Hisitōlia ʻo e Siasí
Kautaha Uouongatahá


“Kautaha Uouongatahá,” Ngaahi Tefito ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí

“Kautaha Uouongatahá”

Kautaha Uouongatahá

Ko e Kautaha Uouongatahá ko ha kautaha pule ia naʻá ne tokangaʻi hono fakaʻaongaʻi ʻo e paʻanga ʻa e Siasí ʻi he vahaʻa ʻo e 1832 mo e 1834. Naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa Sāmita ʻi Māʻasi  1832, ke fokotuʻu e kautaha ko ʻení ke fengāueʻaki fakataha e “Tafaʻaki faka-Tohi mo e Falekoloa” ʻo e Siasí ʻi ʻOhaiō mo Mīsuli fakatouʻosi.1 Naʻe fakahoko ʻe Siosefa Sāmita ha fakataha alēlea ʻo e kau taulaʻeiki lahí ʻi ʻEpeleli ʻo e 1832 ʻi Mīsuli ki he taumuʻá ni. ʻI he fakataha alēleá, naʻe maʻu ai ʻe Siosefa ha toe fakahā kehe ʻo hā ai ko ia, Sitenei Likitoni, Niueli K. Uitenī, ʻEtuate Pātilisi, Sitenei Kilipate, Sione Uitemā, ʻŌliva Kautele, Uiliami W. Felipisi, mo Māteni Hālisi te nau kau ki he kautaha ko ʻení. Naʻe toe fakamatalaʻi ʻe he fakahaá ʻe lava ʻe he kau tangata ko ʻení ʻo fakaʻaongaʻi ha konga ʻo e paʻanga ʻe tānakí ki heʻenau ngaahi fie maʻú, pea ko e toenga ʻo e paʻangá ʻe fakaʻaongaʻi ia ki he ngaahi taumuʻa ʻa e Siasí. Naʻa nau fatongia ʻaki hono tokangaʻi e ngaahi moʻua ʻa e kautahá.

Naʻe ʻi ai ha fatongia tauhi pau ʻo e kau tangata naʻe filí ki he Kautaha Uouongatahá. Ko e toko ono ko ha “kau tauhi ki he ngaahi fakahaá” (ko ha kulupu naʻe ʻiloa ia ko e “Tafaʻaki Faka-Tohí”) pea nau tokangaʻi e ngaahi ngāue pulusi ʻa e Siasí. Ko Pātilisi mo Uitenī ʻa e ongo pīsope ʻi he Siasí, pea ko Kilipaté ne ngāue fakafofonga kia Pātilisi. Naʻe ngāue fakataha ʻa e toko tolú ni ke puleʻi ʻa e ngaahi fale tukuʻanga koloa ʻa e Siasí ʻi ʻOhaiō mo Mīsulí. ʻI he 1833, ne tānaki atu ha toko ua kehe—ko Feletiliki G. Uiliamisi mo Sione Sionisoni—ki he kautahá, ʻi ha fakahā. Naʻe maʻu ʻe Uiliamisi, ko ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī pule ʻo e Siasí, ha ʻū konga kelekele lalahi ʻi ʻOhaiō, kae pehē kia Sionisoni. Naʻe hoko hona kelekelé ko ha koloa ʻa e Kautaha Uouongatahá.

ʻI ha taʻu ʻe ua, ko e lahi taha ʻo e pisinisi ʻa e Siasí, ne fakafou ia ʻi he Kautaha Uouongatahá, ʻo kau ai hono fakatau ʻo e kelekele ʻa ia ʻe langa ai e Fale ʻo e ʻEikí ʻi Ketilaní. ʻI hono tuli e Kāingalotú mei he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí ʻi he faʻahitaʻu fakatōlau ʻo e 1833, naʻe mole mei he Siasí ha konga mahuʻinga ʻe ua ʻo e kautahá: Ko e ʻōfisi paaki ʻa Felipisí mo e falekoloa ʻa Kilipaté. ʻIkai ngata aí, naʻe ʻi ai ha moʻua ʻo e Kautaha Uouongatahá mei hono fakatau ʻo e koloa ki he ngaahi fale tukuʻanga koloá, mīsini paaki foʻou ʻi Ketilaní, mo e kelekele ki he ngāue fakalakalaka ʻi Ketilaní. ʻI he ʻaho 10  ʻEpeleli 1834, naʻe fakakaukau e kau mēmipa ʻo e Kautaha Uouongatahá ke taʻofi ʻa e kautahá pea hili ha ngaahi uike siʻi mei ai, ne ʻikai toe ngāue ʻa e Kautaha Uouongatahá. Naʻe hoko atu ʻe he fakataha alēlea māʻolunga ʻi Ketilaní, ʻa ia ne fokotuʻu ʻi Fepueli 1834, ʻa e fatongia ki hono puleʻi ʻo e ngaahi falekoloa mo e ngāue pulusi ʻa e Siasí.

ʻI ha ngaahi tatau ʻe niʻihi ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, naʻe ui ʻa e “United Firm (Kautaha Uouongatahá)” ko e “United Order” pea naʻe faʻa fakaʻaongaʻi ha ngaahi hingoa fakapulipuli ki he hingoa ʻo e kāingalotú. ʻIkai ngata aí, naʻe liliu mo e lea fekauʻaki mo e taumuʻa ʻo e kautahá ke lava ʻo ʻuhinga ki hono tokangaʻi fakalūkufua ange ʻo e masivá. Naʻe fai ʻeni ke maluʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kautahá mo ʻikai fakahāhāholo hono ngaahi taumuʻá. Naʻe toe fakafoki ʻa e hingoa ʻo e niʻihi fakafoʻituituí ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻi he 1980 tupú, ka ko e foʻi lea order ʻoku kei ngāue ʻaki pē kae ʻikai ko e firm ʻi he vahe 78, 82, 92, 96, mo e 104. Kuo iku ʻeni ke puputuʻu ha niʻihi ʻi he vahaʻa ʻo e kautahá mo e kautaha uouongatahá, ko ha founga ki hono moʻui ʻaki e fono ʻo e fakatapuí ʻa ia ne fokotuʻu kimui ange ʻe Pilikihami ʻIongi ʻi ʻIutā.

Ngaahi Tefito Fekauʻakí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá