Hisitōlia ʻo e Siasí
Palemaila mo Manisesitā


“Palemaila mo Manisesitā,” Ngaahi Tefito ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí

“Palemaila mo Manisesitā”

Palemaila mo Manisesitā

Naʻe kamata ʻi he konga kimui ʻo e taʻu 1700 tupú, ʻa e hiki tokolahi ʻa e kau ʻIngilaní ki he fakahihifo ʻo Niu ʻIoké, koeʻuhi ko e kelekele leleí mo hono fakatau maʻamaʻá. Naʻe hoko hono fakakakato ʻo e Kanali ʻEalií ʻi he 1825 ke ne tānaki atu ki he holoitounga tokolahi ki aí, pea ne vave pē e liliu ʻa e kiʻi kolo siʻisiʻi ko Palemailá ʻo hoko ko ha senitā fefakatauʻaki. Ne ʻalu fakataha ʻa e tupulaki e tokolahí mo e lahi ange ʻo e ngaahi siasi kehekehé ʻi he haʻu kotoa ʻa e kau Papitaisó, Metotisí, Pelesipiteliané mo e Kueiká ki he feituʻu tatau pē pea kamata ke nau feʻauʻauhi ke maʻu haʻanau kau ului.1 Naʻe kau e kakai naʻa nau nofo ʻi he feituʻú kotoa ki he ngaahi fakataha fakalotú pea kau ai mo ha ngaahi fakataha fakaakeake.

ʻĪmisi
exterior of Smith cabin

Ko ha fale ʻakau langa foʻou ʻi he faama Sāmitá ʻi Palemaila, Niu ʻIoke

Ko e Fāmili Sāmitá ʻi Palemaila mo Manisesitā

Naʻe fetukutuku ʻa e fāmili ʻo Siosefa ko e Lahí mo Lusi Meki Sāmitá, ki he tafaʻaki fakahihifo ʻi Niu ʻIoké ʻi he 1816 pea mo e 1817, hili ia ha ututaʻu kovi pea uesia ai ʻe he ngaahi faingataʻa fakapaʻangá ʻenau tuʻunga moʻuí. Naʻa nau ʻuluaki nofo ʻi he kolo ko Palemailá ʻo nofo totongi ʻi ha fale he taʻu ʻe ua, pea nau moʻui pē mei he vahe fakaʻaho naʻe maʻu mei heʻenau tou ngāué mo hono fakalele ʻo ha kiʻi falekoloa. ʻI he 1820, naʻe fakatau ʻe he fāmilí ha faama ʻeka ʻe 100 ʻi ha ngaahi maile siʻi ki he fakahihifo ʻo Palemailá ʻi he feituʻu Manisesitaá.

Ne hoko ha ngaahi meʻa mahuʻinga lahi ʻi he kamakamata ʻo e Toe Fakafoki Mai [ʻo e ongoongoleleí] ʻi he feituʻu ko ʻení. Naʻe manatu ʻa Siosefa Sāmita ko e Siʻí, ki he “fifili fakamātoato hono ʻatamaí” fekauʻaki mo e ngaahi fehuʻi fakalotú ʻi he taimi naʻe hiki ai hono fāmilí ki he tafaʻaki fakahihifo ʻi Niu ʻIoké.2 Naʻe tataki ia ʻe he ngaahi hohaʻa fakalaumālie ko ʻení ki heʻene ʻUluaki Mata Meʻa-Hā-Maí, ʻa ia naʻe hoko ʻi ha feituʻu ʻuluʻakauʻia ofi ki he faama ʻa e fāmilí. Naʻe fuofua ʻaʻahi mai ʻa e ʻāngelo ko Molonaí kiate ia ʻi ha faleʻakau papa ʻi he fāmá. Hili ha taʻu ʻe fā mei ai, naʻe ʻomi ʻe Siosefa ʻa e ʻū lauʻi peleti koulá mei ha tafungofunga naʻe ofi ki he kolo ko Manisesitaá, pea ʻi he 1830 naʻe paaki ai e Tohi ʻa Molomoná ʻi Palemaila.

Naʻe pehē ‘e Lusi Meki Sāmita ʻi heʻene hisitōliá naʻe maʻu ʻe Siosefa ha fakahā ʻi he faʻahitaʻu fakatōlau ʻo e 1830, ʻo fekau mai ki he fāmili ʻo Siosefa Sāmita ko e Lahí ke nau hiki ki Uotalū, Niu ʻIoke. Naʻe mavahe ʻa e fāmilí ʻi ʻOkatopa mei Manisesitā ki Uotalū, ʻo nau nofo ai kae ʻoua ke fakataha mai e Kāingalotú ki ʻOhaiō kimuʻa he taʻu hono hokó. ʻI he 1907, naʻe maʻu ʻe he Siasí ʻa e faama Manisesitaá mei ha foha ʻo ha kaungāmeʻa kei siʻi ʻo Siosefa Sāmita.3

Fakakikihi fekauʻaki mo e Ngaahi Fakaakeake ʻi Palemailá

ʻĪmisi
engraving of view of street with buildings

Hala Lahí, Palemaila, Niu ʻIoke

Kuo fehuʻia ʻe ha kau fakatotolo ʻe niʻihi pe naʻe hoko koā ʻa Palemaila ko ha feituʻu ʻo e loto-vēkeveke mo ha fakakikihi fakalotu makehe ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi siasí ʻi he 1820, ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he hisitōlia ʻo Siosefa Sāmitá.4 Ka neongo iá, ʻoku ʻikai ʻomi ʻe he fakamatala ʻa Siosefá naʻe hoko pē ia ʻi Palemaila ka ʻokú ne fokotuʻu mai ʻa e loto-vēkeveke naʻe tupu ʻi he “vāhenga kotoa ʻo e Fonuá.”5 ʻOku mei tui tatau ʻa e kau faihisitōliá naʻe tupulaki ha ongoʻi loto-vēkeveke fakalotu makehe, ʻo kau ai ʻa e feʻauʻauhi ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi siasí ke maʻu ha kau uluí, ʻa ia naʻe angamaheni ʻaki ʻi he fakahihifo ʻo Niu ʻIoké, lolotonga e taimi naʻe nofo ai ʻa e fāmili Sāmitá ʻi Palemailá.6 Hangē ko ʻení, ʻi Sune ʻo e 1818, naʻe fakahoko ai ha ʻapitanga Metotisi ʻi Palemaila. ʻI he faʻahitaʻu māfana ʻo e taʻu hono hokó, naʻe toe fakatahataha mai ʻa e kau Metotisí ʻi ha maile pē ʻe 15 mei he faama ʻa e fāmili Sāmitá, ʻi Viena (Felipisi he taimí ni), Niu ʻIoke. Ne hiki ʻeni ʻe ha tangata malanga Metotisi ʻi heʻene tohinoa ʻo e ngaahi fakaakeaké, ʻo ofi ki Palemaila mo Manisesitā ʻi he 1819 mo e 1820.7 Ki he kiʻi talavou ko Siosefa Sāmitá, ʻa ia naʻá ne fakamoʻoniʻi e ngaahi kehekehe fakalotú ʻi hono fāmili pē ʻoʻoná, naʻe hoko ia ko ha taimi ʻo e loto-vēkeveke fakalotu ʻo hangē pē ko ia naʻá ne fakamatala ʻi hono hisitōliá.

Ngaahi Tefito Fekauʻakí: Vaoʻakau Tapú mo e Faama ʻa e Fāmili Sāmitá, Ko Hono Paaki mo Pulusi ʻo e Tohi ʻa Molomoná, Ko e Ngaahi Fakaakeake Fakalotú, ʻUluaki Fakataha ʻo e Siasi ʻo Kalaisí

Ngaahi Fakamatalá

  1. Donald Enders, “Palmyra and Manchester, 1816–1830,” in Brandon S. Plewe, ed., Mapping Mormonism: An Atlas of Latter-day Saint History (Provo, Utah: Brigham Young University Press, 2012), 16–17.

  2. Joseph Smith, “History, circa Summer 1832,” 1, josephsmithpapers.org, spelling modernized.

  3. Lucy Mack Smith, “Lucy Mack Smith, History, 1845,” 178, 186–89, josephsmithpapers.org; Don Enders, “The Sacred Grove,” May 19, 2014, history.lds.org.

  4. Vakai, Milton V. Backman, Joseph Smith’s First Vision: Confirming Evidences and Contemporary Accounts (Salt Lake City: Deseret Book Company, 1971), 195–210.

  5. Joseph Smith, “History, circa June 1839–circa 1841 [Draft 2],” 1, josephsmithpapers.org.

  6. Whitney R. Cross, The Burned-over District: The Social and Intellectual History of Enthusiastic Religion in Western New York, 1800–1850 (Ithaca: Cornell University Press, 1950); Paul E. Johnson, A Shopkeeper’s Millennium: Society and Revivals in Rochester, New York, 1815–1837 (New York: Hill and Wang, 1983); Nathan O. Hatch, The Democratization of American Christianity (New Haven: Yale University Press, 1989).

  7. Benajah Williams diary, July 15, 1820, Church History Library, Salt Lake City.