Hisitōlia ʻo e Siasí
Ko Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí


“Ko Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí,” Ngaahi Tefito ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí

“Ko Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí”

Ko Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí

Naʻe fakamoʻoni ʻa Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele naʻe hā mai ʻa Sione Papitaiso kiate kinaua ʻi he ʻaho 15 Mē, 1829, ʻo foaki ange kiate kinaua ʻa e mafai ke papitaisó. Fakatatau ki he hisitōlia ʻo Siosefa Sāmitá ʻi he 1838, naʻe talaange ʻe Sione kiate kinaua naʻe teʻeki ke na maʻu ʻa e “mālohi ke hilifakinima ke maʻu e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ka ʻe toki foaki ʻeni kiate kimaua ʻamui ange.”1 Naʻe toe fakamanatu ʻe he fakamatala ko ʻení ʻa e lea ʻa Sione Papitaiso ʻi he Fuakava Foʻoú, ʻa ia ne ne pehē neongo naʻá ne papitaiso ʻene kau muimuí “ʻaki ʻa e vai ki he fakatomalá,” ka ʻe hanga ʻe ha taha ʻoku “lahi ia ʻiate au” ʻo “papitaiso ʻe ia ʻa kimoutolu ʻaki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní mo e afi.”2 Hili hono fakanofo ʻe Sione Papitaiso ʻa Siosefa mo ʻŌlivá, naʻá ne fakamatalaʻi ange “naʻá ne ngāue ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa Pita, Sēmisi, mo Sioné,” ʻa ia ne nau tauhi ʻa e mafai lahi ange ko ʻení pea “ʻe toki hokosia e taimi ke foaki ai kiate kimaua” ʻa e mālohi ke foaki ʻa e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.3

ʻOku lahi e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku fakamoʻoniʻi ai e hā mai ʻa Pita, Sēmisi, mo Sione kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautelé. ʻOku fakamatala ʻe ha fakahā kia Siosefa Sāmita kau ki he ʻaʻahi fakalangi mai ʻa Pita, Sēmisi, mo Sioné, “ʻa ia kuó u fekauʻi atu kiate kimoutolú, ʻa ia kuó u fakanofo mo vaheʻi ai kimoutolu ke mou hoko ko e kau ʻaposetolo mo e kau fakamoʻoni makehe ki hoku huafá, mo maʻu ai e ngaahi kī ki hoʻomou ngāué.”4 ʻI ha tāpuaki naʻe foaki ʻe Siosefa Sāmita kia ʻŌliva Kautele ʻa ia ne lekooti ʻi ʻOkatopa 1835, naʻá ne lau ai ki hono maʻu ʻe ʻŌliva ʻa e “lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní mei he nima ʻo kinautolu kuo fakatatali ʻi ha taimi lōloa ki he taumuʻa ko ʻení, naʻa mo kinautolu ne nau maʻu hangatonu ia mei he toʻukupu ʻo e Mīsaiá.”5 ʻI ha ʻū tohi naʻe fai ʻe ʻŌliva Kautelé ʻi he konga kimui ʻo ʻene moʻuí, naʻá ne lave ai ki he meʻa toputapu ko ʻení. ʻI ha tohi ʻe taha naʻá ne lave ai ki he ngaahi ongo fakaofo mo ʻaʻapa naʻá ne maʻu ʻi he taimi naʻá ne tuʻu ai “ʻi he ʻao ʻo Pitá, ke maʻu ʻa e [lakanga taulaʻeiki] Faka-Melekisētekí.”6

ʻĪmisi
Ko e hā ʻa Pita, Sēmisi, mo Sione kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautelé

Ko e hā mai ʻa e kau ʻAposetolo ko Pita, Sēmisi, mo Sioné kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautelé.

ʻOku faingataʻa ke fakapapauʻi e ʻaho totonu ʻo e fakahā fakalangi ko ʻení mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku lolotonga maʻú. Ko e fakamatala pē meia Siosefa ʻokú ne fakaikiiki ʻa e tūkunga ʻo e mata meʻa-hā-maí ko ha tohi ʻi he 1842 (ʻa ia kuo fakamafaiʻi ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 128) ʻa ia naʻá ne fakamoʻoni ai naʻá ne fanongo ki he “leʻo ʻo Pita, Sēmisi, mo Sioné ʻi he feituʻu maomaonganoa ʻi he vahaʻa ʻo Hāmoni, ʻi he vahefonua Sesikuehaná, mo Kolesivili, ʻi he vahefonua Pulumí, ʻi he kauvai ʻo e vaitafe Sesikuehaná, ʻoku nau fakahā ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e puleʻangá.”7 Kuo maʻu ʻe he kau laukonga ʻo e kuonga ní ha ngaahi fakakaukau kehekehe mei heʻenau lau ʻa e ngaahi fakamatala ko ʻeni fekauʻaki mo e taimi ne hā mai ai ʻa Pita, Sēmisi, mo Sioné. ʻOku kamata ʻenau fakafuofuá mei he ngaahi uike hili e hā mai ʻa Sione Papitaiso ʻi he ʻaho 15 ʻo Mē, 1829, ki ha ngaahi lau māhina mei ai.8 Neongo ko e konga lahi ʻo e fakamatala ki he fakahā fakalangi ko ʻení naʻe toki faʻu ia hili ha ngaahi taʻu lahi, ka ʻoku fakamoʻoni ki ai ʻa e ngaahi fakamatala ʻi he kuonga muʻá kau ki he kau ʻāngelo tauhi ne nau foaki kia Siosefa mo ʻŌliva ha fatongia fakalangi, neongo ʻoku ʻikai ke lahi hono fakaikiikí.9

ʻOku ʻikai ke fakaikiiki ʻe he hisitōlia ʻo Siosefa Sāmita kuo pulusí ʻa hono toe fakafoki mai ʻo e mafai lahi angé, ka ʻoku fakamatala ai naʻe hili e hiki ʻa Siosefa Sāmita ki Feieti, Niu ʻIoke ʻi he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1829, naʻá ne “loto-vekeveke [mo e niʻihi kehé] ke fakamoʻoniʻi ʻa e talaʻofá kiate kinautolu”—ke nau maʻu ʻa e “mafai ʻo e hilifakinima ke maʻu e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.”10 ʻOku fakamatala ʻi he hisitōliá naʻe hili ʻena lotu ʻi he ʻapi ʻo Pita Uitemā ko e Lahí ʻi Feieti, Niu ʻIoké ke kole ki he ʻOtuá ha fakahinohinó, naʻe fekauʻi kinaua ʻe he leʻo ʻo e ʻEikí ke na fefakanofoʻaki pē ʻiate kinaua. Ka naʻe fakahinohinoʻi kinaua ke na fakatatali ʻa e ouau ko ʻení kae ʻoua kuo fakataha mai ʻa kinautolu kuo papitaisó ke tali kinaua ko ha ongo faiako fakalaumālie.

ʻI he taimi naʻe fokotuʻu ai ʻa e Siasí ʻi he ʻaho 6  ʻEpeleli, 1830, naʻe maʻu ʻe Siosefa mo ʻŌliva ʻa e mafai fakalangi ke fakatou faipapitaiso mo foaki e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Naʻe tali ʻe he niʻihi ne nau ʻi he fakatahá ʻa e tuʻunga fakatakimuʻa ʻo Siosefa mo ʻŌlivá, pea naʻe fefakanofoʻaki ʻe Siosefa mo ʻŌliva ʻiate kinaua pē ke na hoko ko e kaumātuʻa ʻo fakatatau mo e fakahinohino ʻa e ʻEikí. Naʻe meimei ke taimi taha mo e fakataha ko ʻení ʻa hono fakapapauʻi ʻe Siosefa Sāmita ʻa e “Ngaahi Tefitoʻi Fakamatala mo e Fuakava ʻo e Siasi ʻo Kalaisí” (ʻoku hoko he taimí ni ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20), ʻa ia ne fakahā ai ne kau ʻi hona fatongia kaumātuʻá ʻa hono “fakamaʻu ʻa e kāingalotú ʻi he hilifaki ʻo e nimá, pea mo hono foaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.”11

Fakatupulaki ha Mahino

Lolotonga e ngaahi fuofua taʻu ne fokotuʻu ai e Siasí, naʻe ʻikai ke fakaʻaongaʻi ʻe Siosefa Sāmita mo e kāingalotu kehe ʻo e Siasí ʻa e foʻi lea Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒlone pe Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki ke fakamatalaʻi ʻaki e mafai ne na maʻú. Naʻe hili ha ngaahi taimi pea fakatupulaki ʻena mahino ki he lakanga fakataulaʻeikí ʻo fakafou ʻi he hohoko ʻa e fakahaá.

ʻOku hā ʻi he Fuakava Foʻoú ha ngaahi potufolofola ʻoku fakamatala kau ki he kau taulaʻeiki mo e taulaʻeiki lahi pea ʻoku fakafekauʻaki ai ʻa e lakanga fakataulaʻeikí kia ʻĒlone mo Melekisēteki.12 ʻOku tatau pē mo hono akoʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ko e tokotaha ko Melekisēteki ʻi he Fuakava Motuʻá naʻá ne “maʻu ʻa e lakanga ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻolungá ʻo fakatatau ki he lakanga toputapu ʻo e ʻOtuá.”13 Naʻe hoko ʻa e ngaahi fakahā kia Siosefa Sāmita ʻi he 1831 ki he 1835 ke fakalahi ki he ngaahi potufolofola ko ʻení, pea naʻe fokotuʻu leva e ngaahi fatongia kehekehe ʻi he lakanga fakataulaʻeikí mo fakamahinoʻi ʻa e fakaleá. Naʻe fakanofo ʻe Siosefa Sāmita mo Laimani Uaiti ʻi Sune 1831 ha kau tangata tokolahi (ʻo kau ai kinaua) “ki he Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻolungá,” ngalingali ko e ʻuhinga ki he lakanga ʻo e taulaʻeiki lahí.14 Naʻe fakahaaʻi ʻe ha niʻihi ʻo e fuofua kāingalotu ʻo e Siasí ʻenau mahino ki he Tohi Tapú ʻaki ʻenau lave ki he lakanga fakataulaʻeiki māʻolunga ko ʻení ko e “lakanga ʻo Melekisētekí.”15 ʻI Sepitema 1832, naʻe fakahā ai ne fakatefito ʻa e lakanga fakataulaʻeiki maʻulalo angé ʻi he lakanga ʻo e taulaʻeiki siʻí, pea tānaki atu ki ai mo e lakanga ʻo e akonaki mo e tīkoni. Naʻe fakatefito ʻa e “lakanga fakataulaʻeiki māʻolungá” ʻi he lakanga ʻo e taulaʻeiki lahí, pea tānaki atu ki ai mo e lakanga ʻo e pīsope mo e kaumātuʻa. Naʻe fakahoko ʻe he lakanga fakataulaʻeiki māʻulalo angé ʻa e “ongoongolelei teuteuʻangá,” ʻo kau ai mo e ouau ʻo e papitaisó, ko e lakanga fakataulaʻeiki māʻolunga angé naʻá ne “maʻu ʻa e kī ʻo e ngaahi meʻa lilo ʻo e puleʻangá, ʻio ʻa e kī ʻo e ʻiloʻi ʻo e ʻOtuá.”16

Naʻe hā ʻi ha fakahinohino ki he lakanga fakataulaʻeikí ne pulusi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava ʻo e 1835 ʻa e fakalea ʻoku kei fakaʻaongaʻi he ʻahó ni ke fakamatalaʻi ʻaki ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí. ʻI hono fakamatalaʻi e fakakaukau ne maʻu mei he fakahaá, naʻe ui ai ʻe he fakahinohinó ʻa e lakanga fakataulaʻeiki lahi angé mo siʻi angé “ko e Faka-Melekisēteki mo e Faka-ʻĒlone.” Kimuʻa ʻi he kuonga ʻo Melekisētekí, naʻe ui ʻa e lakanga fakataulaʻeiki lahi angé “ko e lakanga fakataulaʻeiki toputapu ʻi he lakanga ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá”, pea ne toki ui ia kimui ange “ko e lakanga taulaʻeiki Faka-Melekisētekí.” Naʻe fakamatalaʻi ʻe he fakahinohinó “ko e ngaahi mafai pe ngaahi lakanga kehe kotoa pē ʻi he siasí, ko e ngaahi konga pē ia ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ko ʻení,” pea naʻá ne “maʻu ʻa e mālohi mo e mafai ki he ngaahi lakanga kotoa pē ʻi he siasí,” pea naʻe maʻu ʻe he “kau palesiteni ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻolungá, ʻi he lakanga ʻo Melekisētekí,” ʻa ia ne ui kimui ko e Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻa e mafai ke tataki e Siasí.17

Ko Hono Toe Fakafoki Kakato Maí

ʻI he 1836, naʻe hā mai ʻa ʻIlaisiā kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele ʻi he Temipale Ketilaní ʻo foaki ange kiate kinaua ʻa e ngaahi kī, pe mafai, ʻe malava ai ke na “liliu ʻa e loto ʻo e ngaahi tamaí ki he fānaú, pea mo e fānaú ki he ngaahi tamaí, telia naʻa teʻia ʻa e māmaní kotoa pē ʻaki ha fakamalaʻia.”18 Naʻe fakamatalaʻi ʻe Siosefa Sāmita ʻi Nāvū ko e “mālohi mo e uiuiʻi ʻo ʻIlaisiaá ʻoku mou maʻu ai ʻa e mālohi ke maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e ngaahi fakahaá, ngaahi ouaú, ngaahi mafaí, ngaahi mālohí pea mo e ngaahi fakakoloa ʻo e kakato ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí.” Naʻe fakaʻatā ʻe he mafai ko ʻení ʻa e kau taki ʻo e Siasí ke nau fokotuʻu ʻa e “ngaahi sila ʻo e lakanga taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ʻi he fale ʻo ʻIsilelí” ko e tokateu ki he hāʻele mai ʻa e Mīsaiá ki Hono temipalé.19 ʻI he malumalu ʻo e mafai ko ʻeni ne toe fakafoki maí, naʻe fakafeʻiloaki ai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e ongo ouau ʻo e ʻentaumení mo e sila ʻi he temipalé ʻi Nāvū, ʻIlinoisi ʻi he 1840 tupú ko e teuteu ki he taimi ʻe langa ai e temipalé.20

ʻI he ofi ke ngata ʻene moʻuí, ne talanoa fiefia ʻa Siosefa Sāmita kau ki he ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí ʻi hono toe fakafoki kakato mai ʻa e lakanga fakataulaʻeikí. Naʻe ʻikai ke ne fakamatalaʻi ʻa e toe fakafoki mai ko ʻeni [ʻo e mafaí] ko ha meʻa pē taha naʻe hoko, ka ko ha ngaahi meʻa naʻe tā tuʻo lahi ʻene hokó ʻi he kotoa ʻo ʻene ngāue fakaepalōfitá. Naʻe pehē ʻe he Palōfitá kuo toe fakafoki mai ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he “ʻotu lea ki he ʻotu lea, mo e akonaki ki he akonaki; ko ha kihiʻi meʻa ʻi heni pea mo ha kihiʻi meʻa ʻi hena.” Naʻá ne fakamatalaʻi ʻa e meʻa-hā-mai fakaofo ʻa e “kau ʻĀngelo kehekehé,” ʻo pehē ne nau takitaha toe fakafoki mai “honau kuonga fakakōsipelí, ko ʻenau ngaahi totonú, mo ʻenau ngaahi kií, ko honau ngaahi lāngilangí, mo honau ngeiá mo e nāunaú, pea mo e mālohi ʻo honau lakanga fakataulaʻeikí.”21

Ngaahi Tefito Fekauʻakí: Restoration of the Aaronic Priesthood [Ko Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné]