Pandemya sa Trangkaso [Influenza] niadtong 1918

“Pandemya sa Trangkaso [Influenza] niadtong 1918,” Mga Hisgutanan sa Kasaysayan sa Simbahan

Pandemya sa Trangkaso [Influenza] niadtong 1918

Tunga-tunga sa 1918 ug 1920, mga 500 ka milyon ka tawo (o mga ikatulong bahin sa populasyon sa kalibotan) ang natakdan sa trangkaso.¹ Kay ang hinungdan sa sakit wala pa mailhi nga usa ka virus, walay bakuna nga makapanalipod batok sa virus, walay mga antibiotic nga makatambal kalabut sa mga impeksyon sa bakterya, ug dili kanunay nga pag-implementar sa mga quarantine ug mga pangontra sa kagaw, ang gidaghanon sa mga namatay sa tibuok kalibotan lagmit milapas sa 50 ka milyon. Kalabut sa sumada sa mga namatay, kining bahina nagrepresentar sa kinagrabihan nga pandemya sa kasaysayan sa kalibotan.² Sama sa ilang isigka-lumulupyo, ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw nakasinati og pagkabalda, sakripisyo, ug trahedya sa ilang pagpanglimbasug nga mabuntog ang makasagmuyo nga mga epekto sa tibuok kalibotan nga pandemya.

Panahon sa Unang Gubat sa Kalibotan, ang mga balaod nga nagdili sa pagbutyag og impormasyon didto sa pipila ka nasud maoy hinungdan nga daghang opisyales sa pang-publikong kahimsog ug ang pamantalaan wala mohatag og gibug-aton ug usahay motabon sa kagrabe sa krisis. Didto sa Espanya, nga nagpabiling walay gidapigan atol sa gubat, ang wala pugngi sa pagbutyag nga pamantalaan mibalita sa paspas nga pagkuyanap sa sakit sa tibuok nasud, hinungdan nga daghang nagtuo nga ang virus naggikan didto. Ang mga balita kasagaran mihingalan sa pandemya og “Trangkaso sa Espanya [Spanish Flu],” usa ka sayop nga ngalan nga nagpadayon hangtud sa ika-21 nga siglo.³ Ang gubat mipagrabe sa pagkuyanap sa sakit, nga nagkakusog sa tulo ka lahi nga mga hugna, nakapalisud og samot sa kasayuran bahin sa mga gigikanan sa pandemya.⁴ Ang mga tigsiksik wala magkauyon tanan mahitungod kon asa ang virus unang mikuyanap, apan ang kinaunhang natala nga mga pagkatap nahitabo didto sa Estados Unidos. Niadtong Marso 1918 sobra sa usa ka gatus ka mga sundalo ang nasakit didto sa Camp Funston sa Fort Riley, Kansas, ug sulod sa usa ka semana ang gidaghanon sa mga kaso misaka sa lima ka pilo. Ang natakdan nga mga sundalo nga walay makita nga mga simtomas ang midala sa virus ngadto sa Uropa sa dihang gipadala sila sa Unang Gubat sa Kalibotan.⁵

Ang unang pagkatap sa trangkaso duol sa punoang buhatan sa Simbahan didto sa Utah natala niadtong Oktubre 1918. Sulod sa tulo ka semana, ang gidaghanon sa mga kaso didto sa Utah miabut og 2,300 nga adunay 117 ka mga namatay.⁶ Ang Relief Society nakigtambayayong sa mga ospital ug nangagni sa mga kababayen-an nga motabang sa natakbuyan nga mga panimalay isip mga nurse, mga tiglimpyo, mga tigluto, mga tiglaba, ug ubang mga katabang. Sa pipila ka eskwelahan sa mga distrito, ingon kadaghan sa 90 porsyento sa mga bata ang nataptan sa trangkaso. Ang Presidente sa Simbahan nga si Joseph F. Smith namatay sa pulmonya niadtong Nobyembre 1918, ug tungod sa mga sumbanan sa quarantine, ang iyang haya wala mapubliko.⁷ Ang Unang Kapangulohan mituman sa mga pamalaod sa estado bahin sa kahimsog ug misira sa tanang templo, mga meetinghouse, ug sa Salt Lake Tabernacle, ug sila mitambag sa lokal nga mga lider nga ikanselar ang tanang kalihokan ug mga tulumanon diha sa Simbahan.⁸ Giuswag nila ang Abril 1919 nga kinatibuk-ang komperensya aron ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw makadistansya sa ilang kaugalingon gikan sa usag usa ug mapugngan ang dugang nga pagkuyanap sa sakit. Sa dihang ilang gipahigayon ang komperensya pagkasunod Hunyo, ang Presidente sa Simbahan nga si Heber J. Grant mireport nga 1,054 ka Santos sa tibuok kalibotan ang namatay tungod sa trangkaso.⁹

Ang pandemya naghatag og dakong kadaut sa daghang komunidad sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw sa tibuok kalibotan. Didto sa baryo sa Sauniatu, Samoa, ang 12 anyos lang nga si Tom Fanene ug ang usa ka tigulang nga lalaki ang wala masakit sa dihang ang trangkaso miigo niadtong Nobyembre 1918. Samtang ang ilang 400 ka isigka-baryo nanaghigda sa sakit, si Tom miihaw sa tanang manok sa baryo aron sabwon, mikatkat sa mga punoan sa lubi aron manguha og mga bunga, ug midala sa pagkaon ug preskong tubig gikan sa tubod ngadto sa matag balay. Siya ug ang tigulang nga lalaki miputos og banig sa mga patay ug milubong kanila sa batoon nga yuta sa luyo sa ilang mga panimalay.¹⁰

Didto sa New Zealand, ang presidente sa misyon nga si James Lambert nakaobserbar giunsa pagsira sa pang-publiko nga mga luna sa Auckland ug ang medikal nga mga pasilidad puno kaayo.¹¹ Niadtong Disyembre 1918 samtang ang pandemya nag-anam na og kahinay, ang Makura nga pang-pasahero nga barko mipasakay og sobra sa 200 ka tawo, lakip na ang 12 ka mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, paingon sa Dunggoanan sa Auckland. Atol sa paglawig tadlas sa Pasipiko, ang mga pasahero nakadiskobre nga adunay nakasakay nga may pipila ka kaso sa trangkaso ug tipdas. Ang lokal nga mga opisyal mipatuman og quarantine aron mapugngan nga “matakdan og balik ang Auckland” gikan sa mga nagbiyahe sakay sa mga barko gikan sa laing mga nasud, nagdili sa mga pasahero sa Makura sa pagkanaog. Sila si Mere Whaanga, Apikara Pomare, Isaiah Whaanga, Sidney Christy, Kate Christy, ug ang pito ka bata nagpabilin sa barko sobra sa usa ka semana sa wala pa moabut sa baybayon.¹²

Natapos na ang Unang Gubat sa Kalibutan samtang ang ikaduhang hugna sa pandemya nag-anam og kahinay. Daghang lumulupyo sa Utah ang nagselebrar sa pagtapos sa gubat pinaagi sa mga parada ug mga pagsaulog, hinungdan sa pagsaka sa impeksyon.¹³ Ang mga lider sa Simbahan mihimo og dugang nga mga lakang aron malikayan ang sakit, sama sa paggamit og indibidwal nga mga imnanan alang sa sakramento ug sa pagrekomendar og uban pa nga mga pamaagi sa pagpanglimpyo alang sa pagpangandam sa sakramento.¹⁴ Ang kombinasyon sa mga pagpanginlabot sa pang-publiko nga kahimsog, sama sa mga pagsira sa eskwelahan ug simbahan, pagdili sa dinaghan nga panagpundok, mga pagmando sa pagsul-ob og taptap sa nawong [mask], mga quarantine, ug mga lakang nga pangontra sa kagaw, mipakunhod sa pandemya.¹⁵ Ang mga kaso miminos sa tingpamulak ug sa ting-init niadtong 1919, ug niadtong 1920 ang trangkaso nahimong epidemya nga panagsa na lang motunga, usa ka sumbanan nga masinati gihapon matag tuig sa tibuok kalibutan.¹⁶

May Kalabutan nga mga Hisgutanan: World War I, Joseph F. Smith