Hisitōlia ʻo e Siasí
Fakataha Alēlea ʻo e Toko Nimangofulú


“Fakataha Alēlea ʻo e Toko Nimangofulú,” Ngaahi Tefito ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí

“Fakataha Alēlea ʻo e Toko Nimangofulú”

Fakataha Alēlea ʻo e Toko Nimangofulú

Naʻe ui ʻe Siosefa Sāmita ha fakataha alēlea siʻi hifo he māhina ʻe fā kimuʻa peá ne pekia ʻi he 1844, ke aleaʻi ai ʻa e ngaahi nofoʻanga ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní kuo fokotuʻu atú ʻi he ngaahi feituʻu naʻe ʻi tuʻa ʻi he ʻIunaiteti Siteití, ʻo hangē ko Kalefōnia mo Tekisisí. Naʻe ʻikai ngata pē ʻa e talatalanoa ʻa e fakataha alēleá ki he founga ke puleʻi ʻaki ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e ngaahi nofoʻangá ni ka ki he founga ke fokotuʻu ʻaki ha puleʻanga fakapolitikale pe puleʻanga ke teuteu atu ki he nofo tuʻi taʻu ʻe afe ʻa Sīsū Kalaisí. Naʻe vakai ʻa Siosefa Sāmita mo hono kaungā ngāué ki he fakataha alēleá ni, ko e kamataʻanga ia ʻo ha puleʻanga pehē. Naʻe kau ki he fakataha alēleá ha kau mēmipa ʻe toko 50 ʻa ia ne angamaheni ʻaki hono ui ko e “Puleʻanga ʻo e ʻOtuá” pe ko e “Fakataha Alēlea ʻo e Toko Nimangofulú.”1

Naʻe fakataumuʻa ʻa Siosefa Sāmita ke mavahe pē e fatongia ʻo e fakataha alēleá mei he Siasí. Lolotonga e fatongia ʻaki ʻe he Siasí e ngaahi meʻa fakalaumālie mo e fakamoʻui taʻengata ʻa e fānau ʻa e ʻOtuá, naʻe fokotuʻu ʻa e Fakataha Alēlea ʻo e Toko Nimangofulú ko ha faʻunga fakapolitikale pe fakapuleʻanga ke “puleʻi ʻa e kakai tangatá ʻi he ngaahi meʻa fakapuleʻangá.” Naʻe kau ʻa e tokolahi ʻo e kaungā ngāue ofi taha ʻa Siosefá ʻi he fakataha alēleá, kau ai e kau mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí, Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, mo e Fakataha Alēlea Maʻolunga ʻo Nāvuú.2 Naʻe fakahū foki ʻe Siosefa ha toko tolu Taʻesiasi ki he fakataha alēleá.

Ko e loto ko ia ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ke fokotuʻu e fakavaʻe ʻo ha faʻunga puleʻanga foʻou ko e konga ia ʻenau talia ʻa e fakatanga ne nau aʻusia ʻi Mīsulí. Naʻe iku ʻo mahino kia Siosefa Sāmita mo e kau taki kehe ʻo e Siasí naʻe ʻikai ke loto pe ʻikai malava ʻe he ngaahi puleʻanga fakalotofonuá, fakavahé mo fakafonuá ke maluʻi e ngaahi totonu ʻa e Siasí ko ha tui fakalotu tokosiʻi. Ko e taumuʻa mahuʻinga ʻe taha ʻo e fakataha alēleá ke ohi ha ngaahi founga te ne maluʻi ʻa e “ngaahi totonu fakalotu mo moihū” ʻa e Kau Mā‘oni‘oni ‘i he Ngaahi ‘Aho Kimui Ní mo e niʻihi kehé.3 ʻOku kau ʻi he ngaahi miniti ʻo e fakataha alēleá ha ngaahi akonaki mahuʻinga fau meia Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e tauʻatāina ʻo e tui fakalotú. Naʻá ne lea ʻo kau “ki he mahuʻinga ʻo hono tatala meiate kitautolu ʻa e laumālie kotoa pē ʻo e tāufehiʻá mo e taʻefieauna ki ha ngaahi tui fakalotu ʻa ha tangata.”4

Lolotonga ʻa e faʻahitaʻu failau ʻo e 1844, naʻe toutou fakataha ʻa e fakataha alēleá ke fokotuʻutuʻu ha konisitūtone ke poupouʻi ʻa e kemipeini ʻa Siosefa Sāmita he 1844 ki he palesiteni ʻo e ʻIunaiteti Siteití, pea kumi ha ngaahi feituʻu ʻe malava ke fai ki ai e tānaki fakatahá ʻi he Hihifo ʻo ʻAmeliká. Hili e pekia ʻa Siosefa Sāmitá, naʻe toe ui e fakataha alēleá ʻi he 1845 mo e konga kimuʻa ʻo e 1846 ʻi he tataki ʻa Pilikihami ʻIongí ke fakahoko ha ngaahi tuʻutuʻuni fekauʻaki mo hono puleʻi ʻo Nāvuú, ke langa ha ngaahi vā fetuʻutaki fakatipilomētika mo e kau ʻInitia ʻAmeliká, pea ke teuteu atu ki he hikifononga ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ki he Hihifó.

Naʻe toutou fakataha ʻa e fakataha alēleá ʻi ʻIutā, ʻi he vahaʻa ʻo e konga kimui ʻo e 1840 tupú mo e 1860 tupú. Naʻe toe fokotuʻutuʻu ʻe Sione Teila ʻa e fakataha alēleá ʻi he 1880, ka naʻe ngata ʻa e ngaahi fakatahá kimuʻa pea ʻosi ha taʻu ʻe hongofulu mei ai.5

Ngaahi Tefito Fekauʻakí: Mavahe mei Nāvuú, Fakahokohoko ʻi he Tuʻunga Fakatakimuʻa ʻo e Siasí

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Ne ui ʻa e fakataha alēleá ʻi ha fakahā naʻe maʻu lolotonga ha fakataha alēlea ko e “Ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá mo ʻene Ngaahi Fonó, mo e ngaahi kī mo e mālohi ʻoku kau ki aí, pea mo e fakamaau ʻi he nima ʻo ʻene kau tamaioʻeikí” (Matthew J. Grow, Ronald K. Esplin, Mark Ashurst-McGee, Gerrit J. Dirkmaat, and Jeffrey D. Mahas, eds., Administrative Records: Council of Fifty, Minutes, March 1844–January 1846. Vol. 1 of the Administrative Records series of The Joseph Smith Papers, edited by Ronald K. Esplin, Matthew J. Grow, and Matthew C. Godfrey [Salt Lake City: Church Historian’s Press, 2016], 48).

  2. Grow and others, eds., Administrative Records: Council of Fifty, Minutes, xx–xlv, 50 (note 110).

  3. Grow and others, eds., Administrative Records: Council of Fifty, Minutes, 128.

  4. Minutes, Apr. 11, 1844, in Grow and others, eds., Administrative Records: Council of Fifty, Minutes, 97–101, naʻe fakatonutonu e sipelá mo e fakaʻilonga leá.

  5. Grow and others, eds., Administrative Records: Council of Fifty, Minutes, xx–xlv. Vakai foki ki he Ngaahi Tefitó: Joseph Smith’s 1844 Campaign for United States President, American Indians, American Legal and Political Institutions.