Hisitōlia ʻo e Siasí
Ngaahi Fakataha Molumalú


“Ngaahi Fakataha Molumalú,” Ngaahi Tefito ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí

“Ngaahi Fakataha Molumalú”

Ngaahi Fakataha Molumalú

Naʻe ngāue ʻaki ʻa e foʻi lea fakataha māʻoniʻoni ʻi he Fuakava Motuʻá ke fakamatalaʻi ʻa e ngaahi fakataha mahuʻinga ʻa e kakaí lolotonga e Laka Atú mo e Kātoanga ʻo e Ngaahi Fale Fehikitakí.1 Koeʻuhí ne hoko hono fakatapui ʻo e ʻuluaki temipale ʻi Selusalemá lolotonga e pule ʻa Solomoné ʻi he taimi naʻe fakahoko ai ʻa e fakataha molumalú, naʻe ʻi ai ha fehokotaki fakakuongamuʻa ʻo e foʻi leá mo hono fakatapui ʻo e temipalé.

Naʻe laka ʻi he taʻu ʻe tahá ʻa e fakatuʻamelie ʻa e Kāingalotú ke langa ha temipale hili hono fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻi he 1831 ke fakahaohaoʻi kinautolu pea fakahoko ha fakataha molumalu ʻi ha ngaahi māhina siʻi hili e hiki ʻa e Siasí mei Niu ʻIoke ki Ketilani, ʻOhaioó.2 Ko e taimi naʻe ʻikai fuʻu fakalakalaka ai ʻa e ngāue langá ʻi ha taʻu ʻe taha mo e kongá, naʻe toe fakamamafaʻi ʻe ha ongo fakahā ʻe ua kia Siosefa Sāmita ʻa e fekau ko iá. Naʻe fakahā ange ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú he ʻikai te nau toloi hono langa ʻo ha fale ʻo e ʻEikí koeʻuhí ne fie maʻu ke nau fakahoko ha fakataha molumalu, ʻa ia ne finangalo ai e ʻEikí ke teuteuʻi ʻEne kau ʻAposetoló “ke ʻauhani ʻa ʻene ngoue vainé ko hono fai fakaʻosí.”3

ʻI he konga kimuʻa ʻo e 1836, naʻe kakato ai hono langa ʻe he Kāingalotú e Temipale Ketilaní, pea naʻe toki fokotuʻutuʻu ai ʻe Siosefa Sāmita e ngaahi kōlomu lakanga fakataulaʻeiki maʻá e kau tīkoní, akonakí, taulaʻeikí, kaumātuʻá, taulaʻeiki lahí, Fitungofulú, Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, mo e Kau Palesitenisī ʻUluakí.4 Naʻe ui fakataha ʻe Siosefa Sāmita ʻa e Kāingalotú ki ha fakataha molumalu ʻi he ʻaho 27 ʻo Māʻasí, pea ʻi he lolotonga ʻo e fakatahá, naʻe hikinimaʻi ai ʻe he ngaahi kōlomu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e kāingalotú kotoa ʻa e kau taki ʻo e Siasí, pea naʻe fakahoko ai ʻe Siosefa ʻa e lotu fakatapui ʻo e temipalé. Naʻe fakahaaʻi ʻe Siosefa ʻi heʻene lotú ʻa e founga kuo talangofua ai ʻa e Kāingalotú ki he fekau ke nau fakataha ʻi ha fakataha molumalú, peá ne tautapa ki he ʻEikí ke tuku Hono nāunaú ke “nofoʻia ʻi hono kakaí” ko ha tāpuaki ʻo ʻenau talangofuá.5 Naʻe aʻusia ʻe he Kāingalotu ne kau ki he fakataha molumalú ha taumalingi hifo ʻo e ngaahi fakahā fakalaumālié.6 Naʻe hanga ʻe he ngaahi fakataha ʻo e fakatapui ko ʻení ʻo fokotuʻu ha founga ki hono fakahoko ʻo e ngaahi fakataha molumalu ʻamui angé.

Naʻe hokohoko mai ai pē hono fakahoko ʻa e ngaahi fakataha molumalú hili hono fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní, ʻo toutou fakahoko ia ko ha ouau fakatapui kae pehē foki ki he ngaahi fakataha mahuʻingá, hangē ko hono hikinimaʻi ʻo ha Palesiteni foʻou ʻo e Siasí pe ko hono tali ha toe ngaahi fakahā ko ha konga ʻo e folofolá.7 Kuo ui fakataha mai foki ʻe ha kau taki ʻo e Siasí ha fakataha molumalu ʻi ha ngaahi fakataha toputapu kehe, kau ai hono fakatapui ʻo e Senitā Konifelenisí ʻi he 2000.8 Kuo lau foki mo ha ngaahi fakataha mekehe, fakalotofonua mo fakalūkufua fakatouʻosi ko ha ngaahi fakataha molumalu, pea kuo ʻi ai ha ʻū loki fakataha molumalu kuo vaheʻi ʻi ha ʻū temipale ʻe niʻihi ki he ngaahi fakatahaʻanga peheé.

Ngaahi Tefito Fekauʻakí: Temipale Ketilaní, Fakatapui ʻo e Ngaahi Temipalé mo e Lotu Fakatapuí