Seminelí
Lēsoni 68: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:22–66


Lēsoni 68

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:22–66

Talateú

ʻI he ʻaho 30 ʻo ʻAokosi 1831, naʻe maʻu ai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63. ʻOku akoʻi ʻe he lēsoni ko ʻení ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:22–66, ʻa ia ʻoku talaʻofa mai ai ʻe he ʻEikí ha ngaahi tāpuaki ki he Kāingalotu ʻoku faivelenga ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, fakatokanga ki he ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e hīkisiá, mo enginaki ki Heʻene kau tamaioʻeikí ke nau manatuʻi ʻa hono toputapu ʻo Hono huafá mo lea ʻi he loto ʻapasia ki he ngaahi meʻa toputapu kotoa pē.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:22–54

ʻOku talaʻofa ʻe he ʻEikí ha ngaahi tāpuaki ki he kau faivelengá ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí

Kimuʻa e kalasí, hiki e fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé: Ko e hā ʻe ongoʻi hohaʻa ai ha kakai ʻe niʻihi kau ki he moʻui ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí?

ʻI he kamataʻanga ʻo e lēsoní, fakaafeʻi e kau akó ke nau aleaʻi fakakalasi pe tauhoa ʻa e fehuʻi ko ʻení.

Fakamatalaʻi ange naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻi he fakahā ne lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63, kau ki he fakaʻauha ʻe hoko ki he kau angahalá ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ka naʻá Ne toe fai foki ha ngaahi talaʻofa mālohi ki he Kāingalotú. ʻIkai ngata aí, naʻá Ne fakahinohinoʻi ʻa e Kāingalotu ʻi he taimi ko iá ke fakatau mai ha kelekele ʻi Mīsuli ki hono fokotuʻu ʻo Saioné, ʻa ia naʻá Ne talaʻofa ʻe hoko ko ha feituʻu hūfangaʻanga (vakai, T&F 45:66–69).

Ke tokoni ke ako ʻa e kau akó fekauʻaki mo e ngaahi kikite ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63, faʻu ha laʻipepa ngāue ʻoku hā ai ʻa e ngaahi lea ko ʻení. Vahe e kau akó ke nau ngāue tautau toko ua. Kole ange ke nau fakapapauʻi pe ʻoku moʻoni pe loi ʻa e lea takitaha ʻaki hono kumi ʻi he ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ʻoku fekauʻaki mo iá. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ʻi heʻenau folofolá ʻa e ngaahi moʻoni ʻoku nau akó ʻi heʻenau fakakakato ʻa e laʻipepa ngāue ko ʻení.

  • ____1. Lolotonga e ngaahi tau ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻe fefakaʻauhaʻaki ʻa e kakai fai angahalá. (Vakai, T&F 63:32–33.)

  • ____2. ʻE hao faingofua ʻa e Kāingalotu angatonú mei he fakaʻauha kotoa pē ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí. (Vakai, T&F 63:34.)

  • ____3. ʻI he toe hāʻele mai ʻa Sīsū Kalaisí, te Ne fakaʻauha ha kakai fai angahala pē ʻoku kei ʻi he māmaní. (Vakai, T&F 63:34.)

  • ____4. ʻE faifai pea ikunaʻi ʻe kinautolu ʻoku faivelengá ʻa e ngaahi faingataʻa kotoa pē ʻo e moʻui ní. (Vakai, T&F 63:47–48.)

  • ____5. ʻE toetuʻu ʻa e kakai angatonu ʻoku mate kimuʻa he Hāʻele ʻAngaua Maí ʻi he hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí ki he māmaní. (Vakai, T&F 63:49.)

  • ____6. He ʻikai ʻaupito ke mate ʻa e kakai angatonu ʻoku nofo ʻi he māmaní ʻi he taimi ʻo e Hāʻele ʻAngaua Maí. (Vakai, T&F 63:50–51.)

Hili hono fakakakato ʻe he kau akó ʻa e laʻipepa ngāué, kole ange ke nau lipooti ʻenau ngaahi tali ki he ongo ʻuluaki fakamatalá. (ʻOku moʻoni ʻa e ʻuluaki fakamatalá, pea hala ʻa e fakamatala hono uá.) Aleaʻi ʻenau ngaahi talí, ʻo kole ke nau toe vakaiʻi ʻa e potufolofola ne hiki atu hili ʻa e fakamatala takitaha. ʻI hono aleaʻi ʻe he kau akó ʻenau ngaahi tali ki he lea fika 2, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻo lahi ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá:

ʻĪmisi
Palōfita ko Siosefa Sāmitá

“Ko e fakakaukau hala ia ʻa e pehē ʻe hao ʻa e Kāingalotú mei he ngaahi fakamāú kotoa, kae mamahi ʻa e kau angahalá; he ʻoku moʻulaloa ʻa e kakano kotoa pē ki he mamahí, pea naʻa mo e ‘kau māʻoniʻoní foki ʻe ʻikai te nau meimei hao;’…ʻe kei ʻi ai pē ha kakai māʻoniʻoni ʻe niʻihi ʻe moʻulaloa ki he mahamahakí, ki he ngaahi meʻa fakamamahí, mo e alā meʻa pehē, koeʻuhí ko e vaivai ʻo e kakanó, neongo ia ʻe kei fakahaofi kinautolu ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá” (ʻi he History of the Church, 4:11; vakai foki, Journals, Volume 1: 1832–1839, vol. 1 of the Journals series of The Joseph Smith Papers [2008], 352–53).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻiloʻi he ʻikai hao ʻa e kakai māʻoniʻoní mei he ngaahi faingataʻa kotoa pē ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí?

ʻEke ki he kau akó ʻenau ngaahi tali ki he fakamatala fika 3–6 ʻi he laʻipepa ngāué. (ʻOku moʻoni ʻa e lea fakamatala 3–5, pea hala ʻa e fakamatala fika 6.) Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:47–48. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo fekumi ki ha talaʻofa mei he ʻEikí. Poupouʻi kinautolu ke fakakaukau ki he founga ke fakahaaʻi ai ʻa e talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he veesi ko ʻení, ko ha sētesi “kapau ʻe–pea ʻe”.

  • Te ke fakamatalaʻi fēfē ʻa e talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he veesi ko ʻení, ko ha sētesi “kapau ʻe–pea ʻe”? (ʻOku totonu ke fakahaaʻi ʻe he kau akó kapau te tau faivelenga mo kātaki, te tau ikunaʻi leva ʻa e māmaní. Hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau “ikunaʻi ʻa e māmaní” ʻi heʻetau moʻui fakaʻahó?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau “ikunaʻi ʻa e māmaní” hili ʻetau maté?

Ke fakamamafaʻi ʻa e ngaahi tāpuaki taʻengata te tau lava ʻo maʻu ʻa ia ʻe tokoni ke tau ikunaʻi ʻa e māmaní, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:49. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ki he ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofa mai ʻe he ʻEikí ki he kau angatonú.

Mahalo te ke fie vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he ngaahi tāpuaki te tau maʻu, ʻi he moʻuí ni pea mo e moʻui ka hokó, ʻo kapau te tau faivelenga mo kātaki.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:55–56

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne houhau ʻi he loto hīkisia ʻa Sitenei Likitoní

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e ngaahi sīpinga ko ʻení. Hili hono lau ʻa e sīpinga takitaha, kiʻi taʻofi siʻi pea kole ki he kalasí ke nau fakamatalaʻi e founga ʻe ala ʻahiʻahiʻi ai ha taha ke ne tali ʻaki ʻi he loto-hīkisiá pe pōlepolé ʻi he tūkunga ko iá.

  1. ʻOku fakaafeʻi koe ke fai hoʻo fakamoʻoní ʻi muʻa ʻi he toʻu tupu kehe tokolahi ʻi ha konifelenisi lahi ʻo e toʻu tupú.

  2. ʻOku lāunga ha niʻihi fakafoʻituitui ʻi hoʻo kōlomú pe ha kalasi ʻo e Kau Finemuí fekauʻaki mo e ngaahi ʻekitivitī naʻá ke tokoni ke palaní.

  3. Ko ha tokotaha talēniti hiva koe, pea ne kole atu ke ke hivaʻi ha foʻi hiva ʻi he houalotu sākalamēnití.

Fakamatalaʻi ange naʻe maʻu ʻe Sitenei Likitoni ha ngāue mahuʻinga mei he ʻEikí ka naʻá ne tali ʻaki ʻa e loto hīkisiá. Naʻe fekauʻi ia ʻe he ʻEikí ke ne “hiki ha fakamatala ki he fonua ko Saioné pea mo ha fakamatala ki he finangalo ʻo e ʻOtuá ʻo hangē ko ia ʻe fakahā kiate ia ʻe he Laumālié” (T&F 58:50). ʻE tokoni ʻa e fakamatala ko ʻeni kuo hikí ki he Kāingalotu naʻe nofo mamaʻo mei Tauʻatāina, Mīsulí, ke nau ʻiloʻi pe naʻe fēfē ʻa e fonuá (naʻe ʻikai lava ʻo faitaaʻi ʻi he taimi ko iá). ʻE toe tokoni foki ke ueʻi ʻa e Kāingalotú ke nau foaki ha paʻanga ki hono fakatau ʻo e kelekelé (vakai, T&F 58:51).

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:55–56. Fakaafeʻi e kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi ki ha fakamoʻoni naʻe tākiekina ʻa Sitenei Likitoni ʻe he loto-hīkisiá ʻi heʻene fakahoko hono fatongia ke hiki ha fakamatala ʻo Saioné.

  • Ko e hā ha fakamoʻoni ʻo e hīkisiá naʻá ke fakatokangaʻi? (ʻOku totonu ke fakamahinoʻi mai ʻe he kau akó naʻe “fakahikihikiʻi ʻe [Sitenei Likitoni] ia ʻi hono lotó, pea naʻe ʻikai te ne tali ʻa e akonakí.”)

  • Ko e hā e ola ʻo e hīkisia ʻa Siteneí? (Naʻá ne fakamamahiʻi ʻa e Laumālié, pea naʻe ʻikai tali ʻe he ʻEikí ʻa ʻene tohí. Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e fakamamahiʻi ʻa e Laumālié ke moʻui ʻi ha founga ʻoku mavahe ai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní meiate kitautolu.)

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he veesi 55? (ʻE ala fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke nau ʻiloʻi ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku fakamamahiʻi ʻa e Laumālié kapau ʻoku tau hīkisia ʻi hono fai e ngāue ʻa e ʻEikí. Tohi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke toe lau leʻolahi ʻa e ngaahi sīpinga takitaha ʻi ʻolungá. Hili hono lau ʻa e sīpinga takitaha, kiʻi mālōlō ʻo kole ki he kalasí ke nau fakamatalaʻi ʻa e founga ʻe lava ai ke tali ʻaki ʻe ha taha ʻa e tūkunga ko iá ʻi he loto-fakatōkilalo kae ʻikai ko e loto-hīkisiá. Hili ʻa e fealeaʻakí, fakamahinoʻi ange naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kia Sitenei Likitoni ha faingamālie ke hiki ha fakamatala ʻe taha ʻo Saione (vakai, T&F 63:56). Naʻe fakatomala ʻa Sitenei pea hiki ha fakamatala ʻe taha ʻo e fonua ko Saioné ʻa ia naʻe tali ʻe he ʻEikí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:57–66

ʻOku fakahinohinoʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻEne kau tamaioʻeikí ke nau manatuʻi ʻa hono toputapu ʻo Hono huafá pea lea ʻi he loto ʻapasia ki he ngaahi meʻa toputapu kotoa pē

Lau pe fakamatalaʻi fakanounou ʻa e fakamatala ko ʻení mei he moʻui ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipoló. Kole ki he kau akó ke nau fakafanongo ki ha faʻahinga meʻa ʻoku ongo kiate kinautolu.

ʻĪmisi
Palesiteni Spencer W. Kimball

“Naʻe huhu fakamohe ʻa [Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo] ʻi he Falemahaki Seni Maʻaké ʻi Sōleki Sití pea tafa, ne teke mai leva ia ʻi ha tēpile ʻo fakafoki ki hono lokí. Naʻe kei fakaakeake pē ʻa Sipenisā, naʻá ne ongoʻi ʻa e tuʻu ʻene tēpilé ʻi ha veʻe ʻeleveita pea fanongo ki ha taha ngāue falemahaki, ʻoku ʻita ki ha meʻa, ʻo lea taʻe taau ʻaki e huafa ʻo e ʻEikí. Ne teʻeki ke ne fuʻu ʻilo ha meʻa, naʻá ne feinga mālohi ʻo kole ange: ‘Kātaki ʻoua te ke lea pehē. ʻOku ou ʻofa ʻiate Ia ʻo lahi ange ʻi ha toe meʻa pē ʻi he māmani ko ʻení. Kātaki.’ Ne ʻi ai ha lōngonoa. Pea naʻe tali leʻo vaivai ange leva ʻa e taha ngāué: ‘Ne ʻikai totonu ke u lea pehē. Fakamolemole’” (Edward L. Kimball mo Andrew E. Kimipolo Jr., Spencer W. Kimball: Twelfth President of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints [1977], 264).

  • Ko e hā ʻoku ongo kiate koe fekauʻaki mo e fakamatala ko ʻení?

  • Ko e hā e founga naʻe kehe ai ʻa e ʻapasia ʻa Palesiteni Kimipolo ki he huafa ʻo e ʻEikí mei he founga ʻoku fakaʻaongaʻi ai ʻe he kakai tokolahi ʻi he māmaní he ʻahó ni ʻa e huafa ʻo e ʻEikí?

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:59–64. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi lea mo e kupuʻi lea ʻoku nau tokoni ke mahino kiate kinautolu ʻa e founga ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke ngāue ʻaki ai ʻa Hono huafá mo e founga ʻokú Ne finangalo ke tau lea ʻaki ki he ngaahi meʻa toputapu kotoa pē.

  • Ko e hā naʻá ke ʻilo fekauʻaki mo e founga ʻoku totonu ke tau fakaʻaongaʻi ai ʻa e huafa ʻo e ʻEikí? (ʻI he ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi foʻi lea mo e kupuʻi lea mei he veesi 64, fakaafeʻi kinautolu ke nau fakamatalaʻi fakanounou ʻa e konga ʻuluaki ʻo e vēsí. ʻOku totonu ke nau fakahaaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku toputapu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí pea kuo pau ke ke lea tokanga ʻaki. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne hoko ko ha tangata tohi ʻi he palakipoé. Kole ki he kalasí ke nau talamai ʻa e ngaahi tūkunga ʻe niʻihi ʻa ia ʻoku tau ala fakaʻaongaʻi totonu ai ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí, pea ʻai ke hiki ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi he palakipoé. ʻE ala talaatu ʻe he kau akó ʻoku tau fakaʻaongaʻi ʻa e huafa ʻo e Fakamoʻuí ʻi he ngaahi lotú, leá, fakamoʻoní, ngaahi lēsoni ʻo e ongoongoleleí, mo e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Te tau ala talanoa foki kau ki he Fakamoʻuí ʻi he ngaahi fepōtalanoaʻaki fakaʻahó, ka ʻoku totonu ke tau fai ia ʻi he loto ʻapasia.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā kuo pau ke tau fakaʻaongaʻi ai ʻa e huafa ʻo e Fakamoʻuí ʻi he loto-ʻapasiá?

  • ʻOku fakalahi fēfē ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:62 hoʻo mahino ki he ʻuhinga ʻo e takuanoa e huafa ʻo e ʻEikí? ʻOku kaunga fēfē ʻa e veesi ko ʻení ki he ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí?

  • ʻI heʻetau fakaʻaongaʻi ʻa e huafa ʻo e Fakamoʻuí, ko e hā te tau lava ʻo fai ke manatuʻi ai ʻoku toputapu ia pea kuo pau ke lea tokanga ʻakí?

Tokoni ke mahino ki he kau akó ʻoku ʻikai ʻaonga pē ʻa e ngaahi moʻoni kuo mou aleaʻí ki he huafa ʻo e Fakamoʻuí.

  • Ko e hā mo ha toe ngaahi lea pe kaveinga ʻoku “haʻu mei ʻolunga” pea ʻoku toputapu? Ko e hā e founga te tau lava ai ʻo fakapapauʻi ʻoku tau lea kau kiate kinautolu “ʻi he tokanga”?

Kole ki ha tokotaha ako ke lau ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder Dallin H. Oaks

“ʻOku ʻikai mo ha toe lea ʻi he ngaahi lea kotoa ʻoku tau maʻú ʻe toputapu ange ʻi he huafa ʻo e ʻOtua ko e Tamaí pea mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí” (Reverent and Clean,”Ensign, May 1986, 50).

  • Ko e hā ʻoku toputapu ai kiate koe ʻa e huafa ʻo e ʻOtua ko e Tamaí mo Sīsū Kalaisí?

Fai hoʻo fakamoʻoni ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí, pea fakamatalaʻi ange e ʻuhinga ʻoku toputapu ai Hona huafá kiate koé. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukau ki ha ngaahi founga te nau ala fakaʻaongaʻi ai e huafa ʻo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí ʻi he loto ʻapasia lahi ange, pea poupouʻi kinautolu ke nau fai ia.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:25–27. “Ko au, ko e ʻEikí, ʻoku ou ʻoatu kia Sisa ʻa e ngaahi meʻa ʻa Sisá”

ʻOku tau lau ʻi he Luke 20:19–26, fekauʻaki mo e founga naʻe feinga ʻa e kau taulaʻeiki lahí mo e kau tangata tohí ke fokotuʻu ha tauhele maʻa Sīsū ʻi hono fehuʻi ange kiate Ia pe naʻe fakalao ki he kau Siú ke ʻatu ʻa e totongi ki he ʻEmipola Lomá, ʻa Sisa. Naʻa nau ʻiloʻi kapau naʻá Ne folofola ʻio, ʻe siʻaki Ia ʻe he kau Siú koeʻuhí he naʻa nau fehiʻa ki he kakai Lomá, ʻa ia naʻa nau ikunaʻi kinautolú. Kapau naʻe pehē ʻe Sīsū ʻikai, te nau lava ʻo lipooti Ia ki he kakai Lomá, ʻa ia te nau puke pōpula Ia ki he talisone ki he lao ʻo e kau Lomá. Naʻe fakaʻaliʻali ange ʻe Sīsū kiate kinautolu ha foʻi paʻanga naʻe tongi ai e ʻīmisi ʻo Sisá pea pehē, “Ko ia ʻatu kia Sisa ʻa e ngaahi meʻa ʻa Sisa, pea ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá” (veesi 25).

ʻI he kuonga ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, naʻe tokoni ʻa e fakamatala ʻa e ʻEikí ki he talanoa ko iá ke akoʻi e Kāingalotú, neongo ʻoku ʻa e ʻEikí ʻa e māmaní kotoa, ka naʻe kei fie maʻu pē ke fakatau mai ʻe he Kāingalotú ʻa e kelekelé ʻa ia naʻe fekau kinautolu ʻe he ʻEikí ke nau langa ai ʻa e kolo ko Saioné. Naʻe fie maʻu ʻa e fakatau ko ʻení ki he Kāingalotú ke nau pule fakalao ki he kelekelé pea fakaʻehiʻehi mei ha fakakikihi ai ʻi he kahaʻú.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:50–51. Ko e hā ʻa e “taʻu motuʻa ʻo e tangatá”, pea ko e hā e ʻuhinga “[ʻe] liliu [ʻa e kakaí] ʻi he kemo ʻo e matá”?

Naʻe fakahā ʻe he palōfita ko ʻĪsaiá lolotonga e Nofotuʻí, “ʻe ʻikai toe ʻi ai ha tamasiʻi ʻoku fuonounou, pe ko ha tangata motuʻa ʻoku taʻe kakato hono ngaahi ʻahó: he ko ia ʻe mate ʻi hono teau taʻú ʻe mate ko e tamasiʻi pē” ( ʻĪsaia 65:20).

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

Naʻe toe akoʻi foki ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻo pehē: “ʻE kei fakamatelie pē ʻa e tangata ʻi he māmaní, ka ʻe hoko ha liliu kiate kinautolu koeʻuhí ke nau maʻu ha mālohi ki he mahakí mo e maté. ʻE toʻo atu ʻa e maté ia mei he māmaní, he ʻe moʻui ʻa e tangatá kae ʻoua kuo nau aʻu ki he taʻu motuʻa ʻo ha ʻakaú pe laui teau taʻu honau motuʻá (vakai, [T&F] 63:50–51), pea te nau toki mate leva ʻi he taʻu motuʻa ʻo e tangatá, ka ʻe hoko mai ʻa e mate ia ko ʻení ʻi he kemo ʻo e matá pea fakafokifā leva ʻa e fetongi ʻe he taʻe-faʻa-maté ʻa e faʻa-maté. ʻE ʻikai ke toe ʻi ai ha ngaahi faʻitoka, pea ʻe maʻu hake ʻa e kau māʻoniʻoní ki ha tuʻunga toetuʻu nāunauʻia” (Church History and Modern Revelation, 2 vols. [1953], 1:461).