Hisitōlia ʻo e Siasí
Ngaahi Maka Kikité


“Ngaahi Maka Kikité,” Ngaahi Tefito ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí

“Ngaahi Maka Kikité”

Ngaahi Maka Kikité

ʻOku tokolahi ha kakai he funga ʻo e māmaní ʻi he taʻu ʻe lauafe kuohilí, ne nau tali e fakakaukau ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ha meʻa fakatuʻasino ki ha ngaahi taumuʻa toputapu. ʻOku fakapapauʻi mai ʻe he Tohi Tapú, naʻe ngāue ʻa e ʻOtuá ʻo fakafou ʻi ha ngaahi meʻa hangē ko e tokotoko ʻo ʻĒloné, ko e ngata palasá pea mo e puha ʻo e fuakavá. Naʻe fakamoʻui ʻe Sīsū kimui ange ha tangata kui, ʻaki ʻene ʻai e ʻumeá ki he fofonga ʻo e tangatá.1

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ha taumuʻa toputapu ki ha ngaahi maka naʻe vaheʻi makehe. Naʻe ʻi ai ha potu folofola naʻe kole ai ʻe he tokoua ʻo Sēletí ki he ʻEikí, ke Ne ala ki ha fanga kiʻi foʻi maka ʻe 16, naʻe “hinehina mo ʻasinisini, ʻio ʻo hangē ko e sioʻata maʻa” ( ʻEta 3:1). Hili e ala e toʻukupu ʻo e ʻEikí ki he ngaahi foʻi maká, naʻa nau ulo maʻá e kau Sēletí ʻi heʻenau folaua e tahí. ʻOku fakamatala ha potu folofola kehe ki ha ongo maka toputapu te na fakamahino “ki he mata ʻo e tangatá ʻa e ngaahi meʻá ni ʻa ia te ke tohí” ( ʻEta 3:24).

ʻI he kuonga ʻo Siosefá, naʻe tala ʻe ha niʻihi ne nau maʻu e meʻafoaki ʻo e “mamata” pe maʻu ha ngaahi pōpoaki fakalangi mo fakaʻotua, ʻo fakafou ʻi ha ngaahi foʻi maka kikite. Ko e tukuʻau mai e ngaahi tui ko ʻení mei he Tohi Tapú pea mo e taufatungmotuʻa fakafonua ʻo ʻIulopé ne ʻomi ʻe he kau fuofua hikifonua mai ki ʻAmeliká. Naʻe tali ʻe Siosefa Sāmita mo hono fāmilí e ngaahi tui fakalotú ni, pea naʻe faʻa fakaʻaongaʻi ai ʻe Siosefa ʻa e ngaahi foʻi maka naʻá ne maʻu he kelekelé, ke tokoni ki hono kaungāʻapí ʻi hono kumi ha meʻa ne mole pe kumi ʻaki ha makakoloa kuo tanu.2

ʻĪmisi
oval-shaped stone

Foʻi maka kikite ʻa Siosefa Sāmitá.

ʻI hono maʻu ʻe Siosefa Sāmita e ʻū lauʻi peletí ʻi he 1827, naʻá ne maʻu foki ai mo ha nāunau ke tokoni ki he liliu leá, ko ha “maka ʻe ua ʻi ha meʻa siliva fuopotopoto” naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau “‘kau tangata kikite’ ʻo onoʻaho pe kuonga muʻá” (Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:35). Naʻe ui e meʻá ni ʻi he Tohi ʻa Molomoná ko e “meʻa liliu lea.” Lolotonga hono liliu ʻo e Tohi ʻa Molomoná, naʻe fakaʻaongaʻi taufetongi ʻe Siosefa Sāmita e ongo meʻangāué ni—ʻa e meʻa liliu leá mo e foʻi maka kikité. Ne na ngāue ʻi he founga tatau pē, pea naʻe faʻa ui ia ʻe he fuofua Kāingalotú ʻaki e hingoa “ʻŪlimí mo e Tūmemí,” ko e ʻuhingá ki he maka kikité pea mo e meʻa liliu leá. Naʻe maʻu foki ʻe he Palōfitá ha ngaahi fakahā ʻoku ʻasi he ʻahó ni ʻi he Tokāteline mo e Fuakavá, ʻo fakafou ʻi he meʻa maʻu fakahā ko ʻení.3 ʻI he taukei ange ʻa Siosefa ʻi he ngaahi meʻa fakalaumālié, naʻe kamata leva ke ne maʻu fakahā taʻe toe tokoni ki ai e ngaahi meʻá ni.4

Ngaahi Tefito Fekauʻakí: Liliu ʻo e Tohi ʻa Molomoná, Kumi Koloá, Hopo ʻa Siosefa Sāmita ʻi he 1826

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. ʻEkesōtosi 8:5–6, 16–17; Nōmipa 21:9; 1 Samuela 4:3–6; Sione 9:6.

  2. Richard E. Turley, Robin E. Jensen, and Mark Ashurst-McGee, “Joseph the Seer,” Ensign, Oct. 2015, 51.

  3. James R. B. Vancleave, letter to Joseph Smith III in Lyndon W. Cook, ed., David Whitmer Interviews: A Restoration Witness (Orem, Utah: Grandin Book, 1991), 239–40.

  4. ʻI he konga kimuʻa ʻo e faʻahitaʻu failau ʻo e 1830, naʻe ʻoange ai ʻe Siosefa kia ʻŌliva Kautele ʻa e foʻi maka kikite naʻe fakaʻaongaʻi ki hono liliu ʻo e Tohi ʻa Molomoná. Naʻe hanga ʻe Fineasi ʻIongi, ʻa ē naʻe tokoni ki hono toe fakafoki mai ʻo ʻŌliva Kautele ki he Siasí ʻi he konga kimui ʻo e 1840 tupú, ʻo maʻu e foʻi maká mei he uitou ʻo Kautelé, pea naʻá ne ʻoange ia ki hono tokoua ko Pilikihami ʻIongí. Hili e pekia ʻa Pilikihami ʻIongí, naʻe maʻu ʻe ha taha ʻo hono ngaahi uaifí ko Sina D. H. ʻIongi, ha foʻi maka kikite lanu melomelo fakapōpōʻuli mei hono ʻapí, naʻe tatau mo e foʻi maka naʻe fakamatalaʻi naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Siosefa ke liliu ʻaki e Tohi ʻa Molomoná, pea naʻá ne foaki ia ki he Siasí (vakai, Richard E. Turley Jr., Robin S. Jensen, and Mark Ashurst-McGee, “Joseph the Seer,” Ensign, Oct. 2015, 53).