Seminelí
ʻIuniti 31: ʻAho 1: Ko e Tau ʻi ʻIutaá pea mo e Fakapō Fakatokolahi ʻi he Moʻunga Mētoú


ʻIuniti 31: ʻAho 1

Ko e Tau ʻi ʻIutaá pea mo e Fakapō Fakatokolahi ʻi he Moʻunga Mētoú

Talateú

Ne tupu e Tau ʻa ʻIutā he 1857-58 meí he vāvākovi mo e fetaʻemahinoʻaki ʻa e Kāingalotú mo e kau ngāue fakapuleʻanga ʻo e ʻIunaiteti Siteití ʻi he ngaahi taʻu ʻo e 1850. Ne mapuna hake ha vāvākoviʻi ʻi Sepitema 1857, ʻi he niʻihi ʻo e Kāingalotú mo ha kau mēmipa ʻo ha kau hikifonua fononga saliote ne fou atu ʻi ʻIutā. Tupunga ʻi he ʻita mo e manavaheé, naʻe palani mo fakahoko ʻe ha niʻihi ʻo e Kāingalotu ʻi he fakatonga ʻo ʻIutaá hono fakapoongi ʻo ha kau hikifonua nai ʻe toko 120 ne fononga ki Kalefōnia. ʻOku ʻiloa e foʻi ngāue pango ko ʻení ko e Fakapō Fakatokolahi ʻi he Moʻunga Mētoú. Ke maʻu ha fakamatala lahi ange, hū ki he LDS.org, fili Gospel Topics, pea kumi ki he Mountain Meadows Massacre.

Ko e Vāvākovi ʻi he Kāingalotú mo e Puleʻanga ʻo e ʻIunaiteti Siteití

ʻI he ʻaho 24 ʻo Siulai 1857, ne fakamanatua ai ʻe Pilikihami ʻIongi mo ha Kāingalotu e taʻu 10 ʻenau tūʻuta ki he Teleʻa Sōlekí mo ʻenau maʻu ha fakamatala pau ki he ongoongo ki muʻa ʻe haʻu ha kautau ʻo e ʻIunaiteti Siteití naʻe fekauʻi ʻe he puleʻanga ki Sōleki Siti. ʻI he ngaahi taʻu kimuá, ne hoko e fetaʻemahinoʻaki mo e felotokehekeheʻaki ʻo fakalalahi ai e vā ʻo e Kāingalotú mo e kau ngāue fakapuleʻanga ʻo e ʻIunaiteti Siteití. Ne loto e Kāingalotú ke puleʻi kinautolu ʻe ha kau taki te nau fili pea nau fakafisingaʻi ha niʻihi ne fili mai ʻe he puleʻangá ne ʻikai ke nau mahuʻingaʻia he tuʻunga moʻui tatau. Naʻe iku ia ke lau kinautolu ʻe ha niʻihi ʻo e kau ngāue fakapuleʻangá ko e kau fakafepaki ki he puleʻanga ʻo e ʻIunaiteti Siteití. Ne tuku atu ʻe Palesiteni Sēmisi Piukēnani ha kau tau ʻe toko 1,500 nai ka naʻe ʻikai fakangofua ki Sōleki Siti ke nau fakamālohiʻi ʻa e kakai ʻo Iutaá ke tali ʻa e kau ʻōfisa foʻoú taʻe ʻi ai ha fakangofua meí he Falealeá.

Kapau ko ha taha koe ʻo e Kāingalotú ʻi he taʻu 1857 pea naʻá ke fanongo ʻoku ʻi ai ha kautau tokolahi ʻoku nau ofi mai ki ho koló, ko e hā nai ha ngaahi meʻa naʻá ke mei hohaʻa ki ai? Manatuʻi ʻoku kei manatuʻi lelei pē ʻehe Kāingalotu tokolahi ʻa hono tuli fakamālohiʻi kinautolu mei ʻOhaiō, Mīsuli, pea mo ʻIlinoisí. Ko e tokolahi ai ne mole ʻenau ngaahi koloa mahuʻingá mo e kelekelé, pea ko e kau mēmipa ʻe niʻihi e Siasí ne tamateʻi pe nau mate tupu meí he ngaahi meʻa ne hoko fekauʻaki mo e ngaahi fakatanga ko ʻení. Ne fakatupu ʻe he ongoongo ʻoe ʻamanaki aʻu atu ʻa e kau taú ha hohaʻa ʻe ala hoko ha faʻahinga meʻa pehē ʻi ʻIutā.

Ne fakamatalaʻi ʻe Palesiteni ʻIongi mo ha kau taki kehe ʻo e Siasí ʻi ha malanga naʻe fai, ʻo pehē ko e filí ʻa e kautau ʻoku haʻú. Ne toe fai ʻe Palesiteni ʻIongi e fakahinohino tatau ne ʻosi fai ki he Kāingalotú ʻi ha ngaahi taʻu lahi ke fakahaofi ha kēleni koeʻuhí ke nau maʻu meʻatokoni mei ai kapau ʻe fie maʻu ke nau hola mei he kautaú. ʻI heʻene hoko ko e kōvana ʻo e Vahefonua ʻIutaá, naʻá ne toe fakahinohinoʻi e kautau fakavahefonuá ke nau teuteu ke maluʻi e vahefonuá. (Ko e kautaú ko ha kulupu ʻo ha kau tangataʻi fonua ʻe lava ke fokotuʻutuʻu kinautolu ki he ngaahi ngāue fakakautaú ʻi ha taimi fakatuʻupakeé.)

Naʻe hoko ha fepaki ʻi he vahaʻa ʻo ha niʻihi ʻo e Kāingalotú mo e kau Mēmipa ʻo ha kau hikifonua fononga saliote.

ʻĪmisi
map, Arkansas to California

Ne fononga fakahihifo ha kau hikifonua fononga salioté mei ʻĀkenisoa ki Kalefōnia ʻo fou atu ʻi ʻIutā lolotonga ko ia e teuteu ʻa e Kāingalotú ke maluʻi e vahefonuá mei he kautau ʻa e ʻIunaiteti Siteití. ʻI hoʻo lau ʻa e ngaahi palakalafi ko ení, laineʻi ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻo e loto tāufehiʻa ʻi he niʻihi ʻo e kau mēmipa ʻo e kau fononga salioté mo ha niʻihi ʻo e Kāingalotú.

Ne ʻita ha niʻihi ʻo e kau fononga salioté ʻi he ʻikai ke fie fakatau ange ʻe he Kāingalotú kiate kinautolu e kēlení mo e ngaahi nāunau ne nau fuʻu fie maʻú, ʻa ia ne faleʻi ke fakahaofi ʻenau kēlení. Ne toe fepaki foki e kau hikifonuá mo e Kāingalotú ʻi he ʻikai ke nau loto ke kai mo inu ʻe he fanga hoosi mo e fanga pulu ʻa e kau fononga salioté e meʻatokoni mo e maʻuʻanga vai ne fie maʻu ʻe he Kāingalotú ki heʻenau fanga monumanú.

Ne hoko ha fekeʻikeʻi ʻi Sita Siti, ko e kolo fakaʻosi ia ne nofoʻi ʻi ʻIutā he hala ki Kalefōniá. Ne hoko ha feʻohofaki he vahaʻa e niʻihi ʻo e kau fononga salioté mo ha niʻihi ʻo e Kāingalotú. Ne fakamanamana ha niʻihi ʻo e kau fononga salioté te nau kau fakataha mo e kautau fakapuleʻanga ʻoku haʻú ke fakafepakiʻi e Kāingalotú. Neongo naʻe tafuluʻi ʻe he kapiteni ʻo e kau fononga salioté hono kaungā fonongá ʻi hono fai e ngaahi fakamanamana ko ʻení, ka naʻe lau ʻe he kau taki mo e kakai ne nofoʻi ʻa Sita Sití ko ha fili ʻa e kau hikifonuá. Ne mavahe e kau fononga salioté mei he koló hili pē ha houa ʻe taha mei heʻene tūʻuta atú, ka naʻe loto ha niʻihi ʻo e kau takí mo e kakai ʻo Sita Sití ke muimuiʻi mo tauteaʻi e kau tangata ne nau fakaʻitaʻi kinautolú.

Fakakaukau ki ha ngaahi taimi kuó ke vākovi mo ha taha kehe pe ha falukunga kakai. Lau ʻa e 3 Nīfai 12:25, ʻo kumi ki ha tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻe Sīsū Kalaisi te ne lava ʻo tataki kitautolu he taimi ʻoku tau vākovi ai mo e niʻihi kehé.

ʻOkú ke pehē ko e hā hono ʻuhinga ʻo e “fakalelei vave mo ho filí”? Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Tēvita E. Soleniseni ʻo e Kau Fitungofulú ʻa e ʻuhinga e foʻi kupuʻi leá “ke fakaleleiʻi vave hotau faikehekehé, telia naʻa fakalalahi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hokó ʻo iku ki ha fakamamahi fakaesino pe fakaeloto pea fakapōpulaʻi kitautolu ʻe heʻetau ʻitá” (“Forgiveness Will Change Bitterness to Love,” Ensign pe Liahona, May 2003, 11).

Makatuʻunga ʻi he ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí ʻi he 3 Nīfai 12:25 mo e fakamatala ʻa ʻEletā Solenisení, ʻoku tau ako ai kapau te tau fakaleleiʻi e vākovi mo e niʻihi kehé ʻi he founga ʻa e ʻEikí, ʻe lava leva ke tau fakaʻehiʻehi meí he ngaahi ola fakatuʻutāmaki ʻo e fakakikihí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻE tokoniʻi fēfē ʻe he tefitoʻi moʻoni ʻi he 3 Nīfai 12:25 e Kāingalotu ne loto-mamahi ki he kau mēmipa ʻo e kau fononga salioté?

    2. Kuo tokoniʻi fēfē nai koe ʻe he feinga ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi faikehekehé ʻi he founga ʻa e ʻEikí pe ko ha taha kehe ke fakaʻehiʻehi ai meí he ngaahi ola fakatuʻutāmaki ʻo e fakakikihí?

Koeʻuhí naʻe ʻikai ke fakaleleiʻi ʻe he niʻihi ʻo e kau nofo ʻi Sita Sití ʻa ʻenau vākovi mo e kau hikifonuá ʻi he founga ʻa e ʻEikí, naʻe kovi ange ʻa e meʻa naʻe hokó. ʻI he hoko atu hoʻo akó, fakakaukau ki he ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e ngāue ʻitá pe loto sāuní.

Ne kole ʻe ʻAisake Haiti ko e pulekolo ʻo Sita Sití, ko ha mēsia he kautaú, mo ha palesiteni fakasiteiki, ha ngofua meí he pule ʻo e kautaú, ʻa ia ne nau nofo ofi mai ʻi he nofoʻanga ʻo Palouení, ke ui mai e kautaú ke fakafepakiʻi e kau angatuuʻu mei he kau fononga salioté. Ne faleʻi ʻe he taki fakakautau ko Viliami Teimí ʻa ʻAisake Haiti ke tukunoaʻi pē e fakamanamana ia ʻa e kau hikifonuá. Ne ʻikai ke muimui ʻa ʻAisake Haiti ia mo ha kau taki kehe ʻo Sita Siti ki he faleʻi ko ʻení pea nau loto ke fakaʻaiʻai ha kau ʻInitia ʻi he feituʻu ko iá ke ʻohofi e kau fononga salioté pea kaihaʻasi ʻenau fanga pulú ko ha founga ia ke tauteaʻi ai e kau hikifonuá. Ne kole ʻe ʻAisake Haiti kia Sione D. Lī ko ha mēmipa ʻo e Siasí pea ko ha mēsia he kautaú ke taki e ʻohofí, pea naʻá na faʻufaʻu ke tukuakiʻi e kau ʻInitiá ki he meʻa ne hokó.

Ko e hā e meʻa naʻe totonu ke fai ʻe he kau taki ʻo e Kolo Sita Sití he taimi ne faleʻi ai kinautolu ʻe Viliami Teimi ke ʻoua te nau fakaʻaongaʻi e kautaú? Ko e hā ne iku ʻo nau fai ʻi hono fakafisingaʻi ʻo e faleʻí?

Ko ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻoku tau ako meí he sīpinga ʻa e kau taki ʻo Sita Sití ʻa e kapau te tau taʻetokanga ki he faleʻi ke fai e meʻa ʻoku totonú,ʻe lahi leva ʻetau fakahehema ke fai ha ngaahi fili hala. Fakasio ki ha fakamoʻoni ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he hokohoko atu hoʻo ako fekauʻaki mo e ngaahi ngāue ʻa e kau taki ko ʻení. ʻI hoʻo lau ʻa e ngaahi palakalafi ko ʻení, laineʻi ʻa e ngaahi founga ne hokohoko atu ai hono fakahoko ʻe he kau taki ʻo Sita Sití ha ngaahi fili hala hili ʻenau tukunoaʻi ʻa e faleʻi ne nau maʻú.

Ne tukuatu ʻe ʻAisake Haiti e palani ke fai hono ʻohofi ʻo e kau fononga salioté ki ha fakataha alēlea ʻo ha kau taki fakalotofonua ʻi he Siasí, koló, mo e kautaú. Ne ʻi ai ha kau mēmipa ʻe niʻihi ʻo e fakataha alēleá ne ʻikai ke nau loto moʻoni ki he palaní pea fehuʻi kia Haiti pe naʻe ʻosi talatalaifale mo Palesiteni ʻIongi fekauʻaki mo e meʻá ni. Naʻá ne talaange ne teʻeki ai, pea loto leva ʻa Haiti ke ʻave ha talafekau ko Sēmisi Hasilami ki Sōleki Siti mo ha tohi ʻo fakamatalaʻi ai e tūkungá mo ʻeke e meʻa ʻoku totonu ke faí. Neongo ia, ʻe uike ʻe taha e fononga vave mo hokohoko he hōsí ʻa e talafekaú ke aʻu ki Sōleki Sití pea toe foki mo ha fakahinohino meia Palesiteni ʻIongi, he ʻoku maile ʻe 250 [meimei kilomita 400] mei Sita Siti ki Sōleki Siti.

Ki muʻa siʻi pē pea ʻave ʻe ʻAisake Haiti ʻene tohí ki he talafekaú, ne ʻohofi ʻe Sione D. Lī mo ha kau ʻInitia e nofo kemi ʻa e kau hikifonuá ʻi ha feituʻu ne ui ko e Moʻunga Mētoú. Ne takimuʻa ʻe Lī e ʻohofí ka naʻe fakapuli ia ʻoua naʻa ʻilo pe ko hai ia ke pehē pē ko e kau ʻInitia ne nau fai e ʻohofí. Ne mate pe lavea ha niʻihi ʻo e kau hikifonuá, ka naʻe tau e toengá mo e niʻihi ne nau ʻohofi kinautolú ʻo fakamālohiʻi ʻa Lī mo e kau ʻInitiá ke holomui. Ne vave hono fokotuʻutuʻu fakafuopotopoto ʻe he kau hikifonuá ʻenau ngaahi salioté, pe ko ha ʻā ko ha maluʻi. Ne toe fai mo ha ʻohofi ʻe ua lolotonga ia e ʻohofi ʻi ha ʻaho ʻe nima ʻo e kau fononga salioté.

ʻĪmisi
hills and meadow

Ne ʻi ai ha taimi ne fakatokangaʻi ʻe he kautau mei Sita Sití ha ongo tangata hikifonua ʻokú na ʻi tuʻa he ʻā ʻo e ngaahi salioté. Ne fanaʻi kinaua ʻe he kau taú ʻo mate ai ha toko taha. Ne hola e tangata ʻe tahá ʻo tala ki he nofoʻanga ʻo e kau fononga salioté ʻoku kau ha kau pālangi hono ʻohofi kinautolú. Naʻe maʻu ʻeni ʻa kinautolu ne faʻufaʻu e ʻohofí ʻi heʻenau kākaá. Kapau naʻe fakaʻatā e kau hikifonuá ke nau aʻu ki Kalefónia, ʻe mafola e ongoongó ko e Kāingalotú ne nau ʻohofi e kau fononga salioté. Ne manavasiʻi e kau faʻufaʻu ke fai e ʻohofí ʻe ʻomi ʻe he ongoongo ko ʻení ha nunuʻa kovi kiate kinautolu mo honau kakaí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻI he tuʻunga ko ʻení, ko e hā ha ngaahi fili ne ʻatā kiate kinautolu ne nau fai e ngaahi ʻohofi ʻo e kau hikifonuá?

    2. Ko e hā naʻe totonu ke nau fai? Ko e hā nai hono ʻuhingá?

ʻI heʻenau fai ʻenau ngaahi fili halá, ne fehangahangai ʻa e ngāue ʻa e kau tangatá ni mo honau fatongia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:36–37, pea fakaʻilongaʻi ʻa e fakatokanga ʻa e ʻEikí ki he kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ne nau ngāue taʻe totonú.

Fakakaukau ki he meʻa ʻokú ke fai hili haʻo fai ha meʻa ʻoku hala. ʻOkú ke vete e fehalaaki naʻá ke faí pea tali hono nunuʻá, pe ʻokú ke feinga ke fūfuuʻi e angahalá ʻi ha founga kākā?)

Ne faʻufaʻu mo fakahoko ʻe ha Kāingalotu ʻe niʻihi e Fakapō Fakatokolahi ʻi he Moʻunga Mētoú?

Ne fili ʻa e Kāingalotu ne kau ʻi hono ʻohofi ʻo e kau hikifonuá ke fūfuuʻi ʻenau angahalá. Ne palani ʻe ʻAisake Haiti, Sione D. Lī, mo e kau taki fakalotofonua ʻo e Siasí mo e kautaú ke tāmateʻi kotoa e toenga ʻo e kau hikifonuá tukukehe pē ʻa e fānau īkí ko e feinga ke taʻofi e mafola e ongoongo ne kau e Kāingalotú ʻi hono ʻohofi ʻo e kau fononga salioté. Ke fakahoko e palani ko ʻení, ne ʻalu ʻa Sione D. Lī ki he kau hikifonuá ʻo talaange ʻe maluʻi kinautolu ʻe he kautaú mei ha toe ʻohofi ʻaki hano tataki hao kinautolu ki Sita Siti. ʻI he lue atu ʻa e kau hikifonuá ki Sita Sití, ne tafoki hake e kautaú ʻo fana kinautolu. Ne ʻoho mai mo e kau ʻInitiá mei honau toitoiʻangá ʻo kau he ʻohofí. Ko e fānau iiki pē ʻe toko 17 ne fakahaofí, mei ha kau hikifonua ʻe toko 140 ʻa ia ne nau hoko ko ha konga ʻo e kau fononga salioté.

ʻĪmisi
stone marker

Ko e maka fakamanatu ʻokú ne fakamanatu ʻa e meʻa fakamamahi ʻi he Moʻunga Mētoú

Hili ha ʻaho ʻe ua mei he fakapō fakatokolahí, ne tūʻuta hake ʻa Sēmisi Hasilami ki Sita Siti mo e tali ʻa Pilikihami ʻIongí, ʻo fakahinohinoʻi e kau taki fakalotofonuá ke fakaʻatā e kau fononga salioté ke nau ʻalu melino pē. “ʻI he taimi naʻe lau ai ʻe Haiti e ngaahi lea ʻa ʻIongí, naʻá ne tangi ʻo hangē ha kiʻi tamasiʻí pea ko e lea pē ʻeni naʻe lava ʻo ongo maí, ‘Kuo fuʻu tōmui, kuo fuʻu tōmui’” (Richard E. Turley Jr., “The Mountain Meadows Massacre,” Ensign, Sep. 2007, 20).

Ne iku ʻa e ngaahi fili ʻa ha niʻihi ʻo e kau taki ʻo e Siasí mo e kakai ne nofo ʻi he fakatonga ʻo ʻIutā ki he meʻa fakamamahi ʻo e Fakapō Fakatokolahi ʻi he Moʻunga Mētoú. ʻOku kehe ia, mei he kau taki ʻo e Siasí mo fakavahefonua ʻi Sōleki Sití he naʻa nau fakaleleiʻi ʻenau faikehekehe mo e puleʻanga ʻo e ʻIunaiteti Siteití ʻi ha ngaahi fepōtalanoaʻaki fakamelino mo ha alea ʻi he 1858. Lolotonga e vākovi ko ʻení—ne ui kimui ko e Tau ʻa ʻIutaá—ne feʻiteʻitani e kautau ʻa e ʻIunaiteti Siteití mo e kongakau ʻa ʻIutaá ka naʻe ʻikai pē ke fai ha tau.

ʻĪmisi
Palesiteni Henry B. Eyring

ʻI he fakamatala fekauʻaki mo e Fakapō Fakatokolahi ʻi he Moʻunga Mētoú, naʻe pehē ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí: “ʻOku ʻikai ke poupouʻi ʻe he ongongolelei ʻo Sīsū Kalaisi ʻoku tau taukaveʻí, ʻa hono fakapoongi taʻe ʻuhinga ha kakai tangata, kau fafine, mo e fānau. Ko hono moʻoní, ʻokú ne taukaveʻi e melinó mo e faʻa fakamolemolé. ʻOku fakafofongaʻi ʻe he meʻa naʻe fakahoko fuoloa [ʻi he Moʻunga Mētoú] ʻe he kāingalotu hotau Siasí ha mavahe fakalilifu mo taʻefakamolemoleʻi mei he akonaki mo e ʻulungaanga faka-Kalisitiané” (“150th Anniversary of Mountain Meadows Massacre,” Sept. 11, 2007, mormonnewsroom.org/article/150th-anniversary-of-mountain-meadows-massacre).

Naʻe ʻikai ke ngata pē he mate ha toko 120 ʻi he Fakapō Fakatokolahi ʻi he Moʻunga Mētoú, ka naʻe toe fakatupu ha fakamamahi lahi ki he fānau ne moʻuí mo e kāinga kehe ʻo e kau pekiá. Ne faingataʻaʻia foki mo e kau ʻInitia Paiutí ʻi hono tukuakiʻi hala kinautolu ki he hia ne hokó. Makehe mei aí, ko e niʻihi ʻo kinautolu “ne nau fakahoko e fakapō fakatokolahí ne nau ongoʻi halaia moʻoni mo faingataʻaʻia ʻi he toenga ʻo ʻenau moʻuí ʻi heʻenau toutou mohe ʻo misi ki he ngaahi meʻa ne nau fai mo sio ki aí” (Richard E. Turley Jr., “The Mountain Meadows Massacre,” 20).

  1. Fakakakato ‘a e ngaahi ngāue ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e ngaahi fehalaaki ne tupunga ai e Fakapō Fakatokolahi ʻi he Moʻunga Mētoú?

    2. Hiki ha tefitoʻi moʻoni pe lēsoni ʻe lava ke tau ako meí he meʻa fakamamahí ni fekauʻaki mo e fili ko ia ke fūfuuʻi ʻetau ngaahi angahalá.

    3. Tali e ngaahi fehuʻi ko ʻení: Ko e hā te ke lava ʻo fai ʻi he kahaʻú ke fakapapauʻi ʻokú ke muimui ki he faleʻi hoʻo kau takí pea fakaʻehiʻehi mei hano fūfuuʻi e ngaahi angahala te ke faí. Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻe lava ke ke aʻusia ʻi hoʻo fatongiaʻaki hoʻo ngaahi fehalākí pea ʻoua ʻe feinga ke fufū hoʻo ngaahi angahalá.

Kapau kuó ke ʻosi fai ha ngaahi fehalaaki mo ha faiangahala, te ke lava ke hao mei he loto-mamahi mo e fakaʻiseʻisa he kahaʻú ʻaki haʻo tafoki ki he ʻEikí he taimí ni pea fakatomala mei hoʻo ngaahi angahalá.

ʻĪmisi
Jesus Christ

Koeʻuhí ko e tupu mei hono faʻufaʻu mo fakahoko ʻe ha Kāingalotu fakalotofonua e Fakapō Fakatokolahi ʻi he Moʻunga Mētoú, ne ʻata kovi ai e Siasí ʻi he vakai ʻa ha kakai ʻe niʻihi. Ko e meʻa tatau naʻe hoko ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻi he taimi naʻe maumauʻi ai ʻe he foha ngāue fakafaifekau ʻo ʻAlamaá e fono ʻo e angamaʻá pea taʻetui ai ha niʻihi ki he ngaahi lea ʻa ʻAlamaá koeʻuhí ko e ngaahi angafai ʻa hono fohá.(vakai, ʻAlamā 39:11).

  1. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻiloʻi ʻoku ʻikai ke makatuʻunga e moʻoni ʻo e ongoongoleleí mei he ngaahi ngāue hala ʻa ha niʻihi ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí?

Lau ʻa e Hilamani 5:12, ʻo kumi ki ha meʻa te tau lava ʻo fai ke fakatupulaki mo pukepuke ʻaki ʻetau fakamoʻoní ke ʻoua naʻa vaivai pe ueʻia ʻetau tuí he ngaahi taimi faingataʻá, ʻo hangē ko e taimi ʻoku tau ʻiloʻi ai ne ʻikai ke moʻui ʻaki ʻe ha kāingalotu ʻo e Siasí e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí. Fakamatalaʻi fakanounou e meʻa ʻoku mou maʻú.

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha te tau lava ʻo ako meí he Hilamani 5:12 ko ʻetau lava ke fakatupulaki ha fakamoʻoni mālohi ʻaki hono langa ʻetau tuí ʻi he makatuʻunga ʻo Sīsū Kalaisí.

ʻOku fakatātaaʻi ʻe he sīpinga ko ʻení ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: “Ko Sēmisi Senitaá ko e mokopuna ua ʻo e … taha e fānau ne moʻui meí he fakapō fakatokolahí [pea ko ha mēmipa foki ia ʻo e Siasí]. Naʻe pehē ʻe Misa Senitā, ʻʻOku kei ongoʻi mamahi pē; ʻOku ou kei ongoʻi ʻita mo loto mamahi ʻi he hoko ʻa e fakapō fakatokolahí.’ ‘Ka ʻoku ou ʻilo ko e kakai ne nau fai ʻení te nau haʻisia ke fai ha fakamatala ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí, pea ʻokú ne ʻomi ha fiemālie kiate au.’ [Naʻá ne] pehē ʻi heʻene ʻilo ne kau ʻa ʻene kuí ʻi hono tamateʻi ʻi he fakapō fakatokolahí ‘ʻoku ʻikai ke ne uesia ʻe ia ʻeku tuí koeʻuhí he ʻoku fakatefito ia ʻia Sīsū Kalaisi, kae ʻikai ko ha taha ʻi he Siasí’” (Richard E. Turley Jr., “The Mountain Meadows Massacre,” 21).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻE lava fēfē ʻe heʻetau tui kia Sīsū Kalaisí ʻo fakamālohia kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau ʻilo ai ne ʻikai ke moʻui ʻaki ʻe ha kāingalotu ʻo e Siasí e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí?

    2. Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻokú ke fai ʻoku tokoni ke langa hoʻo tuí ʻi he makatuʻunga ʻo Sīsū Kalaisí?

    3. Ko e hā ha meʻa ʻe taha te ke fai he uiké ni ke langa lelei ange hoʻo tuí ʻi he makatuʻunga ʻo Sīsū Kalaisí? (ʻE lava ke ke tohi ha meʻa lahi ange ʻi he tahá ʻa e meʻa te ke faí.)

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako a e lēsoni “Ko e Tau ʻi ʻIutaá pea mo e Fakapō Fakatokolahi ʻi he Moʻunga Mētoú” peá u fakakakato ia ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe ki heʻeku faiakó: