Seminelí
Lēsoni 64: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:34–65


Lēsoni 64

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:34–65

Talateú

Naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58 ʻi he ʻaho 1 ʻo ʻAokosi 1831, ko e tali ki he ngaahi fehuʻi ʻa e kaumātuʻá fekauʻaki mo e founga ke langa ʻaki e kolo ko Saioné. ʻOku ʻi he veesi 34–65 ha ngaahi fakahinohino ki hono moʻui ʻaki e fono ʻo e fakatapuí ki he niʻihi ne toki hiki mai ki Saioné. Naʻe akoʻi foki ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fakatomalá, fekauʻi ʻa e kaumātuʻá ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, pea faleʻi kinautolu ʻo kau ki he founga ke langa ʻaki ʻa Saioné.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Ne fakaafeʻi e kau akó ʻi he lēsoni kimuʻá, ke nau fakaʻaongaʻi ʻenau tauʻatāina ke filí ke fai ha meʻa lelei kimuʻa he kalasi ʻo e ʻaho ní. Muimuiʻi e fakaafe ko ʻení ʻaki hano kole ki he kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusia ʻo e fili ke “femoʻuekina” (T&F 58:27) ʻi he fai leleí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:34–43

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fakahinohino ʻo kau ki Saioné mo akoʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fakatomalá

Kimuʻa e kalasí, hiki e fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku ʻuhinga ki he hā ke fakatomalá?

Kole ki ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau tali e fehuʻi ko ʻení. Hiki leva ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení he palakipoé: Te u ʻiloʻi fēfē nai pe kuó u fakatomala kakato? Te u ʻiloʻi fēfē nai kuo fakamolemoleʻi ʻe he ʻEikí ʻeku ngaahi angahalá?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau hiki ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau pepa ki he kalasí pe tohinoa ako folofolá. Kole ange ke nau toʻo ha kiʻi taimi ke hiki ʻa e ngaahi tali ki he fehuʻi takitaha. Hili ha taimi feʻunga, talaange te nau maʻu ha faingamālie ke toe sio ki heʻenau ngaahi talí ʻamui ange ʻi he lēsoní.

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:34–37 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fie maʻu ʻe he tokolahi ʻo e kaumātuʻa ne fononga pea te nau nofo ʻi Mīsulí ke ʻiloʻi e meʻa ne fie maʻu ke nau fai ke palani, fokotuʻutuʻu, mo langa ʻaki e kolo ko Saioné. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu naʻe hiki ki Mīsulí ke foaki ʻenau paʻangá mo e koloá ki hono langa hake ʻo Saioné. Naʻe fakahinohinoʻi ʻa Māteni Hālisi ke hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga ʻi he foaki ha paʻanga ki he pīsopé. Naʻá ne foaki ha paʻanga lahi ke tokoniʻi ʻa Pīsope ʻEtuate Pātilisi ke fakatau mai ha kelekele maʻá e Siasí.

Hiki ʻa e ngaahi hingoa ko ʻení ʻi he palakipoé: Māteni Hālisi, Uiliami W. Felipisi, mo Saipa Pitasoni. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:38–41, 60. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he faleʻi naʻe fai ʻe he ʻEikí kia Māteni Hālisi, Uiliami W. Felipisi, mo Saipa Pitasoni ʻi heʻenau teuteu ke langa ʻa Saioné.

ʻI he tali ʻa e kau akó ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení, hiki ʻenau ngaahi talí ʻi lalo ʻi he hingoa totonú ʻi he palakipoé.

  • Ko e hā ʻa e angahala naʻe folofola ʻa e ʻEikí naʻe halaia ai ʻa Māteni Hālisí? Ko e hā naʻe fekau ʻe he ʻEikí ke ne faí?

  • Ko e hā e ngaahi angahala naʻe pehē ʻe he ʻEikí naʻe halaia ai ʻa Uiliami W. Felipisí? Ko e hā naʻe fekau ʻe he ʻEikí ke ne faí? (Mahalo te ke fie maʻu ke fakamatalaʻi ange ʻoku ʻikai ʻuhinga e kupuʻi lea “feinga ke lakasi” [veesi 41] ki hono fai hotau lelei tahá pe feinga ke toe lelei angé. Ka, ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ko ʻení ki ha holi taʻe-māʻoniʻoni, loto hīkisia ke hā lelei ange pe mahuʻinga ange ʻi he kakai kehé.)

  • Ko e hā naʻe feinga ʻa Saipa Pitasoni ke fai ʻaki ʻene ngaahi angahalá?

Fakamahinoʻi ange naʻe tuʻu fakatuʻutāmaki ʻa e ngaahi angahala ʻa e kau tangatá ni ke taʻofi kinautolu mei he tokoni ke langa ʻa Saioné.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe ala fakangatangata ai ʻe heʻetau ngaahi angahalá ʻetau malava ko ia ke tauhi ki he ʻEikí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:15. Kole ange ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi pe ko e hā naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e fakatomalá.

  • Fakatatau ki he veesi ko ʻení, ko e hā ʻoku talaʻofa mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolu kapau te tau fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá, ʻe fakamolemoleʻi kitautolu ʻe he ʻEikí pea ʻikai ke Ne toe manatu ki heʻetau ngaahi angahalá. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó e ngaahi lea ʻoku nau akoʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he veesi 42.)

  • Ko e fē ʻi heʻetau ngaahi angahalá ʻoku kaunga ki ai ʻa e talaʻofa ko ʻení? (Kotoa pē kinautolu.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki he ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku fekauʻaki mo e tefitoʻi moʻoni kuo hiki he palakipoé.

ʻĪmisi
Palesiteni Boyd K. Packer

“Neongo pe ko e hā ʻetau maumaufonó, mo e lahi haʻatau fakalaveaʻi ha niʻihi kehe ʻi heʻetau tōʻonga moʻuí, ʻe lava ke toʻo atu kotoa e ongoʻi halaia ko iá. Te u pehē, ko e kupuʻi lea fakaʻofoʻofa taha ʻi he ngaahi folofolá kotoa ko e taimi ne pehē ai ʻe he ʻEikí, ‘Vakai, ko ia ia kuó ne fakatomala mei heʻene ngaahi angahalá, ʻoku fakamolemoleʻi ia, pea ko au ko e ʻEikí, ʻoku ʻikai te u toe manatu ki ai’ [T&F 58:42].

“Ko e talaʻofa ia ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí mo e Fakaleleí” (“Ko e Fakaleleí,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2012, 77).

ʻAi ke vakai e kau akó ki he ngaahi fehuʻi kuo hiki ʻi he palakipoé.

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 42 ke tali e fehuʻi fika tolú: Te u ʻiloʻi fēfē nai pe kuo fakamolemoleʻi ʻe he ʻEikí ʻeku ngaahi angahalá? (ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he talaʻofa ʻa e ʻEikí ke tau ʻiloʻi ʻokú Ne foaki maʻu pē ʻa e fakamolemolé ʻi heʻetau fakatomala kakató.)

  • ʻIkai ngata pē ʻi hono ʻiloʻi kuo talaʻofa ʻa e ʻEikí ke fakamolemoleʻi kitautolu ʻi heʻetau fakatomala kakató, ko e hā mo ha toe founga ʻe lava ke tau ʻilo ai kuo fakamolemoleʻi kitautolu?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí. Kole ki he kau akó ke nau fakafanongo ki he founga ʻe lava ke nau ʻiloʻi ai kuo fakamolemoleʻi kinautolu ʻe he ʻEikí ʻi heʻenau ngaahi angahalá.

ʻĪmisi
Palesiteni Dieter F. Uchtdorf

“Ko ʻetau fakatomala moʻoní pē, ʻe toʻo atu leva ʻe Kalaisi ʻa e mafasia ʻo e ongoʻi halaia ʻi heʻetau angahalá. Te tau lava ʻo ʻiloʻi ʻiate kitautolu pē kuo fakamolemoleʻi mo fakamaʻa kitautolu. ʻE fakapapauʻi mai ʻeni ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní kiate kitautolu; Ko ia ʻa e tokotaha Fai-fakamāʻoniʻoní. He ʻikai ha toe fakamoʻoni ʻe taha ʻo e fakamolemolé ʻe lelei ange ai” (“Ko e Tuʻunga ʻo e Foki Lelei Maí,” Ensign pe Liahona, Mē 2007, 101).

  • Kuo tāpuekina fēfē hoʻo moʻuí ʻi hono ʻiloʻi ʻe lava ke fakamolemoleʻi kotoa hoʻo ngaahi angahalá?

Fakamatalaʻi ange ki he kau akó ʻoku fakakaukau hala ha kakai ʻe niʻihi kapau te nau kei manatuʻi pē ʻenau ngaahi angahalá tā kuo teʻeki ai ke nau fakatomala kakato. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻef ai ʻe Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki he ʻuhinga ʻe lava ke tau manatuʻi ai ʻetau ngaahi angahalá ʻo aʻu ki he hili ʻetau fakatomalá.

ʻĪmisi
Palesiteni Dieter F. Uchtdorf

“ʻE feinga ʻa Sētane ke tau tui ʻoku ʻikai fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá koeʻuhí ʻoku tau lava ʻo manatuʻi kinautolu. Ko Sētané ko ha taha loi; ʻoku feinga ke nenefu ʻetau vakaí mo takihalaʻi kitautolu mei he hala ʻo e fakatomalá mo e fakamolemolé. Naʻe ʻikai talaʻofa mai ʻa e ʻOtuá ia ʻe ngalo ʻiate kitautolu ʻetau angahalá. ʻE tokoni ʻetau manatuʻí ke tau fakaʻehiʻehi ai mei haʻatau toe fai ha ngaahi fehalaaki tatau. Ka ʻo kapau te tau tuʻu maʻu mo faivelenga, ʻe mōlia atu pē ʻetau manatu ki heʻetau ngaahi angahalá ʻi he fakalau atu ʻa e taimí. ʻE hoko ʻeni ko ha konga ʻo e fakamoʻui ʻoku fie maʻú mo e founga ʻo e fakamāʻoniʻoniʻí” (“Ko e Tuʻunga ʻo e Foki Lelei Maí,” 101).

Fakamahinoʻi ange ʻoku ʻi ai ʻa e makatuʻunga ʻo e talaʻofa kuo hiki he palakipoé. Te tau lava ʻo maʻu ʻa e fakamolemole ʻa e ʻEikí ʻo kapau te tau fai ʻa e meʻa kotoa pē te tau lavá ke fakatomala kakato mei heʻetau ngaahi angahalá.

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke fakatomalá? (Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke nau toe vakai ki he ngaahi tali ne nau hiki ki he ngaahi fehuʻi ʻi he palakipoé.)

Hili e tali ʻa e kau akó, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni mei he kiʻi tohi Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki ha toe ngaahi meʻa ʻe lava ke nau ako fekauʻaki mo hono ʻuhinga ʻo e fakatomalá.

“ʻOku ʻikai ko e fakatomalá ʻa hono fakahā pē ʻo ʻete ngaahi fehalākí. Ko ha liliu ia ʻo e ʻatamaí mo e lotó. ʻOku kau ai ʻa e siʻaki ʻo e angahalá kae tafoki ki he ʻOtuá ke maʻu ha fakamolemolé. ʻOku fakatupu ia ʻe he ʻofa ki he ʻOtuá pea mo e holi moʻoni ke talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú” (Ki hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú [tohi, 2011], 28).

Fakamatalaʻi ange ʻoku kau ʻi he fakatomala moʻoní ha ngaahi fie maʻu lahi. ʻOku fakamatala ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:43 ki ha ua ʻo e ngaahi fie maʻu ko ʻení. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e veesi ko iá. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki ha meʻa ʻe ua kuo pau ke tau fai ke fakatomala kakato ai mei heʻetau ngaahi angahalá.

  • Fakatatau ki he veesi 43, ko e hā ha ongo meʻa kuo pau ke tau fai ke fakatomala kakato ai mei heʻetau ngaahi angahalá? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kuo pau ke tau vete hia pea siʻaki ʻetau ngaahi angahalá, kae lava ke tau fakatomala. Hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ke tau tali e fehuʻi Te u ʻiloʻi fēfē kuó u fakatomala kakato? (Tokoni ke mahino ki he kau akó ʻoku mahuʻinga ʻa e vete hiá mo hono siʻaki ʻo e ngaahi angahalá ki he fakatomala kakató.)

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke vete ʻetau ngaahi angahalá?

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó e ʻuhinga ke vete ʻetau ngaahi angahalá, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā D. Todd Christofferson

“Ko ha ongo fakakaukau mālohi ʻa e vete hiá mo e liʻakí. ʻOku mahulu atu ia ʻi he lea pē ʻo pehē ‘ʻOku ou fakahā atu ia; ʻOku ou kole fakamolemole atu.’ Ko e vete hiá ko ha meʻa ʻoku ongo moʻoni, pea fakamamahi he taimi ʻe niʻihi ʻa hono fakahā ʻo e fehalaaki mo e kovi ki he ʻOtuá pea mo e tangatá” (“Ko e Meʻaʻofa Fakalangi ʻo e Fakatomalá,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2011, 40).

  • ʻOku tokoni fēfē hono vete ʻetau ngaahi angahalá ke tau tafoki mei he angahalá pea tafoki ki he ʻOtuá ke maʻu ha fakamolemole?

ʻE ala fifili ʻa e kau akó pe ko e hā ʻa e ngaahi angahala ʻe fie maʻu ke veté pea kia hai, ko ha konga ʻo e fealēleaʻaki ko ʻení. Fakamatalaʻi ange ʻoku fie maʻu ke tau vete kotoa ʻetau ngaahi angahalá ki he Tamai Hēvaní. ʻOku totonu foki ke vete ʻa e ngaahi maumau fono mamafa, hangē ko e maumaufono fakasekisualé pe fakaʻaongaʻi ʻo e ponokalafí, ki he pīsopé pe palesiteni fakakoló.

ʻAi ke vakai ʻa e kau akó ki he moʻoni fakamuimuitaha naʻá ke hiki he palakipoé.

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke siʻaki ʻetau ngaahi angahalá? (Ke tafoki fakaʻaufuli mei heʻetau ngaahi angahalá pea ʻoua toe fai kinautolu.)

Fakamoʻoni ki he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fakatomalá mo e fakamolemolé kuo mou aleaʻí. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakalaulauloto pe ʻoku ʻi ai ha ngaahi angahalá ʻoku fie maʻu ke nau fakatomalaʻi, pea poupouʻi kinautolu ke nau fakatomala ʻaki hono ngāueʻi ʻo e ngaahi moʻoni kuo nau akó.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:44–65

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻá ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí pea faleʻi kinautolu fekauʻaki mo e founga ke langa ʻaki ʻa Saioné

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:49–62 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he kaumātuʻa ne fie maʻu ke nau nofo ʻi Mīsulí ʻoku totonu ke nau fakatau mai ha kelekele pea teuteu ki hono tānaki ʻo e Kāingalotú ʻi Mīsulí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:46–47, 63–65. Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e faleʻi naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ki he kaumātuʻa ne fie maʻu ke foki ki ʻOhaioó.

  • Fakatatau ki he veesi 46–47, ko e hā naʻe totonu ke fai ʻe he kaumātuʻá ʻi heʻenau foki ki ʻOhaioó?

  • Fakatatau ki he veesi 64, ko hai kuo pau ke malangaʻi ki ai ʻa e ongoongoleleí? (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke fakahaaʻi ʻe heʻenau ngaahi talí ʻa e moʻoni ko ʻení: Kuo pau ke malangaʻi ʻa e ongoongoleleí ki he tokotaha kotoa pē. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó e ngaahi lea ʻoku nau akoʻi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he veesi 64.)

Poupouʻi e kau akó ke nau muimui ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié ke vahevahe ʻa e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí mo kinautolu ʻoku nau feohí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:39. “Fakatomala”

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e fakatomalá ʻoku mahulu hake ia ʻi ha lisi vakaiʻi pē ʻo e ngaahi meʻa ke faí:

ʻĪmisi
Palesiteni Dieter F. Uchtdorf

“Mahalo ʻe ʻaonga ki ha niʻihi ʻa e feinga ke faʻu ha lisi ʻo ha ngaahi sitepu pau ʻo e fakatomalá, ka ʻe hoko pē ia ko ha ngāue pē ke fai ʻo ʻikai ha ongoʻi moʻoni pe ha liliú. ʻOku ʻikai fakangalingali ʻa e fakatomalá. ʻOku talamai ʻe he ʻEikí ha tefitoʻi meʻa ʻe ua ʻoku fie maʻu: ‘Te mou ʻilo ʻi he meʻá ni ʻo kapau ʻoku fakatomala ha tangata mei heʻene ngaahi angahalá—vakai, te ne vete ia pea liʻaki ia’ (T&F 58:43)” “Ko e Meʻaʻofa Fakalangi ʻo e Fakatomalá,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2011, 40).

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa hono ʻuhinga ke fakatomalá:

ʻĪmisi
ʻEletā Russell M. Nelson

“ʻOku ope atu ʻa e tokāteline ʻo e fakatomalá ia mei he fakaʻuhinga ʻa e tikisinalé. ʻI he folofola ʻa Sīsū ke ‘fakatomalá’, naʻe lekooti ʻa e fekau ko iá ʻe Heʻene kau ākongá ʻi he lea faka-Kalisí fakataha mo e foʻi lea ngāue ko e metanoeo. ʻOku ʻi ai ha mahuʻinga makehe ʻo e foʻi leá ni. ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea fakapipiki mei muʻa ko e metá ke ‘liliu.’ ʻOku fekauʻaki ʻa e lea tānaki mei muí ki heʻetau ngaahi foʻi lea faka-Kalisi mahuʻinga ʻe faá: nous, ʻo ʻuhinga ‘ki he fakakaukaú’; gnos, ki he ‘ʻiló’; pneuma, ki he ‘laumālié’; mo e pnoe, ki he ‘mānavá.’

“Ko ia, ʻi he pehē ʻe Sīsū ‘fakatomalá’, ʻokú Ne kole mai ai ke tau liliu—ke liliu ʻetau fakakaukaú, ʻiló, mo e laumālié—pea naʻa mo ʻetau mānavá. Naʻe fakamatalaʻi ʻe ha palōfita ko e faʻahinga liliu pehē ʻi ha mānava ʻa ha taha, ke ne mānava ʻaki hono fakamoʻoniʻi ʻo Ia naʻá ne foaki ki he taha kotoa ʻa e mānavá. Naʻe pehē ʻe he Tuʻi ko Penisimaní, ‘Kapau te mou tauhi kiate ia ʻa ia kuó ne fakatupu ʻa kimoutolú … pea ʻoku lolotonga maluʻi ʻa kimoutolu mei he ʻaho ki he ʻahó, ʻi he foaki kiate kimoutolu ʻa e mānava … mei he momeniti ʻe tahá ki he momeniti ʻe tahá—ʻoku ou pehē, kapau te mou tauhi kiate ia ʻaki homou laumālié kotoa ka te mou kei hoko pē ko ha kau tamaioʻeiki taʻeʻaonga.’ [Mōsaia 2:21.]

“ʻIo, kuo fekau ʻe he ʻEikí ke tau fakatomala, ke liliu ʻetau tōʻongá, ke omi kiate Ia, pea hangē pē ko Iá. [Vakai, 3 Nīfai 27:21, 27.] ʻOku fie maʻu heni ha liliu kakato” (“Fakatomalá mo e Uluí,” Ensign pe Liahona, Mē 2007, 103).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:42 “ʻOku ʻikai te u toe manatu ki ai”

Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā F. Peatoni Hauati ʻo e Kau Fitungofulú ha aʻusia ʻa ia naʻá ne ako ai ko e moʻoni ʻoku ʻikai ke toe manatuʻi ʻe he ʻEikí ʻetau angahalá hili ʻa e fakatomalá:

ʻĪmisi
ʻEletā F. Burton Howard

“Ko e talanoa fakaʻosi ʻe taha—mei he taimi naʻá ku hoko ai ko e pīsopé. Lolotonga ʻeku maʻumohe ʻi ha pō ʻe taha, ne tatangi e fafangu he matapaá. Ne u ʻalu atu ke fakaava ia pea ʻilo ha mēmipa kei siʻi ʻo e kōlomu ʻo ʻeku kau taulaʻeikí ʻi he matapaá. Naʻá ku ʻiloʻi lelei ia, ʻo feʻunga ke ʻalu ʻo ʻeva mo ia, ke lotu mo ia pea maʻá na, pea ke akoʻi ia. Naʻá ku ʻiloʻi ia ʻo hangē ko e ʻiloʻi ʻe ha pīsope lelei ha taulaʻeiki taʻu hongofulu mā valu mālohi, ʻa ia naʻe feʻunga ke u ʻeke ange pe ko e hā ʻene meʻa ʻoku fai ʻi hoku matapaá ʻi he tuuʻapoó.

“Naʻá ne pehē mai, ‘Pīsope, ʻoku ou fie talanoa atu kiate koe. Kuó u toki fai pē ha meʻa mamafa, pea ʻoku ʻikai ke u lava ʻo foki ki ʻapi.’

“Naʻá ne moʻoni. Naʻe mamafa ia. Naʻá ku fakaafeʻi ia ki loto, pea naʻá ma talanoa. Naʻá ne talanoa peá u fakafanongo, peá u talanoa leva peá ne fakafanongo, kae ʻoua kuo mafoa e atá. Naʻe lahi ʻene ngaahi fehuʻí. Naʻá ne fai ha angahala kovi. Naʻá ne fie ʻilo pe naʻe ʻi ai ha ʻamanaki lelei. Naʻá ne fie ʻilo ki he founga ke fakatomala aí. Naʻá ne fie ʻiloʻi pe ʻoku kau ʻi he fakatomalá hono tala ki heʻene ongomātuʻá. Naʻá ne fie ʻilo pe ʻoku ʻi ai ha faingamālie ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau. Naʻá ne fie ʻilo ki ha ngaahi meʻa kehe lahi.

“Naʻe ʻikai ke u maʻu kotoa e ngaahi talí, ka naʻá ku talaange naʻe ʻi ai ha ʻamanaki lelei. Naʻá ku talaange ʻe faingataʻa ʻa e hala ke foki aíí, ka ʻoku malava. Naʻá ku fakamatalaʻi ange ʻa e meʻa naʻá ku ʻilo fekauʻaki mo e founga ʻo e fakatomalá pea tokoni ke ne ʻiloʻi ʻa e meʻa kuo pau ke ne faí. Naʻá ku talaange kapau naʻá ne fuʻu fie ʻalu moʻoni ʻo ngāue fakafaifekau ʻe toki lava pē ke fai ʻa e fili ko iá ʻi he kahaʻú hili ʻene fakatomalá. Naʻá ku talaange leva ke foki ki ʻapi, pea naʻá ne fai ia.

“Naʻá ne fakamatala ʻa e tūkungá ki heʻene ongomātuʻá. Naʻá ne kole fakamolemole kiate kinautolu kuó ne faihala ki aí. Naʻá ne tuku ʻa e angahalá mo e kaungāmeʻa koví ki mui ʻiate ia pea fai ʻa e meʻa kotoa pē naʻá ne lavá ke fakatomala.

“ʻI ha taʻu nai ʻe taha kimui mei ai, naʻe ō ha kau talavou ʻe toko nima mei he kōlomu ko iá ʻo ngāue fakafaifekau. Naʻá ne kau ai. Naʻá ku vāofi mo kinautolu kotoa. Naʻá ku ʻalu ki he kotoa ʻo ʻenau fakamāvaé. Naʻa nau ngāue fakafaifekau lelei kotoa. ʻI ha taimi nounou pē hili ʻenau foki ki ʻapí, ne nau mali kotoa ʻi he temipalé. Naʻá ku ʻalu mo hoku uaifí ki he kātoanga takitaha. Te u lava ʻo toʻo ha laʻi pepa, ʻo aʻu ki he ʻahó ni, pea hiki honau hingoá mo e hingoa honau uaifí mo ha niʻihi ʻo ʻenau fānaú. Ko e anga ia ʻeku ʻiloʻi lelei kinautolú.

“Kae tuku muʻa ke u tala atu kiate kimoutolu ha meʻa—ko ha meʻa mātuʻaki fūfūnaki mo mahuʻinga. ʻOku ʻikai ke u manatuʻi ʻa e hingoa ʻo e talavou ʻa ia naʻe haʻu ki hoku ʻapí ʻi he tuuʻapoó. ʻOku ou ʻilo ko e taha ia ʻo e toko nimá, ka ʻoku ʻikai ke u manatuʻi pe ko e fē ia.

“Naʻe ʻi ai ha taimi ne u faʻa hohaʻa ki he meʻa ko iá. Ne u fakakaukau mahalo ʻoku hōloa ʻeku manatú. Ne u feinga moʻoni ke manatuʻi pe ko hai naʻe ʻi ai ʻene palopalemá, ka naʻe ʻikai ke u lava.

“Naʻe faifai pea tukuange au, pea ne ʻikai ke u toe fakakaukau ki he meʻa ne hokó. ʻI haʻaku lue efiafi ʻi he ngaahi taʻu kimui angé, ne u fakatokangaʻi naʻá ku ʻi he uooti ne u pīsope aí. Ne ʻomi ʻe he lōngonoa ʻo e poó ha ngaahi manatu lahi. Naʻá ku femoʻuekina ʻi heʻeku fakakaukaú, ʻi heʻeku fakatokangaʻi naʻá ku lue ʻi muʻa ʻi ha fale ne nofo ai ha taha ʻo ʻeku kau taulaʻeikí ʻi he ngaahi taʻu kimuʻá. Fakafokifā pē, kuó u manatuʻi ʻa e talanoa ʻo e talavou ne u lave ki aí, pea naʻá ku toe feinga ke manatuʻi pe ko e fē ia ʻi he toko nimá. Naʻá ne nofo nai ʻi he fale ko iá? Naʻá ku fifili. Ko e hā ʻoku ʻikai lava ai ke u manatuʻí?

“ʻI he hoko atu ʻeku fonongá, naʻe hoko ha meʻa—ko ha meʻa faingataʻa ke fakamatalaʻi, ka naʻe moʻoni kiate au. Ne hangē ne u fanongo ki ha leʻo ne pehē mai: ‘ʻOku ʻikai nai ke mahino kiate koe, ʻe hoku foha? Kuo ngalo ia ʻiate au. Ko e hā e ʻuhinga ka ke ka manatuʻi ai ʻe koe?’

“Naʻá ku loto taʻe-ʻunua. Naʻe ʻikai ha tali fakafiemālie ki he fehuʻí. Kuo teʻeki ai ke u toe fifili ki ai. Pea naʻá ku ʻilo lahi ange he taimi ko iá ʻi he meʻa naʻá ku ʻiloʻi kimuʻá ʻoku fiefia ʻa e ʻEikí ʻi he foki ange ʻEne fānaú kiate Iá.

“ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau tauhisipi mo e fanga sipi hē kotoa pē ʻa e meʻa fakaʻosí ni. Naʻe ʻuhingaʻi moʻoni ʻe he ʻEikí ʻi heʻene pehē, ‘Ko ia ia kuó ne fakatomala mei heʻene ngaahi angahalá, ʻoku fakamolemoleʻi ia, pea ko au ko e ʻEikí, ʻoku ʻikai te u toe manatu ki ai (T&F 58:42)’” (“Come Back to the Lord,” Ensign, Nov. 1987, 77–78).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:43. “Vete kinautolu”

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ngaahi fie maʻu ki he vete hiá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Richard G. Scott

“ʻOku fie maʻu ke ke vete maʻu pē hoʻo ngaahi angahalá ki he ʻEikí. Kapau ko ha ngaahi maumaufono mamafa kinautolu, ʻo hangē ko e taʻe angamaʻa [fakasekisualé], ʻoku fie maʻu ke vete ia ki ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki. Kātaki ʻo ʻiloʻi ko e vete hiá ʻoku ʻikai ko e fakatomalá ia. Ko ha sitepu mahuʻinga ia ka ʻoku ʻikai feʻunga ia. He ʻikai tokoniʻi koe ʻe he vete hia fakakongá ʻaki hono fakahaaʻi ha ngaahi fehalaaki iiki ange ke fakaleleiʻi ha toe maumaufono mamafa ange. ʻOku mahuʻinga ki he fakamolemolé ha loto fiemālie ke fakahā kakato ki he ʻEikí pea ʻo ka fie maʻu, ki Heʻene kau fakamaau lakanga fakataulaʻeikí ʻa e meʻa kotoa pē kuó ke faí’” (“Finding Forgiveness,“ Ensign, May 1995, 76).

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo e loto fakamātoató mo e faitotonu kakató ʻi hono vete ʻetau ngaahi angahalá:

ʻĪmisi
Palesiteni Spencer W. Kimball

“He ʻikai teitei fakamolemoleʻi ha taha ʻi ha faʻahinga maumaufono kae ʻoua kuo ʻi ai ʻa e fakatomalá, pea kuo teʻeki fakatomala ha taha kae ʻoua kuó ne huaʻi hono lotó mo fakahaaʻi ʻene ngaahi ʻuhingá mo e vaivaí ʻo ʻikai kumi ʻuhinga” (Love Versus Lust, Brigham Young University Speeches of the Year [Jan. 5, 1965], 10).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:43. Ko e hā kuo pau ke vete hia ai ha ngaahi angahala ki ha taki lakanga fakataulaʻeiki kuo fakamafaiʻi?

ʻI heʻene hoko ko ha palesiteni ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒlone ʻi he uōtí, ʻoku maʻu ʻe ha pīsope pe palesiteni fakakolo ʻa e ngaahi kī ʻo e fakatomalá ki he kakai ʻo hono uōtí. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he Pīsopé mo e palesiteni fakakoló ʻa e ngaahi kī ko iá ke fakapapauʻi ha tuʻunga ʻo ha taha ʻi he Siasí mo tokoniʻi ʻa e tokotaha ko iá ʻi he founga ʻo e fakatomalá. Naʻe ʻomi ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha toe ʻilo lahi ange ki he taumuʻa ʻo hono vete ʻa e ngaahi angahala mamafá ki he kau taki lakanga fakataulaʻeiki kuo fakamafaiʻí:

ʻĪmisi
ʻEletā Richard G. Scott

“ʻOku fie maʻu ki he maumaufono mamafa hangē ko e anga taʻe maʻá ha tokoni ʻa ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e mafaí, hangē ko ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki, ke ngāueʻi fakalongolongo pē ʻa e founga ʻo e fakatomalá ke fakapapauʻi ʻoku fakahoko totonu mo kakato” (“The Power of Righteousness,” Ensign, Nov. 1998, 69–70).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:43. “Vete ia pea liʻaki ia”

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa hono ʻuhinga ke fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá:

ʻĪmisi
ʻEletā Neil L. Andersen

“Ko hono siʻaki ʻo e ngaahi angahalá, ʻoku ʻuhinga ia ko e ʻikai toe foki ki ai. ʻOku fie maʻu ha taimi ki hono siʻaki iá. Ke tokoniʻi kitautolu, ʻi he taimi lahi ʻoku hanga ʻe he ʻEikí ʻo fakangofua e kiʻi toenga ʻetau fehalākí ke nofo ʻi heʻetau manatú. Ko ha konga mahuʻinga ia ʻo ʻetau ako fakamatelié.

“ʻI he taimi ʻoku tau vete moʻoni ai ʻetau ngaahi angahalá, pea fakafoki ʻa e meʻa te tau lavá kiate ia naʻá tau fakalaveaʻí, pea siʻaki ʻetau ngaahi angahalá ʻaki ʻetau tauhi e ngaahi fekaú, ʻoku tau fou atu ʻi he founga te tau maʻu ai e fakamolemolé. ʻE ʻalu pē taimí, mo ʻetau ongoʻi ʻa e mole atu e matukituki ʻetau mamahí, pea toʻo ‘atu ʻa e ongoʻi halaiá mei hotau lotó [ ʻAlamā 24:10] pea ʻomai ʻa e ʻfiemālie ʻo e konisēnisí.’ [Mōsaia 4:3.]

“Kiate kinautolu ʻoku fakatomala moʻoni ka ʻoku hangē ʻoku teʻeki ke nau ongoʻi tauʻatāiná: mou hokohoko atu hono tauhi e ngaahi fekaú. ʻOku ou palōmesi atu, ʻe hoko mai e tauʻatāiná ʻo fakatatau ki he finangalo ʻo e ʻEikí. ʻOku toe fie maʻu ʻa e taimi ki he faifakamoʻuí” [“Fakatomala … Koeʻuhí Ke u Fakamoʻui ʻa Kimoutolu,” Ensign pe Liahona Nōv. 2009, 42].)