Paglain sa Kaliwat

Atol sa mga tuig 1800, daghang mga sistema nga gatosan na ka tuig ang kadugayon bahin sa gibase sa kaliwat nga pagpangulipon nga gipadayon sa European nga mga nasod ang misugod na sa pagkabungkag. Ang kinabag-ohan nga independente nga estado sa Spanish Amerika miwagtang sa pagpangulipon taliwala sa mga tuig 1830 ug sa mga 1850. Ang mga gamhanang kolonya sa Uropa midili sa pagpangulipon sugod sa Great Britain niadtong 1833. Sa Estados Unidos, ang pagpangulipon giwagtang niadtong 1865 uban sa ratipikasyon sa ika-13 nga Pag-amendar sa Konstitusyon. Subo lang, ang mga pagpihig sa kalitawan nga gipasiugdahan ug gipalig-on sa pagpangulipon nagpabilin nga mikatap. Bag-ong mga balaod ug mga kustombre ang gipatuman sa daghang bahin sa kalibotan alang sa katuyoan sa pagpatunhay sa pagkabulag sa kaliwatan ug pagpreserba sa sosyal, ekonomikanhon, ug politikanhong bentaha sa mga tawo nga may kagikan nga katigulangan sa Uropa.¹

Ang pipila niining bag-ong mga sistema dayag ug tataw. Pananglitan, ang Jim Crow nga mga balaod nga gipasar diha sa mga tipik sa Estados Unidos sugod sa mga tuig 1870 gimandato, lakip sa ubang mga butang, ang paglain sa kaliwat sa mga serbisyo publiko ug ang implementasyon sa mga sumbanan nga nagpugong sa mga Itom nga mga tawo gikan sa paggamit sa ilang katungod sa pagbotar o pagminyo gawas sa ilang kaliwat.² Ang palisiya kalabot sa pagpihig sa kaliwat giimplementar didto sa South Africa taliwala sa mga tuig 1900 ug 1948 managsamang midili sa pagminyo sa gawas nga kaliwat, limitadong pagpanarbaho ug politikanhong mga oportunidad, ug gihimo ang pagbulag sa residensiya nga mga dapit alang sa Itom ug puti nga mga Taga South Africa.³ Bisan human sa sosyal nga mga kalihokan sama sa US civil rights nga kalihokan atol sa mga tuig 1960 ug ang panglimbasog batok sa palisiya kalabot sa pagpihig sa kaliwat sa South Africa milampos sa pagbuntog niining legal nga mga babag, daghan pang maliputon nga mga matang sa sosyal ug ekonomikanhong diskriminasyon ang kanunay nga motumaw sa ilang dapit.

Mga relihiyosong organisasyon miresponde sa nagkadaiyang mga paagi ngadto niining mga reyalidad. Ang uban nga mga simbahan mitugot sa mga Itom sa pagtambong apan diha lang sa gilain nga lingkoranan. Sa lain nga mga higayon, ang mga simbahan mabuwag-buwag base sa ang-ang sa denominasyon.⁴ Pananglitan, sa ulahing bahin sa ika-18 nga siglo, si Richard Allen, usa ka Itom nga ministro, mitabang og porma sa African nga Methodist Episcopal Church tungod sa mga paagi nga siya ug ang ubang mga Itom nga Methodist gipihig [discriminated] batok sa uban nga Methodist nga mga kongregasyon.⁵ Kini nga pagkabulag sa mga simbahan nakamugna og bililhon nga mga luna alang sa Itom nga makapahayag ug sa panaghiusa. Ang mga simbahan sa Itom didto sa habagatang Estados Unidos nahimong importanteng mga institusyon nga pangkultura ug nahimong instrumento diha sa mga paningkamot sa mga adbokasiya sa sibil nga mga katungod aron makab-ot ang mas dakong kaangayan alang sa Itom nga mga Amerikano. Apan ang paglain miresulta usab sa pagbati nga walay labot ug pag-abuso sa daghang Itom nga mga tigsimba.⁶

Paglain ug ang Simbahan

Ang Simbahan wala gayod magbaton og sentro nga palisiya nga nagtawag alang sa paglain sa kaliwat sa mga kongregasyon niini.⁷ Bisan paman, taliwala sa ulahing bahin sa ika-19 ug tungatungang bahin sa ika-20 nga mga siglo, ang pipila ka lokal nga mga lider panagsa nga miimplementar sa paglain nga pagsimba diha sa ilang mga kongregasyon, kasagaran gipakita ang naandan nga katilingbanong mga kinaiya. Daghang mga miyembro sa Simbahan nga lahi ang kolor makakaplag og panaghigala diha sa komunidad sa Simbahan, apan ang pagsinati og pagbati nga wala gihangop o dili maayo nga pagtratar gikan sa ilang puti nga mga kaigsoonan ang nakapahimo niining lisod sa pagpadayon sa kadaghanan diha sa ilang Simbahan.⁸ Ang uban nakakita og mga paagi sa pagpakigdait sa usag usa sulod sa lokal nga mga palibot.⁹ Pananglitan, si Len ug Mary Hope sa Ohio, Estados Unidos, ug si William Paul ug Clara Daniels sa Cape Town, South, South Africa, mipahigayon og mga tulumanon sa pagsimba diha sa ilang panimalay uban sa tabang sa mga misyonaryo ug lokal nga mga lider sa branch aron pagsiguro nga sila ug ang ilang mga pamilya sa espirituhanong paagi maamumahan bisan kon sila wala mahangop sa ilang mga branch.¹⁰ Sa Utah, ang matinud-anon nga mga pioneer sa Hawaii nagtukod og usa ka komunidad nga gitawag og losepa human nakasinati og diskriminasyon didto sa Siyudad sa Salt Lake.¹¹ Sa El Paso, Texas, Ang mga kabatan-onan nga Espanyol ang sinultihan nanghawod sa drama diha sa simbahan ug sa mga paugnat sa kusog bisan atol sa katuigan nga sila wala tugoti nga mosangka sa puti nga mga kabatan-onan sa rehiyonal nga mga kompetisyon sa Simbahan.¹²

Usa ka pagpadayag niadtong 1978 ang mitapos sa nag-unang pagdili sa ordinasyon sa pagkapari ug hingpit nga pag-apil sa templo alang sa mga Itom nga African ang kaliwat nga mga miyembro sa Simbahan.¹³ Kini nga pagpadayag miresulta sa paglambo sa Simbahan sa Africa ug sa uban nga mga bahin sa kalibotan nga adunay dakong populasyon nga lain-lain ang kaliwatan. Kini nga pagtubo nakahatag og gibug-aton sa panginahanglan sa mas dakong panaghiusa, paghigugmaay, ug pagtahod taliwala sa mga miyembro sa Simbahan sa tanang kagikan.

Ang istruktura ug organisasyon sa Simbahan nag-awhag og panagtipon sa kaliwatan. Ang mga Santos sa Ulahing mga adlaw motambong sa tulumanon sa Simbahan sumala sa hiyograpikanhong mga utlanan sa ilang lokal nga ward, o kongregasyon, busa ang ilang kaliwat, ekonomiya, ug demograpiko nga komposisyon sa mga ward sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw sa kinatibuk-an mopakita nianang mas halapad nga komunidad. Ang dili binayran nga pangalagad [lay ministry] sa Simbahan nagpahigayon usab og panagsagol-sagol: ang usa ka Itom nga bishop mahimong modumala sa kongregasyon nga puti ang kadaghanan, ug ang usa ka Hispanic nga babaye mahimong makigpares sa usa ka Asian nga babaye sa pagbisita sa mga panimalay o sa miyembro nga nagkadaiya ang kaliwat. Ang mga miyembro sa Simbahan sa nagkadaiyang kaliwatan ug mga kagikan regular nga nangalagad sa panimalay sa matag usa ug nagserbisyo uban ang usag usa isip mga magtutudlo, isip mga lider sa kabatan-onan, ug sa dili maihap nga uban pang mga tahas sa ilang lokal nga mga kongregasyon.

Ang mga miyembro sa Simbahan padayon sa pagpakigbisog sa mga kalahian sa kaliwat. Niadtong 2020, si Presidente Russell M. Nelson miawhag sa mga Santos sa Ulahing mga adlaw sa pagbuhat og mas maayo. “Kita kinahanglan motuboy og usa ka sukaranang pagtahod alang sa tawhanong dignidad sa matag kalag sa tawo, dili igsapayan sa ilang kolor, tinuohan, o kawsa,” siya nagtudlo. “Ug kita kinahanglan walay kakapoy nga magtinabangay sa pagtukod og taytayan sa pagsabot kay sa maghimo og paril sa pagpalain.”¹⁴

May Kalabotan nga mga Hisgotanan: Slavery and Abolition, Priesthood and Temple Restriction