Seminelí
ʻIuniti 25: ʻAho 3, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115–16


ʻIuniti 25: ʻAho 3

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115–16

Talateú

ʻI he ʻaho 26 ʻo ʻEpeleli 1831, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115. Naʻe fakahā ai ʻe he ʻEikí e hingoa ʻo e Siasí, fekauʻi e Kāingalotú ke “tuʻu hake pea ulo atu” (T&F 115:5), pea fakahā Hono finangaló fekauʻaki mo e temipale ʻi Hihifo Mamaʻó. ʻI he ʻaho 19 ʻo Mē 1838, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻoku maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 116, ʻa ia ʻoku fakamahinoʻi ai ko Sipilingi Hili, Mīsulí, ko ʻĀtama-ʻonitai-ʻāmani ia.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:1–6

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kau mēmipa ʻo Hono Siasí ke “tuʻu hake pea ulo atu”

Ko e hā ha ngaahi hingoa ʻo ha ngaahi pisinisi pe ngaahi kautaha ʻokú ke maheni mo ia? Ko e hā e meʻa ʻoku fakamatalaʻi ʻe he hingoa ʻo e ngaahi kautahá ni? Ko hai ʻokú ne tataki ʻa e ngaahi kautaha ko ʻení? Ko e hā ʻoku fai ʻe he ngaahi kautaha ko ʻení?

Fakakaukau ki he hingoa mo e fakaʻilonga (logo) ʻo e Siasí. ʻI hoʻo ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115, kumi pe ko e hā ʻa e meʻa ʻoku fakamatalaʻi ʻe he hingoá kau ki he taha ʻokú ne tataki e Siasí pea ko e hā ʻa e Siasí.

ʻĪmisi
Church logotype

ʻOku talamai ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:1–3 naʻe foaki ʻa e fakahā ko ʻení ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he kāingalotu kotoa pē ʻo e Siasí. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:4, ʻo kumi ʻa e hingoa naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí ki Hono Siasí.

Sio fakalelei ki he foʻi lea takitaha ʻi he hingoa ʻo e Siasí pea fakakaukau ki he ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ʻa e foʻi lea takitaha.

Lau ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā M Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā M. Russell Ballard

“ʻOku ou faʻa fakakaukau lahi fekauʻaki mo e ʻuhinga naʻe lōloa ai e hingoa naʻe ʻai ʻe he Fakamoʻuí ki Hono Siasi ne toe fakafoki maí. Mahalo ʻe ngali lōloa, ka ʻo ka tau fakakaukau pē ko hono fakamatalaʻi ia ʻo e Siasí, pea ʻoku fakaofo leva ʻene ngali nounou pē, fakamoʻoniʻi, mo fakahangatonu. ʻE anga fēfē nai ha fuʻu hangatonu mo mahino ange ha faʻahinga fakamatala kae kei fakahaaʻi pē ʻi he ngaahi lea nounou?

“Ko e foʻi lea kotoa pē ʻoku mahino lelei pea mahino ʻene makehé. ʻOku fakamahinoʻi ʻe he foʻi lea Ko e ʻa e tuʻunga makehe ʻo e Siasi naʻe toe fakafoki maí meí he ngaahi siasi ʻo e māmaní.

“ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi foʻi lea Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ko Hono Siasí ʻeni. …

“ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e Siasi tatau mo e Siasi ko ia naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū Kalaisi lolotonga ʻEne ngāue fakafaifekau he māmaní ka kuo fakafoki mai he ngaahi ʻaho kimui ní. …

“ʻOku ʻuhinga e Kau Māʻoniʻoní ko e muimui hono kau mēmipá kiate Ia pea feinga ke fai Hono finangaló, tauhi ʻEne ngaahi fekaú, mo teuteu ke nofo ʻi Hono ʻaó mo ʻetau Tamai Hēvaní ʻi he kahaʻú. ʻOku ʻuhinga e Kau Māʻoniʻoní kiate kinautolu ʻoku fekumi ke fakamāʻoniʻoniʻi ʻenau moʻuí ʻaki ʻenau fuakava ke muimui kia Kalaisí” (“Ko e Mahuʻinga ʻo ha Hingoá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2011, 80).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha ngaahi moʻoni mahuʻinga ʻoku fakamatalaʻi mai ʻe he hingoa ʻo e Siasí?

    2. Ko hai ʻa e ʻulu ki he Siasí? Ko hai ʻokú Ne fakahinohinoʻi mo ueʻi fakalaumālie ʻi he māmaní ke tataki e Siasí?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:5, ʻo kumi ʻa e meʻa ʻoku ʻamanaki mai ki ai ʻa e ʻEikí meiate kinautolu ʻoku kau ki Hono Siasí.

  1. Tali e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “tuʻu hake pea ulo atu” (T&F 115:5) ʻi heʻetau hoko ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní?

Ko e hā e tāpuaki ʻe maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e Siasí ʻi heʻenau muimui ki he faleʻi ʻa e ʻEikí ke tuʻu hake pea ulo atu? Ke tali e fehuʻi ko ʻení, fakaʻaongaʻi ʻa e veesi 5 ke tokoniʻi atu ke ke fakakakato ʻa e lea ko ʻení: Kapau te tau tuʻu hake pea ulo atu, ʻe hoko ʻetau māmá ko e . Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻi he veesi 5.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e malava ke hoko ʻetau māmá, pe sīpingá, “ko ha fuka ki he ngaahi puleʻangá” (T&F 115:5)? (ʻI hoʻo tali e fehuʻi ko ʻení, mahalo ʻe tokoni atu ke ke ʻilo ko e tuʻungá ko ha fuka pe fakaʻilonga ʻoku hoko ko ha feituʻu ke fakatahataha mai ki ai pe ko ha fakaʻilonga fakalaumālie.)

    2. ʻE ʻomi fēfē ʻa e niʻihi kehé ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻe heʻetau muimui ki he ngaahi fekau ʻa e Fakamoʻuí ke tuʻu hake pea ulo atu?

Naʻe vahevahe ʻe Palesiteni Sēmisi E. Fausi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e fakamatala ki ha mēmipa ʻo e Siasí naʻá ne muimui ki he tefitoʻi moʻoni ko ʻení:

ʻĪmisi
Palesiteni James E. Faust

“ʻI he ngaahi taʻu kuo hilí, ne vahe ai ʻa Konisiteni, ko ha tokotaha ako neesi, ke feinga ke tokoniʻi siʻa fefine ne lavea hono vaʻé ʻi ha fakatuʻutāmaki. Naʻe fakafisingaʻi ʻe he fefiné ha tokoni fakafaitoʻo koeʻuhí he naʻá ne ʻosi aʻusia ha meʻa fakamamahi mo ha tokotaha ʻo e kau ngāue he falemahakí. Naʻá ne ilifia, peá ne nofo toko taha ai pē. ʻI he fuofua taimi naʻe ʻaʻahi atu ai ʻa Konisitení, ne tuli ia ʻe he fefiné. ʻI he feinga hono uá, naʻá ne tuku ke hū ange ʻa Konisiteni. Ka ʻi he taimi ko ʻení ne ʻosi kāpui e vaʻe ʻo e fefiné ʻe ha ngaahi foʻi hangatāmaki, pea ne kamata ke ʻauha e kakanó. Ka ne ʻikai pē loto ia ke faitoʻo.

“Ne lotua ʻe Konisiteni e meʻá ni, pea ne tali mai ia hili ha ʻaho ʻe taha pe ua. ʻI heʻene ʻaʻahi hono hokó, naʻá ne ʻalu ai mo ha ʻolokaholo fufulu lavea (hydrogren peroxide). Koeʻuhí naʻe ʻikai mamahi ʻeni, ne loto lelei e fefiné ke fakaʻaongaʻi ia ʻi hono vaʻé. Peá na talanoa leva ki ha ngaahi faitoʻo lahi ange ʻi he falemahakí. Ne fakapapauʻi ange ʻe Konisiteni ʻe fai ʻe he falemahakí ʻa e meʻa ke fakafiemālie taha ai ʻene nofó. Ne ʻosi ha ʻaho ʻe taha pe ua, ne loto-toʻa ʻa e fefiné ke ʻalu ki falemahakí. ʻI he taimi ne ʻaʻahi atu ai ʻa Konisitení, naʻe malimali ʻa e fefiné mo pehē ange, ‘Naʻá ke fakalotoa au.’ Pea fakafokifā pē ʻene fehuʻi ange kia Konisitení, ‘Ko e siasi fē ʻokú ke kau ki aí?’ Ne talaange ʻe Konisiteni ko ha mēmipa ia ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Naʻe pehē ʻe he fefiné: ‘Naʻá ku ʻiloʻi ia. Naʻá ku ʻiloʻi mei he ʻuluaki ʻaho naʻá ku sio ai kiate koé, naʻe fekauʻi mai koe kiate au. Naʻe malama ho fofongá ʻo hangē ko ia kuó u fakatokangaʻi ʻi ha niʻihi kehe ʻi hoʻo tui fakalotú. Ne u falala ai kiate koe.’

“Ne sai ʻaupito ʻa e vaʻe ko iá, hili pē ha māhina ʻe tolu. Naʻe fakaleleiʻi ʻe ha kāingalotu ʻo e uooti ne nofo aí, ʻa e fale ʻo e fineʻeikí pea fakaleleiʻi mo tuʻa. Naʻá ne talanoa mo e kau faifekaú, pea taimi nounou mei ai ne papitaiso ia. [Vakai, Constance Polve, “A Battle Won,” New Era, Apr. 1980, 44–45.] Ne hoko kotoa ʻeni koeʻuhí ko ʻene fakatokangaʻi e malama e fofonga ʻo e tokotaha ako neesi ko iá” (“The Light in Their Eyes,” Ensign pe Liahona, Nov. 2005, 22).

Ko e hā naʻe fai ʻe Konisiteni ke tuʻu hake pea ulo atu? Naʻe hoko fēfē ʻa e maama ʻi hono fofongá ko ha fuka ia ki he fefiné? Naʻe tāpuekina fēfē ʻa e fefiné koeʻuhí ko e maama naʻá ne mamata ki aí?

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko hai ha taha ʻokú ke ʻilo ko ha sīpinga lelei ʻo e tuʻu hake pea ulo atú?

    2. Kuo hoko fēfē ʻene sīpingá ko ha tāpuaki kiate koe?

Naʻe hoko ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ko ha sīpinga lelei ʻo e ʻuhinga ko ia ke tuʻu hake pea ulo atu. Hili ha taimi nounou mei hono maʻu ʻa e fakahā ko ʻení, naʻe kamata ke hiki ʻe Siosefa hono hisitōlia ko ia ʻoku ʻi he Mataʻi Tofe Mahuʻingá he taimí ni.

ʻĪmisi
handwritten document

Ko ha peesi meí he hisitōlia ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOku hoko fēfē ʻa e hisitōlia ʻo Siosefa Sāmitá, kau ai ʻene fakamoʻoni ki he ʻUluaki Mata Meʻa-hā-maí, ko ha fuka ki he ngaahi puleʻangá?

    2. ʻOku hoko fēfē ia ko ha fuka kiate koé?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:6, ʻo kumi ha ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofa kiate kinautolu ʻoku nau tānaki fakataha mo e Siasí ki he ngaahi siteiki ʻo Saioné.

Ko ha foʻi moʻoni ʻe taha ʻoku lava ke tau ako meí he veesi ko ʻení ko e: ʻOku tau tānaki fakataha ki he ngaahi siteiki ʻo Saioné ke maʻu ha mālohi mo ha hūfangaʻanga. ʻOkú ke pehē ko e hā ha ngaahi founga ʻoku ʻomi ai ʻe heʻetau fakataha ko e Kāingalotú ha maluʻi, malu, pe ko ha hūfangaʻanga kiate kitautolu?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:7–19

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke nau fokotuʻu ʻa e kolo ko Hihifo Mamaʻó, pea ke langa ha temipale

Ko e taha ʻo e ngaahi founga ʻe lava ke tau maʻu ai ʻa e maluʻi mo e malu ʻa e ʻEikí ko ʻetau tokoni mo hū kiate Ia ʻi he teimipalé. Hili e kamata ke hiki ʻa e Kāingalotú ki Hihifo Mamaʻo, ʻi Mīsulí, ʻi he 1836, naʻe fai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha ngaahi palani ke langa ha temipale meimei tatau mo ia ʻi Ketilani, ʻOhaioó. Neongo naʻe tomuʻa fakahoko ha ngaahi keli lalahi, naʻe fakatatali ʻa e langá kaeʻoua kuo lava ʻe siosefa Sāmita ʻo maʻu ha fakahinohino lahi ange meí he ʻEikí. Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻa Hono finangalo fekauʻaki mo e temipalé ko ha konga ʻo e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115.

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:7–16, ʻoku totonu ke langa ha temipale ʻi Hihifo Mamaʻo ʻo fakatatau ki he sīpinga te Ne ʻoange ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí. Naʻe faleʻi foki ʻe he ʻEikí e kau taki ʻo e Siasí ke ʻoua naʻá nau fakamoʻua ke langa e temipalé.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:17–19, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe finangalo ʻa e ʻEikí ke fai ʻi Hihifo Mamaʻo, pea ʻi he ngaahi feituʻu ofi maí ʻe he Kāingalotú, ʻi he malumalu ʻo e tataki ʻa Siosefa Sāmitá.

Ko e taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku tau ako meí he veesi 19 ko hono maʻu ʻe he Palesiteni ʻo e Siasí ʻa e ngaahi kī ke tataki e ngāue ʻa e ʻEikí ʻi he māmaní.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 116

ʻOku fakahā mai ʻe he ʻEikí ʻa e tuʻuʻanga ʻo ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní

Naʻe muimui ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he faleʻi ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:18 mo vakaiʻi ai ʻa e ngaahi feituʻu takatakai ʻi Hihifo Mamaʻó. Lau ʻa e talateu ki he vahe ko ia ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 116, ʻo kumi e hingoa ʻo e feituʻu naʻe vakaiʻi ʻe he Palōfitá.

ʻĪmisi
Adam-ondi-Ahman

ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 116:1 ʻo kumi ki he meʻa ne fakahā ʻe he ʻEikí kau ki Sipilingi Hilí. Te ke lava ke ke kumi hake e mape mo e fakatātā ʻo ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní ʻi mui ʻi hoʻo folofola (vakai, mape fika 5, ʻa e Hisitōlia ʻo e Siasí, “Ko e Feituʻu Mīsulí, ʻIlinoisí, mo ʻAiouā ʻo e ʻIunaiteti Siteití,” mo e tā fika 10 ʻo e Hisitōlia ʻo e Siasi, ʻo ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní).

ʻOku ʻiloʻi meí he fakahā ko ʻení ʻa e tuʻuʻanga ʻe fakakakato ai e kikite ne fakahoko ʻe he Palōfita ko Tanielá ʻi he kuonga muʻá. (vakai, Taniela 7:9–10, 13–14). ʻOku fakamatalaʻi ʻe he kikité ha meʻa ʻe hoko ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní ʻa ia ʻe ʻaʻahi mai ai ʻa e Fakamoʻuí mo ʻĀtama ki he māmaní ke puleʻi ha fakataha kimuʻa ʻi he Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisi ki he māmaní kotoa (vakai, T&F 27:5–14).

Fakalaulauloto ki he himi ko ʻeni ʻoku ui ko e “ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní” (Hymns, no. 49, in the English hymnbook).

Ne hoko ʻa e māmaní ko ha ngoue,

Pea lahi hono ngaahi meʻa fakaʻofoʻofá,

Pea naʻe māʻoniʻoni ʻa e tangatá,

Mo hū hangatonu kia Sīsū,

ʻI ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmani.

Naʻe ʻaʻeva ʻa ʻInoke mo e ʻOtuá,

ʻO mavahe meí he mālohi ʻo e koloá,

Kae mafola atu ʻa Saione,

Pea hiva leʻo-lahi ʻa e kau Māʻoniʻoni mo e kau ʻāngeló,

ʻI ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní.

Ne mahu mo faitāpuekina e fonuá,

ʻO lahi ange ʻi Kēnani ʻo ʻIsilelí;

Naʻe ʻiloa ia meí he hahaké ki he hihifó,

Melino pea haohaoa e fonuá

ʻO ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní.

Hosana ki he ʻaho ʻe hoko maí,

ʻA e Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí,

Pea nāunauʻia ʻa e māmaní

Pea maʻu ai ʻe he Kāingalotú ha ʻapi māʻoniʻoni,

Hangē ko ʻĀtama-ʻonitai-ʻĀmaní.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115–16 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko ha ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: