Seminelí
ʻIuniti 20: ʻAho 3, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 94–96


ʻIuniti 20: ʻAho 3

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 94–96

Talateú

Ne fai ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 94 ʻi he ʻaho 2 ʻo ʻAokosi 1833, pea fakahinohinoʻi e Kāingalotú ke fokotuʻutuʻu ʻa e kolo ko Ketilani, ʻOhaioó, ʻo tatau pē mo e kolo ko Saioné ʻi Mīsuli. Naʻe fekauʻi foki ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke langa ha fale (ko ha ʻōfisi pule ʻo e Siasí) maʻá e Kau Palesitenisī ʻUluakí pea mo ha fale paaki, ʻo makehe ia mei he temipalé, ʻa ia naʻá Ne fekau kimuʻa ke langa ʻe he Kāingalotú. ʻI he māhina ʻe ua kimuʻá, ʻi he ʻaho 1 ʻo Sune, 1833, ne maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 95, ʻa ia ne valokiʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ʻi hono fakatoloi e langa ʻo e temipalé. ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 96 e fakahinohino ʻa e ʻEikí ke fokotuʻu ʻa Niueli K. Uitenī “ke tokangaʻi ʻa e” (T&F 96:2) kelekele ʻe langa ai e temipalé ʻi Ketilaní.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 94

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí e Kāingalotú ke langa ha fale ʻe ua pea toe fakapapauʻi ʻa e fie maʻu ke langa e temipalé

ʻĪmisi
building Kirtland Temple

Fakakaukauloto ʻokú ke maʻu e faingamālie ke fononga atu ʻi ha fonua ʻoku lahi hono ngaahi koló. ʻOkú ke fakatokangaʻi ʻi hoʻo fonongá ʻoku ʻi ai ha ngaahi fale sipoti ʻi he loto kolo kotoa pē. Ko e hā e meʻa ʻe ala fokotuʻu mai ʻe he meʻá ni ʻo kau ki he kakai ʻo e fonua ko ʻení?

Kapau te ke palani ha fuʻu kolo lahi, ko e hā te ke fokotuʻu ʻi he loto koló? Ko e hā hono ʻuhingá?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 94:1–2, ʻo kumi ʻa e founga ne fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ke fokotuʻutuʻu ʻaki e siteiki ʻo Saioné ʻi Ketilani, ʻOhaioó.

Ko e hā ʻoku fakamatalaʻi mai ʻe he meʻá ni kau ki hono mahuʻinga ʻo e temipalé ki he ʻEikí?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 94:3, 10, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ongo fale kehe naʻe fekau ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke langa ʻi Ketilaní.

ʻOku fakahaaʻi ʻe he fekau ko ia ke langa ʻa e ngaahi fale ko ʻení ʻa e mahuʻinga ki he ʻEikí ʻa e ngaahi ouau fakatemipalé, ʻa e ngāue ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻi hono maʻu ʻo e fakahaá mo hono tokangaʻi ʻo e Siasí, pea mo hono pulusi e ngaahi folofolá mo e ngaahi ngāue kehe ʻoku fekauʻi ʻe he ʻEikí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 94:6–8, 12, ʻo kumi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi e toputapu ʻo e ngaahi fale ko ʻení.

Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa Hailame Sāmita, Leinolitisi Kahuni, mo Sēleti Kaata ke fokotuʻu ha kōmiti langa maʻá e ngaahi fale ʻoku fakamatalaʻi ʻi he fakahā ko ʻení (vakai, T&F 94:13–17).

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 94:16, ʻo kumi ʻa e meʻa ne folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ʻo kau ki hono langa ʻo e ngaahi fale maʻá e Kau Palesitenisī ʻUluakí pea ki he pākí.

Fakakaukau pe ko e hā ne mahuʻinga ai ke tomuʻa langa e temipalé ʻi he ongo fale kehe koeé. Ko e hā ʻe lava ke akoʻi mai ʻe he meʻá ni ʻo kau ki hono mahuʻinga ʻo e ngaahi temipalé?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 95

ʻOku valokiʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ʻi hono fakatoloi e langa ʻo e temipalé

Ne fuofua fai ʻe he ʻEikí e fekau ke langa e Temipale Ketilaní ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:119, ʻa ia naʻe lekooti ʻi he ʻaho 27–28 ʻo Tīsema,1832.

Fekumi ʻi he talateu ʻo e vahé ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 95 e ʻaho naʻe fai mai ai ʻa e fakahā ko ʻení. ʻOku fakafuofua ko e hā nai e lahi ʻo e taimi ne ʻosi ʻi he vahaʻa e ongo ʻaho ko ʻení?

Lolotonga e taimi ko ʻení, naʻe maʻu ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e kelekele ʻi Ketilani ke langa ai e temipalé. Ka neongo ia, ne aʻu ki he ʻaho 1 ʻo Sune, 1833, ne teʻeki kamata hono langa ʻe he Kāingalotú ʻa e temipalé pe teuteuʻi e fakavaʻé.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 95:1–3, pea feinga ke ʻiloʻi e meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ʻo kau ki heʻenau fakatoloi hono langa ʻo e temipalé.

Vakai ki he veesi 1 ke fakakakato ʻa e lea ko ʻení: ʻOku valokiʻi ʻe he ʻOtuá .

ʻĪmisi
father and son

ʻOku ʻuhinga e valokí ke tauteaʻi pe fakatonutonu. Mahalo te ke fie fakaʻilongʻai ʻi he veesi 1, ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻoku valokiʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻokú Ne ʻofa aí.

Fakakaukau pe ko e hā e founga ke tali ʻaki e taimi ʻoku tauteaʻi pe fakatonutonu ai koé. ʻI hoʻo lau e fakamatala ko ʻení, kumi ha ngaahi founga naʻe tali ʻaki ʻe ha niʻihi ʻo e kau takí ʻa e tautea ʻa e ʻEikí:

Hili hono maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 95, ne fakahoko ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha konifelenisi ke aleaʻi hono langa ʻo e temipalé. “Ne loto fiemālie ha niʻihi ke langa pē ha sinoʻi fale (frame house), ka naʻe fakakaukau ha niʻihi ke fokotuʻu ha fale ʻakau. Naʻe fakamanatu ange ʻe Siosefa kiate kinautolu naʻe ʻikai ko ʻenau langa ha fale ki ha tangata, ka ki he ʻOtuá; peá ne pehē, ‘pea te tau langa ʻe ngaahi tokoua, ha fale maʻa hotau ʻOtuá ʻo ngaohi mei he ʻakaú’? ʻIkai, ʻoku ʻi ai haʻaku palani ʻoku lelei ange ia ʻi ai. ʻOku ou maʻu ha palani ki he fale ʻo e ʻEikí, ʻa ia naʻá Ne ʻomi tonu; pea ʻe vavé ni haʻamou vakai ʻi he meʻá ni, ki he faikehekehe ʻi heʻetau fakafuofuá mo e anga ʻo ʻEne fakakaukaú’” (Lucy Mack Smith, History of Joseph Smith by His Mother, ed. Preston Nibley [1958], 230). Hili hono fakamatalaʻi kakato ʻe he Palōfitá ʻa e sīpinga ʻo e temipalé, ne loto vēkeveke kotoa ʻa e kau takí. Naʻa nau fononga ki he feituʻu ʻe langa ai e falé, toʻo ha ʻā, pea fakatokaleleiʻi ha ngoueʻanga uite ne tō ʻe he fāmili Sāmitá. Hili hono fakamaʻalaʻala e kēlení, naʻe “kamata keli leva ʻe [Hailame Sāmita] ha luo ke tuʻu ai e holisí, ʻo ne pehē ko ia te ne fuofua kamata hono langa e falé” (Lucy Mack Smith, History of Joseph Smith,231).

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e meʻa te ke lava ʻo ako mei he kau tangata ko ʻení ʻo kau ki he founga ke tali ʻaki e fakatonutonú pe valokí. ʻIkai ngata aí, hiki ʻo kau ki ha taimi naʻe tauteaʻi ai koe peá ke tali ki ai ʻaki hoʻo feinga ke toe lelei ange.

Fakatokangaʻi ange ne fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí hono fakatoloi ʻe he Kāingalotú e langa ʻo e temipalé ko “ha angahala mamafa ʻaupito” (T&F 95:3). ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe lau ai ʻe he ʻEikí hono fakatoloi e langa ʻo e temipalé ko ha angahala mamafá? Kumi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 95:6 ke ʻiloʻi pe ko e hā naʻe fakafehoanaki ki ai ʻe he ʻEikí ʻa e angahala mamafa ko ʻení.

Fakakaukau ki he founga ʻoku hangē ai ʻa e taʻetokanga ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí—kae tautautefito ki he fekau ke langa ha temipalé—ko e fononga ʻi he fakapoʻulí ʻi he hoʻatā mālié.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 95:4, 8–9, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi ʻuhinga naʻe fekauʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke langa e Temipale Ketilaní. (ʻOku ʻuhinga e kupuʻi lea “koeʻuhí ke u lava ʻo fakahoko ʻa ʻeku ngāue fakaofó” [T&F 95:4] ki he ngāue ʻa e ʻEikí he ngaahi ʻaho kimui ní mo e founga ʻe ala fakakaukau ai ʻa e kakai ʻoku ʻikai ke nau tui ki he fakahaá, ngaahi ʻaʻahi fakalangí mo ha ngaahi meʻa fakalaumālie kehe ʻoku ngali kehe hono Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí.)

ʻOku tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku teuteuʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne kau tamaioʻeikí ʻi he temipalé ke fakahoko ʻEne ngāué pea fakakoloaʻi kinautolu ʻaki e mālohi.

ʻOku ʻuhinga e foʻi lea ko e fakakoloaʻi ke ʻoange ha meʻaʻofa ki ha taha. ʻOku ʻuhinga e maʻu ʻenitaumeni he temipalé ke maʻu ʻa e mālohi fakalaumālie mo e ʻiló. Naʻe fakafoki mai ʻe he ʻEikí ʻi he Temipale Ketilaní ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa ia ʻoku mahuʻinga ke fakahoko ʻaki e ngaahi ouau fakahaofi ʻa ia ʻoku tau lava ʻo maʻu he ʻahó ni ʻi he ngaahi temipalé pē: ʻa e ʻenitaumeni mo e sila ʻi he temipalé (vakai, T&F 110).

ʻĪmisi
Palesiteni Thomas S. Monson

Naʻe lea ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ki he mahuʻinga ʻo hono maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé: “Kuo teʻeki ke ke maʻu kakato e ngaahi tāpuaki ʻoku lava ke ʻoatu ʻe he Siasí kae ʻoua kuó ke hū ki he Fale ʻo e ʻEikí pea maʻu e ngaahi tāpuaki kotoa ʻoku fakatatali mai ai kiate koé. Ko e tāpuaki mahuʻinga mo fungani taha ʻo ʻetau kau ki he Siasí ʻa e ngaahi tāpuaki ko ia ʻoku tau maʻu ʻi he ngaahi temipale ʻo e ʻOtuá” (“Ko e Temipale Māʻoniʻoní—Ko ha Maama ki he Māmaní,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 93).

  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá kau ki ha ngaahi meʻa te ke lava ʻo fai he taimí ni ke teuteu ai ke maʻu ʻa e ngaahi ouau mo e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé.

Ko ha ngāue lahi ki he Kāingalotú ke langa e Temipale Ketilaní. ʻI he konga kimuʻa ʻo e 1833, naʻe ʻi ai ha kau mēmipa ʻe toko 200 nai ʻo e Siasí ʻi ʻOhaiō, pea naʻe masiva honau tokolahi. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 95:11–12, ʻo kumi e meʻa ne talaʻofa ʻe he ʻEikí ʻo kapau ʻe tauhi ʻe he Kāingalotú ʻa ʻEne ngaahi fekaú.

Naʻe hoko atu ʻa e Kāingalotu ʻi ʻOhaioó ʻi he tui ki he talaʻofa ʻa e ʻEikí pea langa e temipalé. ʻOku tau ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 95:11, kapau te tau tauhi e ngaahi fekaú, te tau maʻu ʻa e mālohi ke fai ʻa e meʻa ʻoku kole mai ʻe he ʻEikí ke tau faí. ʻE lava ke ke hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he tafaʻaki hoʻo folofolá.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha ngaahi tūkunga te ke ala fehangahangai mo ia ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ai e tefitoʻi moʻoni ko ʻení?

    2. Ko e fē ha taimi naʻá ke ongoʻi ai kuó ke maʻu ʻa e tokoni ʻa e ʻEikí ke fai ha meʻa koeʻuhí kuó ke tauhi e ngaahi fekaú?

Fakatokangaʻi ange e kupuʻi lea “ʻe ʻikai ke kei ʻiate kimoutolu ʻa e ʻofa ʻa e Tamaí” ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 95:12. ʻI he taimi ʻoku ʻikai ke tau talangofua ai ki he ngaahi fekau ʻo e ongoongoleleí, ʻoku mole meiate kitautolu ʻa e ngaahi tāpuakí, ʻo hangē ko e māmá mo e ʻiló, ʻa ia ko e ngaahi fua ʻo e ʻofa ʻa e Tamaí kiate kinautolu ʻoku fakahaaʻi ʻenau ʻofa kiate Iá ʻaki ʻenau talangofuá.

ʻĪmisi
Kirtland Temple interior

ʻOku tau lau i he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 95:13–17, naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ha ngaahi fakahinohino ki he kau takí ʻo kau ki he fua mo e ngāue pau ʻi he loki takitaha ʻo e Temipale Ketilaní. Lau ʻa e veesi 14, ʻo kumi ha founga ʻe taha ne fakahā ʻe he ʻEikí te Ne fakahoko ʻaki ʻEne talaʻofa ke foaki ki Hono kakaí ʻa e mālohi ke langa e temipalé.

Ko e kau tangata ʻe toko tolu ne talaʻofa ʻe he ʻEikí ke fakahaaʻi ki ai e founga ke langa ʻaki e temipalé ko e Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻE tokoni atu ʻa e fakamatala ko ʻení ke ke ʻilo e founga naʻe fakahoko ai ʻa e talaʻofa ko ʻení:

Ne lotu fakataha ʻa Siosefa Sāmita, Sitenei Likitoni mo Feletiliki G. Uiliamisi pea naʻa nau mamata ki he temipalé ʻi ha meʻa-hā-mai. Hili ʻenau mamata ki he fakaikiiki ʻo e tafaʻaki ki tuʻá “naʻe hangē naʻe haʻu ʻa e falé ʻi ʻolunga ʻiate [kinautolu]” pea naʻa nau mamata ki he loto falé ʻo hangē ne nau tuʻu moʻoni ʻi aí (vakai, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007],313). Kimui ange aí, ʻi he ofi ke ʻosi hono langa e temipalé, ne pehē ʻe Feletiliki G. Uiliamisi ne hangē pē ia ko e sīpinga naʻá ne mamata ai ʻi he meʻa-hā-maí ʻo aʻu pē ki he fakaikiki siʻisiʻi tahá pea ne ʻikai ke ne lava ʻo tala hona faikehekehé.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 96

ʻOku ui ʻa Niueli K. Uitenī ke tokangaʻi e kelekele ʻo e temipalé maʻá e Siasí

ʻOku tau lau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 96, naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ke tokangaʻi ʻe Pīsope Niueli K. Uitenī ʻa e kelekele ʻe langa ai e temipalé. Naʻe toe fekauʻi foki ʻe he ʻEikí ʻa Pīsope Uitenī ke vahevahe ʻa e kelekelé ki ha ngaahi konga maʻanautolu ʻoku fekumi ki ha tofiʻá. Naʻe tuku ha niʻihi ʻo e ngaahi konga kelekelé maʻá e kau taki ʻo e Siasí ne fatongia ʻaki hono pulusi e ngaahi fakahaá. ʻE tokoni hono maʻu e tofiʻa ko ʻení ke nau foaki honau taimí ke fakahoko ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 96:4–5, pea feinga ke ʻiloʻi e founga ʻe tokoni ai hono pulusi ʻo e folofola ʻa e ʻOtuá ki he Kāingalotú.

Naʻe toe fakahinohinoʻi foki ʻe he ʻEikí ke fakaʻatā ʻa Sione Sionisoni ke hoko ko ha mēmipa ʻo e Kautaha Uouangatahá, ʻa ia naʻe tokangaʻi e ngaahi ngāue fakapaʻanga, pulusi, mo e pisinisi ʻa e Siasí.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 94–96 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: