Seminelí
Lēsoni 60: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56


Lēsoni 60

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56

Talateú

Naʻe vahe ʻa ʻĒsela Teia ke nofo mo ngāue fakataha mo Siosefa Sāmita ko e Lahí, ʻi he faama ʻa Feletiliki G. Uiliamisi ʻi Ketilani, ʻOhaiō. Naʻe toe tokoni foki ʻa Misa Teia ke totongi ha niʻihi ʻo e moʻua kelekelé. Ne ui ai ia mo Tōmasi B. Māʻasi ʻi he konga kimuʻa ʻo Sune 1831, ke na ngāue fakafaifekau ki Mīsuli (vakai, T&F 52:22). Koeʻuhí ko e loto-hīkisiá mo e siokitá, naʻe taʻe mateuteu ai ʻa Misa Teia ke ʻalu mo Misa Māʻasi. ʻI he fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56, ʻa ia ne maʻu ʻi he ʻaho 15 ʻo Suné, naʻe fakafoki ʻe he ʻEikí ʻa e uiuiʻi ʻo Misa Teiá pea vahe ha hoa foʻou ʻo Misa Māʻasi. Naʻe fakatokanga ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e loto-hīkisiá pea akoʻi e Kāingalotú ʻokú Ne tokateu ha meʻa lahi ange maʻanautolu ʻi he kelekelé mo e paʻangá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:1–13

ʻOku fakafoki ʻe he ʻEikí ʻa e uiuiʻi ʻo ʻĒsela Teia ke ngāue fakafaifekaú pea fakatokanga ke ne fakatomala

ʻEke ki he kau akó pe ʻoku nau ʻilo ha taha naʻá ne siʻaki ha meʻa mahuʻinga kae lava ke talangofua ki he taha ʻo e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí. (ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi sīpingá ha feilaulau ha taha ke kau ki he Siasí, ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau, pe ke talangofua ki ha ngaahi tuʻunga moʻui pau ʻo e Siasí.) Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi sīpingá.

Fakamatalaʻi ange naʻe ui ʻe he ʻEikí ʻa ʻĒsela Teia ʻi Sune 1831, ke ngāue fakafaifekau ki Mīsuli mo Tōmasi B. Māʻasi. Naʻe fakatupu ʻe he hohaʻa ʻa Misa Teia ki he koloá mo e paʻangá ke ne taʻe mateuteu ai ke ʻalu ʻi he maau ʻa Misa Māʻasí, ko ia naʻe ʻalu ai ʻa Misa Māʻasi kia Siosefa Sāmita ke fehuʻi e meʻa ke faí. ʻI he fehuʻi ʻa e Palōfitá ki he ʻEikí, naʻe tali e ʻEikí ki ai ʻaki ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:1–2. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo kinautolu ʻoku fakafisi ke talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú.

  • Ko e hā naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo kinautolu ʻoku fakafisi ke talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú?

Hiki ʻa e lea taʻe kakato ko ʻení ʻi he palakipoé: Ke fakahaofi kitautolu, kuo pau ke tau …

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakakato ʻa e leá ʻo fakatatau ki he veesi 2. ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Ke fakahaofi kitautolu, kuo pau ke tau fua hotau kolosí, muimui ki he Fakamoʻuí, pea tauhi ʻEne ngaahi fekaú. (Fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoní ʻi he palakipoé.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “toʻo hake [hotau] kolosí”? (Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e kupuʻi lea ko ʻení, mahalo te ke fie fakaafeʻi kinautolu ke nau lau ʻa e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá ʻo e Mātiu 16:24)

  • Ko e hā e ngaahi fekau kuo ʻomi ʻe he ʻEikí ʻe fie maʻu ai ke ke toʻo hake ho kolosí pea fai ha ngaahi feilaulau ke talangofua? (ʻE lava ke maʻu ha ngaahi sīpinga ʻi he Ki hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú.)

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu pe te ke maʻu koeʻuhí ko hoʻo fili ke talangofuá?

Fehuʻi ange pe ko e hā ha founga ʻe lava ke toʻo hake ai ʻe he kakai ʻi he ngaahi sīpinga ko ʻení honau ngaahi kolosí pea talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí:

  1. ʻOku fakaofi atu ha talavou ki he taʻu te ne malava ai ʻo ngāue fakafaifekaú. ʻOkú ne hohaʻa kau ki he meʻa kotoa pē te ne siʻaki ʻi heʻene ʻalu ʻo ngāué.

  2. ʻOku ʻiloʻi ʻe ha finemui ʻe ʻaʻahi ʻa e toʻu tupu ʻi hono uōtí ki he temipalé ʻi ha ngaahi māhina siʻi, ka ʻoku ʻikai haʻane lekomeni temipale. ʻOku ʻi ai ha meʻa ʻi heʻene moʻuí he taimí ni te ne taʻofi ia mei hono maʻu iá.

Fakamatalaʻi ange kapau te tau fili ke ʻoua te tau toʻo hake hotau kolosí, ʻe lava ke mole ha ngaahi faingamālie ke tau faitāpuekina e niʻihi kehé mo maʻu ʻa e ngaahi tāpuakí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:3–5. Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e meʻa ne hoko koeʻuhí naʻe ʻikai mateuteu ʻa ʻĒsela Teia ke ʻalu ki Misuli. Kimuʻa pea laukonga ʻa e kau akó, mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ko e taʻofi ke fakafoki pe kaniseli.

  • Ko e hā naʻe mole meia ʻĒsela Teia koeʻuhí naʻe ʻikai ke ne mateuteu ke ʻalu? (Naʻe mole hono faingamālie ke ngāue fakafaifekaú pea pehē ki hono maʻu e ngaahi tāpuaki ko ia ne mei hokó.)

  • Fakatatau ki he veesi 4, ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he ʻEikí ʻaki e ngaahi fekau ʻokú Ne ʻomí? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE lava ke ʻomi ʻe he ʻEikí ha fekau pe taʻofi ia ʻo fakatatau ki Heʻene finangalo ki aí.)

Kole ki he kau akó pe te nau lava ʻo fakakaukau ki ha ngaahi sīpinga mei he folofolá pe hisitōlia ki hono foaki ʻe he ʻEikí pea toe taʻofi ha fekau. Ko e ha ngaahi sīpinga ʻeni:

  1. Hili hono foaki ʻe he ʻEikí ha fono māʻolunga angé kia Mōsese mo hono kakaí, naʻe angatuʻu ʻa e fānau ʻo ʻIsilelí pea kamata ke nau hū ki ha ʻuhikiʻi pulu koula. Hili iá ne ʻoange leva ʻe he ʻEikí ha fono maʻulalo ange kiate kinautolu. (Vakai, ʻEkesōtosi 32–34; Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, ʻEkesōtosi 34:1–2; T&F 84:23–27.)

  2. Lolotonga e ngāue fakafaifekau ʻa e Fakamoʻuí, naʻá Ne fekauʻi ʻEne kau ʻAposetoló ki he kau mēmipa pē ʻo e fale ʻo ʻIsilelí (vakai, Mātiu 10:5). Hili ha taimi nounou hili e Toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí, naʻá Ne fakahā ki he kau ʻAposetoló ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he kakai ʻo e ngaahi puleʻanga kotoa pē (vakai, Mātiu 28:19).

  3. ʻI he kuonga fakakosipeli ko ʻení naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ha niʻihi ʻo e fuofua Kāingalotú ke fakahoko e mali tokolahí. Naʻe faingataʻa ʻa e fekau ko ʻení ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo e kau taki kehe ʻo e Siasí, ka naʻa nau talangofua ki ai. Hili hono maʻu ʻa e fakahaá, naʻe tuku mai ʻe Palesiteni Uilifooti Utalafi ʻa e fanongonongo Fakamafaiʻí, ʻa ia naʻe tali ʻe he Siasí kuo fakamafaiʻi pea fie maʻu ʻi he ʻaho 6 ʻo ʻOkatopa, 1890. Naʻe iku ʻeni ki he ngataʻanga ʻo hono fakahoko ʻo e mali tokolahí ʻi he Siasí (vakai, Fanongonongo Fakamafaiʻi 1).

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:6–7 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe liliu foki ʻe he ʻEikí ʻa e uiuiʻi ʻo Sila J. Kilifini mo Niueli Naití ke ngāue fakafaifekaú. Fakamanatu ange ki he kau akó koeʻuhí ko e ngaahi faingataʻa naʻe fakatupu ʻe Līmani Kopelī ʻi Tomasoni, ʻOhaioó, naʻe fakahinohinoʻi e Kāingalotu Kolesivilí ke nau hiki ki Mīsuli. Naʻa nau kole ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá pe te nau lava ʻo hiki pea tataki kinautolu ʻe Niueli Naiti, hangē ko ia naʻá ne fai talu ʻenau mavahe mei Kolesivilí. Ne uiuiʻi ʻa Niueli Naiti ke ngāue mo Sila J. Kilifini kimuʻa ʻa e ngaahi faingataʻa ko ʻení (vakai, T&F 52:32), ko ia naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa Sila J. Kilifini ke fetongi ʻa ʻĒsela Teia ko e hoa ʻo Tōmasi B. Māʻasí pea ke nofo ʻa Niueli Naiti mo e Kāingalotu Kolesivilí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:8–11. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe fekau ʻe he ʻEikí kia ʻĒsela Teia ke fai hili hono taʻofi hono uiuiʻi ke ngāue fakafaifekaú.

  • Ko e hā naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻe hoko kapau naʻe fakatomala ʻa ʻĒsela Teia? Ko e hā ʻe hoko kapau ne ʻikai ke ne fakatomala?

Fakamatalaʻi ange naʻe fili ʻa ʻĒselā ke fakatomala, pea hili ha māhina ʻe fitu mei ai naʻe toe ui ia ke ngāue fakafaifekau mo Tōmasi B. Māʻasi (vakai, T&F 75:31).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:14–20

ʻOku fakatokanga ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú fekauʻaki mo e mānumanú mo e loto hīkisiá

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau angé ʻoku ʻi ai hanau kaungāmeʻa kuo faiangahala pea ʻoku ʻikai ke ne ongoʻi leleiʻia. ʻOku haʻu ʻa e kaungāmeʻá kiate kinautolu pea fehuʻi ange, “Ko e hā ʻoku fie maʻu ke u fai ke fakatomala ai?” ʻOange ha taimi ki he kau akó ke nau fakalaulauloto ai pea tali. Hili ʻenau talí, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:14–15. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he ngaahi tōʻonga fakakaukau mo e ngāue ʻokú ne taʻofi hono fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá.

  • Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:14–15, ko e hā e ngaahi tōʻonga fakakaukau pe ngāue ʻoku nau taʻofi ʻhono fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e kupuʻi lea “fealeaʻaki ʻi homou ngaahi hala ʻo kimoutolu pē”? Ko e hā ʻoku fokotuʻu mai ʻe he kupuʻi lea “ʻoku ʻikai ke fiemālie ʻa homou lotó”? (ʻOku ʻuhinga ia ko e taʻe fiemālie ʻi he meʻa ʻokú ke maʻú.)

  • Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he veesi 14 mo e 15 ʻo kau ki he meʻa ʻoku fie maʻu kae lava ke tau fakatomala pea maʻu ʻa e fakamolemolé? (ʻE ala ʻiloʻi ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kehekehe, ka ke fakapapauʻi ke fakamamafaʻi ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku kau ʻi he fakatomalá ʻa e talangofua ki he faleʻi ʻa e ʻEikí pea tafoki mei he ngaahi holi taʻe-māʻoniʻoní. Mahalo te ke ala fakaafeʻi e kau akó ke hiki ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau folofolá ofi ki Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:14–15.)

  • Ko e hā ʻoku fie maʻu ai ʻa e talangofuá mo e tafoki mei he taʻe-māʻoniʻoni ʻi he fakatomala moʻoní?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻikai ko e fakatomalá ko e muimui pē ki ha ngaahi sitepu ka ʻoku fie maʻu ha liliu kakato ʻo e lotó—ha tukupā ke talangofua ki he ʻEikí pea tafoki mei he anga taʻe-māʻoniʻoni kotoa pē. ʻI hono maʻu ʻa e fakahā ko ʻení, ne hā mai naʻe taʻofi ʻe he siokita mo e hīkisia ʻa ʻĒsela Teiá mei he talangofua ki he faleʻi ʻa e ʻEikí.

  • ʻE uesia fēfē ʻe he hīkisiá ha malava ʻe ha taha ke loto-fakatomala?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:16–17 mo ha hoa. Kole ki he hoa ʻe tahá ke ne fekumi ki he founga ʻe lava ai ke hā ha loto taʻe fakatomala ʻi ha taha ʻoku koloaʻia. Kole ki he hoa ʻe tahá ke fekumi ki he founga ʻe lava ai ke hā ha loto taʻe fakatomala ʻi ha taha ʻoku masiva. Mahalo te ke ala fokotuʻu ange ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻoku nau maʻú. Kole ki he kau akó ke nau fakamatalaʻi ʻa e meʻa ne nau ʻiló ki honau ngaahi hoá pea aleaʻi fakataha leva e ngaahi fehuʻi ko ʻení (mahalo te ke fie hiki kinautolu ʻi he palakipoé):

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa te ke lava ʻo sio ʻoku faitatau ai ʻa e loto taʻe fakatomala ʻo e koloaʻiá mo e masivá fakatouʻosi?

  • Ko e hā ʻe lava ke hoko ai ʻa e mānumanú ko ha ʻulungaanga tatau ʻi he koloaʻiá mo e masivá fakatouʻosi?

Kole ki he kau akó ke nau fakalaulauloto ki ha taimi kuo nau mamata ai ki he hā a e faʻahinga tōʻonga fakakaukau ko ʻení ʻi heʻenau moʻuí pe ʻi he moʻui ʻo kinautolu ʻoku nau ʻiloʻí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:18 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he ngaahi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e loto ʻo kinautolu ʻe tāpuekiná.

  • Fakatatau ki he veesi 18, ko e hā ʻoku totonu ke hangē hotau lotó ko iá? ʻOku ʻuhinga ki he hā ke maʻu ha loto mafesifesi? Fēfē ha laumālie fakatomala? (ʻOku fakahaaʻi ʻe he ongo leá ni ʻa e loto fakatōkilalo mo e talangofua ki he ʻEikí.)

  • Kapau kuo tau manumanu pe hīkisia, te tau liliu fēfē?

Fakaafeʻi e kau akó ke hokohoko atu hono lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:19–20 mo honau ngaahi hoá. Kole ange ke nau kumi ki he ngaahi tāpuaki naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku loto-fakatōkilaló. Te ke lava ʻo fokotuʻu ange ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻoku nau maʻú.

Hiki ʻa e lea taʻe kakato ko ʻení ʻi he palakipoé: Ko kinautolu ʻoku loto-fakatōkilaló ʻe …

  • Fakatatau ki he veesi 18–20, ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻoku nau fakakakato ʻa e sētesi ʻi he palakipoé? (ʻI hono ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku lau ki ai ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, hiki kinautolu ʻi he palakipoé. Te ke ala fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ko e totongi ki he pale ʻo e ngaahi ngāue leleí mo e tautea ki he ngaahi tōʻonga taʻemāʻoniʻoní.)

Fakamatalaʻi ange ʻi he malumalu ʻo e fono ʻo e fakatapuí, ko e konga kuo foaki ki ha tokotaha fakafoʻituitui pe fāmili ʻo fakatatau ki honau ngaahi tūkungá naʻe ui ko ha “tofiʻa” (T&F 57:7). ʻOku ngalingali ne lolotonga hono fuofua fakahoko ʻo e fonó ni, ne kamata ha niʻihi ʻo e Kāingalotú, ʻo hangē ko ʻĒsela Teiá, ke fuʻu vēkeveke lahi fekauʻaki mo hono maʻu ʻenau “tofiʻá.”

Tohi e ngaahi lea Ko Hoku Tofiʻá ofi ki he ngaahi tāpuaki ne hiki he palakipoé.

  • Te ke fakamatala fakanounouʻi fēfē ʻa e ngaahi tāpuaki kuo teuteuʻi ʻe he ʻEikí maʻanautolu ʻoku loto fakatōkilaló mei he meʻa kuo tau hikí? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE maʻu ʻe kinautolu ʻoku loto-fakatōkilaló ʻa e māmaní.)

  • ʻOku fakafehoanaki fēfē ʻa e ngaahi tāpuaki naʻe fakamatalaʻi ʻi he veesi 18–20 ki he koloa mo e paʻanga naʻe vēkeveke ʻa ʻĒsela Teia mo e Kāingalotu kehe ki aí?

Fakamoʻoni ki he ngaahi tāpuaki, pe “tofiʻa,” kuo teuteu ʻe he ʻEikí maʻatautolú ʻi heʻetau fakafisingaʻi ʻa e taʻe-māʻoniʻoní pea tukupā ke muimui ki Heʻene ngaahi fekaú.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:2 Ko hono toʻo hake hotau kolosí pea muimui ki he ʻEikí ko ha kau faifekau

Naʻe lea ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ki he fie maʻu ʻo e kau talavoú ke feilaulauʻi ha meʻa pē ʻoku fie maʻú ke ngāue fakafaifekau:

ʻĪmisi
Palesiteni Ezra Taft Benson

“Kuo pehē ʻe Palesiteni [Spencer W.] Kimipolo, fekauʻaki mo e ngāue fakafaifekaú, ‘ʻOku fēfē fau ʻa e siokita mo e taʻe fakakaukau ha talavou ke tupu ʻo matuʻotuʻa, fakamoleki hono taimi ke teuteu ki he ngāue ʻo ʻene moʻuí mo ʻene ngāue maʻuʻanga moʻuí pea taʻefiemālie ke ngāue maʻa hono Tupuʻangá ʻi he meʻá ni, ʻa e ngāue mahuʻinga taha ʻi he māmaní’ (Regional Representatives’ seminar, 30 Sept. 1977). …

“Kau talavou, ʻoku totonu ke hoko ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Kimipoló ko hoʻo moto fakatāutahá: “ʻOku totonu ke ngāue fakafaifekau e tangata Siasi kotoa pē ʻoku taau mo malavá ” (Ensign, May 1974, p. 87). ʻOku mau kole atu ke mou feilaulau. ʻOku mau ui pehē ia koeʻuhí ko e fie maʻu ha hingoa lelei ange ki aí. Ko ha tāpuaki ia. Kau ki ai, ʻa e ngāue maʻongoʻonga taha ʻi he māmaní. ʻOua naʻá ke hola mei he fatongiá. ʻOua naʻá ke fakafisingaʻi ia ʻi he ʻiloʻilo pau. ʻOku mau fakaafeʻi kimoutolu ke mou kau ki he kau taú … ʻa ia ʻoku tupu tokolahi he ʻaho takitaha. Ko hoʻo ngāué ke malanga ʻaki ʻa e pōpoaki ʻo hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí ki he māmaní. ʻIloʻi ʻokú ke maʻu ʻemau loto falalá mo e ʻofá. ʻOku mau ʻamanaki ke ke fakahoko ʻa e misiona ko iá” (“This Is a Day of Sacrifice,” Ensign, May 1979, 33).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:4 ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí pea taʻofi

Naʻe ʻomi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha ʻilo ki he founga ʻoku liliu ai ʻe he ʻEikí ʻa e fakahinohino kuo fai ki he Siasi ʻi he taimi ʻe niʻihi. Naʻe poupouʻi ʻe Palesiteni Peeka ʻa e Kāingalotú ke nau falala ki he founga ʻo e fakahā naʻe fai ki he kau ʻAposetoló pea ke tali ʻa e ngaahi liliu ʻi he ngaahi founga ngāué ʻi hono fakahā mai kinautolú:

ʻĪmisi
Palesiteni Boyd K. Packer

“ʻOku hoko ʻa e ngaahi liliu ʻi he fokotuʻutuʻú pe ko e founga ngāué ko ha fakamoʻoni ʻoku hokohoko atu pē ʻa e fakahaá. Neongo ʻoku pau ʻa e ngaahi tokāteliné, ka ʻoku ʻikai pehē ʻa e ngaahi foungá pe founga ngāué. …

“Naʻe fakahā mai ʻa e palani ʻo e ongoongoleleí ʻi he ʻotu lea ki he ʻotu lea, ʻa e akonaki ki he akonaki, ko e siʻi ʻi heni pea siʻi ʻi hena. Pea ʻoku hoko atu ia: ‘ʻOku mau tui te Ne kei fakahā mai ʻamui ha ngaahi meʻa lalahi mo mahuʻinga ʻo kau ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.’ (Tefito ʻo e Tui 1:9.)

“ʻE ʻi ai ha ngaahi liliu ʻe fai ʻi he kahaʻú ʻo hangē ko ia ʻi he kuo hilí. Tatau ai pē pe ʻe fai ʻe he kau Takí ha ngaahi liliu pe taʻofi kinautolu ʻoku makatuʻunga pē ia ʻi he ngaahi fakahinohino ʻoku nau maʻu ʻi he ngaahi founga ʻo e fakahaá ʻa ia naʻe fokotuʻu ʻi he kamataʻangá.

“ʻE tuʻu taʻeueʻia ʻa e ngaahi tokāteliné, ʻo taʻengata; ʻe liliu ʻa e fokotuʻutuʻú, ngaahi polokalama, mo e founga ngāué ʻo hangē ko e fakahinohino ʻa Ia ʻoku ʻa e siasí ni. …

“Pea ʻi hono fakaʻosingá, ʻoku foaki ʻa e meʻa ʻoku maʻú koeʻuhí he kuo folofola ʻaki ʻe he ʻEikí, ‘neongo pē ko e fai ia ʻi [Hono] leʻo pē [ʻoʻoná] pe ʻi he leʻo ʻo [ʻEne] kau tamaioʻeikí, ʻoku tatau ai pē.’ (T&F 1:38.) ʻOku tau ʻilo Hono leʻó ʻi Heʻene folofola maí” (“Revelation in a Changing World,” Ensign, Nov. 1989, 15, 16).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:14–15. Ke fakamolemoleʻi ʻa e angahalá

Naʻe fakamamafaʻi ʻe ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ngaahi ola ʻo hono aʻusia ha liliu kakato ʻo e lotó ʻi he fakatomalá:

ʻĪmisi
ʻEletā D. Todd Christofferson

“ʻOku fie maʻu ki he fakatomalá ʻa e fakamātoato ʻo e taumuʻá mo e loto fiemālie ke vilitakí, neongo ʻa e mamahí. Mahalo ʻe ʻaonga ki ha niʻihi ʻa e feinga ke faʻu ha lisi ʻo ha ngaahi sitepu pau ʻo e fakatomalá, ka ʻe hoko pē ia ko ha ngāue pē ke fai ʻo ʻikai ha ongoʻi moʻoni pe ha liliú. ʻOku ʻikai fakangalingali ʻa e fakatomalá. …

“ʻOku liliu ʻa e siva e ʻamanakí ki he ʻamanaki leleí ʻi he taimi ʻoku tui ai ki he Huhuʻi mohu ʻaloʻofá mo Hono mālohí. ʻOku liliu ʻa e lotó mo e ngaahi holí, pea fakaʻau pē ke fakaliliʻa ki he angahala naʻe hā ngali lelei kimuʻá. ʻI he loto foʻou ko iá ʻokú ne fakapapauʻi ke liʻaki pea ʻoua ʻe toe fai ʻa e angahalá kae fakaleleiʻi ʻa e maumau naʻá ne faí ki he kakato taha te ne lavá. ʻOku vave ʻene hoko ʻa e fakapapau ko iá ko ha fuakava ke talangofua ki he ʻOtuá. ʻI he ʻi ai ʻa e fuakava ko iá, ʻe ʻomi leva ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa e talafekau ʻo e ʻaloʻofa fakalangí, ʻa e fakafiemālié mo e fakamolemolé” (“Ko e Meʻaʻofa Fakalangi ʻo e Fakatomalá,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2011, 40).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 56:19 ʻE ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e totongi ki he loto-fakatōkilaló

ʻOku akoʻi mai ʻe he ngaahi lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Siosefa B. Uefilini ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e totongi huhuʻí, ʻa ia ʻoku kau ʻi he talaʻofa ʻa e totongí mei he Fakamoʻuí:

ʻĪmisi
ʻEletā Joseph B. Wirthlin

“ʻOku totongi huhuʻi ʻe he ʻEikí ki he kau faivelengá ʻa ʻenau mole kotoa pē. Ko e meʻa ko ia ʻoku toʻo meiate kinautolu ʻoku ʻofa ki he ʻEikí, te Ne tānaki ange ia kiate kinautolu ʻi Heʻene founga pē ʻAʻana. Neongo he ʻikai hoko mai ia he taimi ʻoku tau loto ki aí, ka ʻe ʻiloʻi ʻe he kau faivelengá ko e loʻimata kotoa pē ʻoku tō he ʻaho ní, ʻe iku fakafoki ange ia ʻo liunga teau, ʻaki e loʻimata ʻo e fiefiá mo e fakafetaʻí” (“Tali Lelei ʻA ia ʻOku Hoko Maí,” Ensign pe Liahona, Nov. 2008, 28).