Seminelí
Lēsoni 95: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89


Lēsoni 95

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89

Talateú

ʻI he ʻaho 27 ʻo Fēpueli 1833, naʻe fehuʻi ai ʻa Siosefa Sāmita ki he ʻEikí ʻo kau ki hono fakaʻaongaʻi ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí ʻa e tapaká ʻi heʻenau ngaahi fakatahá. Ke tali ki aí, ne fai ʻe he ʻEikí e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89, ʻoku ʻiloa ko e Lea ʻo e Potó. Naʻe fakatokanga ai ʻa e ʻEikí, ki he fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi meʻa fakatuʻutāmakí mo poupouʻi ʻa e maʻu ʻo e meʻakai leleí. Naʻe talaʻofa foki ʻa e ʻEikí ʻe tāpuekina fakatuʻasino mo fakalaumālie fakatouʻosi ʻa kinautolu ʻoku nau muimui ʻi he Lea ʻo e Potó.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:1–3

ʻOku fakafeʻiloaki ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ʻoku ʻiloa ko e Lea ʻo e Potó

Hiki e Ko e Lea ʻo e Potó ʻi ʻolunga ʻi he palakipoé, pea fai e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Kuo ʻi ai nai ha taimi naʻá ke fakamatalaʻi ai ki ha taha ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻikai ke ke inu ʻolokaholo, tī, pe kofi pe fakaʻaongaʻi ai e tapaká? Ko e hā naʻá ke talaangé? Naʻe fēfē e tali ʻa e tokotaha ko iá? (Kapau ʻokú ke saiʻia ai, te ke lava ʻo hiki e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé kimuʻa e kalasí. Te ke lava ʻo vahevahe e kau akó ʻi he kamataʻanga ʻo e kalasí ke nau tauhoa pea fakaafeʻi kinautolu ke nau tali fakataha ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení. Hili iá pea kole ange ke nau lipooti ha niʻihi ʻo ʻenau ngaahi aʻusiá ki he kalasí fakakātoa.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e talateu ki he vahé ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89. Kole ki he kalasí ke nau feinga ke ʻiloʻi e ngaahi tūkunga naʻe iku ki hono maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā ko ʻení. Fakaafeʻi ke nau lipooti e meʻa ne nau maʻú.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:1–3. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki he ngaahi foʻi lea pe ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻEikí ki hono ʻomi ʻa e fakahā ko ʻení.

  • Fakatatau ki he veesi 2–3, ko e hā naʻe ʻomi ai ʻa e fakahā ko ʻení? (Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku fekauʻaki e kupuʻi lea “fakahaofi fakasinó” ki heʻetau lelei fakatuʻasinó mo hono ivi tākiekina ʻi he lelei ʻa hotau laumālié.)

Fakamahinoʻi ange ne ʻikai ke ʻuluaki ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e Lea ʻo e Potó ki he Kāingalotú ko ha fekau (vakai, T&F 89:2). Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmita ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph F. Smith

“Kapau naʻe fai mai [ʻa e Lea ʻo e Potó] ko ha fekau ʻi he taimi ko iá, ʻe fakahalaiaʻi ai ʻa e tangata kotoa pē naʻe maʻunimā ʻi hono ngāue ʻaki ʻo e ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki ko iá, ko ia naʻe ʻaloʻofa ai ʻa e ʻEikí ʻo ʻoange ha faingamālie ke nau feinga ai ke taʻofi ia, kimuʻa peá Ne toki tuku ia ko ha fono ke nau moʻulaloa ki aí” (ʻi he Conference Report, Oct. 1913, 14).

Fakamatalaʻi ange koeʻuhí ko e meʻá ni ʻoku totonu ke tau tokanga ke ʻoua ʻe fakamāuʻi ha niʻihi ʻo e fuofua kau taki ʻo e Siasí mo e kāingalotú ʻa ia, ne nau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku taʻofi he ʻaho ní hili hono fakahā ʻa e Lea ʻo e Potó. ʻI he kotoa ʻo e ngaahi fuofua hisitōlia ʻo e Siasí, naʻe fakaafeʻi ai ʻe he kau takí ʻa e Kāingalotú ke nau moʻui kakato ange ʻaki e Lea ʻo e Potó. ʻI he konifelenisi lahi ʻi he faʻahitaʻu fakatōlau ʻo e 1851, naʻe fokotuʻu ʻe Pilikihami ʻIongi ke fuakava ʻa e Kāingalotu kotoa pē ke fakaʻehiʻehi mei he tií, kofí, tapaká, mo e uasikeé. ʻI he ʻaho 13 ʻo ʻOkatopa 1882, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia Palesiteni Sione Teila ke lau ʻa e Lea ʻo e Potó ko ha fekau. ʻI he 1919 ne ʻai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻi he malumalu ʻo Palesiteni Hiipa J. Kalānité, ʻa e tauhi ʻo e Lea ʻo e Potó ko ha fie maʻu ki hono maʻu ʻo ha lekomeni temipalé. ʻOku kei hokohoko atu e hoko ʻa e Lea ʻo e Potó ko ha fekau mahuʻinga he ʻahó ni, pea ko e talangofua ki aí ko ha fie maʻu ia ki he papitaisó, hū ki he temipalé, ngāue fakafaifekaú, mo e ngaahi ngāue taau kehe ʻi he Siasí.

Hiki ʻi he palakipoé, ʻi lalo pē ʻi he Ko e Lea ʻo e Potó, ʻa e kupuʻi lea Ko ha Tefitoʻi Moʻoni mo e Talaʻofa mei he veesi 3, ʻo hangē ko ʻene hā atu ʻi laló. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó e kupuʻi lea ko ʻení ʻi heʻenau folofolá. ʻE hoko ʻa e kupuʻi lea ko ʻení ko ha fokotuʻutuʻu ki he toenga ʻo e lēsoní.

Ko ha Tefitoʻi Moʻoni mo e Talaʻofa

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:4–9

ʻOku fakatokanga ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú ke ʻoua te nau fakaʻaongaʻi ʻa e ʻolokaholó, tapaká, tií, pe kofí

Fakaʻaliʻali ki he kau akó ha ʻakau taumātaʻu mo ha mounu, pe tā ha fakatātā ʻi he palakipoé.

ʻĪmisi
fishing pole with lures
  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku kākaaʻi ʻe ha tangata toutai ha ika ke kai ʻa e mātaʻú?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:4. Kole ki he kau akó ke muimui ki ai, ʻo kumi pe ko hai naʻe fakatokanga ʻa e ʻEikí te ne feinga ke kākaaʻi ʻa e Kāingalotú ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.

  • Ko e hā naʻe fakatokanga ki ai ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú ʻi he veesi ko ʻení?

Hiki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení he palakipoé ʻi lalo he foʻi lea Tefitoʻi moʻoni: Koeʻuhí ko e ngaahi fokotuʻutuʻu kovi ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻoku fakatokanga mai ʻa e ʻEikí ke ʻoua naʻa tau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi meʻa fakatuʻutāmakí. Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:5–9 mo kumi e ngaahi meʻa ne fakatokanga ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú ke ʻoua te nau ʻai ki honau sinó. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā e meʻa naʻe fakatokanga ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú ke ʻoua ʻe ʻai ki honau sinó? (Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange kuo fakamatala ʻa e kau taki ʻo e Siasí ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ko e “inu velá” ki he tií mo e kofí.) Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku fakatuʻutāmaki ai e ngaahi meʻa ko ʻení?

Fakamahinoʻi ange ʻoku ʻi ai ha fakaʻaongaʻi totonu mo hala ʻo e ʻolokaholó mo e tapaká (vakai, T&F 89:7–8). ʻOku ʻi ai ha ngaahi meʻa kehe he ʻahó ni ʻoku lava ke ngāue hala ʻaki pea iku ʻo fakatuʻutāmaki mo maʻunimā. Kuo fakatokanga mai ʻa e kau taki ʻo e Siasí ki hono fakaʻaongaʻi ʻo ha faʻahinga inu, faitoʻo konatapu, kemikale, pe founga fakatuʻutāmaki ʻa ia ʻokú ne fakatupu ʻa e “konā” pe ko ha ola kehe te ne lava ke uesia hotau sinó pe ʻatamaí. ʻOku kau ʻi he niʻihi ko ʻení ʻa e maliuaná, faitoʻo konatapú, foʻiʻakau mei he toketaá pe falekoloá ʻoku fakaʻaongaʻi halá, mo e ngaahi kemikale ʻi ʻapí. (Vakai, Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú [tohi, 2011], 26.)

  • Ko e hā nai ʻe feinga ai ha kakai ʻe niʻihi ke fakalotoʻi koe ke ke maʻu ʻa e ngaahi meʻa kuo tapui ʻe he ʻEikí? (ʻOku ongoʻi ʻe he kakai ʻe niʻihi ʻoku manakoa hono maʻu e ngaahi meʻá ni. ʻOku fekumi e niʻihi kehe ke maʻu ha tupu ʻaki hono fakatau atu ʻa e ngaahi meʻa maʻunimaá ki he niʻihi kehé.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku hangē ai e maʻunimaá ko e mātaʻu ʻoku ngāue ʻaki ʻe ha tangata toutai ke maʻu ʻaki e iká? Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku maumauʻi ai ʻe he maʻunimaá ʻetau fakalakalaka taʻengatá?

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻa e founga kuo faitāpuekina ai ʻe he fakatokanga ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi meʻa maʻunimā mo fakatuʻutāmakí ʻenau moʻuí pe moʻui ʻa honau kaungāmeʻá pe mēmipa ʻo e fāmilí. Te ke lava ʻo vahevahe hoʻo ngaahi aʻusiá. Fakaafeʻi e kau akó ke fai ha fili ke ʻoua ʻe teitei maʻu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fehangahangai mo e Lea ʻo e Potó.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:10–17

ʻOku poupouʻi ʻe he ʻOtuá hono fakaʻaongaʻi ʻo e lauʻi ʻakaú, ngaahi fuaʻiʻakaú, kakanoʻi manú, mo e kēlení

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:10–17 mo kumi e meʻa ʻoku poupou mai e ʻEikí ke tau kaí. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke nau fakaʻilongaʻi e meʻa ʻoku nau maʻú.

  • Ko e hā e meʻakai ʻoku fokotuʻu mai ʻe he ʻEikí ke tau kai ko ha konga ʻo e Lea ʻo e Potó?

  • Fakatatau ki he veesi 11, ko e hā e faʻahinga tōʻonga fakakaukau ʻoku totonu ke tau maʻu ʻi heʻetau maʻu ʻa e meʻakai fakatupu moʻui lelei ko ʻení? (ʻOku totonu ke tau maʻu ʻa e meʻakai ko ʻení ʻi he fakapotopoto mo e fakafetaʻi. ʻE ala fie maʻu ke ke fakamahinoʻi ʻoku ʻuhinga “ʻi he anga-fakapotopoto” ke fakapotopoto mo fakalelei. ʻE lava ke ʻikai moʻui lelei ha kai lahi pe taʻe palanisi ʻo aʻu pē ki he meʻakai leleí.)

  • Makatuʻunga ʻi he meʻa ʻoku tau ako ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā e tefitoʻi moʻoni fekauʻaki mo e meʻakai fakatupu moʻui leleí te tau lava ʻo tānaki ki he palakipoé? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e meʻá ni he palakipoé ʻi lalo ʻi he tefitoʻi moʻoni fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakatuʻutāmakí: ʻOku totonu ke tau fakaʻaongaʻi fakapotopoto pea mo e loto fakafetaʻi ʻa e lauʻi ʻakaú, fuaʻiʻakaú, kakanoʻi manú, pea mo e kēlení.

Fakamatalaʻi ange ʻe lava ke maʻu ʻa e sīpinga ʻe taha ʻo e fakaʻaongaʻi fakapotopoto ʻo e meʻakaí ʻi he fakahinohino naʻe fai ʻe he ʻEikí ʻo kau ki he kakanoʻi manú ʻi he veesi 12–13. ʻOku fokotuʻu mai ʻe he foʻi lea ko e fakasiʻisiʻi ʻoku totonu ke fakaʻaongaʻi fakafeʻunga e kakanoʻi manú.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:18–21

ʻOku talaʻofa mai ʻe he ʻEikí ʻa e moʻui lelei, poto, mo e maluʻi kiate kinautolu ʻoku talangofua ki he Lea ʻo e Potó

Hiki ʻa e meʻá ni ʻi he palakipoé ʻi lalo he foʻi lea Talaʻofa: Kapau te tau muimui ki he Lea ʻo e Potó mo e ngaahi fekau kehe ʻa e ʻEikí, ʻe tāpuekina kitautolu ʻe he ʻEikí ʻaki …

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:18–19. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi tāpuaki te nau lava ʻo fakakakato e sētesi ʻi he palakipoé.

  • Ko e hā e ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofa mai ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku nau tauhi ʻa e Lea ʻo e Potó? (Hiki e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé ke fakakakato ʻa e sētesí.)

Te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻikai ʻuhinga e talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻa e moʻui leleí ʻi he veesi 18, ko e Lea ʻo e Potó, ko ha faitoʻo ki he ngaahi puke lalahí pe fakavaivai fakasinó. Ka, ʻoku tokoni ia ke maʻu ʻe he kakaí ʻa e moʻui lelei mo e mālohi lelei tahá ʻa ia ʻoku malava ʻe honau sinó.

  • ʻE lava ke tokoni fēfē hono tauhi e Lea ʻo e Potó ke tau maʻu ʻa e potó mo e ʻiló?

Tokoni ke mahino ki he kau akó ʻoku fakaʻatā kitautolu ʻe he talangofua ki he Lea ʻo e Potó ke tau maʻu e takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa ia ʻokú ne fakahā ʻa e potó mo e ʻiló ki he kau faivelengá. Mahalo te ke fie fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e konga ʻo e fealeaʻaki ko ʻení:

ʻĪmisi
Palesiteni Boyd K. Packer

“Kuó u toki ʻiloʻi … ko ha taumuʻa mahuʻinga ʻo e Lea ʻo e Potó ʻoku fekauʻaki ia mo e fakahaá. …

“Kapau ʻoku ʻikai lava ha taha ʻoku ‘konā’ ʻo fakafanongo ki he lea mahinongofuá, ʻe lava fēfē ke nau tali ki he ngaahi ueʻi fakalaumālie ʻoku ongo taha ki honau lotó?

“Neongo hono mahuʻinga ʻo e Lea ʻo e Potó ʻi heʻene hoko ko ha fono ʻo e moʻui leleí, mahalo ʻe mahuʻinga fakalaumālie lahi ange ia kiate koe ʻi he meʻa fakatuʻasinó” (“Prayers and Answers,” Ensign, Nov. 1979, 20).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:20–21. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki ha toe ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei he muimui ki he Lea ʻo e Potó.

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kehe ʻoku talaʻofa mai ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻoku nau muimui ki he Lea ʻo e Potó?

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e kupuʻi lea “ʻe laka ʻa e ʻāngelo fakaʻauhá ʻiate kinautolu”, ʻai ke nau sio ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:21, futinouti a. Fakamatalaʻi ange ʻe lava ke ʻuhinga ʻa e talaʻofa ko ʻení ʻo e maluʻi fakalangí ki he malu fakatuʻasinó pea mo e fakalaumālié foki. Fakakakato e sētesi ʻi he palakipoé ke fakahaaʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau muimui ki he Lea ʻo e Potó mo e ngaahi fekau kehe ʻa e ʻEikí, ʻe tāpuekina kitautolu ʻe he ʻEikí ʻaki ʻa e moʻui lelei, poto, ivi, mo ha maluʻi.

  • Ko e fē nai ha taimi kuó ke mamata ai ki he fakahoko ʻa e talaʻofa ʻi he , veesi 18–21 ʻi hoʻo moʻuí pe ko e moʻui ʻa ha taha ʻokú ke ʻilo?

Kole ki he kau akó ke vahevahe (mo e kalasí pe mo ha hoa) ʻa e meʻa ne nau ako pe ongoʻi fekauʻaki mo e Lea ʻo e Potó ʻi heʻenau ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89 he ʻaho ní. Fakaafeʻi kinautolu ke fakalaulauloto ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi talaʻofa kuo hiki he palakipoé pea fokotuʻu ha taumuʻa ke moʻui faivelenga ange ʻaki ʻa e Lea ʻo e Potó. Fakamoʻoni ki he ngaahi tāpuaki ʻe hoko mai kiate kinautolu ʻi heʻenau moʻui ʻaki e fono ko ʻení.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89. Puipuituʻa fakahisitōliá

ʻI he faʻahitaʻu momoko ʻo e 1833, naʻe fakataha ai ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻe toko 20 nai ʻi he loki ʻi ʻolunga he falekoloa ʻo Niueli K. Uitenií ʻi Ketilani, ʻOhaiō, ke kau ki he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá. Hangē ko ia ne angamaheni ʻi he ngaahi ʻaho ko iá, ne ifi mo fakateka tapaka e tokolahi ʻo e kau tangatá ni lolotonga e ngaahi fakatahá. Naʻe manatu ʻa Pilikihami ʻIongi ʻo pehē “ko e taimi lahi ʻoku hū mai ai ʻa e Palōfitá ki he lokí ke fai ha fakahinohino ʻi he akó, naʻe tuʻu ai ʻi he lotolotonga ʻo e kohu ʻo e ifi tapaká” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 302). Naʻe ueʻi ʻe he ngaahi tūkunga ko ʻení mo e ngaahi lāunga ʻa ʻEma Sāmitá, ʻa ia naʻe pau ke ne fakamaʻa ʻa e fakateka tapaká mei he falikí, ke fehuʻia ai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi meʻa peheé. Naʻe lotua ʻe Siosefa Sāmita ha fakahinohino pea maʻu ʻa e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:3. “Ko ha tefitoʻi moʻoni mo hano talaʻofa”

Naʻe vahevahe ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa ʻene ngaahi ongo fakatāutaha mo e aʻusia ʻi he Lea ʻo e Potó:

ʻĪmisi
Palesiteni Boyd K. Packer

“Koeʻuhí naʻá ku poliō heʻeku kei siʻí, ne ʻikai ai ke u lava ʻo kau ʻi ha sipoti peá u ongoʻi māʻulalo ai ʻi he fakafehoanaki ki hoku kaungāmeʻá.

“Naʻe faleʻi ʻe hoku tāpuaki fakapēteliaké: ‘Tokangaʻi mo maluʻi [ho sinó]—ʻoua naʻa ʻai ki ai ha meʻa te ne uesia hono ngaahi konga ʻi lotó he ʻoku toputapu ia. Ko e meʻangāue ia ʻo ho ʻatamaí mo e fakavaʻe ki ho ʻulungāngá’ (patriarchal blessing of Boyd K. Packer, 15 Jan. 1944, 1).

“Naʻá ku maʻu ʻi he Lea ʻo e Potó ha tefitoʻi moʻoni mo hano talaʻofa. Ko e tefitoʻi moʻoní: Tokangaʻi ho sinó; fakaʻehiʻehi mei he ngaahi meʻa ʻe iku ʻo ke anga ʻakí, ʻa e tií, kofí, tapaká, ʻolokaholó, mo e faitoʻo konatapú (vakai, T&F 89:3–9). ʻOku kiʻi fakafiemālieʻi pē ʻe he ngaahi meʻa maʻunimā peheé ha holi ʻa ia naʻa nau fakatupu ʻi he kamataʻangá.

“Ko e talaʻofá: ʻE maʻu ʻe kinautolu ʻoku talangofuá ʻa e moʻui lelei ange (vakai,T&F 89:18) mo e ‘fuʻu koloa mahuʻinga ʻo e ʻiló, ʻio ʻa e ngaahi koloa mahuʻinga fufū’ (T&F 89:19). …

“Naʻa mo e sivi faingataʻa taha ʻo e moʻui leleí pe ko ha faingataʻaʻia fakaesino pe ʻikai toe lava ʻe he sinó ha meʻá, te ne kei lava ʻo fakamaʻa ha laumālie ki he ʻaho nāunauʻia ʻo hono toe fakafoki e meʻa kotoa peé mo e fakamoʻui ko ia kuo pau ke hokó.

“Ko homou sinó ko e meʻangāue moʻoni ia homou ʻatamaí mo e fakavaʻe ʻo homou ʻulungāngá” (“Ye Are the Temple of God,” Ensign, Nov. 2000, 72).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:4. Ngaahi filioʻi kovi mo e kau tangata kākā

ʻOku feinga ʻa e kau tangata kovi mo kākaá ke maʻu haʻanau tupu ʻi hono fakatau atu ʻa e ngaahi meʻa maʻunimaá ki he niʻihi kehé. Naʻe akonaki ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Ezra Taft Benson

“Naʻe tomuʻa ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa e tūkunga ʻo e ʻaho ní ʻi he hoko ʻa e paʻangá ko e meʻa te ne fakatupu ke faʻufaʻu ʻe he tangatá ke fefakatauveleʻaki ke fakaʻaongaʻi e ngaahi meʻa ʻoku fakatuʻutāmakí ki honau sinó. ʻOku hoko e ngaahi tuʻuaki ʻokú ne poupouʻi e piá, uainé, ʻolokaholó, kofí, tapaká, mo e ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki kehé ko ha ngaahi sīpinga ʻo e meʻa naʻe tomuʻa mamata ki ai ʻa e ʻEikí. Ka ko e sīpinga kovi taha ʻo ha faʻufaʻu kovi ʻi hotau kuongá ʻa kinautolu ʻoku nau poupouʻi e kakai kei talavoú ke fakaʻaongaʻi e faitoʻo konatapú.

“Siʻoku ngaahi tokoua mo e tuofāfine kei talavou ʻoku mau fakatokanga atu ʻi he ʻofa ʻe feinga ʻa Sētane mo ʻene kau ngāué ke fakatauveleʻi kimoutolu ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi meʻa fakatuʻutāmakí, he ʻoku nau ʻiloʻi lelei kapau te mou maʻu ia ʻe fakangatangata ai homou ngaahi ivi fakalaumālié pea te mou ʻi honau mālohi koví. Fakamamaʻo mei he ngaahi feituʻu pe kakai te ne takiekina koe ke ke maumauʻi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá pea te mou maʻu ʻa e poto ke ʻiloʻi pea ʻiloʻilo ki he meʻa ʻoku koví” (“A Principle with a Promise,” Ensign, May 1983, 54–55).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:5–9. ʻE fēfē leva kapau ʻoku ʻikai tuhuʻi pau mai ha meʻa ʻi he Lea ʻo e Potó?

ʻOku ʻikai fakamatalaʻi ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89 ki he inu, meʻakai, pe meʻa kotoa pē ʻoku tapuʻí. Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku tupukoso ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai lau ki ai ʻi he fakahaá pe ko e ʻuhinga ʻoku ʻikai ngofua ai e tií mo e kofí, neongo ʻoku ʻikai ke fai ha fakamatala ki ai. ʻOku tokoni ʻa e lea ko ʻení ke fakamatalaʻi ʻa e meʻá ni:

“Kuo teʻeki ai ha fakaʻuhinga fakaʻofisiale ʻo [e] Lea ʻo e Potó tuku kehe pē ʻa ia naʻe fai ʻe he kau Takí ʻi he ngaahi fuofua ʻaho ʻo e Siasí ʻi hono fakahā ai naʻe ʻuhinga ʻa e ‘inu velá’ ki he tií mo e kofí.

“Ko e meʻa ki he inu kolá (cola), kuo teʻeki ha fakamatala fakaʻofisiale ʻa e Siasí ʻi he meʻá ni, ka kuo faleʻi mai e kau taki ʻo e Siasí, pea ʻoku mau faleʻi atu, kau ki hono fakaʻaongaʻi ʻo ha faʻahinga inu pē ʻoku ʻi ai ʻa e faitoʻo ʻokú ne fakatupu ha maʻunimá. ʻOku totonu ke fakaʻehiʻehi mei ha faʻahinga inu pē ʻoku ʻi ai e ngaahi meʻa ʻe fakatuʻutāmaki ki he sinó” (Priesthood Bulletin, Feb. 1972 [volume 8, number 1], 3–4; vakai foki, “Staying Healthy: Welfare Services Suggests How,” Ensign, Jan. 1981, 15–16).

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e fie maʻu ke tau moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Lea ʻo e Potó mo falala ki he ngaahi talaʻofá:

ʻĪmisi
Palesiteni Boyd K. Packer

“ʻOku tohi mai e kāingalotú ʻo ʻeke pe ʻoku fehangahangai e meʻa ko ʻení mo e meʻa koeé mo e Lea ʻo e Potó. ʻOku ʻiloʻi lelei pē ʻoku fepaki ia mo e tií, kofí, ʻolokaholó, mo e tapaká. Kuo teʻeki ai ke fakamatalaʻi fakaʻauliliki ange. Ka, ʻoku mau akoʻi e tefitoʻi moʻoní fakataha mo e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa maí. ʻOku lahi e ngaahi meʻa maʻunimaá, ʻe lava ke inu pe malava ke kai pe mānava pe huhu ʻaki ha taha ʻa ia ʻoku uesia ai e sinó mo e laumālié fakatouʻosi ʻa ia ʻoku ʻikai ke lau ki ai ʻa e fakahaá.

“ʻOku ʻikai ke hiki atu ʻi ha lisi pau ʻa e meʻa fakatuʻutāmaki kotoa pē; hangē ko e ʻasenikí—ko e moʻoni ʻoku kovi, ka ʻoku ʻikai te ne maʻunimā! Naʻe pehē ʻe he ʻEikí ko ia kuo pau ke toki fekauʻi ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē, ‘ko e tamaioʻeiki fakapikopiko ia, ka ʻoku ʻikai ko e tamaioʻeiki anga-fakapotopoto’ T&F 58:26).

“ʻI he ngaahi ʻulungaanga fakafonua ʻe niʻihi, ʻoku pehē ʻoku ʻikai fakatuʻutāmaki e ngaahi inu fakafonua ʻe niʻihi koeʻuhí ʻoku ʻikai tuhuʻi pau mai ia ʻi he fakahaá. Ka ʻoku nau taki e kāingalotú, kae tautautefito ki he kau tangatá, mei honau ngaahi fāmilí ki he ngaahi fakafiefia ʻa ia ʻoku ʻikai hoa mo e tefitoʻi moʻoní. ʻE ʻikai fakahoko e ngaahi talaʻofa naʻe fai ʻi he fakahaá ki he kakai taʻe-tokangá.

“ʻE tauhi koe ʻe he talangofua ki he faleʻí ʻi he tafaʻaki malu ʻo e moʻuí” (“The Word of Wisdom: The Principle and the Promises,” Ensign, May 1996, 17–18).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:21. “ʻE laka ʻa e ʻāngelo fakaʻauhá ʻiate kinautolu”

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ngaahi fakataipe fakalaumālie ʻo e laka atu ʻa e ʻāngelo fakaʻauhá ʻiate kinautolu ʻoku nau muimui ki he Lea ʻo e Potó:

ʻĪmisi
ʻEletā Russell M. Nelson

“ʻOku ʻi ai ha mahuʻinga makehe ʻi he veesi fakaʻosi ʻo e vahe 89, ʻa ia ʻoku pehē, ‘ʻE laka ʻa e ʻāngelo fakaʻauhá ʻiate kinautolu ʻo ʻikai tāmateʻi ʻa kinautolu, ʻo hangē ko e fānau ʻa ʻIsilelí’ (v. 21). ʻOku fakamamafaʻi ʻe he fakahoa ko ʻeni ki he Laka Atú ʻa e fakamuʻomuʻa ʻo e ngaahi tui fakalaumālié. ʻI he fakahā ʻe ʻĒpalahame ʻa ʻene loto fiemālie ke foaki ʻa ʻAisake ʻi he feilaulaú, naʻe ʻikai ha fokotuʻu ʻe ʻomi ʻe he talangofuá ha lelei fakatuʻasino. ʻI he taki ʻe Sosiua ʻa e kakai ʻIsilelí ʻi he Vaitafe Soataní ʻa ia ne fonu ʻi he taimi ʻo e tāfeá, naʻe ʻikai tomuʻa fie maʻu ha fakapapauʻi ʻo ha totongi fakatuʻasino ki he kau muimui faivelengá. ʻOku tau talangofua ki he Lea ʻo e Potó koeʻuhí he ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí ki heʻetau teuteu fakalaumālie ke hoko ko Hono ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine moʻui tāú. Ko e konga ia ʻo hotau siviʻí ke ikunaʻi fakalaumālie e ngaahi uʻa fakakakanó” (“Twenty Questions” [address to CES religious educators, Sept. 13, 1985], LDS.org).

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e mahuʻinga fakalaumālie ʻo e talaʻofa “ʻe laka atu ʻa e ʻāngelo fakaʻauhá”:

ʻĪmisi
Palesiteni Boyd K. Packer

“Ka ʻoku ʻikai ko e mate fakasinó ʻe fakahaofi ʻa kitautolu mei ai ʻi he laka atu ko iá kapau te tau ʻaʻeva ʻi he talangofua ki he ngaahi fekaú, koeʻuhí he kuo pau ke tau mate kotoa pē. Ka ʻoku ai ha mate fakalaumālie ʻa ia ʻoku ʻikai fie maʻu ke mou mamahi ai. ʻOku akoʻi ʻe he fakahaá, kapau ʻokú ke talangofua, ʻe laka atu ʻa e mate fakalaumālie ko iá ʻiate kimoutolu, he ‘ko Kalaisi ko hotau feilaulau ʻo e laka atú,’ (1 Kolinitō 5:7)” (“The Word of Wisdom: The Principle and the Promises,” Ensign, May 1996, 19).