo e kau ʻāngeló mei he veesi 4–7?

  • Ko e hā ʻoku tau ako mei he veesi 9 fekauʻaki mo e kahaʻu ʻo e māmaní?

Te ke fie fakamatalaʻi ange fakatatau ki he veesi 10–11, ʻe maʻu ʻe kinautolu kotoa pē ʻoku maʻu ʻa e puleʻanga fakasilesitialé ha ʻŪlimi mo e Tūmemi ke tokoni ke nau ako pea mahino kiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻa fakalangí. Naʻe ʻikai toe fakamatalaʻi fakaikiiki ʻe he Palōfitá ʻa e akonaki ko ʻení.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129:8–9. “Ko e tēvolo ia ʻoku tatau mo e ʻāngelo ʻo e māmá”

“ʻOku feinga ʻa e Sētane ke kākaaʻi ʻaki hono ʻai ke hā tatau mo e maama ko ia ʻoku ʻalu fakataha mo e laumālie ʻo ha tangata angatonu kuo fakahaohaoaʻí. Ko ha tangata angatonu kuo fakahaohaoʻaʻi ʻoku haʻu ko ha talafekau ʻi hono nāunaú, ‘he ko e anga pē ʻe taha ia ʻokú ne lava ke hā mai aí’ (T&F 129:6). Naʻe pehē ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ‘Ko e ngaahi laumālie talangataʻá ʻoku ʻi ai honau ngaahi tuʻutuʻuni fakangatangata, mo honau ngaahi fono ʻoku puleʻi ʻaki kinautolu … pea, ʻoku mātuʻaki mahino ʻoku nau maʻu ha mālohi ʻa ia ʻoku ʻikai ha taha ka ko kinautolu pē ʻoku maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí te nau lava ʻo puleʻí’ (ʻi he History of the Church, 4:576).

“Naʻe akoʻi ʻe he Palōfitá ʻi he hiki hake ha nima ki he tēvoló ke lulululú, ‘te ne mafao mai hono nimá kiate koe’ (T&F 129:8). He ʻikai ongoʻi ʻe he tangata matelié ha meʻa, koeʻuhí ko e tēvoló ko ha laumālie ia ʻoku ʻikai hano sino. Ko ia ai ʻe lava ʻo fakafaikehekeheʻi ia ʻi he foungá ni mei ha laumālie māʻoniʻoni pe ha ʻāngelo naʻe fekauʻi mai mei he ʻOtuá. He ʻikai feinga ʻa e tangata angatonú ke kākā (vakai, T&F 129:7); he ʻikai ke tuku ʻe ha ʻāngelo ia ʻa Sētane ʻa e feinga ke kākaá” (Doctrine and Covenants Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2001], 321).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:9. Ko e hā ʻa e ikuʻanga ʻo e māmani ko ʻení pea mo kinautolu te nau nofo aí?

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongi ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Brigham Young

“ʻI heʻene hoko [ʻa e māmaní] ʻo fakasilesitialé, ʻe hangē ia ko e laʻaá, pea mateuteu ke nofo ai ʻa e Kāingalotú pea toe fakafoki ki he ʻao ʻo e Tamaí mo e ʻAló. He ʻikai leva ke toe fakapoʻuli ia ʻo hangē ko ia he taimi ní, ka ʻe hangē ia ko e ngaahi fetuʻu ʻo e ʻataá, ʻo fonu ʻi he māmá mo e nāunaú; ʻe hoko ia ʻo maamangia.—Naʻe fakatatau ia, ʻe Sione ʻi hono tuʻunga fakasilesitialé, ki ha tahi sioʻata” (“Sermon,” Deseret News, Jun. 15, 1859, 114).

Hili ha taʻu nai ha taʻu ʻe ua, naʻá ne pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Brigham Young

“ʻʻI he taimi ʻe fakahaohaoaʻi, fakamāʻoniʻoniʻi, pe ngaohi ke fakasilesitiale ai e māmani ko ʻení, ʻe hangē ha tahi sioʻatá, pea ʻe lava ʻe taha ʻi heʻene sio ki ai ʻo ʻiloʻi e ngaahi meʻa ʻo e kuohilí, lolotongá, mo e kahaʻú; neongo ko e kakai pē ʻo e nāunau fakasilesitialé te nau maʻu ʻa e faingamālie ko ʻení; te nau sio ki he māmaní, pea ʻe fakahā kiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau fie ʻilo ki aí, ʻo hangē ha vakai ki ai ʻi he sio ʻi ha sioʻatá” (“Remarks,” Deseret News, Jul. 3, 1861, 137).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:22–23. Ko e Toluʻi ʻOtuá

Naʻe fakahā mālohi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e moʻoni ʻo e Toluʻi ʻOtuá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

“Ko ʻetau tefito ʻo e tui ʻuluaki mo mahuʻinga taha ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻoku peheni, ‘ʻOku mau tui ki he ʻOtua, ko e Tamai Taʻengatá, pea ki Hono ʻAlo, ko Sīsū Kalaisí, pea ki he Laumālie Māʻoniʻoní’ [Ngaahi Tefito ʻo e Tui 1:1]. ʻOku tau tui ʻoku hoko ʻa e toko tolu fakalangi ko ʻení ko e Toko Toluʻi ʻOtuá ʻa ia ʻoku nau taha ʻi he taumuʻa, founga, fakamoʻoni pea mo e misiona. ʻOku tau tui ʻoku Nau tatau pē ʻo fonu ʻi he fakamaau totonú mo e ʻaloʻofa mo e ʻofa faka-ʻOtua, manavaʻofá mo e faʻa kātakí, faʻa fakamolemolé mo e huhuʻí. ʻOku ou tui ʻe totonu ke u pehē ʻoku tau tui ʻoku Nau taha ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku mahuʻinga mo taʻengatá tuku kehe pē ʻoku ʻikai ke tau tui ʻoku sino pē ʻe taha ʻa e toko tolú ni, ʻa ia ko ha fakakaukau ʻoku maʻu ʻe kinautolu ʻoku tui ki he Toko Tolu Tapú ka kuo teʻeki ai fakahā mai ia ʻi he folofolá he ʻoku ʻikai moʻoni.

“Ko ha maʻuʻanga fakamatala ala falalaʻanga ʻa e Harperʻs Bible Dictionary ʻa ia ʻoku pehē ʻi ai, ʻoku ʻikai ke hā ʻi he [Fuakava Foʻoú] ʻa e tokāteline kau ki he Toko Tolu Tapú ʻo hangē ko hono fakaʻuhingaʻi ʻe he Kosilio ʻa e ngaahi siasi lalahi ʻi he senituli faá mo e nimá’ [Paul F. Achtemeier, ed. (1985), 1099; tānaki atu hono fakamamafaʻí].

“Ko ia, ka ai ha fakaanga ʻo pehē ʻoku ʻikai maʻu ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e fakakaukau faka-Kalisitiane kau ki he ʻOtuá, Sīsū, mo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻoku ʻikai ke ʻuhinga ia ki heʻetau tui kia Kalaisí ka ko haʻanau fakatokangaʻi ʻa e kehe ʻa ʻetau fakakaukau ki he Toluʻi ʻOtuá (ʻa ia te u pehē ʻoku tonu e meʻa ʻoku nau fakatokangaʻí) mei he hisitōlia faka-Kalisitiane kimui mai he kuonga ʻo e Fuakava Foʻoú ʻo tau foki kitautolu ki he tokāteline ko ia ne akoʻi tonu ʻe Sīsuú.

“ʻOku tau fakahā ʻoku fakamoʻoniʻi mai pē mei he folofolá ʻoku sino mavahevahe ʻa e Tamaí, ʻAló, mo e Laumālie Māʻoniʻoní, ko ha toko tolu fakalangi” (Ko e ʻOtua Moʻoni Pē Tahá mo Sīsū Kalaisi ʻa Ia Naʻá Ne Fekaú,”Ensign pe Liahona, Nōvema 2007, 40, 41).