Seminelí
ʻIuniti 17: ʻAho 1, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:81–119; 77


ʻIuniti 17: ʻAho 1

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:81–11977

Talateú

ʻOku vakaiʻi ʻi he lēsoni ko ʻení ʻa e vīsone ʻo e puleʻanga fakatilesitialé ʻa ia ne fakahā ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo Sitenei Likitoni ʻo hangē ko ʻene hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76. Naʻe fai ʻa e fakahā ko ʻení ʻi Hailame, ʻi ʻOhaiō ʻi he ʻaho 16 ʻo Fēpueli 1832. Ne fakamatalaʻi ʻe Siosefa mo Sitenei e meʻa ne na ako fekauʻaki mo kinautolu te nau maʻu ʻa e puleʻanga fakatilesitialé mo e ngaahi nunuʻa hono fakafisingaʻi e ongoongoleleí pea mo e fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí. Naʻá na fakamatalaʻi foki ʻa e founga ʻoku kehekehe ai e puleʻanga fakatilesitialé mei he ngaahi puleʻanga kehe ʻo e nāunaú mo fakamatalaʻi ʻa e meʻa kuo pau ke fai ʻe he niʻihi fakafoʻituituí ke taau ai ke nau mamata pea mahino ʻiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻa lilo ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Hili iá, ʻi Māʻasi 1832, ne lekooti ʻe Siosefa Sāmita ʻa e ngaahi tali ʻa e ʻEikí ki heʻene ngaahi fehuʻi kau ki he Tohi Fakahaá. ʻOku maʻu ʻa e fakahā ko ʻení ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:81–112

ʻOku fakahaaʻi ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni ha vīsone ʻo e puleʻanga fakatilesitialé

Fakakaukauloto ʻoku ke fai ha fealēleaʻaki fakalotu mo haʻo kaungāmeʻa ko ha mēmipa ʻo ha siasi faka-Kalisitiane kehe. ʻOku pehē ʻe ho kaungāmeʻá, “ʻI he lotú he Sāpate kuo ʻosí, ne talamai heʻeku faifekaú ko e hili ʻetau maté te tau ʻalu ki hēvani pe ko heli. ʻOku ʻikai ke u ongoʻi ʻoku ou feʻunga ke ʻalu ki hēvani he taimí ni, ka ʻoku ʻikai foki ke u ongoʻi ʻoku ou fuʻu kovi pea totonu ke u ʻalu ki heli. Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe hoʻo tui fakalotú ʻo kau ki hēvani mo helí?”

Sio ki he fakatātā ʻo e “Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76: Fokotuʻutuʻu ʻo e Vīsoné” mei he ʻIuniti 16: Lēsoni ʻAho 3 ʻi he fakahinohino ako ko ʻení. Fakatokangaʻi ange ko e puleʻanga ʻo e nāunau ne mamata ki ai ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo Sitenei Likitoni ʻi he mata-meʻa-hā-maí ko e puleʻanga fakatilesitialé ia. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76: 81– 83, 103, ʻo kumi e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e kakai te nau maʻu ʻa e puleʻanga fakatilesitialé. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

ʻI he veesi 103, ko e kau fie maná ko e kakai ʻoku nau feinga ke mapuleʻi mo fakaʻaongaʻi ʻa e mālohí ʻi he tokoni ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni koví. Ko e kau feʻauakí ko e kakai ia ʻoku nau moʻua ʻi he feʻauakí mo e ngaahi angahala fakasekisuale kehé.

Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa ʻokú ne fakapapauʻi pe ko e fē e puleʻanga ʻo e nāunaú ʻe maʻu ʻe ha tahá ko e founga ʻo ʻene tali e ongoongoleleí pea mo e fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí. Lau ʻa e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ʻi he saati ko ʻení. Fakamatalaʻi ʻi he ʻatā ʻoku ʻoatú, ʻa e founga hono tali ʻe he kakai ʻe nofo he kahaʻú ʻi he ngaahi puleʻanga ko ʻení ʻa e ongoongoleleí mo e fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí.

Puleʻangá

Ko e Ngaahi Tali ki he Ongoongoleleí mo e Fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí

Silesitialé (T&F 76:50–51)

Telesitialé (T&F 76:74, 79)

Tilesitialé (T&F 76:82, 101)

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha ngaahi founga ʻokú ke feinga ai ke fakamālohia hoʻo fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí?

    2. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga fau ai ʻa e ivi takiekina ʻo e founga hono tali ʻe ha taha ʻa e ongoongoleleí mo e fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí ki he puleʻanga te ne maʻú?

    3. Te ke lava fēfē ʻo loto-toʻa ʻi hoʻo fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:84–85, 104–6, pea fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau akoʻi ʻa e moʻoni ko ʻení: Kuo pau ke mamahi ʻa kinautolu te nau maʻu ʻa e puleʻanga fakatilesitialé ʻi heli kimuʻa pea toki huhuʻi kinautolu ʻe he Fakamoʻuí.

ʻOku tokoni ke ʻiloʻi ʻoku ngāue ʻaki ʻe he folofolá e foʻi lea ko e helí ʻi ha founga ʻe ua. ʻUluakí, ko helí ko e konga ia ʻo e maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié ʻoku nofo ai ʻa e kau faiangahalá pea ko ha tuʻunga moʻoni kae fakataimi ia ʻo e mamahi fakalaumālié mo e faingataʻaʻiá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:84–85, 104–6). ʻOku ʻuhinga e “afi taʻengatá” ko ha fakatātā ʻo e mamahi taʻe-fakatataua pea mo e faingataʻaʻia ʻe hoko ʻi helí. Uá, ʻoku faʻa fakaʻaongaʻi ʻe he folofolá ʻa e foʻi lea ko e heli ke ʻuhinga ki he fakapoʻuli ʻi tuʻá, ʻa ia ʻoku faʻa ʻuhinga ki he tuʻunga pau ʻo e mamahí mo e faingataʻaʻia ʻoku kei hokohoko atu pē ki he ngaahi foha ʻo e malaʻiá hili ʻenau toetuʻu pea fakamāuʻí, pea pehē mo Sētane mo hono kau muimui mei he maama fakalaumālié. (Vakai, Bible Dictionary, “Hell”; Fakahinohino ki he Folofolá, “Heli,” scriptures.lds.org.)

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Sēmisi E. Talamesi ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e meʻá ni ʻo kau ki heli:

ʻĪmisi
ʻEletā James E. Talmage

“ʻOku ʻi ai ha hūʻanga ki tuʻa pea pehē ki ha matapā ke hū ai ki heli. … Ko ha feituʻu ia kuo teuteu ki hono akoʻi, mo e fakatonutonu ʻo kinautolu naʻe ʻikai ke nau ako he māmaní ʻa e meʻa naʻe totonu ke nau akó” (ʻi he Conference Report, Apr. 1930, 97).

“Fekauʻaki mo e lōloa ʻo e tauteá, ʻe lava ke tau ʻilo fakapapau fakatatau ia ki he angahalá; pea ʻoku hala ʻa e fakakaukau ʻoku [taʻe ngata] ʻa e tautea ki he fehalaaki kotoa [vakai, T&F 19:6–12; 76:36, 44]. ʻOku mahulu atu e ola ʻo e moʻuí ni ʻi he hili e maté, pea ʻoku pau ʻo hangē ko e fatongia ʻo e ngaahi faingamālie ke fakatomala kuo molé, ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e mālohi ke fakamolemoleʻi hili e maté. Ka ʻoku fakamatala ʻa e folofolá ki he tautea taʻengatá pea ʻikai hano ngataʻangá. ʻOku taʻengata ha faʻahinga tautea naʻe tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá, he ʻokú Ne taʻengata [vakai, T&F 19:10–12]. Ko ʻEne foungá ʻoku taʻengata ai e tauteá, he ʻe hoko maʻu pē ia ko ha feituʻu pe tūkunga naʻe teuteu maʻá e ngaahi laumālie talangataʻá; ka ko hono fakahoko ʻo e tauteá ʻe ʻi ai hono ngataʻanga ʻi he tūkunga kotoa ʻo e fakatomalá mo e totongi huhuʻí” (The Articles of Faith, 12th ed. [1924], 60–61).

Ko e hā ha ngaahi kupuʻi lea mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:85, 106 ʻoku nau akoʻi ʻe hoko ʻa heli ko ha tuʻunga fakataimi pē ki he niʻihi te nau maʻu ʻa e puleʻanga fakatilesitialé?

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita e ola ʻo e mamahi ʻi helí kiate kinautolu te nau maʻu ʻa e puleʻanga fakatilesitialé: “ʻE hoko ʻa e mamahi ko ʻení ko ha founga fakamaʻa, pe fakahaohaoaʻi, pea ʻoku fakafou ai hono ʻomi e kau faiangahalá ki he tuʻunga ʻe lava ai ke nau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá ʻo fakafou ʻi he huhuʻi ʻa Sīsū Kalaisí. ʻE toe fakatahaʻi honau laumālié mo e sinó, pea te nau nofo ʻi he puleʻanga fakatilesitialé. Ka he ʻikai hoko ʻa e toetuʻu ko ʻení kae ʻoua kuo aʻu ki he ngataʻanga ʻo māmaní” (Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 2:298).

ʻOku tau ako ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:106–8, ʻe mamahi e kau fai angahalá koeʻuhí ko ʻenau angahalá kae ʻoua kuo fakakakato ʻe Sīsū Kalaisi ʻa ʻEne ngāué pea ʻohake ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní ki Heʻene Tamaí, ʻa ia ʻe hoko hili ʻa e Nofotuʻí. ʻE toki fakakalauni leva ʻa Kalaisi ʻaki ʻa e nāunau.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:111 mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 137:9, ʻo kumi pe ko e hā te ne fakapapauʻi mai e puleʻanga ʻo e nāunau te tau maʻú.

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻe lava ke tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku makatuʻunga ʻa e puleʻanga ʻo e nāunau te tau maʻú ʻe heʻetau ngaahi ngāue ʻi he moʻuí ni pea mo e ngaahi holi ʻa hotau lotó.

ʻĪmisi
ʻEletā Russell M. Nelson

ʻE lava ke tokoni ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke toe mahino ange ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení kiate koe: “ʻE fakamāuʻi ʻa kimoutolu ʻo fakatatau ki hoʻomou ngaahi ngāue fakafoʻituituí mo e ngaahi holi ʻa homou lotó [vakai, T&F 137:9]. He ʻikai fie maʻu ke ke totongi ha moʻua ʻo ha taha kehe. He ʻikai hoko noa pē hono fakapapauʻi hoʻo ʻi he nāunau fakasilesitialé, telesitialé, pe puleʻanga fakatilesitialé . Kuo ʻosi ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fie maʻu he ʻikai toe lava ke liliu ki he naunau takitaha. Te ke lava ʻo ʻiloʻi e meʻa ʻoku akoʻi ʻe he folofolá pea faʻifaʻitaki hoʻo moʻuí ʻo fakatatau ki ai [vakai, Sione 14:2; 1 Kolinitō 15:40–41; T&F 76:50–119; 98:18]” (“Constancy amid Change,” Ensign, Nov. 1993, 35).

  1. Tali e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā e founga ʻe lava ke takiekina ai ʻe hono maʻu e mahino ki he tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻa e ngaahi fili ʻokú ke fai he ʻaho ní?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:86–89, 98, 112, ʻo kumi e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi pe ʻe fēfē e moʻui taʻe faʻa maté kiate kinautolu te nau maʻu ʻa e puleʻanga fakatilesitialé. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

ʻI hono fakamatalaʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo Sitenei Likitoni ʻa e kakai ʻo e puleʻanga fakatilesitialé, naʻá na fakakau ha fakamatala hono fakafehoanaki ʻo e ngaahi puleʻanga ʻe tolu ʻo e nāunaú. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:91–98, ʻo kumi e founga hono fakafehoanaki e ngaahi puleʻangá ʻi he nāunaú.

Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku kehe ai e nāunau ʻo e puleʻanga fakasilesitialé mei he nāunau ʻo e puleʻanga fakatelesitialé mo e nāunau fakatilesitialé?

ʻĪmisi
laʻaá, māhiná, ngaahi fetuʻú

ʻE lava ke fakatātaaʻi e faikehekehe ʻi he nāunau ʻo e puleʻanga fakasilesitialé, fakatelesitialé mo e nāunau fakatilesitialé ʻaki e faikehekehe ʻo e maama ʻo e laʻaá, māhiná, mo e ngaahi fetuʻú ʻi he vakai mei he māmaní. ʻI he vakai atu ki ai mei he māmaní, ko e ngaahi fetuʻu ngingila tahá ʻoku meimei liunga 100 hono māmá ʻi he ngaahi fetuʻu ulo poipoila tahá. ʻOku meimei liunga 30,000 ʻa e maama ʻo e māhiná ʻo maama ange ia ʻi he ngaahi fetuʻu ngingila tahá. ʻOku fakafuofua ʻoku liunga 400,000 e maama ʻo e laʻaá ʻi he māhina kātoá. ʻOku tokoni ʻa e faikehekehe ko ʻeni ʻo e ulo e māmá ke fakatātaaʻi e faikehekehe ʻo e ngaahi puleʻanga ʻo e nāunau ne mamata ki ai ʻa Siosefa mo Siteneí. Hangē ko ia ʻokú ke vakai ki ai ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:94–95, ʻoku fakaofo lahi ange ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe kinautolu ʻoku nau feʻunga ke maʻu e nāunau fakasilesitialé ʻi he ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe kinautolu te nau maʻu ʻa e puleʻanga fakatilesitialé.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:113–19

ʻOku fakamatalaʻi ʻe Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni ʻa e meʻa kuo pau ke fai ʻe he niʻihi fakafoʻituituí ke nau feʻunga ai ke mamata pea maʻu e mahino ki he ngaahi meʻa lilo ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá

ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:113–19 ʻa e fakamatala ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo Sitinei Likitoni naʻe fekauʻi kinaua ke ʻoua ʻe hiki ʻa e meʻa kotoa pē naʻe fakahā kiate kinauá. Naʻá na toe fakamatalaʻi foki e meʻa kuo pau ke fai ʻe he niʻihi kehé ke nau feʻunga ai ke mamata pea maʻu e mahino ki he ngaahi meʻa lilo ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:116, ʻo kumi e founga ʻe lava ke feʻunga ai ha taha ke mamata mo maʻu e mahino ki he ngaahi meʻa lilo ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

Fakatatau ki he veesi 116, ko e hā kuo pau ke fai ʻe ha taha ke feʻunga ai ke mamata pea maʻu e mahino ki he ngaahi meʻa lilo ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní?

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha tali ki he fakakaukau ne fokotuʻu atu ʻi he kamataʻanga ʻo e lēsoni ko ʻení, ʻa ia ʻoku fehuʻi atu ai ʻe ha kaungāmeʻa pe ko e hā ʻoku akoʻi ʻe he Siasí fekauʻaki mo hēvani mo helí. Tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ko ha konga hoʻo tali ki he fehuʻi ʻa ho kaungāmeʻá.

    1. Ko e hā kuo fakahā ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo hēvani mo heli ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76?

    2. Ko e hā ʻa e ngaahi faikehekehe ʻi he ngaahi puleʻanga takitaha ʻo e nāunaú mo e fakapoʻuli ʻi tuʻá?

    3. Ko e hā e ngaahi faikehekehe ʻi he ngaahi fili ne fai ʻe kinautolu ʻoku nau maʻu e ngaahi puleʻanga kehekehé mo e fakapoʻuli ʻi tuʻá?

  2. Ke tokoni atu ke ke fakaʻaongaʻi ʻa e meʻa kuó ke ako mei hono ako ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76, fakakakato ʻa e ngaahi fakamatala takitaha ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Ko e ola ʻo e meʻa kuó u ako mei hono ako ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:

    1. ʻOku ou tui pe ʻiloʻi ʻoku …

    2. ʻOku ou fie …

    3. Te u …

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ʻa e tali ki he ngaahi fehuʻi ʻa Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e tohi Fakahaá

Kumi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77, pea fakatokangaʻi ʻa e kehe e anga hono fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi veesi ko ʻení mei he ngaahi veesi ʻi he ngaahi vahe kehe ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Lau ʻa e konga ʻo e talateu ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77, ʻo kumi e meʻa ne lolotonga fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi heʻene maʻu ʻa e fakahā ko ʻení.

Naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá mei Māʻasi 1831 ki Siulai 1833 ha ngaahi liliu ʻi he ueʻi fakalaumālie ki he Fuakava Foʻoú. (Ko e lahi ʻo e ngaahi liliu ko ʻení ʻoku hiki ʻi he tatau ʻa e Siasí ʻo e Liliu ʻa Kingi Sēmisi ʻo e Tohi Tapú ʻi he ngaahi futinouti ko e LSS, pea ʻi he konga ʻo e Liliu ʻa Siosefa Sāmitá ʻi he konga fakamatala fakalahí, mo e ngaahi lea ne liliú kuo tohi ʻi he mataʻitohi fakahihifí.) Lolotonga ʻene ngāue ki he tohi Fakahaá, naʻe fehuʻi ʻe he Palōfitá ki he ʻEikí ʻo kau ki he ʻuhinga ʻo ha niʻihi ʻo e ngaahi veesi ko ʻení. ʻOku lekooti ʻa e ngaahi fehuʻi ʻa Siosefá mo e ngaahi tali ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77. Toe fakamanatu ha niʻihi ʻo e ngaahi veesi ko ʻení, pea fakatokangaʻi e founga ʻoku fakamuʻomuʻa he F takitaha ha fehuʻi ne fai ʻe Siosefa Sāmita ki he ʻEikí, mo e T kotoa ʻoku fakamuʻomuʻa ʻi he tali ʻa e ʻEikí.

ʻĪmisi
ko e finemui ʻoku lau folofola

ʻOku akoʻi mai kiate kitautolu ʻe he meʻa ne aʻusia ʻe Siosefa Sāmita ʻi hono maʻu e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77 ʻoku fakahā ʻe he ʻEikí ʻa hono fakaʻuhingaʻi totonu ʻo e folofolá ʻo fakafou ʻi Heʻene kau palōfitá. Te tau lava foki ʻo ako kapau te tau fehuʻi ki he ʻEikí, ʻe lava ke Ne tokoni ke mahino kiate kitautolu ʻa e folofolá.

Mahalo ʻe tokoni ke mahino ʻoku ʻuhinga ʻa e taʻu e 7,000 ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 77:6, ki he tuʻunga ʻoku ʻi ai e māmaní, ʻo ʻuhinga ko e talu mei he Hinga ʻa Ātamá. ʻOku ʻikai ko ha fakamatala ia ki he taʻu motuʻa ʻo e māmaní.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:81–119;77 peá u fakakakato e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: