Hisitōlia ʻo e Siasí
Fakataha Hono Tolú


Fakataha Hono Tolú

ʻI he senituli 19 mo e konga kimuʻa ʻo e senituli 20, naʻe fokotuʻutuʻu ʻa e Kāingalotu ʻi he konga lahi ʻo e māmaní ʻi he malumalu ʻo ha palesiteni fakamisiona mei he ʻIunaiteti Siteití ʻa ia naʻe vahe ki honau fonuá.1 Mei he 1936 ki he 1946, naʻe fakafuofua ki he vahe tolu ʻe taha ʻo e Kāingalotu ʻi Mekisikoú naʻa nau faʻu ha kulupu ne ʻiloa ko e Fakataha Hono Tolú, ʻa ia naʻe akoʻi ai e ngaahi tokāteline ʻo e Siasí kae fakafisingaʻi e mafai ʻo e kau palesiteni fakamisiona ne vahe ki Mekisikoú ʻa ia naʻe ʻikai ko ha matakali Mekisikoú. ʻI he 1946, naʻe folau atu ʻa Palesiteni Siaosi ʻAlipate Sāmita, ko e Palesiteni ʻo e Siasí, ki Mekisikou ke tokangaʻi ha konifelenisi fakatahataha ʻo e kau mēmipa ʻo e Fakataha Hono Tolú mo e kāingalotu kehe ʻo e Siasí.2

Ne ʻi ai ha ngaahi tefitoʻi ʻuhinga makehe ne tupunga ai e māvahevahe ʻo feʻunga mo ha taʻu ʻe hongofulú. Neongo naʻe faʻa puputuʻu e kāingalotu ʻo e Siasí he funga ʻo e māmaní ʻi he kau taki ngāue fakafaifekau ʻAmelika he konga kimuʻa ʻo e senituli 20, ka naʻe ʻi ai ha ngaahi tūkunga makehe naʻe tupu ai ha faingataʻaʻia lahi ange ʻi Mekisikoú. Naʻe tāpuni ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e Misiona Mekisikoú kotoa mei he 1889 ki he 1901 pea toʻo ʻa e kau faifekau mulí mei Mekisikou mei he 1912 ki he 1917 lolotonga e Tau Fakalotofonua ʻa Mekisikoú.3 ʻI he 1926, naʻe tuli ʻe he puleʻanga Mekisikoú ʻa e kau faifekau mulí ko ha konga ʻo e fefaʻuhi mo e siasi Katoliká. Naʻe ongo ki he Kāingalotu tokolahi ʻo e Siasí ʻi Mekisikoú ʻa e ngaahi fakakikihi ʻa e kakaí ko e fiemaʻu ha taha fakalotofonua pē ki he tuʻunga taki fakalotú. Koeʻuhí ko e hisitōlia ʻo e laulanu ki he kakai tuʻufonuá ʻi he ʻIunaiteti Siteití mo Mekisikoú, naʻe maʻu ai ʻe he kau hakoʻi Mekisikou totonú ha mālohi ʻi he ngaahi akonaki ʻi he Tohi ʻa Molomoná kau ki he kakai tuʻufonua ʻo ʻAmeliká ko ha kakai kuo fili, pea naʻa nau hanganaki fiefia atu ki honau fakafoʻoú mo e fatongia fakataki kuo talaʻofa maí.4

ʻI he 1931, hili e mālōlō fakafokifā ʻa Lei L. Pālatí, ko ha palesiteni fakamisiona fuoloa naʻe tokaʻi ʻe he kāingalotu Mekisikoú, naʻe uiuiʻi ʻa ʻAnitoine R. ʻAivini ke ne tokangaʻi e Misiona Mekisikoú. Lolotonga e Tau Fakalotofonuá, naʻe fakalahi ʻa e misioná ke fakakau ai e kau lea faka-Sipeini ʻi he ʻIunaiteti Siteití pea naʻe tokanga taha ʻa ʻAivini ki he ngaahi kolo ko iá taʻe te ne fetuʻutaki pe ʻaʻahi ki he kāingalotu ʻi Mekisikoú ʻi ha meimei taʻu kakato ʻe taha. Lolotonga e taimi ko iá, naʻe tuʻo ua e kole ʻa e kau taki fakalotofonuá kau ai ʻa ʻĪsaia Hualasi, Penapei Palaʻa, mo ʻĒpeli Pāesi ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí ke ui ha palesiteni fakamisiona mei Mekisikou te ne lava ʻo ngāue kakato ʻi he malumalu ʻo e ngaahi lao ʻo e fonuá mo tokoni ke mahino ki he kau taki ʻo e Siasí ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e kāingalotu Mekisikoú. Naʻe ʻiloa e ngaahi fakataha ne nau fokotuʻutuʻu ai e ngaahi tohi tangi ko ʻení ko e fakataha ʻuluakí mo e uá. ʻI he 1932, naʻe valokiʻi ʻe ʻAivini ʻa kinautolu ne nau kaú koeʻuhí ko ʻenau fakaʻaongaʻi e founga tohi tangí ʻi he feituʻu ʻo e Siasí, ka naʻá ne fakapapauʻi ange ʻe fakaleleiʻi ʻa e ngaahi meʻa ne nau hohaʻa ki aí he taimi totonu.5

Naʻe fakaʻamu ha kāingalotu Mekisikou ʻe niʻihi ne hokosia ʻa e taimi ko iá ʻi he 1936 ʻi he taimi ne fokotuʻu ai e Misiona Sipeini-ʻAmeliká maʻá e ngaahi kolo ʻo e Siasí ʻi he ʻIunaiteti Siteití, kae tuku ʻa e Misiona Mekisikoú ke tokanga taha pē ki Mekisikou. ʻI he taimi naʻe kei tuku ai pē ʻa Hāloti W. Pālati mei he ngaahi kolonia ʻo e Kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he fakatokelau ʻo Mekisikoú ke hoko ko e palesiteni fakamisioná, naʻe faʻu ʻe ha kau taki ʻe niʻihi ha tohi tangi hono tolu ʻo kole ha palesiteni fakamisiona naʻe Mekisikou ʻi he “raza y sangre” (matakali mo e toto). Naʻe hoko ʻa e meʻá ni ke fakamāvahevaheʻi ai ʻa e kau taki fakalotofonuá mo e kāingalotú pea iku ai ki hano tuʻusi mei he Siasí ʻa e niʻihi ne nau taaimuʻa ʻi hono taukapoʻi ʻo e tohi tangí ʻi he 1937. Ko kinautolu ne nau poupouʻi ʻa e tohi tangí, ne nau fili ke fakataha mavahe mei he toenga ʻo e Siasí, pea hoko ʻa ʻĒpeli Pāesi ko honau taki.

ʻI he taʻu ʻe hongofulu hono hokó, naʻe fakahoko ai ʻe he Fakataha Hono Tolú ha ngaahi fakataha, langa ha ʻū falelotu, pulusi ha nusipepa, uiuiʻi ha kau faifekau, mo fakahoko ha ngaahi polokalama ne felāveʻi mo e Siasí. Naʻe ʻikai tali ʻe Pāesi ʻa e feinga ke liliu e ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e kulupú peá ne tuli ʻa Makalito Pautisita, ko ha taki ʻi he Fakatahá, ʻi heʻene feinga ke fakahoko ʻa e mali tokolahí.6 ʻI he konga kimuʻa ʻo e 1940 tupú, naʻe fakataumuʻa ʻa e palesiteni fakamisiona ko ʻAlaleli L. Piesí ke fanongo ki he kau mēmipa ʻo e Fakataha Hono Tolú pea tataki māmālie ʻa e ngaahi fepōtalanoaʻaki fekauʻaki mo e tuʻunga fakatakimuʻa ʻa e kakai tuʻufonuá mei he fiemaʻu ke ʻi ai ha palesiteni fakamisiona Mekisikoú ki he fakakaukau ke fokotuʻu ha ngaahi siteiki ʻi Mekisikou he kahaʻú. Naʻe fakaʻau ke fakalotoʻi ʻa Pāesi ʻe he ngaahi fakamalanga ʻa Piesí. Naʻe fakafoki ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni fakatonutonu kimuʻa ki he kau taki ʻo e Fakataha Hono Tolú. ʻI he ʻaho 20 ʻo Mē 1946, naʻe tūʻuta ai ʻa Siaosi ʻAlipate Sāmita ki Mekisikou Siti ke ʻaʻahi ki he kāingalotú mo kau atu ki ha konifelenisi fakatahataha.

ʻĪmisi
Palesiteni Siaosi ʻAlipate Sāmita

Ko e lea ʻa Palesiteni Siaosi ʻAlipate Sāmita ʻi he konifelenisi fakatahatahá ʻi he ʻapisiasi ʻo e Kolo ʻEmaitaá, Mekisikou Siti, Mē 1946.

Naʻe talitali lelei ʻe he kau mēmipa ʻo e Fakataha Hono Tolú ʻa Palesiteni Sāmita ʻaki ʻenau hivaʻi e himi “Fakamālō ki he ʻOtuá”. Naʻe lea ʻa Sāmita ʻi he konifelenisí fekauʻaki mo e fiemaʻu ke uouangataha mo maʻumaʻulutá. Naʻe lea foki ʻa Pāesi mo vahevahe ʻene fiefia ʻi heʻene foki ki he Siasí mo ʻene fiefia koeʻuhí ko e meʻa ʻe ala aʻusia he kahaʻú. ʻI he fakaʻosinga ʻo e konifelenisí, naʻe fakaafeʻi ʻe Palesiteni Sāmita ʻa e kāingalotú ke tānaki fakataha mai ʻenau fānaú koeʻuhí ke ne foaki ha tāpuaki maʻanautolu.7

Hili e konifelenisí, naʻe ui ʻe Piesi ʻa e kāingalotu fakalotofonuá, kau ai ʻa e kau taki ʻo e Fakataha Hono Tolú, ki ha fakataha alēlea fakatakimuʻa fakamisiona ne toki fokotuʻu foʻou. Koeʻuhí ko e taukei ne nau maʻú, naʻe ʻilo ai ʻe he kau taki fakamisioná mo e kāingalotú ha founga foʻou ke laka fakataha atu ai ki muʻa.

Ngaahi Tefito Fekauʻakí: Mekisikou, Ngaahi Kolonia ʻi Mekisikoú, Siaosi ʻAlipate Sāmita, Growth of Missionary Work (Tupulaki ʻa e Ngāue Fakafaifekaú)

Ngaahi Fakamatalá

  1. Vakai ki he Tefitó: Growth of Missionary Work (Tupulaki ʻa e Ngāue Fakafaifekaú)

  2. Vakai ki he Ngaahi Tefitó: Mekisikou, Siaosi ʻAlipate Sāmita.

  3. F. LaMond Tullis, Mormons in Mexico: The Dynamics of Faith and Culture (Provo: Museo de Historia del Mormonismo en México A. C., 1997), 70, 74–75, 98, 110–11.

  4. Vakai ki he Tefito: Lamanite Identity [Kohai ʻa e Kau Leimaná].

  5. Tullis, Mormons in Mexico, 116–18.

  6. Elisa Eastwood Pulido, The Spiritual Evolution of Margarito Bautista: Mexican Mormon Evangelizer, Polygamist Dissident, and Utopian Founder, 1878–1961 (New York: Oxford University Press, 2020), 159–81.

  7. Carmen Richardson, “1,200 Mexican Members Return to Church during Pres. Smith’s Visit,” Church News, June 15, 1946, 1, 4.